장음표시 사용
501쪽
CAp. V. De obligationibus qua quasi ex delicto na oy
De obligationibus qua quasi ex delicto nascuntur.
SI judex litem suam fecerit , non proprie ex maleficio obli- επgatus videtur. sed quia neque ex maleficio, neque ex con-
tractu obligatus est,& utique peccasse aliquid intellegitur, li- tra. Min. cet per imprudentiam: ideo videtur quasi ex maleficio teneri:&in quantum de ea re aequum religioni ;udicantis Videbitur, ιbba. opoenam sustinebit. amon.
CULPAM ex qua quis non suo corpore, vel per causam sui corporis, sed alio modo alterum laedit; non vindicari actione legis Aquiliae directa, vel utili, sed actione in factum Praetoria, habuimus supra in s. vle. de ui Aquilia. Idem contingit in tribus casibus hoc loco propositis. Primus est de judice dato a magistratu, qui peritiam iuris praestare tenetur, L. 2.st. quod quisque jur. vel, ut Iustin. loquitur in Novella 82. scientiam νο-ν, ψ mιere: ubi vocat continuatam de tritam medita tionem usus iarensis. D. Chrysiost. Mna. i8. in epist. ad Corinth. I. cap. I 6. να- νομών - ροι 6 'ruttiac: ubi ρητορεια est caulidicina, ex qua trita & continuata meditatio latensis.
Hic autem judex si male judicavit, litem suam facere dicitur, id eae litis alienae
suscipere periculum, ι. a. l. I6. C. N. Euorum appellationes non recipiantur e quo sensu Seneca de consolatione ad Pol iam, Quid cessam, conqueramur, atque adeo hanc litem meam facio. 8c apud Macrobium lib. 2. Salum. cap. i 2. Caius Tisias ure, ut ait, atatis Lucilia , in oratione qua legem Fanniam suasit, &c. eleganter describens homines prodigos in forem ad Iudicandum ebrios eommeantes , 5cc. Inde, inquit, ad comiarium vadunt, ne litem Ham faciant. Et litem quidem suam facere dicitur, licEt per imprudentiam, non dolo malo i udicaverit. Addita tamen hac distinctione, ut si dolo malo, omnino hac poena praeter criminalem & extraordinariam plectatur ; ut veram aestimationem litis praestare teneatur eum damno aestimationis , id est cum infamia, t. I f. I. f. de judiciis, ι. 2. C. de poena judicis qui male judicavit; etiam in casu quo sententia est ipsi jure nulla, puta si fuerit pecunia corruptus, I. venales, C. quando provocare non est necesse, juncta d. t. h. & in d. l. Mi. g. i. Tunc litem suam proprie facere intelligitur, cum dolo malo iudicat; quia omnino & indistinctε veram litis aestimationem praestare tenetur : quo tamen casum principio Hlegii ID Iurisco fultus Meet filiolam. judici litem suam facienti esse parcendum; ut in eam tantum quantitatem teneatur, quae tum fidit in peculio eum sententiam dixit. Filiussam. iudex dari potest, quod jam docuit in I. 11. s. vlt. eod fit. sed quemadmodum puberem judicem dari posse ait d. I. in f .pm. qui tamen excusatur si minor vigintia is ut, nec cogitur judicare, L cum lege Iulia ,sf. de recepi. qui arbitri receper. Vt &erudite D. Cujac. observat ad i. i. qui erate se excusam, lib. Io. Cod. ita quoque filiustam. judex dari potest, imis judicare cogitur: sed in hoc saltem res aetur, ut ex hoe necessario judicandi munere, t. vlt. 3. judicandi quoquo necesseas,f. de munerib. in eam tantum quantitatem teneatur, quam in peculio habuit. Quod, ut de eo quihonis cessii dicitur in S. vlt. infra, de action. humanitatis ratione receptum fuisse
502쪽
io INSTIT. D. IVS TIN. LIB. IV.
