장음표시 사용
51쪽
Mono INFERio REM J D. Augustin. in expositione epist. ad Galat. SK-gmata dicuntur nota quadam poenarum servitium , Ut siquis, verbi gratia, servus in rem-
pedibus fuerit propter noxam, id est culpam, vel hujusmodi aliquid passus fuerit ,stigmata habere dicisuri ideo in jure manumisionis inferioris est ordinis. Pessima autem fuit dedi titiorum conditio, quia dc ipsi pessimi, id est torti propter noxam nocentes inventi, traditi, ut servo vel cum bestiis pugnarent, ideoque indigni Latina vel R mana libertate, peregrini, extorres , dc -λιδε e habebantur , ut docet Vlp. lib. Reg. tit. r. ct tit. de testam. Nec alium opinor heredem habebant quam fiscum, argumento I. I. g. hi quibus,st de leg. y Vt obsides & captivi, ι. obsides, j. qui testamemta facere possunt, ι. divus 3r. ct L seq. 1. de jure Asci. Eos enim lex AElia Sentia exaequaverat hostibus, qui se suaque omnia in dedationem pop. Rom. dederant. Id autem videtur induetiim , non tantum in odium vilissimorum servulorum, sed & . minorum qui nequissimos homines ad civitatem Rom. legitimis modis pervenire
volebant. N MODO iNs ER IOREM J Instrior libertas dedititia, quae dabatur iis quos primum caput legis AEliae Sentiae exaequaverat hostibus, qui te, suaque omnia inditionem populi Romani dederant. Ideoque quocumque modo essent manumissi, hanc inferiorem de imaginariam libertatem consequebantur, neque ad civitatis Romanae jura unquam pervenire poterant. Vnde pestima eorum conditio suit, quia &ipsi pessimi erant, utpote poenae causa Vincti a domino, propter noxam tor-ri , nocentesque inventi , quibus figmata in fionte, vel in alia corporis parte inussa erant, qui ad gladium, vel ad theatralem venationem damnati fuerant, Vlpianus lib. Reg. tit. r. f. dedititiorum. ET OMNE s O aE RTO s J Si tenorem hujus clausulae, de verborum consequentiam inspicias , videtur Iustin. hac Postrema constitutione de Latina liberi te tollenda , haec omnia perfecisse, id est sustulisse differentiam aetatis manumisii, dc domini manumis ris, omnesque manumiissionis modos exaequasse. Sed si habeas rationem temporis, reperies prius discrimen temporis fui me sublatum; quo nempe minor 3 o. annis manumitti non potuit vindicta, nisi apud consilium causa probata, & sine consilio manumissus servus manebat. Testamento verb vel censu manumissus, Latinus erat, non civis Rom. nam &incensu habita fuit ratio aetatis, quod in notis ad Vlpianum Ct actus non agnovit, & retractat in Paratis Cod. communia de manumis. Reperies, inquam, hanc differentiam aetatis fui me subialatam constitutione Iustin. ad Iulianum Praef. prael. In I. 2. C. communia de manu-mus cujus pars esse videtur l. vniea Cod. de nuao iure Quirit. Dr quae differentiam bonitarii domini & quiritarii sustulit: & deinceps consti de Latina libere. DP. ata Iob. Praef. praetor. qui post Iulianum hac dignitate sanctus est, manumissionis modos exaequasse ; sed cum quibusdam adjectionibus, ut supra notavi, & additis mul-ris modis quos nominatim recenset in d. l. vn. C. de Lat. liberi. tost. Haec tamen omnia mira brevitate complectitur, quasi eodem tempore perfecta de constituta
52쪽
CAp. VI. cui oequib. ex caus manum. non possunt. 29 ui es quibus ex causis manumittere non possunt.
NO N tamen cuicumque volenti manumittere licet. Nam is qui in fraudem creditorum manumittit, nihil agit : quia lex AElia Sentia impedit libertatem.
