장음표시 사용
551쪽
postulat: hoc enim, ut Gellius lib. I . eap. r. patrocinari potius est , quam judicare. Et absentis quidem litigatoris partes judicem adimplere aliquando ait l. vis. C. de appeQu. non praesentis, qui ea quae dicto quaesito ve opus sunt, dicere & povistulare debet. Et hoc est, quod ex jure nostro Petilianus Episcopus in collatione s. Donatistarum Carthagini habita apud Marcellinum judicem ab Imperatore datum inter Orthodoxos & Donatistas refert, Petilianus Episcopus dixit, si absentes Fnt ex adverso sistenus , liceret tibi, vir nobilis , absentem partem judiciario animo defend/1e; nunc praesentes sunt ipsi, mihi respondeant. Sed Diocletiani constitutione, quae extat iniit. U. vi qua destini advocatis partium judex. suppleat, permittitur judici supplere ea, quae desunt litigatoribus, vel advocatis 1, d , ut loquitur, praeserre ea quae scit legibus , jurique publico convenire, si sint a litigatoribus praetermissa : id est, ut Ida menopulus exposuit rectὸ, supplere juris rationes praetermissas, non ea quae sunt facti. Plus praestat haec Zenonis constitutio , ut liceat judici contra id quod nominatim in actionem deductum sit, supplere, & corrigere actoris intentionem.
g. XXXV. Si quis aliud pro alio ' intenderit: nihil eum periclitari
placet, sed in eodem judicio cognita veritate, errorem suum corrigerem'pcrmittimus: veluti si is, qui hominem Stichum petere deberet, Erotem peti crit: aut si quis ex testamento sibi dare oportere intenderit, quod ex stipulatu debetur.
N SI Qv I s ALIUD PRO ALIO J Vide in hune so cum posteriores notas D. Cujacii, adhibita l. s. C. de edendo, ex qua ita distinguit. Si post litem conte stat anidecreto Ptaetoris opus est, nec id permittitur actori ipso jure : si ante litem contestatam, post actionem editam, ipso jure id actori licet, cui nominatim hoc permittitur edicto de edendo, d. l. Et hoc quidem vetusto jure, cum judicia ordinaria in
usu erant, non inscior fuisse observatum. Sed contendo,nominatim hoc loco hoc vetus jus Iustinianum corrigere, & his verbis contineri non dubito novam constituationem, quae alibi non extat. Et huic similes placuit Iustiniano aliquando multas his libris aspergere, quod de D. Cujac. docet) neque priori, neque posteriori Co- dici insertas; ut in g. vlt. stupra, qui est ex quibus causis manumittere non possunt, & ing. sed neque, supra, de testamentis ordin. ubi ait, concedimus, ut hoc loco permittimus quae verba pi ae se ferunt novi juris introductionem ; quod miror non fuisse a Cujacio observatum. Licet ergo ex hac nova constitutione , siae Proetoris interventu, etiam lite contestata, etiam in eodem judicio, mutare vel emendare actionem.
Si civis A Livo pRo Ahio J Observanda distinctio hic allata a D. Cujacio, inter cum qui post litem contestatam, & illum qui ante, crrorem sui imcorrigere vult: ut qui post litem contestatam hoc facere desul erat, sine decreto Praetoris non Pollit; qui verb ante litem contestatam post actionem editam, ipso jure pollit, i. 3. C. de edendor quod sine dubio ad ius antiquum reserendum, cum judicia ordinaria erant in usu. Sed illud jus Iustinianum corrigere in hoc g. indicat verbum permittimus , quod ostendit hodie ex hac nova constitutione, quae alibi non extat, licere actori ind: stincte, tam anica item contestatam, quam post, errorem suum corrigere absque Praetoris auxilio.
g. XXXVI. Sunt praeterea quaedam actiones quibus non solidum, quod nobis debetur, persequimur. sed modo solidum consequimur, modo minus: ut ecce si in peculium filii servivo agamus. Nam si non M M in θDisilirco by Corale
552쪽
minus in peculio sit quam persequimir, in solidum dominus patcrve
condemnatur. si vero minus inveniatur: eatenus condemnat judex, qu tenus in peculio sit. Quemadmodum autem peculium intellegi debeat, suo ordme proponemus.
g. XXXVII. Item si de dote judicio mulier agat: placet eatenus
maritum condemnari debere, quatenus secore possit, id est, quatenus facultatra ejus patiuntur. Itaque si dotis quantitati concurrant facultates ejus, in solidum damnatur: si minus, in tantum quantum facere potest. Propter retentionem quoque dotis repetitio minuitur. Nam ob impcnsas in res dotales factas, marito retentio concessa est =: quia ipse jure neccssariis sumptibus dos minuitur , sicut ex latioribus Digestorum libris cognoscere licet.