videtur in filiosam. qui nihil proprium habere censetur. V . lib. rex th. de testamentis, Filius m. testamentum facere non Potest; quia nil fium habet. Ideoque, ut M. Tuli. ait in orat. pro M. Caelio, nullas tabulas conficiebat. Eadem aequitate nititur edictum propos tuiti in I. 1. f. quod cum eo qui in aliena, ut in id tantum quod facere potest teneatur. Et in dissiciliori igitur casu accipio initium d. l. t . ut nunquam
filiustam. judex datus in plus teneri possit, quamvis dolo fecerit litem suam : quasi id partibus imputandum sit, quae in fili unitam. judicem datum consenserunt, ut plerumque fit, i. ex consensu ,1 de appellationis. Si verb, ut redeam ad alterum membrum distinctionis, judex datus litem suam
fecerit per imprudentiam; aequitas actionis, quae in aequum dc bonum concepta dicitur , hoc efflagitat, ut habeatur ratio damni dati, ut quatenus intersit condemnetur judex ; ut fit in actione de sepulchro violato, cujus eadem est formula in . equum dc bonum s. I. Pen. Τ. de sepulchro viol. Vt vlp. exposuit in d. l. 3. 3. qui de sepulchri. Idem quoque observatur in actione Praetoria de injuriis, quae eamdem quoque formulam habet, LII. I. servus,ff. de injuriis, t. qui servum,f. de Obsig. or aes. Idem
in actione de dejectis &effusis ejusdem quoque formulae, quae datur in eum qui
nocet libero corpori, l. r. F. de his qui effuderint vel dejecerint, versie. si vero, S. I. hoc tis. In quibus omnibus actionibus quamvis eadem formula sit, quae rem permittit religioni judicantis ; tamen praestatur id quod revera interest, in quo aestimando vertatur religio judicis. Nam si mihi per iniquam sententiam res mea omnino abest, quia non potui appellare,ut in I. . f.vit. Τ mandarit, quare hoc casu in id omne quod interest judex non erit condemnandus, perinde ac si dolo malo judicasset: quid enim refert, inquit eleganter I. Aper imprudentiam, si . f. do evictisn. sordibus judicis , an stultitia res perierit. Nec quidquam huic definitioni obstat formula actionis in aequum dc bonum concepta ; quia, ut jam praemonui, hunc intellectum habet ut contineat id quod interest, damnum quod revera datum est, ut Ioquitur I. unica, C. de sententiis, quae pro eσquod interest, hoc interpretes vocant interesse verum & commune, non singulare: quod & Bariolo in mentem genisse reperio in quast. p. ubi hunc locum ex professo , 5c, Ut loquitur, cum apparatu tractat; adducta in hanc rem d. l. I.s de iis qui dejecerint vel e derint. Si vero appellavit; quia & hoc casu non dubito agi quoque posse hac actione in factum di vel quia poenalis est nec datur in heredem, vel patrem de peculio ἱ vel quia competit etiam cum lententia nulla est, ut jam docui; vel quia interesse potest ejus contra quem math pronuntiavit: hoc inquam casu condemnandus erit judex non in totam litis aestimationem, sed in sumptus, puta, in litem factos, prout religio judicantis aequum esse judicabit ; ut Cornelius Nepos, vel AEmilius Probus, Miltiade damnato ob rem malὸ apud Parum insulam gestam, ait litem fuisse ei quinque talentis aestimata in , quantus in clatsem sumptus factus erat.
Qui ergo iudicavit math per imprudentiam, in plus vel minus arbitrio judicis aestimandum teneri potest habita ratione ejus quod revera interest : qui dolo malo, Perpetuo veram litis aestimationem praestat. Et hoc casu , opinor, res ab ipso actore aestimatur addito jurejurando in litem, ut fit in actione de dolo, L arbitrio, F de dolo. Sed praeterea plectitur criminali, dc extraordinaria coErcitione, ut in specie l. f. de custia. ct exhib. reor. quod & in filiosam. locum habete non est dubitandum; quia ei tantum succursum est in poena pecuniaria, habita ratione facultatum.' SI IVDEx LITEM s WA M FECER. ix J Non omnis judex qui malὶ judicat eodem modo plectitur: nam est distingaendum ἱ an per errorem & i rude
503쪽
CAP. V. De obligationibus qua quasi ex delicto nas. 4 vi
tiam hoc faciat; an per ambitionem 3c gratiam; an denique per turpitudinem dc sordes. Cum per imprudentiam ; tenetur quantum religioni judicantis videtur aequum, ι. vlt. st. de variis ct extraordinar. eo nit. id est tenetur praestare id quod revera interest, in quo aestimando versatur religio judicantis. Cum per ambitionem; in solidam litis aestimationem tenetur,&praeterea notatur infamia. At cum pecunia corruptus; non tantum selidam litis aestimationem praestat, de infamia assicitur, I. 1. Cod. de poena judic. qui maeὸ jadio; sed etiam criminali judicio tenetur, & sententia ipse jure nulla est , I. venales, Coae quando Provocare non est necesse.
g. I. Item is ex cujus coenaculo , vel proprio ipsius, vel in Σηι x, o
quo gratis habitabat, dejectum effusumve aliquid est, ita ut Dr. ..
alicui noceret, quasi ex maleficio obligatus intellegitur. Ideo Ρααι 1. 3. autem non proprie ex maleficio obligatus intellegitur , quia plerumque ob altorius culpam tenetur, aut servi aut liberi. actio,.