IN FRAvDEM CREDITORVM J Vel patronorum , ut docet VIp. tit. r. lib. Regia. Nihil autem agere dicitur , qui vel contra legem facit, id est contra legis verba, vel in fraudem legis, falvis tamen verbis legis , t. silibertus , Τ dejure patron. Revocari tamen dicitur ubertas contra legem data, I. I. C. qui manum. non poss. 8crescindi qua infravd. creditor. Sed revocari, vel rescindi ipse jure, non peractionem, quia ab initio manumisso nulla est. NIHIL A G 1 T J Id est , ut Caius interpretatur, collata manumisso ipso
jure nulla est, quod facta lit contra verba legis Aliae Sentiae. Nihil enim agere di citur, qui facit contra legem, id est contra verba legis, vel in fraudem legis, salvis verbis legis; & si quid tale fecit, ipso jure nullum est, I.s libertus i6.1f. de jure patronat. Nec obstat quod libertas data in fraudem creditorum dicatur revocari,in I. r. Cod.qui manumist. non pus & rescindi, in I. s. g.s Titius,sf. quis a quibus manumiss & retrahi, in I. in fraudem, S. a debitore, is de jure fissi. Nam & recte revocari, rescindi, &retrahi dicitur, quod ipso jure nullum est, I. hoc modo 6 4f. de condit. st demonstrat. Duobus enim modis aliquiὸ retrahi & rescindi dicitur; vel jure ipso, vel peractionem: jure ipso revocantur quae ante non valuerunt , peractionem quae interim valuerunt donec revocarentur. Libertates autem in fraudem creditorum datae, per Retionem non revocantur quia in hanc rem nulla prodita est actio, sed per ipsa in legem 2Eliam Sentiam, dc consequenter ipso jure, ut nominatim in I. I. d. qui
manumin. non pus ct d. l. s. F. qui ct a quib. g. I. Licet autem domino qui solvendo non est , in testamento se vum fi suum cum libertate heredem instituere, ut liber fiat, heresque ei solus & necessarius, si modo ei nemo alius ex eo testamento heres exstiterit: aut quia nemo heres scriptus sit, aut quia is qui scriptus est, qualibet ex causa heres non exstiterit. Idque eadem lcge Elia Sentia provisum est, Ze recte. valde enim prospiciendum erat, ut egentes homines, quibus alius heres exstiturus non esset, vel servum suum necessarium heredem haberent, qui satisfacturus esset creditoribus: aut hoc eo non faciente, creditores res hereditarias servi nomine vendant, ne i iuria defunctus assiciatur.' SER v v M svVM J Quaeritur an & servum pignori datum Sed antequam .respondeam, tractare breviter debeo, an servum pignori datum debitor locuples manumittere possit , quod negat L 3. f. de manumiss. Sed est accipienda de servo pecialiter obligato. aliud enim est, si generaliter sit obligatus ab eo, puta, qui generaliter obligavit omnia bona quae habet, habiturusque est,t. 3. Cod. de serus Pignori dato manum. ex sententia Cati, ι. generaliter, f. qui ct a rus. -πμm. liber. n.
53쪽
3o INSTIT. D. IVS Τ IN. LIB. I.
sunt. Qua ait, debitorem hoc casu pleno jure dominum esse ; quasi debitor, quod notandum qui pignus tradidit, vel specialiter obligavit, minus juris in pignore
habere videatur, ut convincit d. l. 3. Et ita, qui rem piξnori tradatam, vel specialiter obligatam vendit, furti tenetur creditori , quod vix obtinet si generaliter
obligatam vendiderit t. si is qui rem 66. F. de sint. Et major profecto vis est in
hoc calii specialis, quam seneralis obligationis, ut in I. quamvis, C. de pignorab. Oromthec. & in aliis picrisque casibus. Sed tandem obtinuit creditoris consensu interveniente procedere manumissionem, l. 4. 6. vis. F. de manumiss vindieta, L 1s er 27. f. vlt. f. qui er a qui . manumissi, ι. 4. Cod.deservo pignori dato, LI. GLde remisspignori quia consensu creditoris, debitor deteriorem pignoris causam facere potest, ut docet Paul. lib. 4 .sent. tit. de manumi Qtiae regula intellisenda est de re tradita . vel specialiter obligata pignori. & haec in debitore qui solvendo est certissima sunt. Si vero sol vcndo non lit, obstat manumissioni lex AElia Sentia, d. l. generaliter.& in veteri se agmento, post eossu legis Mosaica cum l. Rom. quod locum habet in servo etiam generaliter obligato, quem sine consensu creditoris redhE manumittit
debitor, qui solvendo est. Sed si servus sit specialiter obligatus, obstat quoque ratio juris ; quia deteriorem pignoris conditionem facere non potest sine creditore. Vtroque igitur casu non procedit manumisso, nisi consentiant qui fraudantur, quive jus pignoris habent. His cognitis, nunc ad quaestionem propositam respondeo; eum qui solvendo non est, posse servum generaliter obligatum heredem instituere cum libertate, sine
creditoris consensu; hoc enim casu nominatim permittit ei lex AElia Sentia, quae in d. l. generaliter obstare dicitur manumissioni, cum nempe simpliciter servus manumissus, nec heres institutus. Sed si sit specialiter obligatus, provisio legis AEliae