MARITO RETENTIO Corac EssA E sTJ Ita rectε veteres libri&Theoph. scribunt. Sciolus quidam adjecerat particulam quas, propter I. Unic. g. taceat, C. de rei uxor. aftione, ex qua cessat omnis retentio, data marito actione mandati, vel negotiorum gestorum: & ita beneficio harum actionum, non proprie retentionem, sed ruas retentionem maritum homo ineptus habere existimabat. Quis enim non vi et hunc g. esse accipiendum secundum jus Pandectarum, ad quod nominatim nos
g. XXXVIII. Sed & si quis cum parente suo patronoue agat: item
si judicio societatis agat: non plus actor consequitur, qu im adversarIus us facere potest. Idem est si quis ex donatione sua con Veniatur. g. XXXIX. Compensationes quoque oppositae plerumque essiciunt, Vt minus quisque consequatur, quam ei debebatur. Namque ex bono dc aequo, habita ratione ejus quod invicem actorem ex eadem causa 'praestare oportet, judex in reliquum eum cum quo actum est condemnat , sicut jam dictum est.' μ' COMPENs Axio Mas ovo civ a J Cum in actionibus bonae fidei olim compensatio ipso jure fieret, itavi qui totum peteret a reo, male peteret, 4. st posteaquam ,f. de compensetians. ω hodie in actionibus strictis , post prudentum Ructoritate in ,& constitutiones Alex. Severi, l. . s. ct 6. C. de compensat. &Iustiniani, ut docet Cujac. lib. g. Obs cap. i6. idem obtineat l. vlt. C. de compensat. non Videretur admittendum quod dicitur, compensationem esse opponendam. Nam sopponi debet, sequi videtur illam ipso jure non fieri, id est sola iuris potestate. Sed hoc non obstat, quoniam csim hoc facti sit, necesse quidem est reum opponere compensationem : sed ea opposita & probata , intelligitur jam antea ipso jure
pMempta obligatio ad eam summam quae compensatur. Ideoque sistitur cursus usu- Roum, quae debentur ex mora vel ex stipulatu, secundum causae qualitatem, ι. II.ς, m alteri, f. de compensat. & qui errans solvit, condictionem indebiti habet, ut quod excedit summam debitam repetat, i. io . si ambo, F. de compensiationib. EX EADEM c A vs A J Haec verba ex jure veteri lunt interpretanda , quo in bonae fidei judiciis admissa tantum fuit compensatio ex eadem causa: sed admissa deinde fuit ex diversa etiam , ut Paulus doeet lib. 1. Sent. tis. s. quod non mimia vertens Theoph. haec verba pro superfluis habuit, quae tameta coristanter retinent omnes libri.
553쪽
C A P. VII. Quod cum eo contractum est qui, oec. 461
g. X L. Eum quoque qui creditoribus suis bonis cessit, si Ex Ulli . postea aliquid adquisierit, quod idoneum emolumentum ha beat: ex integro in id, quod facere potest, creditores cum eo experiuntur. inhumanum enim erat spoliatum fortunis suis insolidum damnari.
uod cum eo contractum est qui in aliena potestate est.