Cui similis est is, qui ea parte qua vulgo iter fieri solet, id positum aut suspensum habet, quod potest si ceciderit alicui
nocere. quo casu poena decem aureorum constituta est. De eo vero quod dejectum cffusumve est, dupli, quantum damni datum sit, constituta est actio. Ob hominem vero liberum occisum, quinquaginta aureorum poena constituitur. Si veris vivat nocitumque ei esse dicatur: quantum ob eam rem aequum judici videtur actio datur. Iudex enim computare debet mercedes medicis praestitas, ceteraque impendia, quae in curatione facta sunt: praeterea operarum quibus caruit, aut cariturus
est ob id, quod inutilis factus est.
ITEM Is Ex CUIUS c o E N A C v L o J Sequatur secundum exemplum obliugarionis quasi ex maleficio, qua tenetur is, ex cujus coenaculo quid dejectum vel eiaissum est. In coenaculis Romanam plebem habitasse docet Prudentius aduersas Symmachum, Omnis qui celsa Aeanaei eomacula vulgus, suique teris silicem variis discursibus atrum. Vitruvius lib. 2. cap. 8. Cum recipere non posset area plana tantam multitudinem ad habitandum in urbe, ad auxiliam iutitudinis ad cis m.res ipsa coegit devenire. itaque pilis lapideis , structeris testaceis, pariatibus coementitiis altitudines exstracta, contignationibus crebris coaxata, ct caenaculorum v/ilitares summas perficium , ct despectati nes. Tertuli. adversus Valentinianos, Primus enim omnium Ennius Poeta Romanus eo cuia maxima cali pronuntiavit, Maii stus nomine. Ex quibus colligimus de superioribus locis, in tam numeros. plebe casus fuisse valde periculoses; & merito Praeto-rςm proposuisse edictum, quo actionem promittit adversus eum, ex cujus coenacu lo aliquid dejectum vel effusum est i quo casu non tenetur ex sua culpa, sed alterius, Puta , inhabitantis; dc tamen est aliquatenus culpae reus, qui tam negligentes homines in suis aedibus habitare permittit. Est igitur haec actio comparata 1 Praetore ad similitudinem actionis, quae ex lege Aquilia datur; & de ea tractatur in tit.Τ. doris qui effuderim vel dejererint, a I. I. usique - I. 3. f. Prator ait. Eodemque tit . pr
Ponitur α alia actio adversus eum, qui aliquid in suggrunda,vel protecto suspensum
504쪽
habet, cujus casus periculosus sit: suggrundae sunt projectiones ligneae, quae ab Herodiano in fine lib. 7. dicuntur εχσπι. ITEM Is Ex cu Ius COEM AC ULO J Ex superioribus cedrum locis, in quibus humilis plebs habitare solebat, periculosos fuisse casus, dc periculosissimas dejectiones constat ex Iuvenalis Sat. 3. Respice nunc alia, ac diversa pericula noctis; Quod spatium tectis sublimibus, unde cerebrum sta ferit, quoties rimosa ct curta fenestris Vasa cadant, quanto percussum pondere signent,
Et tarint filium. posti ignavus haberi, Et sustii easus improvidus, ad caenam si
Intestatus eas: adeo tot fara, quot ista Nocte patens vigiles, re praetereunte, fenestra. Ex quibus xpparet, non sine summa ratione Praetorem proposuisse edactum, ex quo actionem promittit ei qui damnum passus est, adversus eum, ex cujus coenaculo quid est dejectum, vel effusum; etiamsi ipse non effuderit, vel dejecerit. Atque ita ex facto alterius, servi scilicet, aut liberi hominis tenetur ; quia aliquatenus culpae reus videtur, qui tam negligentes homines in suis aedibus habitare permittit, i. i. in prine. & g. hac in factum, Is de his qui dejecer. vel effudo. Et quamvis haec actio ad similitudinem actionis legis Aquiliae sit comparata, est tamen gravior; quia etiam in confitentem in duplum est, HL L. F. haec in factum: popularis; publicae enim utilitatis est, sine metu ,& periculo per itinera commeare, d. t. I. g. I. se L hsi vero, S. vlt.Τ eod. Imb antequam damnum datum sit aequὸ popularis actio est in eum, qui positum aut suspensum habet in publico aliquid, quod, si ceciderit, possit nocere, d. I. 1. 3. Praetor ait: quo casu decem aureorum poena constituta est rutraque autem ex facto servi est noxalis, id est potest se liberare dominus dando corpus quod nocuit.
g. II. Si filiusfamilias seorsum a patre habitaverit, quid F D s '. ex coenaculo ejus dejectum effusumve sit, sive quid positum isuspensumve habuerit , cujus cassis periculosus est , Iuliano . . r. placuit in patrem nullam esse actionem, sed cum ipso filio agenaum. Quod Sc in filiosamilias judice i observandum est, qui litem suam fecerit.