Sentiae non facit deterius jus creditoris , cui specialiter servus obligatus est,t. I. C. de necesseriis heredib. instit. Quae est specialis obligationis summavis, cui non dero. gavit lex Elia Sentia. Sed ut in superiori specie, debitoris, qui solvendo non est, consensu creditoris procedit manumissio, ex rescripto Severi & Anton. d. l. r. C. de nemus pign. Sie & hoc casu servus pignori datus necessarius heres erit, consentiente . vel dimisso creditore, i. pignori, f. de hered. instit. Summa igitur hujus tractationis haec sit. Vel debitor solvendo est, vel es vendo non est aptimo casu, generaliter obligatum recte manumittit, specialiter obligaeum sine consensu creditoris manumittere non potest. Secundo casu, sive specialiter, sive minneraliter obligatus sit,necessarius est consensus creditoris;quod locum habet indaniada libertate smpliciter, sine heredis institutione. At qui solvendo non est, generaliter oblitatum recte heredem instituit,& manumittit: specialiter veto obligatas , non erit liber, & necessarius heres, sine consensu creditoris. 3 SERvVM svVM NEC EssARrvM DE REDEM J Et Ei casus est singuinlaris, in quo adversus regulam suris invito beneficium datur a lege AElia Sentia; ne infamia afficiatur dominus, qui solvendo non est. Sed quaeres et ii plures servi heredes insti tuti sunt , quid fiet Respontico disturguendo ; vel enim omnes permixte, & confuse scripti sunt heredes, & v t ait Caius, in circulo, Instis. sit. I. adeo .ut quis prior, quis posterior nominatu& sitCognosci non possit , Maoc casu nulluscorum heres est, i. qui solvendo 41. F. de hered. instit. quia invicem se impediunt, I invicem 4 A eod. tit. Si verb separatim, veluti, Stichus,& Pamphilus here dcxsunto, heres erit qui primo loco nominatus est, l. qui Iolvendo 6o. Τ. eod. tit.
Idemque buriac stetit sine libertate servus heres institutus. est.
54쪽
Quod nostra Constitutio non solum in domino, qui solvendo non est, se s generaliter constituit, nova humanitatis ratione' , ut ex ipsa scriptura institutionis, etiam libertas ei competere videatur: quum non est verisimile, eum, quem heredem sibi elegit, si praetermiserit libertatisdationem, servum remanere Voluisse, NI neminem sibi heredem fore.
4 NovΛ MvMANIT Aras R AT I ON E J Sic nova ratione, in I. 4. f. Pen. f. δε eondae. ob turpem caus i. cum hic status, f. si nurus, f. de donat. inter vir. ct uxor.
adhibita interpretatione Cujacii, lib. 21. Obs eap. 9. g. III. In fraudem autem creditorum manumittere vidc- Ex Cmo t:
tur, qui Vel lam eo tempore, quo manumittit, solvendo non 'est: vel datis libertatibus, deliturus est solvendo csse. Praevaluisse tamen videtur , nisi animum quoque fraudandi manumissor habuerit, non impediri libertatem, quamvis bona ejus creditoribus non sussiciant. Saepe enim de facultatibus suis amplius, quam in his cst, sperant homines. Itaque tunc intelligimus impediri libertatem, quum Vtroque modo fraudantur creditores; id cst, S consilio manumittentis, & ipsare , eo quod cjus bona non sunt suffectura creditoribus.
PRAEUALViss E TAMEN v I DE T V R J An ex auctoritate magni Iuliani, ut alia pleraque in jure l. I f. qua in fraud. creditor. Sed haec sententia locum tantum habet in directis libertatibus, non etiam in fideicommissariis; in iis enim eventum tantum spectamus, i. 4. g. st in fraudem. vers. si quis autem, J. desdeicommiss libemtatis. t. vlt. C. qui manumist. non possunt. Directae competunt, sidci commissariae piaestantur; sed non praestantur, nisi deducto aere alieno. P RAE VALvissE TAMEN VIDETUR J Vt alienatio in fraudem creditorum facta revocatur per actionem Paulianam, si fraudandi animus , & eventus fraudis concurrant, t. Io. j. ita demum, s. qua in fraud. credit. ita praevaluit, ut manumissio quoque in fraudem creditorum facta, per legem 2Eliam Sentiam ipso jure roscinderetur, si fraudandi animus, & eventus rei, id est fraus ipsa, conjunctim intervenirent. Q me Iuliani sententia fuit in l. is. Τ. eod. tit . quae confirmatur l. I. C. qui manumitt. non pus Haec tamen sententia locum habet tantum in directis 'iberiatatibus , non fideicommissariis. Nam in fideicommissariis solus fraudis eventus spectatur,t. vli. Od qui manumist. non poss. Et ratio diversitatis haec est, quia fidei commissariae non praestantur, nisi deducto aere alieno, S postquam creditoribus omnibus factum est satis; directa: competunt ipso jure, statim atque adita est hereditas, nec infirmantur per aes alienum, nisi in fraudem creditorum a debitore, qui solvendo non est datae fuerint. Vide Cujacium ad d. l. is. Τ qua in fraudem
g. IV. Eadem Iege AElia Sentia domino minori viginti annis, non alitor manumittere permittitur, quam si vindicta, apud consilium ει usta causa manumissionis probata, suerint manumissi.