OVr A tamen superius mentionem habuimus de actione, qua in peculium filiorumfamilias servorumque agitur , opus est ut de hac actione M de ceteris quae eorumdem nomine in parentes dominosve dari solent, diligentius agmoneamus. Et quia sive cum servis negotium gestum sit, sive cum iis, qui in potestate parentis sunt, his fere eadem iura servantur: ne verbosa fiat disputat io, dirigamus sermonem in personam servi domnique, idem intellecturi de liberis quoque & parentibus, quorum in potestate sunt. Nam si quid in his proprie observatur, separatim
ostendemuS. CvM is qui in aliena potestate est contraxit, adversus patrem aut dominum ex isto negotio non datur actio civilis , f. actiones, supra, de actionib. sed datur PraetorIa ad illius exemplum comparatae; non quasi ipsi teneantur principaliter, sed per obliquum, filii scilicet, aut servi nomine. Quod nota in m omnibus casibus admittendum, sed duobus tantum, iam scilicet peculium concesserunt. Ex quo capite tres Orauniar actiones, de peculio specialiter dicta,i uirureotia, &dein rem verion aequum enim est eum non decipi, qui inspecto peculio quasi patrimonio, cum eo qui in potestate est contraxit ; sed ei dari actionem, quatenus peculii vires patiuntur. Alter casias est cum intervenit jussus , quia tunc qui cum eo negotium gerit, qui in potestate est, fidem domini aut patris sequi videtur, j. si igitur, hoc tit. nam quodammodo cum eo contrahitur qui jubet, ι. l. f. quod jusΝ. Ex quo capite tres oriun- ut actiones; quod jussu scilicet, exercitoria, & institoria, quae ex tacito jussu dan- ur z quia qui praeponit, videtur clara voce omnibus dicere, hunc ego praepono, qui volet cum eo contrabat periculo meo, ut recte Theophilus docet, dcl. I. F, --
gistrum I. vers. si quidem, Τ. de exercitoria act. & l.sed si pupillus. g. de qua palam, J. da institori act. de ideo in solidum dantur, j. eadem ratione, hoc tit. in quo differunt ab illis quae ex peculio descendunt.
f. I. Si igitur jussu domini cum servo negotium gestum ρή crit: in solidum Praetor adversus dominum actionem pollice- Τ' ' inr : scilicet quia qui ita contrahit , fidem domini sequi videtur. Iussu Do M i N i J Id est voluntate, i. s. f. pen.Τ. de in rem versi voluntasvnim, habita ratione ejus qui in potestate est, junus dicitur, L si quis mihi bonis, 3.
554쪽
46L INSTIT. D. IVS ΤIN. LIB. IV.
jussum , F de aeq. vel Omitt. hered. Et ita jussiam pro voluntate accipimus in I. I .F. dehh qui notant. infam. de S. I. supra, de nuptiis, ut apparet ex conjunctione l. 3. g. si
emancipatus, Τ de bonor. posse . com tab. π ex Paulo lib. 2. Sent. ιit. 19. Hac autem actione dominus tenetur, cujus jussu, vel voluntate servus contrahit in re peculiari: sive sermonem dirigat dominus in personam servi, sive in personam extranei, ut recte glossa hoc loco. Vtroque casu fidem domini sequitutis qui
cum servo contrahit: primo, quia voluntate domini perspecta cum iervo contrahit, quamvis non sit nominati in rogatus : secundo , quia nominatim rogatus est.
Dicitur autem jussus, ut dixi, respectu servi, quem in re peculiari contrahere vult dominus speciali voluntate, praeter illam generalem, qua servo peculium est concellum. Ideoque quatenus mandaverit Titio dominus, ut cum servo contrahat, quod jussu icnetur, & dicitur justisse servum contrahere, I. I. g. sed orsi mandaverit, L. quod DF. Sed si dominus mandaverit non in rem peculiarem, sed in rem suam, cst actio mandati, l.si tibi, C. mandati: ut si quis servo credat pecuniam in rem domini sine mandato, secutus tamen voluntatem domini ; tenetur dominus utili actione ad inllar institoriae actionis, t. Ut. C. de institor. ct exercitor. aII. Vtroque enim casu perinde est, ac si creditast pecunia cuilibet domini negotium gerenti, ut in I. liberto , Τ. de nerat. ge'. l. yen. C. de institor. er exercit. act. Ex his apparet, qua ratione separandus sit jussiis 1 mandato ; qua in replerique frustra sunt. Mandatum ex re domini,&in rem domini consistit, cum rem domini gerit servus: jussus in re peculiari, cum rem suam potius, quam rem domini servus gerit.