V OD ET IN FILIO FAM. I V D I C E J Non ex sententia Iuliani; dabat enim hanc actionem adversus heredem, L is.f. de judiciis, ergo & adversus patrem de peculio: sed, ut Vlp. ait in d t. r. sententia Iuliani non fuit admissa.
g. III. Item exercitor navis, aut cauponae , aut stabuli, de επι 1. F. damno aut furto, quod in navi, aut caupona, aut stabulo factum erit, quasi ex maleficio teneri videtur. si modo ipsius nul- ct aa. tum est maleficium, sed alicujus eorum quorum opera naVem, aut cauponam, aut stabulum exerceret. Quum enim neque ex contractu sit adversus eum constituta haec actio, SI aliquaterius culpae reus est, quod opera malorum hominum uteretur:
ideo quasi ex maleficio teneri videtur. In his autem casibus in Diuili od by GO Ie
505쪽
C A p. VI. De actionibus. 4i Inctum actio competit, quae heredi quidem datur, adversus heredem
autem non competit.' ITEM EX ER CITOR N A VI s A V T C A v PO NAE J Hoc quoque tertio & via timo casu, nascitur obligatio quasi ex maleficio ; & datur actio poenalis Praetoria in duplum adversus nautas, caupones, stabularios comparata, vel ad exemplum legis Aquiliae, vel ad exemplum actionis furti; de damnoriniuria dato, vel furto facto in navi, caupona , stabulo; vectoribus, aut viatoribus; ab iis quorum opera navem, cauponam, stabulum exercent; sive liberi sint, sive servi alieni: quia suo periculo eorum opera utuntur, & in quoddam culpae genus incidere videntur, quod utantur opera malorum hominum, L vrique, f. de rei vindieat. De actione quae datur ad exemplum actionis furti tractatur proprio titulo, F. furti adversus nautas caupones stabul. De actione verb quae datur ad exemplum legis Aquiliae de damno injuria da - . , in ι. pen. f. in factum, & ι. vlt.Τ. nota caupone . Fuerant autem hae actiones ne cessariae adversus hoc hominum genus, quod plerumque male sblet audire, Horat. Dur. s. m. r.
ni sertum nautis, cauponibus, atque malignis. Et Sae a r. Perfidus hic caupo. Quod Sc D. Cujae. diligenter exposuit, lib. 27. Obs cap. 33. IlEM Ex ERex TOR MAvis J Ex damno ciato, aut furto facto ab iis, quorum opera &industria utuntur exercitores navis, caupones, & stabularii; datur in ipsos actio ad exemplum actionis furti, vel legis Aquiliae comparata ut apparet ex titulo, nauta, eavones, stabularii, ut recepta restituant, & titulo, funi advensus nautas caupones, ct stabular. quas introduxit Praetor, ut innotesceret curam agere reprimendae improbitatis hoc genus hominum, t. 3. 6.ais Prator, Τ nautα, caupones, stabul. illi enin homines vulgo male audiunt. In istis autem alia est propriorum servorum causa, alia alienorum : in servo enim proprio, ignoscendum est domino
quasi in domestico malo, si noxae dedere paratus sit: qui autem alienum servum adhibuit , quasi in libero homine tenetur in solidum, I. I. servi, F. furti adversus nautas , caupones orstabul. nam cum alienos adhibet, explorare debet cujus fidei, cujus innocentiae sint: in suis venia dignus est, si tales quales adhibuit, i. vli.,semorum, F nauta eaup. stabul.
SVνEREsτ ut de actionibus loquamur. Actio autem nihil aliud est quam jus' persequendi in judicio Τ, quod sibi de- viii .F.
tur'. s. ACTIO NIHIL A Livo EsT QVAM Ius J Si dicas cum D. Cujacio in hac actionis definitione jus esse formulam; quia olim actiones habebant sormulam certam, &passim dicuntur formulae in locis notissimis; has enim ne populus prout Vellet institueret, certas &solemnes Voluerunt esse veteres, I. a. s. deinde ex legib.