ApvD CONSILIUM J Fuit in urbe consilium Praetoris, in prov&ciis Proinconsulis, vel Praesidis, ut Vlp. docet lib. Reg. fit. I. fuit in civitatibus, vel municipiis consiliam Magistratuum municipalium, quos constat aliquando legis actionem
55쪽
31 INSTIT. D. I V STIN. LIB. I.
habuisse, t. vlt. C. de vind. liber. ct apud consid. manum. De hoc consilio municipali ve tus inscriptio : Hoc opus omne facito arbitratu duumvirorum, ct duumviratuum, dum non minus viginti assent cum ea res consuletur. Fuit de consilium Principis, id est sacrum Consistoxium, de quo in d. l. vli. Apud consilium igitur manumittitur scrvus vindicta, vel ab ipso domino imposita, ut multae leges docent, vel ab ipso lictore, aut magistratu, ut supra docui. Magistratum enim vindictam imposuisse nominatim ait vetus interpres in illum locum Persit, Vindicta postquam meus a Praetore recessi. Ap v D coNsi LivMJ Consilium habebatur Romae Praetore sedente, Massistentibus ei quinque Senatoribus ,& quinque Equitibus Romanis. In provinciis vero coram Praeside, aut Proconsule, adhibitis visinti viris, qui Peregrini Re cuperatores vocabantur: apud quos justae manumissionis causae probabant , seu allegabantur; quae si probatae fuissent a consilio, servus vindicta manumittebatur , ut clocet Vlpian. lib. Rei fit. I. versic. eadem lex. & Theophilus Juc.
g. V. Iu autem manumissionis causae hae sunt: veluti si L. fi m ηον quis patrem, aut matrcm , filium, filiamve, aut fratrem, --1 P
roremve naturales aut paedagogum, nutricem,educatorem, --missi aut alumnum, alumnamve , aut collactaneum manumittat; Σαώ. x aut seruum procuratoris habendi gratia7, aut a Illam ma I. matrimo-
trimonii causa': dum tamen intra sex menses uxor ducatur, ' 'nisi justa causa impediati & qui manumittitur procuratoris '' habendi gratia, non minor decem & septem annis manumittatur. 7 P RocvRATOR 1s HABENDI G R A et I A J Vide Cujacium lib. H. Observ.
β MATRIMONI i CAvs AJ I. veteribus inscriptionibus passim: Mena ct uxori bene merenti, conjux ct patronus. Quo sensu mulier quae ex patrono liberos . . suscepit, quos & matris patronos esse constat, si sorte nuptias secundas contrahat. non potest dotem in fraudem legis Papiae constituere, I. 1. C. Th. de inusicios iasib. st l. vnis. C. eod. id est in fraudem portionis, quae lege Papia patrono debetur a libericia vel liberta, infra desuccession. libera. t. si libertus,sf. de Iure yatronat.
g. V I. Semel autem causa probata, sive vera sit, sive falsa, non retractatur.