f. II. Eadem ratione Praetor duas alias insolidum actiones pollicetur:
quarum altera exercitoria, altera institoria appellatur. Exercitoria tunc habet locum, quum quis servum suum magistrum navi praeposuerit, δίquid cum eo ejus rei gratia , cui praepositus erit, contractum Luerit. Ideo autem exercitoria vocatur, quia exercitor appellatur is, ad quem cottidianus navis quaestus pertinet. Institoria tunc locum habet, quum quis tabernis forte, aut cuilibet negotiationi servum praeposuerit, Δ quid cum eo ejus rei causa cui praepositus erit contractum fuerit. Ideo autem institoria appellatur, quia qui negotiationibus praeponuntur, institores VO- cantur. Istas tamen duas actiones Praetor reddit, & si liberum quis hominem, aut alienum servum navi aut tabernae, aut cuilibet negotiationi praeposuerit: scilicet quia eadem aequitatis ratio etiam eo casu interve aniebat.
g. III. Introduxit de aliam φ actionem Praetor, quae tributoria Vocatur. Namque si servus in peculiari merce sciente domino negotietur,& quid cum co ejus rei causa contractum erit: ita Praetor )us dicit , ut quidquid in his mercibus erit, quodque inde receptum crit , id inter dominum siquid ci de tur, S: ceteros creditores, pro rata portione distribuatur. & quia ipsi domino distributionem permittit, si quis ex creditoribus queratur, quasi minus ei tributum sit, quam oportuerit: hanc ei actionem accommodat quae tributoria appellatur.
555쪽
C A P. VII. cu'd cum eo contractum est qui, oec. 46
INTRO Duxi TET A L I A M J Haec actio ex peculio descendit, & tamen differt maxime ab actione de peculio : quoniam in actione de peculio melior est conditio domini, quam ceterorum creditorum, quia omnibus praesertur,t. 9. g. peculium autem, ct t. a. ev facto, j. de peculio. In tributoria autem par & aequalis est
conditio domini & ceterorum creditorum, omnes enim in tributum vocantur,l. I.
F. de tributis. Mi. Nam illa est correctio iniquae distributionis mercium peculiarium, dolo malo a domino factae, ut docet eleganter C acius in Paratis. st de tributor. ML quem vide.
g. IV. Praetcrea introducta est actio de peculio, deque eo quod in
rem domini versum erit: ut quamvis sine voluntate domini negotium gestum crit, tamen sive quid in rem ejus versum fuerit, id totum praestare debeat: sive quid non sit in rc m eius versum, id eatenus praestare debeat, quatenus peculium patitur. In rem autem domini versum intellegitur, quidquid nccessario in rem ejus impenderit sservus: veluti si mutuatus pecuniam creditoribus ejus solverit , aut aedificia ruentia fulserit, aut familiae frumentum cmerit, Vel etiam fundum aut quamlibet aliam
rem necessariam mercatus crit. Itaque si ex decem Vtputa aureis, quos servus tuus a 'Titio mutuos accepit, creditori tuo quinque aureos solverit, reliquos vero quinque quolibet modo consumpserit: pro quinque quidem in solidum damnari debes: pro ceteris vero quinque eatenuS, quatenus in peculio sit. ex quo scilicet apparet, si toti decem aurci in rem tuam versi fuerint, totos decem aureos Titium consequi poste. Licet enim una est actio', qua de peculio deque eo, quod in rem domini versum sit, agitur, tamen duas habet condemnationes. Itaque judex, apud quem de ea actione agitur, ante dispicere solet , an in rem domini versum sit: nec aliter ad peculii aestimationem transit, quam si aut nihil in rem domini versum eine intellegatur, aut non totum. Quum autem quaeritur quantum in peculio sit: ante deducitur quidquid scrvus domino, ei ve
qui in potestate ejus sit, debet: de quod supcrest id solum peculium intellegitur. Aliquando tamen id quod ei debet servus, qui in potestate domini sit, non deducitur ex peculio : veluti, si is in huius ipsius peculio sit. quod eo pertinet ut si quid vicario suo servus debeat, id cx peculio
ejus non deducatur.= LICET ENIM VNA EsT AC T ro J Versum est pars peculii , quia quod in rem versum est domini, id debeat dominus servor actioni igitur de peculio inest actio dein tem verso, & qui de peculio Vir, de in rem verso agit. Sed si nillil sit in
peculio, hoc casu recte specialiter agitur de in rem verso, ideoque datar spccialis titulus de in rem verse.' , LICET E Ni M v NA EsT ACTIO J Actioni de peculio inest actio dem rem verse , quae dari non potest, nisi sit, aut fuerit peculium; versum enim pars est peculii, quia hoc dominus servo debet. AEquum autem est, ut sicut naturalia debita minuunt ipso jure peculium, cum scilicet servus domino debet, I. 9. g. fecu--m autem, j. de peculio, ita etiam & augeam, cum dominus est scivo naturaliter