506쪽
F. de orig. juris. Certas, id est nominatas, proprio & certo nomine donatas , I. I. ct Eff. de prasiripi. verb. non ut idem magnus vir voluit in comment. ad d. tit. certas adnumerum. Eademque forma certos contractus.dici nominatos ; incertos ver b innominatos in I. 9. f. de reb. credit. & in I. I. f. debiιum amem ex quacumque causa, f. de constituta pecvn. vi & ex iure augurio , vel augurali Varro observat lib. . de lingua Latina, agrum certum dici, qui certum nomen habet, hosticum, peregrinum, Romanum, Gabinum : incertum verbqui nomen non habet. Solemnes autem vocard. t. a. propter verborum solemnitatem, quae certa verborum conception consi bar. Si, inquam, dicas hoc loco jus esse formulam ; excludis ab hac definitione in sentem numerum utilium actionum, tam civilium, quam Praetoriarum, quae cum
deficiunt legum & edictorum formulae & verba , utilitate suadente ad speciem propositam, sine ulla conceptione solemni accommodantur, vulg. l. amo,j. de neg. gest. Excludis actiones, quae praescriptis verbis, & in factum dicuntur, j. in tit. depraescriptis verbis. Et tamen hae omnes actiones, non minus quim duectae directis& legitimis verbis conceptae, aetate Celsi hujus definitionis auctoris frequentabantur, & in usu erant; nec minus dicuntur jura persequendi quod sibi debetur. Imperfecta ergo erit definitici Celsi. si eam pertinere tantum dicamus ad actiones illas
directas, certo verborum numero demensas, ad actiones quae certas sormulas habent, tandem a Constantino sublatas, I. I. C. de formul. amon. ct impetrat. μblat.
Et quidem , si verum amamus, voluit Celsus hujus definitionis ambitu complecti omnem actionem, qua de quacumque re apud judices, arbitr6sve experiri liis cet. ideoque recte utitur generali nomine juris , quod plerumque accipitur pro potestate & facultate, quae a lege, vel quo alio jure datur: Vt in definitione vi fructus, usus fructus est jus utendi fruendi: servitutis tam urbanae, quam rusticae; dc bonorum possessionis, quae in I. 3. q. bonorum igitur possessionem ,sf. de bonorum possessiisdem fere verbis dicitur esse jus persequendi , retinendique patriumnii. Ad quam definitionem respiciens vetus glossarium manu scriptum Ancilembi, Bonorum posses seo, inquit, est juι possessionis certo ordine, certoque titulo quod nempe a Praetore in ec diis, certis personis variis ex causis promittitur, & dari solet a Praetore : & tamen, quod notandum , in his libris passim competere dicitur. Quod & de actione . id est hoc iure persequendi dicere licet; jus enim est, quod mihi ex lege, vel edicto comis petit, & dari tamen passim quoque dicitur. Ius, inquam, est, quod mihi competere dicitur, antequam postuletur, vel sormula edatur, excipiatur, aut describatur, re antequam agatur ἱ agit enim actor, verbi gratia, in actione personali, ut rectETheopli. hoc Deo, cum haec verba formulae pronuntiat, si apparet adversarium dare
Ut igitur omnem actionem complectatur haec definitio, existimo hoc Ioco jus accipiendum esse pro illa facultate, & potestate agendi, vel persequendi certo m do , certoque ordine, certaque formula; ut olim In actionibus directis, vel legitimis : vel sine ulla observatione scrupulosa verborum &. sermulae; ut fit in utilibus actionibus, & extraordinariis judiciis. Sive enim hoc, sive illo modo agas, i eleganter ait d. I. actis , eamdem vim, eamdem potestatem, eumdemque effectum
actio habet ; id est semper in se habet hanc agendi potestatem & facultatem, hoe jus persequendi ; remque ad effectum, id est ad judicium deducit, perinde aes illa
verborum 1olemni sormula conciperetur. Et hoc pland sensu facultas agendi dicitur qualibet actio,in l. I. V. de eo quod certo loco, in I. I. f. quamquam autem, j. ad
507쪽
C A P. VI. De acrionibus. 4 II
in recla tunibus ad hune iit. quare idem non erit dicendum in ordinariis , in quibus
eadem agendi &persequendi facultas competit; quamvis alio ordine, aliave ratione. Nihil enim, quod ad vim & essicacitatem actionis pertinet, mutat varietas judiciorum instituendorum, ut nominatim ait d. l. actior S cum ait hoc loco, udicio , san E proclive est id generaliter intelligere, tam in iudicio ordinario, quam in extraordinario , quod a Praetore ipso, nullo dato vel adicto judice, sine ulla solemni formula constituitur ,& magis in usu esse coepit quam ipsum ordinarium, d. l. actio, L 2. f. ex quibus causis major. I. 3. C. de interdict. qua de re vide D. Cujac. in Paratis. Cod. ad tit. de formul. Mi. ct impetrat.subl.