g. VII. Quum ergo certus modus manumittendi minoribus viginti annis dominis per legem . Eliam Sentiam constitutus erat, eveniebat Ut qui quatuordecim annos aetatis expleverat, licet testamentum facere,& in eo sibi heredem instituero, legataque relinquere posset, tamen si adhuc minor esset viginti annis, libertatem servo dare non posset. Quod non erat ferendum, si is cui totorum bonorum in testamento dispositio data erat, uni servo dare libertatem non permittebatur. Quare nos similiter ei, quemadmodum alias ros, ita & servos suos in ultima voluntate disponere quemadmodum Voluerit, permittimus, ut & libertatem cis
possit praestare. Sed quum libertas inaestimabilis est, & propter hoc ante
56쪽
C A p. VII. De lege Fusia Caninia sublata. 33
vicesimum aetatis annum antiquitas libertatem servo dare prohibebat: ideo nos mediam quodammodo viam eligentes non aliter minori viginti annis libertatem in testamento dare servo suo concedimus , nisi septimum & decimum annum ' impleverit, Ss octavum decimum annum tetigerit. Quum enim antiquitas hujusmodi aetati, & pro aliis postulare concessit, cur non etiam sui sudicii stabilitas ita eos adiuvare credatur, vi ad libertates dandas servis suis possint pervenire
' γ NI si DEci MVM sEPTiMvM AMNvM J Sublata est haec constitutio per Novell. II9. cap. 1. per quam etiam anno I . permittitur manumittere, ex qua
Novella desumpta est Psitnentica, sed hodie, Co . qui manumittere non poss
De lege Fusia Caninia siublata.
LEGE Fusia Caninia certus modus' constitutus erat in servis testamento manumittendis. Quam quasi libertates impedientem , S quodammodo invidam, tollendam csse censuimus: quum satis fuerat inhumanum , vivos quidem licentiam habere , totam suam familiam libertate donare, nisi alia causa impediat libertatem: morientibus autem hujusmodi licentiam adimere.
H v i v s quoque legis auctorem fuisse Augustum constat ex Suet. d. cap. 4o. qui nempe coercete voluit vanitatem quorumdam dominorum, vel ut Dion. Halicam. loquitur lib. 4. Hι ό st et is tu: Ibi δέ , qui testamento totam familiam manumittere solebant, liberalitatis gloriam,& rumusculos populi, etiam post mortem aucupantes; vel ut in funeris pompa magna Pileatorum turba libertorum praecederet . qui locus omnino pertinet ad i. vni . f. sed ct qui, Cod. de Lan libera. toli. Sed ct qui domini funus Pilenti antecedunt, inquit, vel in ipso lectulo stantes cadaver ventia lare videmur. flabellis puta, ut in illo Claud. versu,
Patricius, reseris pavonum ventilat alis.
Haec enim officia liberti ,& clientes defunctis patronis praestare solebant. Varro Rpud Non. Marcell. Ipsium protervi liberti semivirati exequiamur. D. Augustin. do verbis Domini, in Evangelium secundum Lucam se . 1 . uua potuerunt agmina pl-- gentium esse servorum, Er anciliarum; qua pompa elientum, quis splendor funeris, gusta pretium sepultura '' Legis Fuliae Caniniae, cujus latores fuerunt Fusius Camillus, & G. Caninius
consules, auctor vero &suasor ipse etiam Augustus, ut constat ex Suetonio cap. 4 o. in hoc loco, or de numero, er eouditione. Er de differentia eorum . qui manumitterentur, curiosi cavit. Duplex autem hujus legis ratio fuit; una, ut profusior morientium voluntas coerceIctur ; quo enim liberaliores sunt qui moriuntur, quam qui vivunt,
eo magis coercendi sunt, ne res suas perdant, & heredibus parum , aut nihil relin-αr. Altera ratio, ut vana & stulta quorumdam ambitio coerceretur, qui totam familiam, id est omnes servos suos, etiam flagitiosissimos, testamento manu-
57쪽
mittere solebant; ut inde post mortem laudem liberalitatis ferrent. & ut in funesis Pompa magna Pileatorum libertorum turba procederet, quales se .multas vidisse narrat Dion. Halicarnasseus lib. q. CERTvs Monus J Hunc modum Paulus lib. 4. Sentent. rit. T . sic explicat: ut a duobus usque ad decem pars dimidia; a decem usque ad triginta, pars testia ; a triginta usque ad centum, pars quarta, a centum usque ad SOo, pars quinta, manumitti possent. Numquam autem plures quam centum, licet millenariam familiam habuisset. quod postea Iustinianus sustulit, i. etinis. Cod. de lege F ia cantania toti. Qv v M sATIs F vER. AT INHvMANvMJ Quintil. declamat. 368. Grave videri potest ipsum patrimonium ,si non integram Iegem habet; cr cum omne jus is id nobis permittatur viventutis, auferatur marientibus.
De iis quiski, vel alieni juris sunt.