556쪽
46 INSTIT. D. IVS ΤIN. LIB. IV.
obligatus; quia res peculiares in rem domini vertit servus peculiatus, qui quodamis modo pro libero habetur, cum quasi patrimonium liberi hominis peculium servi intelligatur, ι. 47. quoties vis.Τ. de peculio. Quamvis autem actio de in rem verisso sit adjectio assionis de peculio , eique insit ;& qui agit de peculio, agat de in rem
verso: non tamen inde sequitur actionem de in rem verso esse superfluam ; quoniam illa aliquando datur deficiente actione de peculio quae extincto peculio annalis est, toto tit. f. quando de peculis actio annalis est, post annum ergo denegatur rdatur tamen de in rem verso, quae est perpetua : ideoque datur rectὶ titulus specialis de in rem verso.
g. V. Ceterum dubium non est quin is quoque, qui jussu domini contraxerit , cuique institoria vel exercitoria actio competiit de peculio, deque eo quod in rem domini versum est, agere possit. Sed erit stultissimus, si omissa actione, qua facillime solidum ex contractu consequi possit, se ad difficultatem perducat probandi in rem domini versum esse, vel habere servum peculium, Sc tantum habere ut solidum sibi solvi possit. Is quoque, cui tributoria actio competit, aeque de peculio Sc dei n rem verso agere potest. Sed sane huic, modb tributoria expedit agere, modo de peculio & de in rem verso. Tributoria ideo expedit agere, quia in ea domini conditio praecipua non est, id est, quod domino debetur, non deducitur: sed ejusdem juris est dominus, cujus de ceteri creditores. At in actione de peculio ante deducitur quod domino debetur: & in id quod reliquum est, creditori dominus condemnatur. Rursus de peculio ideo expedit agere, quod in hac actione totius peculii ratio habetur: at in tributoria ejus tantum, quo negotiatur. & potest quisque tertia forte parte peculii, aut quarta Vel etiam minima negotiari: majorem autem partem in praediis de mancipiis, aut funebri pecunia habere. Prout crgo expedit, ita quisque vel hanc abionem vel illam eligere debet. Certe qui potest probare in rem domini versum esse: de in rem verse agere debet. g. V I. Quae diximus de servo & domino, eadem intellegamus &destio & filia, aut nepote de nepte, NI patre avo ve in cujus potestate sunt. g. V II. Illud proprie servatur in eorum persona, quod senatusconsultum Macedonianum prohibuit mutuas pecunias dari eis, qui in parentis erunt potestate: dc ci qui crediderit, denegatur actio ' tam adve sus ipsum filium filiamve, nepotem neptemve, sive adhuc in potestate
sunt, sive morte parentis, vel emancipatione, suae potestatis esse coeperint, qu&m ad versus patrem avumve: sive eos habeat adhuc in potestate, sive emancipaverit. Quae ideo senatus prospexat, quia saepe onerati aere alieno creditarum pecuniarum, quas in luxuriam consumebant, Vit e parentum insidiabantur.' ' DENEGATUR ACTIO J Cum in I. 7. in princ&6. r. Scseq. t. s. in minc.& l. pen. f. ad senatusconsensium Maradon. de passim in corpore j. ct Cod. dicatur dari exceptionem senatusconsuta Macedoniam filiosam. qui mutuam pecunaam accepit:
557쪽
C A p. VIII. De noxa libus acrionibus. η 6 s
accepit; mirum videri possit, cur asserat Iustinianus in hoc g actionem creditori dea negati. Quandoquidem illa opponuntur tamquam contraria, actionem non dari, seu denegari, & exceptioni locum esse, t. s. nam Posteaquam .ff. de jurejur. nam cum exceptio sit actionis exclusio, l. a. F. de except. praegripi. est praesudic. non potest esse exceptio, quin prius sit actio qua actor experiatur. Sed hane difficultatem sedata licet, adhibita distinctione inter exceptiones intentionis, & exceptiones actionis: quam indicat diversitas rubricarum, de exceptionibus, δc quarum rerum actio non detur. Nam in titulo de exceptionibus agitur de illis, quae actionem datam infringunt, &submovent, ejusque effectum impediunt et in alio autem, de illis quae impediunt ne detur ab iis qui juridicundo praesunt, si opponantur cum impetratur actio : inter quas est actio Macedoniani senatusconsulti, vi constat ex his verbis ipsius relatis in l. i. Is ad 'natusconsultum Macedon. amo petitioque denegatre.