ACTIO ML ALIvD EsT QVAM i v s J Ex his verbis colligit glossa, actionem aliquid aliud olim fuisse quina jus; nimirum sormulam & verborum conceptionem certam, a qua qui vel cadebat syllaba , cadebat causa : unde actio notissimis juris nostri, & aliorum auctorum locis, formula dicitur: sed hodie sublatis formulis, nil aliud esse quam jus. Quod non videtur temere admittendum, cum ad
veritatem accedat propius, etiam antiquissimo tempore, cum certo &solemni verborum ambitu directae actiones concipiebantur, ne populus prout vellet eas institueret, l. 2. g. deinde, f. de orig. jur. inter actionem, & formulam fuisse differentiam: cum formula esset ipsa verborum solemnitas & conceptio, qua componebatur actio, & edebatur; actio autem esset jus persequendi compositum ex hac formula rseut aliud est figura verborum, aliud obligatio; non enim figura literarum, sed Oratione quam exprimunt literae oblisamur, L 38. non figura, st. de oblig. ct actionib. Formula igitur non erat ipsa actio, sed actionis formula; sicut, ut exemplo Accursi utar, nomen actionis ex empto venito non est ipsa actio, sed actionis nomen. Ex quibus apparet nullo modo admittendam eorum sententiam, qui jus formulam interpretantur; cum certissimi& indubitati juris sit, actionem ipso jure rem incorporalem fuisse, quae injure consisteret: quod evidenter docet Iustinianus in I. vle Cod. de pragini'. uno temp. dee. vel vj. ann. dum asserit, subtilissimo ingenio, & divino quodam motu, ad actiones, & earum jura majores pervenisse; ut illae incorporales constitutae , possent ubique jus suum ad effectus corporales extendere.
Actio igitur, ut& reliqui actus legitimi, incorporalis est; nam actio dicta est quasi actus legitimus, neque ex eorum senere est, quae revera & natura sua sunt; sed illorum quae intelliguntur, juris stlucet intellectu. Et consequenter, in illius definitione merito juris nomen usurpavit CeIsus hujus definitionis auctor, in I. v. f. de Oblig. cst action. ne excluderet ab ea insentem numerum actionum utilium, tam civilium, quim Praetoriarum; quae cum deficiunt legum aut edictorum solemnia verba, Vtilitate sua gente ad speciem propositam, sine ulla verborum conceptione accom
' P E R s E QVE N D I J Quamvis plerumque persequutionis verbo extraordi-n riae persequutiones contineantur, quae non habent juris ordinarii executio-n M, t. 178. 3. actionis,f. de verb. AP. tamen generale hoc verbum esse, tam ad actionem in rem, quam in personam, constat ex L 18. actio os de oblig. ct act. quocirca
non mirum, si in generali definitione actionis eo usus sit Celsus, & post eum Iustin. quo sine dubio significare voluit, actionem non modo tunc dici clim intenditur, sed etiam clim proponi, & intendi potest. Unde licet inserte verissimam esse quod jam diximus, actionem non posse definiri formulam ,& aliud esse conceptionem ser- mulae, aliud actionem; quoniam formula non erat nis judicio accepto, & intentata iniunt, cum actor jam petere incipiebλt,t. I, amplius, s rem rar. haberi. at actio
508쪽
416 INSTIT. D. IVS ΤIN. LIB. IV.
est statim atque jus asendi competit, etsi nondum intendatur; quia consistit in jure quod quis habet persequendi; quod jus competit etiam ei qui non persequitur, eo
' 3 IM iv Dieio J Id est apud pedaneos iudices a Magistratu datos; non inj re , id est apud Magistratus ipsos. Olim enim actiones omnes apud pedaneos judices
proponebantur, cum Magistratus in causis ordinariis, in quibus erat prodita actio. iudicare non possent, sed cogerentur judices dare , l. 2. placet, Cod. de pedan. judic. Igitur ante illam constitutionem, Magistratus non nisi extra ordinem cognoscebant in causis, in quibus deficiebat actio: sed postquam fere omnia judiciω in ipsos Magistratus transsata sunt, & coeperunt de omnibus causis judicare ; haec verba in judicio, licuit interpretari, sive audicium agatur apud Masistratus, sive apud judices datos in quibusdam causis vlt. Cod. de pedan.juatrib. o D si Bi D E E E T V R. J Verum est quod censet melior pars interpretum, verbum debendi generaliter esse accipiendum, ut comprehendat actionem in personam, dc actionem in rem, ut in I. pecunia I78.6. vlt. f. de verb. sign. quasi genem quodam deberi mihi dicatur res, de qua possetar facit controversiam, & contrα vindicat. Et persequendi verbum generale quoque esse constat, l. allio ,sf. de oblig. act. Uaria est & multiplex verborum significatio in jure, prout subjectae materiae ratio efflagitat amplianda, vel restringenda;& hoc loco ineptum esset titulo generali proponere speciei definitionem, dc generis omittere.