CEugi Tun de jure personarum alia divisio. Nam quaeia Nacodam personae sui juris sunt, quaedam alieno juri subjectae. e rursus carum quae alieno juri subjectae sunt , aliae in potesta- , I. i. ecparentium, aliae in potestate dominorum sunt. Videamus itaque de iis quae alieno juri subjectae sunt. Nam si cognoverimus quae istae personae sunt , simul intellegemus quae sui juris sunt. Ac prius dispiciamus, de iis quae in potestate dominorum sunt.
g. I. In potestate itaque dominorum sunt servi. Quae quidem pol stas' juris gentium est. Nam apud omnes peraeque gentes animadverte- rc possiimus, dominis in servos vitae nccisque potestatem fuisse: dc quodcumque per servum adquiritur, id domino adquiritur.
SVMMAM illam vitae necisque potestatem, quam ex Jure gentium cives Rom. in servos habuerant; moribus, lasibus,& constitutionibus Principum fuisse tamdem moderatam, nemo est qui nesciat. Sed juxis progressum non teperio explicatum. Videamus an talis sit. Primum admiuae fuerunt a judicibus querclar scrvorum de dominorum injuriis expostulantium : certis tamen ex causis, ob ta vitiam, famem, & Obscenitatem, ut ostendit notissimus Senecae locus lib. 3. de benefic. cap. 22. Atqui de injuriis dominorum in se os, qui audiat, positas est, qui ct saevitia is ct libidinem , est in praebendis ad victam necessariis avaritiam compescat. Sequebatur Magistratus admonitio , qua nempe humani officii domini admonebari tur , quasi quadam actione malae tractationis conventi. Servo tamen Occito quocumque casu, homicidii reus non erat dominus. Primum reperio ex lege Petronia , anno septimo imperii Neronis, inductum fuisse casum, quo poena legis Corneliae teneri crispit dominus, qui sine iudice ad bestias servum damnaverat, l. II. g. I. est
ρysf. ad i. Comet. de Acar. Hoc enim caput legis Petroniae, vel ideo a Tribuni ano sati Dissili eo by GO 'le
58쪽
C A p. VIII. De iis qui sat, τιl alieni juris sunt. 3s
hoc titulo propositum fuit,ut ostenderet hoc supplicii genere non impune licere domino in servum animadvertere: ut quod de patre ex constitutione Principum obtinuit, in l. a. eod. tit. positum fuit; vd constet, contra constri utiones patrem occidentem filium, hodie teneri lege Cornelia. quod uno casu lex Petronia, generaliter in omnibus observandum est e constituit Adrianus, ut Spartianus scribit in ejus vita , Servos a dominis, inquit, occidi vetuit, eosique just damnari per judices. Sed hae e Adriani constitutio cum d. capite legis Petroniae sic est accipienda , ut teneatur dominus, qui ultimo supplicio vult in servum animadvertere , eum simpliciter ota ferre judici, non instituta solemni accusatione adversus servum; sed ut hodie sit per modum querelae,& inde vulgo, laplainte. Eleganter Modestinus in d. l. v.
Oblata tamen judici servo, si jisa fit querela domini, se paenin tradetur.
Ex hac igitur constitutione Adriani sublata fuit omnis potestas mortis, non tamen fuit sublata coercitionis , & castigationis potestas. Sed quia plerumque ah uti solebant hac coercitione, & supra modum pallim & indistincte saevire in servos, vinculis, verberibus, fustibus, flagellis, quibus ex legibus publicis levia crimina v ndicantur, l. levia , ff. de accusar. huic castigationi fraenos injecit Antoninus Pius Adriani filius adoptivus & successor, qui perfecit quod pater coeperat. Ex cor. stitutione Adriani non licec occidere, in constitutione Antonini nec supra modum castigare, nisi fortE ex causa legibus cognita. Temperatam ergo castigati nem dedit, qualem habent in servos magistratus municipales i. 12.1f. de Iurisiuit. Exhao igitur constitutione Antonini sic distinguimus: vel servus occisus est a domino supra modum s aeviente, coercente, & castigante ex causa legibus cognita, id est cx causa, qua puniendus , & castigandus est , etiam ex publicis legibus : & homicidii reus non est; quoniam noluit occidere, sed castigare ;& ex nimia castigatione desecit, quod sepe solet contingere, t. aut damnum. f. nec ea, j. depamis. Et in.
sentcntia Pauli, apud pariatorem leg. Mosericae cum lege Rom. init. tit. 3. quae omnino confirmat hanc meam interpretationem. Et de hoc casu accipiendae sunt leges, in
quibus servus dicitur a domino jure occisus, I. 13. g. si heres, fra leg. i. t. f. de
se b. obi. Vel servus occisus est a domino sine cauti supra modum saeviente ; & tunc homicidii reus est, quoniam dolo malo secit, ut Paul. loquitur d. loco. & haec est aperta sententia constitui. Adriani & Antonini, quas sine dubio Caius conjunxerat hoc ipse loco liba. Institui. vi cx ruderibus Antani Gotici Iurisconsi illi,qui Institi ui oues Cati interpolavit, colligere licet tit. c. his cium verbis ,sed distringendi in
servos, narratur constitutio Antonini juxta interpretationem meam; illis verb verbis, nam si servus dignum marte crimen admiserit, narrat ut constitutio Adriani quae praecesserat.
Ex his apparet errare Theophilum, S: Accii illam, ad illa verba sine causa, adnotantes duos casus, quorum uno, etiam alienum scrvum occidere licet Isecundo
v erd, etiam liberum hominem, vulg. l. s.ff. de justis. 9 jure. V alde igitur imminuta fuit dominorum potestas his duabus constitutionibus. sed ad hanc Antonini con stitutionem subtilius fuit quaesitum de dolo malo domini: id cst quando videre tutoccitus servus ab eo, qui occidere nolebat, sed castigare ;& quando occisus consulto consilio. qua in re, ut primus Am notavid, ex jure Iudaico habita suit ratio dierum intra quos servus decesscrat, quod jus abrogavit Imper. Constantinus, I. I. 9 2. C. . de emenae femor. 6ri. unica, C. eod. tit. constituens, id aestimanduin esse ex genere teli quo animadvertit dominus; ut si sortE servum loris, virgis, vel vinculis , astlixerit, ex iusta causa puta, quod semper repetendum est ex constitutione
59쪽
36 . INSTIT. D. IVsΤIN. LIB. I.
Antonini, non sit homicidii reus: aliud vero obtineat, si telo aut alio modo, conia sulto consilio, manu , aut julla domini occisus sit. Et denique , an voluntate occidendi , vel mente castigandi occisus sit, tractare,& quaerere licebit, ait L 1. C. eod.
Concludamus igitur , domino licere servum castigaIe , vel coercere, non occide re, sine magistratus auctoritate , apud quem regulariter non existimo necesuriam
esse solemnem acculationem, sed iussicere querelam, ut coepi dicere. Excipiendus est casus rescripti D. Marci, de quo in I. servus , f. de accusation. quae pertinet ad i. Iuliam de adulteriis. Finge : servus quidam reus erat adulterii, debet hoc casu dominus servum offerre iudici, ex constitutione Adriani; sed vult accusare institui solemni accusatione secundum juris ordinem, quod Vix admitti potest, ut judicio publico vel privato dominus agat adversus servum: Consultus fuit hac de re D. Marcus per libellum , & rescripsit posse dominum accusare servum ; sortis quia eodem casu obtinebat , filium a patre esse accusandum, l. a. f. ad i. Comet. de flear. Nam in ceteris casibus, i. 3. C. de patria potest ait simpliciter, debere patres offerre filios judicibus, id est agere per modum querelae. Et haec est manifesta distinctio variarum constitutionum de moderanda potestate dominica, quas plerique confundere solent. Rescriptum ejusdem Antonini, de servis bonis condicionibus vendendis , fideliter exposuit D. Cujac. in notis posteriorab. st in responsis Papin. ad i. actioni , is de aedilis. edidist.' DE QV I D E M POT EST A sJ De quo tamen dubitari postit, clim rationaturalis, quae jus gentium constituit , iit. de Iure nat. gent. ct civili, supra, tantam severitatem pati non posse videatur. Verum cum hostem captum jure liceat inter
ficere, quo injuriae prius a se commissae justas poenas luat; quid mirum si potestas vitae dc necis a jure gentium ci se dicatur
g. II. Sed hoc tempore 3 nullis hominibus, qui sub imperio nostro sunt, licet sinu causa' legibus cognita, in servos suos supra modum saevire. Nam ex constitutione divi Pii Antonini, qui sine causa servum suum occiderit, non minus puniri subetur, quam qui alienum servum occiderit. Sed & major aspcritas' dominorum, ejusdem Principis constitutione coercetur. Nam consultus a quibusdam Praesidibus provinciarum de iis servis, qui ad aedem sacram , vel ad statuas Principum sconfugiunt e praecepit ut si intolerabilis videatur saevitia dominorum,
cogantur servos suos bonis conditionibus' vendere , Ut pretium dominis daretur.& recte. expedit enim Reipublicae nc sua re quis male utatur. Cujus rescripti ad la Llium Marcianum emissi, verba sunt haec: D minorum quidem potestatem in servos suos illibatam esse oportet, MCcuiquam hominum jus suum detrahi: sed dominorum interest, ne auxilium contra saevitiam, vel famem vel intolerabilem in uriam denegetur iis, qui justo deprecantur. Ideoque cognosce de querulis corum, qui ex familia Iulii Sabini ad statuam confugerunt. Et si vel durius habitos quam aequum cst, Vel infami injuria affectos cognoveris, venire. jube, ita ut in potestatem domini non revertantur. Qua si meae Constis tutioni fraudem fecerit, sciet me admissum merius exequuturum. Diuili od by Cooste