g. VIII. Illud in summa admonendi sumus, id quod jussu patris do
minive contractum fuerit, quodque in rem ejus versum erit, directo quoque posse a patre domi nove condici, tamquam si principaliter cum ipso negotium gestum esset. Ei quoque qui Vel exercitoria vel institoria
actione tenetur, directo posse condici placet: quia hujus quoque jussu
ILLvD 1M s v MM AJ Condictio directa, quae adversus patrem aut dominum datur, ex negotio gesto cum filio aut servo; non venit ex persona filii aut seria vi , sed ex persona ipsa patris aut domini: quia tunc ita res habetur, tamquam si cum ipso principaliter negotium gestum esset, ut docet hic Iustin. nam qui sequutus justum contrahit, fidem jubentis sequitur, de cum eo contrahere intelligitur, t. r. ff. quod jussu. Non mirum est ergo si ei condicere liceat, sive palam contractum sit, sive tacite, i. in area ,sf. de condia. indeb. dc t. I 3. g. si libero, II. commod. vel con
tra . unde sequitur, hanc condictionem concurrere cum actione exercitoria, dc institoria. Item eum res est versa in patris, aut domini commodum dc utilitatem; tunc etiam cum eo contractuna intellegitur,l. I .F. de in rem verso : quia ad eum pecunia
pervenit, quam reddi illis qui dederunt aequum dc bonum est, quasi ex rebus ipsorum facti luit locupletiores. Ideoque directo condicitur,t. 29.s institorem, L M.Aeum A. 31. si me ct Titium,f. de rebus cred. Sc I. I7. g. pen. de institor. a L
De noxa libus actionibus. C A P v T VIII.
EX maleficiis servorum: veluti si furtum fecerint, aut bona rapuerint, aut damnum dederint, aut injuriam commiserint: noxales actiones' proditae sunt, quibus domino damnato permittitur, aut litis aestimationem susserre, aut hominem noxae dedere.' POSTQUAM in praecedenti titulo ostendit Iustin. quomodo ex contractibus servorum domini teneantur: subjicit in hoc fit. quomodo ex eorum delictis Sc male-M is privatia conveniantur noxali actione :nox ales enim actiones ex publicis deli-
558쪽
66 IN S ΤΙΤ. D. Ius T IN. LIB. IV.
ctis non dantur in dominos, cum ex iis servi ipsi rei fieri possint non secus ae liberi,
I. o. hos accusare omnibus autem, is de accusat. ct inseripi. Imb in quibusdam casibus non conveniuntur domini ex delictis privatis, sed in ipsos servos datur actio: veluti de damno in turba dato, ι. . g. pen. F. vi bonori rapi. de damno ex incendio, ruina, naufragio, rate, nave expugnata, t. r. f. de incenae ruina, naufragio: item de aliuo corrupto, l. 7. . servi quoque .F. de juri . non ut poena pecuniaria afficiantur, quae in servum non cadit; sed ut corpus torqueatur,& extra ordinem officio judicis servus cocrceatur : ideoque in tergum ipsum, & scapulas servorum hae acti
nes dari dicuntur,l. 7. 3. 3 ff. de juri Q.