V o D s IBI DEBETUR J Hoc verbum debetur, omnem omnino ad hi nem comprehendere intelligitur, tam in rem auam in personam, t. pecunias de verb. signi . Imo dc extraordinarias persequutiones, veluti fideicomini Grum, quorum nomine neque obligatio, neque actio olim erat; sed cognitione Praetoris, id est ossicio ejus, petebantur; ut docet Vlpianus in Fragm. tit. 21. at quae ex ossicio Magistratus pendent, obligatione carent, ι. 7. J. dae annuis legatis: quocirca si deberi dicantur quae versantur in persequutione, multo magis quae in actione in rem, possunt dici deberi. Deinde servitutes actione in rem petuntur, ut constat ex toto titulo , f. si servitus vindisetur i, deberi tamen recti dicuntur, ι. arbor, F. si eumdem , f. communi divid. & Iustinianus ipse obligationis verbo utitur, dum agit de actione in rem, g. item si in judicio, infra, de exceptionibus. Ex quibus constat nullo modo admittendam eorum sententiam qui asserere ausi sunt, hane definitionem ad actionem tantum in personam pertinere; cdm utramque sine dubio complectatur: absurdum enim valde esset in titulo generali definitionem speciei pro
ponere , dc generis omittere . .
g. I. Omnium actionum quibus inter aliquos apud judices
arbitrosve de quacumque re quaeritur, summa divisio in duo genera deducitur : aut enim in rem sunt, aut in personam. r. Namque agit unusquisque aut Cum co qui obligatus est, vel , ex contractu, Vel ex maleficio: quo casu proditae sunt actiones stin personam, per quas intendit adversarium ei dare aut facere Oportere ,3c aliis quibusdam modis q. Aut cum eo agit qui nul- Io jure ei obligatus est, movet tamen alicui de aliqua re contro-vcrsiam . quo casu proditat actiones in rem sunt: veluti si rem
corporalem possideat quis', quam Titius suam esse inirmet, de possessist Diuili od by Coos
509쪽
possessor dominum se esse dicat . nam si Titius suam esse intendat, in
rem actio est.' F ΟM NivM Ac Tlo NuM J Hic primaria & praecipua actionum divisio
proronitur , quae petitur ex substantia actionum ; reliquae autem ex adjunctis: ideoque hujus tituli majorem partem occupat, & ad 6. sequens illa diviso est extenditur, quamvis quidam sint in contraria sententia. Igitur summa genera sunt duo ; in rem, quae dicitur vindicatio λ& in personam, quae condictio appellatur,l. 23. actionum, st. de oblig. ct act. In personam dicitur, quae in personam obligatam dirigitur; & semper adversus eumdem, qui obligatus est ad dandum , vel faciendum , habet locum. In rem autem, quae rem ipsam assicit, cum persona nullo jurest nobis obligata : & ideo non adversus unum, & eumdem , sed adversus eum qui rem possidet datur, d. l. as. & ex praesenti possessione dicitur oriri, I. a . non alias, g. vlt.=de iudiciis. Sicut ergo actione in personam convenitur persona ; ita actione in rem res ipsa, l. I . denique, F. de jure fisci.
Vt haec verba intelligamus, quae hactenus malε habuerunt doctos viros, diligeniatius observandum est quod ait Iustinianus, ει ὰπη quisique aut cum eo qui ei obluritus est, vel ex contractu, vel ex maleficio. Supple, vel quas contractu, vel quasi maleficio , ut in I. I .st . de obl. ct act. quo casu, inquit, prodita sunt actiones in personam, per quas intendit adversarium ei dare aut facere oportere, est aliis quibusdam modis. Ergo cum ait, Et aliis qaibusdam modis, necesse est ut intelligat actiones per quas agitur adversus eum, qui hoc, vel illo modo obligatus est: est enim quo casu, id est in casu obligationis ex contractu, vel ex maleficio. Ideoque non possum admittere D. Cujacii Interpretationem, haec verba cta accipienda de actionibus , quae verbis quidem in rem sunt, & concipiuntur ; sed vi ipsa &potestate sunt personales : cujusmodi sunt actiones ad exhibendum, quod metus causa , & ex causa interdictorum; quia, ut idem praestanti T. vir bona fide agnovit, int. s. S. vlt. F. quod metus causa. hae actiones neque ad contractum, neque ad quasi contractum, neque ad maleficium, neque quasi maleficium referri possunt, sed sunt ex certis edictorum causis. Et quis non videt Iustinianum hoc loco custodite loqui de actionibus, quae vere & absolute personales sunt, non solum potestate, sed etiam verbis. Melior est interpretatio, quae vult actionem personalem ex contractu variis modis commutari post e; id est non solum ita concipi, dare facere, sed etiam reddere, restituere, praestare,&similibus verbis. Sed cum iaciendi verbum haec omnia comis Prehendat , l.faciendi ,ss deverb. signis quam ad hanc formulam pertinere constat, iuncta L pen. f. de eondict. causa data . quae est ex eodem libro; ut quod dicitur in
I. sepe ,Τ fit. eod. de ve .sign. cum dicimus quod dare sacere oportet, quodvis eorum sufficere probare : cum, inquam, haec vel ba, dare facere, omnem contractum comprehendant; exiuis enim verbis, aut similibus varie commutatis, intelliginius quid negotii inter actorem & reum gestum fuisse, ut loquitur l. si in area , Τ. de eonuicti. indebiti, juncta l. senatus, 3. erro ,j de mortis causa donation. vereor ne haec verisba , cst aliis quibusdam modis, aliquid in recitati habeant, quod non fuit satis animad
Itaque tento haec verba esse reserenda ad alteram obligationum partem, ex qua agitur ex maleficio, vel ex quasi maleficio ; in hac erumpat te non utitur verbis actor, quae contractuni demonstrant; sed delictum admi ilum , & factum arguunt.