60쪽
CA p VIIL De iis qui sui, mel alieni juris sunt. 37
SED Moe et et M po RE J Summa illa eo testas vitae & necis, quam jure genta um cives Romani in servos habuerunt, legibus tandem & constitutionibus Prin cipum lensim imminuta, & mi tigua fuit. Imprimis enim, lege Petronia, & Sena- tusconsultis ad eam factis, dominis potestas ablata est pro arbitrio suo, & sine tu dice servos tradendi ad bestias , caristituta etiam poena legis Corneliae adversus eos qui id fecissent, i. circuncidere, g. ut legem is . ad leg. Cornel. de sicariis. Deinde, D. Α- ianus generaliter, & omni casu vetuit servos a dominis occidi, Minnaiaque eos
justit per judices, si supplicio digni essent, apud Spartianum in Adriano. quod &postea ab Antonino Pio D. Adriani adoptivo filio , ejusdernique successore confit matum est .a . s. r.st . hae tit. atque ita exaudiendum quod dicitur in d. l. i. ct hoc ueo, ex constitutione D. Antonini, non minus puniri, qui servum proprium occiderit, quam qui servum alienum; id enim primus D. Antoninus non constituit, sed D. Adrianus. Ideoque constitutionis verbum quo utitur d. l. i. or his titulus, pro 1 ola confirmatione accipiendum est. Et certε constat, saepissime in jure quae a D. Adriano constituta sunt, Antonino Pio tribui, postqua ira fuit adoptatus in familiam de nomen Adriani; dc vice versa, quae ab Antonino Pio, etiam Adriano tribui. id pluribus exemplis probat Cujacius in I. deducta, ,. nummis cemi m acceptis ,ss ad Senatusconsumem Trebeli. = Q v I si NE c Avs AJ Ergo, si subst eausa, possime occidere impune, dcsne judice trucidare: Distinguendum; vel servus occisiis est domino supra modum Deviente, ex causa legibus cognita, qua puniendus erat vel castigandus publicis legibus, &ex nimia castigatione defecit: Et hoc casu dominus homicidii reus non est. Et hoc sensu accipiendae sunt leges, quibus servus a domino jure occisus dicitur , ut L . 6.si heres , Τ. de leg. i. ct t. 96.f. de verb. Oblig. Itemque l. sed et si 1 .st. ad Q. Aquit. Vel servus a domino supra modum saeviente, sine causa legibus cognita occisus est; de dominus reus est homicidii. ' SED ET MAIOR A s p E U T A s J Hoc primus Antoninus constituit, ut etiam asperior castigatio servorum dominis auferretur. nam cum D. Adriani constitutione sola mortis, non coercitionis & castigationis potestas dominis ablata eL set plerumque hac coercitione abuti solerent domini, supra modum, & pallimcevientes in servos vinculis, verberibus , carceribus, quibus ex legibus publicis crimina vindicantur, t. levia , f. de accusat. huic castigationi fraenos injecit D. Antoninus, nec voluit servos i dominis castigari, nisi ex causa legibus cognita. Tem
peratam igitur castigationem dedit, & qualem habent in servos Magistratus municipales , idest modicam, L 12.f. de Iurisdictione, aut qualem postea descripsit Constantinus Imperator in I. unica , COA de emendat. servor. - ria A D set a Tvas P Rr Ne IpvM J Temporibus Imperatorum invaluit, ut non templa modb, sed & statuae eorum, & imagines, passim perfugium essent, L . qui statuas, fiali IMI. majestaris. Seneca lib. I. de clementia. ' ε BONI s CONDIT io Ninus v ENDERE J Bonae conditiones sunt, quae duris opponuntur bdurae, quibus servus venditus oneratur, ι. statvliberos is. Τ. de fuliberis. Veluti, ut servus semper in vinculis habeatur, ut numquam manumittatur , ut revertatur in potestatem ejus qui coactus fuit eum vendere, quo in evinrursus supra modum Deviat.