Nox ALEs Ac TION EsJ Noxales actiones dicuntur, quibus nominatim ex lege, vel edicto adiicitur clausula noxae deditionis: cave igitur ne dicas cum quibus tam male seriatis, noxales actiones esse privatas actiones, quae ex privatis delictis oriuntur; non populares, vel publicas. Nam&quaedam privatae non sunt noxa les, & in servum ipsum de familiam dari dicuntur, velut de damno in turba dato, t. 4. 3. Pen. f. vi bonorum rapi. dc de damno dato ex i .cendio, ruina, naufragio, rate, naVe expugnata, l. i. g. i. f. de incendio, mina, naufragio. Et rursus aliquando actio populatas noxalis est, ut actio popularis de sepulcro violato, l. 3. g. pen. f. de sepulc. violato. Itemque actio de dejectis &effusis, si servus insciente domino secisse dicatur, ι. r. g. I. l. 3. F. Praetor 6.f. de his qui deiecer. vel effuder. Haec igitur omnis varietas pendet ex lege, quae hanc potius quam illam noxalem secit, nabita ratione qualitatis delicti, sive noxiae.
g. I. Noxa autem est corpus quod nocuit, id est, servus: noxia ipsum maleficium , veluti furtum, damnum, rapina, injurΙa.
Nox IA I PsVM M A L EF Icx v M J Noxia, quae & noxa passim dicitur, est A, dc in veteri glossario noxatio, εθυνα, erimen. aliquando tamen est jurgium, vel simultas, unde in Idiotismo dicimus nose. Ausonius,
Saepe in conjugiis sis noxia, s nimia est ris.
Manilius in 2. Astronomis. Dirigerent alii, or noxas bellumque moverent.
g. II. Summa autem ratione permissum est noxae deditione defungi. Namque erat iniquum , nequitiam corum ultra ipsorum corpora' dominis damnosam esse.' ULTRA ipso RuM conpost A J Eatenus igitur potest servus domini conditionem deteriorem facere, ut eum noxae dedere compellatur, L I. g. quod Ψ rμr, j. de vi or de vi arm. quod sine dubio publica utilitas extorsit, ne maleficium servi impunitum maneret, t. 4. in delictis, ε. cum dominus ,sf. de noxia. act.
g. III. Dominus noxali judicio servi sui nomine conVentus, servum actori noxae dedendo liberatur, nec minus in perpetuum ejus dominium a domino transfertur. Sin autem damnum ei, cui dcditus est, servus resarcierit quaesita pecunia; auxilio Praetoris invito domino manumittetur. g. IV. Sunt autem constitutae noxales actiones, aut legibus, aut diacto Praetoris. Legibus, vcluti furti lege duodccim tabularum, damni Iniuriae lege Aquilia. Edicto Praetoris: veluti injuriarum, εἴ vi bonorum
V. Omnis autem noxalis actio caput sequitur. Nam si servus tuus Diqitigod by Coos le
559쪽
C A P. VIII. De noxalibus actionibus. 46
noxian commiserit: quamdiu in tua potestate sit, tecum est actio. Si in alterius potestatem pervenerit, cum illo incipit actio esse. At si manumissus fuerit: directb ipse tenetur Α,& extinguitur noxae deditio. Ex diverso quoque directa actio, noxalis esse incipit. Nam si liber homo noxiam commiserit, Mis servus tuus e me coeperit quod quibusdam casibus essici primo libro tradidimus incipit tecum esse noxalis actio, quae antea directa fuisset.
' Di REcro ipsa TENETvRJ Cum actiones directae dicantur, quae ex legibus descendunt; & ex noxalibus actionibus quaedam sint constitutae lege x II. rab. aut alia juris parte, quae legis habet vigorem, autem, hoc tit. merito quaeri potest, cur in hoc g. directae actioni noxalem opponat Iustinianus. Sed dicendum directae nomine designari eam quae recta dirigitur adversus eum qui deliquit: quod de noxali dici nequit, quae in dominum qui non deliquit datur; quia servus est incapax suscipiendae actionis: ideoque tunc directa eo sensu dici non potest, sed tune demum cum in manumissum datur. Quod& similiter dicendum est de actionibus, quibus tenetur dominus ex contractibus servorum, ut supra diximus: illae enim eadem omnino ratione directis opponuntur, j. vlt. supra, tis. praee. quod directis dominus ipse principaliter suo nomine tenetur; aliis autem per obliquum, filii aut
f. VI. Si servus domino noxiam commiserit , actio nulla nascitur. Namque inter dominum & eum qui in potestate ejus est, nulla obligatio nasci potest. Ideoque& si in alienam potestatem servus pervenerit, aut manumissus fuerit, neque Cum Ipse, neque cum eo, cujus nunc in potestate sit, agi potest. Vnde si alienus servus noxiam tibi commiserit, Mis postea in potestate tua esse coeperit, interdicit actio : quia in eum casum aa. dc ducta sit, in quo consistere non potuit: Ideoque licet exierit de tua potestate, agere non potest quemadmodum si dominus in servum suum aliquid commiserit,nec si manumissus aut alienatus fuerit servus, ullam actionem contra dominum habere
potest. INTER Dici et Acrio J Recth C actus , intercidit, & ita disertim scri
ptum reperio in veteri libro manuscripto, qui penes me est. Similis autem casus ex-rat in l. I93.vis. in M. iuncta I. I6.st .aὸ leg. Aquil. quo intercidit quoque actio noxalis eidem ratione , Ozia inemn casu. es pervenit, a quo incipere non potuit.