510쪽
418 INSTIT. D. V STIN. LIB. I V.
Quam differentiam colligo ex I. actionum, g. ex contractu, & f. ex facto, & l. obliga muro ex peccato, F. de obli ct action. Ex contractu, inquit, actio est, quoties quis sui tueri causa cum alio contrahit; id est quid negotii gerit hoc agens, ut alius ei dare facere teneatur. Ex facto actio est , quoties ex eo teneri quis incipit, quod 'se a misit:
meluti fanum, vel injuriam commisit, vel damniam dedit. Intentio ergo harum actionum haec est, aliquid factum fuisse ; intendit, puta actor , Titium furtum fecisse, Titium damnum dedi me, ut apud Martiat. lib. 6. Fig. I9. Sed lis est mihi de tribus evellis, Vicini queror has abesse furto:
Noe jurix sibi postulat probari.
Et apertilis in d. l. obligamur, si . ex peccato, Ex peceato, inquit, obligamur, cam in factosumma qu/stionis consistit ; id est, cum quaeritur an aliquid factum sit, cum actor intendit aliquid admissum, vel peccatum fulta: quaestio enim est ex intentione actoris, & inficiatione rei, ut apud auctorem ad Herennium lib. i. dc M. Tull. lib. I. de in ventione, Intentio occidisti Maeem , in alio non Occidi; ubi rectis Marius Victorinus vetus interpres Tullii, quastionem esse dicimus vocem utriusque partis, id est fecisti, non feri. Et hi sunt, ni fallor, modi, quibus in personam agitur adversus eum qui ex delicto obligatur ; quos Iustinianus hoc loco videtur intelligere,& opponere modis, quibus ex contractu, vel quasi ex contractu agitur in personam, hac vel simili
formula, dare facere Fortere. D A R E FACERE OPORTERx, ET ALII s QV I B v snAM MODIS IVsitata& vulgaris intentio actionis in personam est, dare facere oportere: in qua dare , dc facere disterunt; cum dare sit dominium transferre ; facere autem, domum, verbi gratia, facere, vacuam possessionem tradere, solvere, praestare, numer re, i. I7s. faciendi, dc ι. M8. verbum facere, F. de verb. sign. Unde cum faciendi verbum omnem omnino faciendi causam complectatur; meri id quaeri potest, cur haec verba
subjiciat Iustinianus, ct aliis quibusdam modis. Et omissa eorum sententia, qui haec verba reserunt ad actiones in rem scriptas, quae propriam Jc specialem habent naturam :& aliorum, qui ad alteram obligationum partem, in qua asitur vel ex maleficio, vel ex quasi maleficio , in quibus plerumque intendimus dare; ut in lege Aquilia, I. a. F. ad leg. Aquiliam, qua reus tenetur dare aestimationem damni dati:
quod similitet dici potest in actione furti, qua quis duplum, aut quadruplum per-ssequitur: & in actione vi bonorum raptorum, aut injuriarum; in quibus omnibus haec vulgaris sormula, dare aut facere, locum habere potest: quod dc de noxalibus actionibus nominatim proditum est, in l. 41. si ad libertatem, I .f. de noxalib. aestion. Dicam magis arridere eorum sententiam, qui afferunt hoc dictum a Iustiniano: quia verbum facere, cum maximε generale sit, non potest satis exprimere vim uniuscujusque actionis. Et ideo qui actionem in personam proponit, proprio magis δc apto vocabulo ad explicandam negotii naturam, & intentionem suam utitur, dum adisv ersarium debere tradere, solvere, praeliare, aut aliud quid simile facere intendit, prout varia conceptae conventiones requirunt. Postquam, verbi gratia, Iustinianus ostendit, olim actiones in personam concipi consuevime his verbis , adversarium dare, facere, eportere; subjicit, est aliis quibusdam modis: ut ostendat eas non esse his verbis sic adstrictas, ut aliter non potuerint, dc hodie non possimi rem concipi. 7 SI RE M. CORPORALEM possIDEAT O v I s J Possideat ex quacumque causa, t. O ium . f. de rei vindicat. Sed quaesitum fuit. si non possideat, led teneat; id est si non civiliter, sed naturaliter possideat, ut in l. 7.F. neque colonis. F. communi