g. VII. Sed ve eres quidem haec dc in filiisfamilias masculis Ac feminis admisere. nova autem hominum conversatio hujusmodi asperitatem
recte respuendam esse existimavit, Mab usu communi hoc penitus recessit. Quis enim. patiatur filium suum,& maxime filiam, in noxam alii daret Ut pene per corpus pater magis, quam filius periclitetur 7: quum in filiabus etiam pudicitiae favor hoc bene excludit Z Et ideo placuit in servos tantummodo noxales actiones esse proponendas: quum apud Veteres le-
560쪽
gum commentatores invenerimus saepius dictum, ipsos filiosfamilias prositis delictis posse conveniri.
S go v ET EREsJ Veterum appellatione in hoc . intelliguntur primi juris conditores, qui eamdem patri in filios, ac domino in servos potestatem esse voluerunt , ι. H. in suis. f. de liber. ct ps. At per novam hominum conversatio inem, significat Iustinianus posteriorum temporum usum, quo juris antiqui asperitas moderata , & vitae mortisque potestas patribus adempta. Mansit tamen aliquamdiu noxae dedendae potestas f. si cum, illo loco, vel noxa deditum, s. de libero hom. exhib. quae postea penitus exolevit , clim ipsos filiosfamilias pro suis delictis conveniri posse receptum esset, I. 33. noxati . f. de noxal. assit. Quod Iulianus cum hoc temperamento admittebat, si ab alio nemine detenderentur, I. 34. quoties , Τ. de nox. action. sed invaluit magis sententia Cati, de Pomponii, qui indistincte filii stam. sui de sensionem permiserunt, ut apparet ex d. t. I. no ii, dct. ST. tam ex contra tibus ,sf. dejudis. ω l. 39. filius fam. Is de oblig. st a T. PATER MAGIs QVAM F Vs P ERI C LI T ET V R J Clim pro affectu parentes magis in liberis terreantur , l. 8. in M. F. quod metus causa. Pacatus Drepanus in panegyr. Cum instituente natura plus feri Ilios , quam nosmetipsos diligamus. Haec autem asperitas remanserat ex immani illa potestate vitae ne isque, quam lex Regia dederat: qua tamen sensim sublata, ut docui lib. r. iit. de patria potest. dc hanc quoque emendare, & ab usu communi recedere consequens fuit; ut verissimum sit, moribus potestatem illam mitiorem fuisse receptam de constitutam, L 8.
F. qui sunt sui vel alien .jur.
Si quadrupes pauperiem fecisse dicatur.
AN i M A LI v M nomine, quae ratione carent, si qua lasci-Via, aut fervore, aut feritate pauperiem fecerint: novilis actio lcge duodecim tabularum prodita est. Quae animalia si noxae dedantur , proficiunt reo ad liberationem: quia ita lex duodecim tabularum scripta est. vi puta, si equus calcitrosus r Calce percussit, aut bos cornu petere solitus, petierit. Haec a tem actio in iis quae contra naturam moventur locum habet. Ceterum si genitalis sit feritas , cessat. Denique si ursus fugit a domino & sic nocuit, non potest quondam dominus conveniri: quia desilit dominus esse, ubi fera evasit. Pauperies autem est Ex . i. t. εἰ damnum sine inauria facientis datum. Nec enim potest animal 'V m' 'iniuriam fecisse dici, quod sensu caret. Haec quod ad noxalem
pertinet actioncm.' CETERVM SI GENITAL Is s IT F E R IT A sJ Si bestiae, quae numquam deponunt natui Mein feritatem, pauperiem tecerint OIalis actio de pauperie cessat: