장음표시 사용
561쪽
CAp. IX. l De iis per quos agere ρί- us. 469
quia lex x x. tab. ita a decemviris scripta, ut de ea re nil meminerit: eum prista &antiqua urbis frugalitas nondum seras uestias invexisset, quae ad voluptatem spectaculorum comparabantur magis, quam ad usuiri & necessitatem. Hanc tamen dari innuere videtur Iustin. in fine iituti, dum asserit eum qui habet seram bestiam qua vulsb iter fit, si illa nocuerit, teneri AEdilitia actione; & praetcrea actionem de pauperie adversus eum locum haberer unde sequitur non cessare actionem de pauperie, clim genitalis est feritas. Sed dicendum est cessare noxa lem actionem de pauperie, quia illa fera animalia si noxae dedantur, non prosunt reo ad liberationem , rui cogitur illatum damnum resarcire: dari tamen actionem de pauperie adversus ominum, ut damnum datum in solidum praestet;& prieterea AEdilitiam actionem quae est in duplum , una enim non consumit aliam. quod qua ratione sit intelligendum, docet D. Cujac. lib. I. Obscv. 24.
g. I. Ceterum sciendum est AEdilitio edicto prohiberi nos .isim ... Canem, Verrem, aprum, ursum, leonem ibi habere, qua vulgb titer sit. M si adversus ea factum erit ,& nocitum libero homini pl. .am. esse dicetur, quod bonum Sc aequum judici videtur, tanti do- Exl. a. ἐν minus condemnetur. ceterarum rerum, quanti damnum datum sit, dupli. Praetor lias autem AEdilitias actiones, & de pau--d. operie locum habebit. h Numquam enim actiones, praesertim 'l'
poenales, de eadem re concurrentes , alia aliam consumit. δεοπα AEDi OTIO E D IcT O J Et tamen Paulus lib. I. Sent. cas. IS. non Edilibus, sed Praetoribus hoc edictum tribuit. Sed ut docui ad titulum de Pratariis stipulat. ine sto perpetuo, ceteris edictis Praetoriis Ediluia quaedam edicta juncta fuerant; ut non malἡ quod AEdilutum est, Praetorium quoque dicatur: quod D. Cujacius non
AEDILIT Io Eoi cro J Hoc edictum non AEdilibus, sed Praetori tribuit Paulus lib. I. Sent. tit. Is . vcl quia AEdiles vice Praetorum de quibusdam rebus in urbe edicebant, & jus dicebant, ut constat ex fit. f. δε miris. edim ; vel quia edicto perpetuo ceteris Praetorum edictis AEdilicia edicta juncta fuerunt: a majori autem parte. ut vulgo dicitur, denominationem fieri certum est.' DE EADEM RE coNcVR RENT EsJ Sed non de eodem facto: in hae autem specie circa eamdem rem sunt duo facta, qua de re vide Cujacium Obs lib. 8.
De iis per quos agere possumus.
C A P V Τ X. NVN c admonendi sumus agere posse quemlibet hominem, aut suo
nomine aut alieno. Alieno, veluti procuratorio, tutorio, curar
562쪽
erat furti agere corum nomine, qui apud hostes essent, aut reipublicae causa abessent, quive in eorum cujus tutela essent. Et quia hoc non mimam incommoditatem habebat, quod alieno nomine neque agere, ne que cxcipere actionem licebat, coeperunt homines per procuratores litigare. Nam & morbus de aetas & necessaria percgrinatio, itemque aliae multae causae saepe impedimento sunt, quo minus rem suam exequi possim t.' Pos et civ A M de actionibus satis superque egit, subjicit per quas per senas
eas movere pollumus. Et olim quidem cum solemnes erant dc legitimae, agere pro alio nemo poterat, propter certissimam j uris regulam, nemo alieno nomine agere potest, I. nemo ,ss de res. juri nisi in certis casibus, in quibus necessitas hoc extors rat. Sed cum ainones desierunt esse solemnes & ordinariae, sublatis formulis, I. I. do formul. or impetrat. actsubl. Cod. dc extra ordinem judicia frequentari coeperunt, 47. actio, F de negor. gest. cceperunt homines per procuratores litigare ; id est assiduo usu, & tritura fori ita suadente, & impellente utilitate receptum est, ut alieno nomine agere liceret.
β PRO Tvet Ex AJ Vna litura delenda est interpretatio Theophili. Pro tutela tutor agit, qui pupillum defendit ; est enim tutela vis ac potestas, ut in definitione , supra, de tAtelis. Nec praetermittam vetus hoc jus Romanum fuisse in Francia observatum, usque ad tempora Francisci I. Nemo enim potuit litigare per procuratorem, nisi licentia nominatim impetrata a principe, ut docet Sulus Partamenti Latine eonscriptus, & Summa Ruralis. Fuit autem vetus formula , quae apud Mar- culphum extat: Ille ad nostram veniens praesentiam Fuggessu nobis, eo quod propter si plicitate uam, causas fluas minime possit prosequi, vel admallare, clementia reneti nostr petiit, ut inlustris vir ille omnes causas suas in vice 'sius, tam in pago, quam in palatio nostro, admallandum prosequendumque recipere deberet. Ad quod ius vetus respiciens Academia Parisiensis, in cap. quia in causis. extra. de procuratorib. petiit a Summo Pontifice licentiam litigandi per procuratorem. Et frustra sunt in. zrpretes, qui aliam
petendi causam comminiscuntur.' PRO Tu TELA J omissa interpretatione Theophili, quae una litura delenda est; hoc loco pro tutela agit tutor, cum officio suo fungitur, id est pupillum defendit : qua de causa potissimum creatrur, ut ex definitione tutelae conitar, LI. f. datur. pro populo agit lyndicus, quI decreto constituitur, ut omnium nomine agat, cum agere univeru non possint: pro libertate assertor, qui in multis a procuratOIe differt, ut docet Cujac. in Parat. Cod. de assert. toll.
g. I. Procurator, neque certis Verbis, neque praesente adversario, imo plerumque ignorante eo constituitur. Cuicumque enim permiseris Iem tuam agere, aut defendere, is tuus procurator intellegitur.' CVICvMQV E ENIM P ERM I s ERIs J His verbis ostendit Iustinianus, erocuratorem non posse intellisi sine mandato , I. I ff. de procurator. nam qui egerit sine mandato, negotiorum gestor dicitur, qui maxime differt a procuratore, ut constat ex titulo de negot. νβ. Is enim licti gerere dc defendere sine mandato possit, tamen potest agere, id est actionem movere: nemo enim agit sine mandato, expersonis, quibus hoc jure singulari concessum est, L 31 sed est ha
563쪽
C A P. X I. De satisdationibus.
g. II. Tutores & curatores quemadmodum constituantur primo libro expositum est.
SATisDATION v M modus alius antiquitati placuit, alium novitas per usum amplexa est. Olim enim si in rem agebatur satisdare pocsessor compellebatur: visi victus nec rem ipsam restitueret, nec litis aestimationem ejus, potestas esset petitori, aut cum eo agendi, aut cum fido-jussoribus ejus, quae satisdatio appellatur Iudicatum solvi. Vnde autem sic appellatur facile est intellegere: namque stipulatur quis ut solvatur sibi quod fuerit judicatum. Multo magis is, qui in rem actione Conveniebatur, satisdare cogebatur, si alieno nomine judicium accipiebat. Ipse autem qui in rem agebat, si suo nomine petebat , satisdare non cogebatur. Procurator vero si in rem agcbat satisdare jubebatur, Ratam rem dominum habiturum. Periculum enim erat, ne iterum dominus de eadem re experiretur. Tutores Sc curatores ' codem modo, quo dc procuratores satisdare debere, verba edicti faciebant. sed aliquando has agentibus satisdatio remittebatur. Haec ita erant si In rem agebatur.' C V M propter actiones 1nterponantur satisdationes, vel ab actore, vel a reo, Vel a procuratoribus, aut defensoribus e meri id hic titulus subjicitur praeceden
SI IN REM A GE B AT v R J Actione speciali quae dicitur rei vindicatio; nam si generali, id est petitione hereditatis, non compellebatur possessor fatis sa tionem judicatum solvi praestare, quam I. y f. de petis. hereditat. designat his verbis,
Nis maluerit pro omni quantitate hereditatis , vel rerum ejus restitutione satisdare. Sed Praestabat, ut loquitur d I. s solitam cautionem de hereditate non minuenda I cavebat se nihil deterius facturum in hereditate, de qua jurgium esset: periculum enim erat, ut Asconius scribit lis. in Verrem, ne interea qui tenet dissidens causae, deteriorem possessionem faceret, tecta dissiparet, & culta desereret. Hanc autem tutionem non praestante possessore, transferebatur possessio in petitorem hereditatis , si & ipse satis dare paratus esset: petitore enim non satisdante, possellio rem nebat penes possessorem, ex vulgata regula juris, in pari causa potiorem esse causam possessoris, quod Paulus docet lis. 1. Sent. tit. de sati ando. Si iN REM AGE EA TvκJ Speciali scilicet in rem actione, nam in generali , id est in petitione hereditatis , non exigebatur satisdatio iudicatum solvi; sed de hereditate non minuenda, quae solita cautio dicitur in I. yst . de petitione hereditatis: nisi possessor ex hereditate aliquid distrahere vellet, quo casu, ut est ind. t. spraestabatur cautio ludicatum solvi. Igitur qui rei vindicatione pulsabatur, cautionemPraestabat: at qui suo nomine agebat, istisdare non cogebatur, quia si inten-
564쪽
ionem suam non probaret judici, non condemnabatur, sed tantum possessor absol-Vebatur , , .ctsi in rem , de UN. judic. infra. Si suo NOMINE PETEBAT J Obscrvanda est diligenter haec vetus differentia inter actionem in rem & actionem in personam. Si in rem agebatur, possessior satisdare compellebatur de re restituenda, vel aestimatione litis praestanda: si in personam, reus non tenebatur satisdare, i. qui ex pane, f. de interrogationib. in jure μciendis. Est enim similis differentiae , de qua supra dixi in s. praeterea, de actionis. In arbitrariis actionibus quibus agitur de restituenda re, jussus vel praeceptum judiscis de re restituenda praecedere debet condemnationem. In actionibus in personam, quibus agitur de damno dato, vel de pecunia solvenda, jussius non praecedit condemnationem; quia reus rem non possidet, quam restituere teneatur : frustra igiatur praecederet lutas , vel satisdatio de re restituenda. TvTOR. Es ET C v R A T OREsJ Edicti verba generaliter scripta, tutores &curatores iisdem satisdationibus subjiciebant, quibus & ceteros, qui alieno nomine agerent, vel defenderent, i. 33.servum, s. ait Prator, f. de procurator. Sed sensim benigna prudentum interpretatione obtinuit, ut illis agentibus satisdatio plerumque remitteretur, t. 23. vulgo , 1. de administrat. tutor. quasi Praetor in edusto tuo de iis tantum cogitaverit, qui se alienis negotiis sponte sua immiscent; non de iis qui ex ossicii necessitate ad hoc impelluntur, I. 39. si plurium, s. I. f. de noxasib. action.
g. I. 'Si vero in personam abactoris quidem parte eadem 'Exl. s. g.
obtinebant, quae diximus in actione , qua in rem agitur. ab z. ποῦ
ejus verb parte cum quo agitur, si quidem alieno nomine alI- ρσ .an quis interveniret, omnimodo satisdaret: ' quia nemo defensor , κὰ L μι in aliena re sine satisdatione idoneus ect creditur. Quod si pro- protrio. , prio nomine aliquis judicium accipiebat in personam: Iudica- .P tum solvi satisdare non cogebatur. ω.
'AE SI VERO IN P E Rso MAM J Inter actionem in rem & in personam, circa satisdationes haec olim erat differentia; quoniam cum in rem age oatur, possessor satisdare cogebatur judicatum solvi: at reus qui actionem in personam suo nomine suscipiebat, non tenebatur praestare satisdationem, l. 18. Pi ex pante, F de inter g. in jure fac. Cujus differentiae haec ratio reddi potest, qubdactio in personam quae ex obligatione descendit, detur adversus eum cum quo contraximus, cujus fidem sine fideiussiore sequuti sumus: non potamus igitur ex postfacto duriorem ejus facere conditionem. At in rem actio datur in euin qui nullo jure nobis oblisatus est, sed
facimus ei controversiam de re quam nostram dicimus, ε. omnium stipra, de actionib.
a quo meri id cautionem exigimus; quia dissidentia causae ductus eam deteriorem facere posset. Inter procuratorem autem actoris,& rei, qui Propriὸ descia r dicitur, haec erat differentia: quod 1lle satisdaret de rato, nisi constaret de mandato; quia periculum erat ne iterum dominus experiretur: hic autem judicatum solvi, etiamsi constaret de mandato I & de rato quoque in quibusdam casibus, in quibus perica- Ium erat ne iterum dominus experiretur, I. 3 s. S. vis. dc l. 36. vel in operis, j. de ρον- curator. ct defensors.
g. II. Sed haec hodie F aliter observantur. Sive enim quis in rem actione con Venitur , sive in personam suo nomine, nullam satisdationem pro
litis aestimatione M dare compellitur: sed pro sua tantum pQ lana, quod
565쪽
C Α Ρ. XI. De satissationibus. 47 3
in judicio permaneat usque ad terminum litis: vel committitur se ae
promissioni cum jurejurando, quam juratoriam cautionem V ant: vel nudam promissionem, vel satisdationem pro qualitate personae suae dare compellitur.
1 S E D HAEc H o DI E J Non est admittendum quod interpretes cum glossa νdocent, hunc S. accipiendum esse de cautione judicio sisti, cujus non alius erat effectus quam ut judicium acciperetur; id est formula judicii cui iudex pedaneus addicebatur,t. I. ct a. f. si ex nox. causa agat. ideoque ea cautio in imponebatur ante judicium acceptum, t. amplius, j. rem rat. haberi. HIc enim non agitur d illa veteri cautione, sed de alia nova, qua quis judice jam accepto promittit scin judicio
permansurun usque ad terminum litis, cujus etiam fit mentio in cap. 4. si vera sit . mel. nov. ss. de exhib. reis, colus. s. illa accepto judicio finitur , haec finitur sen
6 NULLAM fATisDATIONEM PRO LITIS AESTIMATIONE J Si quis suo nomine conveniatur, hodie non praestat satisdationem judicatum solvi, sed sa, tisdationem judicio sisti: quam tamen non quilibet praestat, habetur enim ratio qualitatis personae, ut in titulo, F qui satisdare cegantur, Nel jurato promittant, vel promissioni sua committantur. jurato promittit vir illustris, vel clarasilinus: promittit simpliciter, qui amplissimas facultates habet, i. r. f. de custidia rerum.
g. III. Sin autem per procuratorem lis vel infertur, vel si, scipitur in actoris quidem persona, si non mandatum actis insinuatum' est, vel praesens dominus litis in judicio procuratoris sui personam confrmaverit , ratam rem dominum habiturum satisdationem procurator dare compellitur: eodem observando,& si tutor, vel Curator vel aliae tales personae, quae alienarum rerum gubernationem receperunt, litem quibusdam per alium inferunt.
7 SI NON MANDA TvM Acris i N s I N v A T V M J Actoris procurator etiam hodie cogitur praestare satisdationem rem ratam dominum habiturum; quod obtinet in Procuratore abscntis, nam praesentis procurator non satisdat, quia ejus personam dominus probat. Imb dc procuratori absentis aliquando remittitur satisdatio, si voluntas, aut mandatum domini apud acta fuerit insinuata, aut libello Principi oblato dcchirata, l. vnis. Cod. de scis arri, L ne fatis iis . F. rem ratam haberii vel per literas ad adversarium scriptas, l. si procuratorem, j. de procuratorib.
aut chm maritus nomina exigit quae extra dotem sunt, quae mulier dedit,& loco paraphernorum apud eum manebant, I. vlt. Cod. de pactis, con. tam stper dote quam donat. yropter sept. ST p.rra hem.
q. I V. Si vero aliquis convenitur: si quidem praesens procuratorem darz paratus est: potest vel ipse in judicium venire ,& sui procuratoris personam per Iuda catum solvi satisdationem sol cmni stipulatione firmare , vel extra judicium satisdationem exponeroe, per quam i pse sui procuratoris fidejussor existat' pro omnibus Iudicatum solvi satisdationis clausulis'. ubi & de hypotheca sitarum rerum convenire compellitur : si vein judicio promiserit, sive extra judicium caverit: ut tam ipse quam he- aedes ejus obligemur: alia insuper cautela, vel satisdatione propter pe Diuitiaco by Coos e
566쪽
74 INSTIT. D. Ius T IN. LIB. IV.
nam ipsius exponenda, quod tempore sententiae recitandae in iudicio invenietur: vel si non venerit, omnia dabit fid ussor, quae condemnatione continentur, nisi fuerit provocatum. IPs sv I PROCvRATORII FIDEI vsso R. E x I s T ix J Fidejussor est, qui pro debitore suo nomine stipulanti promittit citra novationem , & ideo pro Ieipse fidejubere potestneino, quod tamen h1c videtur admittere Iustimanus, nam quiprocurato rein constituit, reus principalis est,cum de ejus re & negotio agatur. Is tamen dicitur fideiussor, unde videretur dicendum eumdem esse sui ipsiusfidejus rem, quod admitti nequit: quandoquidem intellisi non potest, ut quis pro se fidei ubendo obligetur, ι. M. heret servo tuo, f. de fid6 oro. Ideoque quidam existimant fideiussorem hie pro expromitare sumi, ut in I. 3o. f. i. f. derectis admittit Cujacius aὸ d. g. quem tamen locum esse singularem in jure assirmat. Videtur ergo dicendum dominum dici fidejussorem sui procuratoris , quoniam procurator post litis contestationem dominus litis eth, ι 13. nulla, Cod. de procuratoris. dc in ejus personam concipiebatur sententia, ι. 18.F. de procurat. st defensoris.
L i s J Recth Theophilus, hoc est procuratorem in judicio permansurum, usque ad finem litigaturum, id quod judicatum erit soluturum: sed & praestare quoque tenetur quod sequitur de hypotheca rerum suarum, & adjicienda quoque est clausula quae personam ipsius domini respicit, quod tempore sententiae recitandae in
g. V. Si vero reus praesto ex quacumque causa non fuerit ,& alius Velit defensionem ejus subire: nulla differentia inter actiones in rem, vel in personam introducenda, potest hoc facere: ita tamen ut satisdationem Iudicatum solvi pro litis aestimatione praestet. Nemo enim secundum Veterem regulam sui jam dictum est j alienae rei sine satisdatione defensor idoneus intellegitur. f. VI. Quae omnia apertius &perfectissime a cottidiano judiciorum usu in ipsis rerum documentis apparent. g. VII. Quam formam non solum in hac regia urbe , sed etiam in omnibus nostris provinciis, S ii propter imperitiam forte aliter celebrantur , obtinere censemus: quum necesse est omnes provincias, caput omnium nostrarum civitatum, id est, hanc rcgiam urbem, usque o servantiam sequi.
De perpetuis es temporalibus actionibus, es qua ad herereris, es in heredes transeunt. C Α P V Τ XII.
HO c loco admonendi sumus, eas quidem actiones, quae ex lege, Senatusve consulto , sive ex sacris constitutionibus proficistuntur, Perpetuo solereantiquitus competere, donoc sacrae constitutiones, tam Diuitigod by Corale
567쪽
C Ap. XII. De perpetuis ρο temporalibus oec. 47s
in rem quam in personam actionibus certos fines dederunt. eas verb quae ex propria Praetoris jurisdictione pendent, plerumque intra annum vivere. nam & ipsius Praetoris intra annum erat imperium. Aliquando tamen Ss in perpetuum extenduntur, id est, Vsque ad finem ex constitutionibus introductum: quales sunt eae quas bonorum possessori, ceterinque qui heredis loco sunt, accommodat. Furti quoquc manifesti actio, quamvis ex ipsius Praetoris jurisdictione proficiscatur, tamen perpetuo
datur. absurdum enim esse existimavit anno eam terminari.' Mi Ru M videri potest quod dicitur, actiones tam in rem, quam in persenam
ex jure civili descendentes fuisse perpetuas, antequam sacrae consti tutiones certos fines darent: quoniam certum est actionem in rem lege x II. tab. in rebus mobilibus anno, in immobilibus autem biennio fuisse circumscriptam. Sed dicendum hoc conis tigisse ex accidenti propter usucapionem, Interveniente scilicet usucapione, quae
cum certas haberet conditiones, non poterat omni casu procedere: atque ita cc fante v capione, actio in rem non minus quam in personam perpetua remanebat : quibus tamen omnibus certos fines dederunt constitutiones,l. 3. sicut . Cod. de prascript. φ o. ves 4 O. ann.
g. I. Non omnes autem actiones, quae in aliquem aut ipso jure competunt, aut a Praetore dantur, in heredem aeque competunt, aut dari solent. Est enim ccrtissima juris regula, Ex putia ex maleficiis poenales actioncs in heredem rei non competere: veluti furti, vi bonorum raptorum, injuriarum, damni injuriae. Sed heredibus hujusmodi actiones competunt, nec denogantur: excepta inJuriarum actione & siqua alia similis inveniatur. Aliquando tamen etiam ex contractu actio contra here dcm non compctit, quum testator dolose versatus sit,&ad heredem ejus nihil ex dolo pervenit. Poenales autem actiones ,
quas supra diximus, si ab ipsis principalibus personis fuerint
contestatae: de hercdibus dantur, & contra heredes transeunt.
Ex MALEFICos POENALEs ACTIONEs J Actiones ex delicto sunt in triplici differentia, quaedam enim sunt mere poenales, quaedam rei persequuto-rtie, quaedam mixtae. MerE poenales, quales sunt furti, & iniuriarum, in heredes nullo modo dantur, l. i.ff. de privatis deliat. l. I; . injurianum, Τ. de injuriis. Mixtae, quae rem dc poenam simul persequuntur, ut servi corrupti, damni injuria ex lege Aquilia, dantur in heredes quazenus rem, non poenam continent ; ut illud quod scelere quaestum est extorqueatur, nec ad heredis compendium trahatur, l. I6. quod diximus, M. vlt .st . quod mπ. causa. Quae ad solam rei persecutionem pertinent, qualis est de dolo, eatenus dantur, quatenus ad heredes pervenit, i. 16. in heredem, s. ωθ. f. de dolo malo. A superiori tamen definitione excipiuntur duae, nam actio vi bonorum raptorum licεt mixta, nullo modo adversus heredem datur i, quia Plaetor putavit susticere condictionem, l. a. S. vlt.f. vi bon. pl. & condictio furtiva datur in heredem in solidum, licet nihil pervenerit, i. q. f. ae condict. furtiva. ΑLIQvANDO TAMEN ETIAM Ex c o N T R A C T V J Pugnat omnino haec sententia, cum regula juris tradita in I. si hominem, S. I. F. depositi, i. ex contra-
568쪽
4 6 INSTITVT. D. IVS TIN. LIB. IV.
ctibus .ff. de oblig. γ' actionib. l. sicuti, I. a ea, g. vis. f. de reg. iur. Sed respondendum est ex Paulo I. v γ. f. desiiuris A. tutorum heredibus contra regulam iuris veteris
beneficio constitutionum lubventum esse; ut quod dicitur in hoc titulo,g. r. versic. poenales , & in I. omnes poenales , f. de oblig. s action. contra veterem regulam juris constat novis constitutionibus suisse immutatum, t. constitutionibus , f. eod. tit . ut hoc casu , ita constitutione Severi S Antonini heredibus tutorum subventum est, ut neque ex levi culpa tutorum teneantur, neque ex omni dolo & lata culpa tutoris; sed ita demum si ex damno pupilli lucrum captatum sit, aut gratia praestitum alteri, nisi Iis cum desuncto contestata fuerit. Quae est perspicua sententia, l. I. C. de heredib. istor. ut jam docui ad tit. de satisdat tutonum, quod Graecis interpretibus placuisse reia perio. Sic enim habet Latina interpretatio Cujacii lib. 38. Basilic. tit. 7. in editione Lutetiana, apud Nivellum : Summi quidem Iuris ratio vult, etiamsi lis non siil contestata eum tutore, heredem teneri: sed constitutionibus sebventum est ignorantia heredum, ιι ex levi culpa, aut neglige utia tutoris non teneantur, neque ex dola tutoris ,si ex doti quem δε- lavit lucrum non fecerit, aut gratiam alteri praefuerit. Et soleo dati damni ex lata culpa tutoris, qui nullum tamen lucrum facit, vel gratiam praestat alteri, dare exemplum ex l. tutor, g. competit, II de administratione tutorum; si praedia non idonea comparaverit neque fora ide, neque gratiose, sed non bonam conditionem sequutus per latam negligentiam, qaae dolo comparatur., vulg. l. quod Nerva os depositi, quo casu tenetur quidem tutor; sed quia nullum lucrum sentit, vel praestat alteri per gratiam, cx hac lata culpa heredes tutoris non tenentur ex sententia Ll prima. Nec praetermittam in d. l. I. observandam esse me-tathesim , si ve hyperthesim, quae plerumque obscurum sensum reddit, ut apud Uir-silium notat Scivius initio lib. s. OEeteidos in illum locum, duri magno sed amore dolores Polluto, notumque furens quid femina possit. Sensus enim d. l. i. hic est: si lis contestata non sit cum defuncto, heredes tutoris ex levi culpa non teneri, neque ex dolo vel lata culpa , si ex damno pupilli nullum lucrum fecerit tutor, aut gratiosὸ praestiterit alteri. Id autem cum d. l. i. induxisset in actione tutelae, ut aliquando ex dolo non teneantur heredes; deinde tractum fuit per consequentias, tui In re simili loquitur, t. sin autem, f. 'd ct is .f. darei via dies. in ad ceteros bonae fidei contractus, in quibus dolus venit ex rei persecutione. Nam si id obtinet adversus pupillum in actione tutelae, cujus privilegia notissima sunt; & in actionibus bonae fidei eadem aequitas multo magis admittenda est, ut ex jure novo constitutionum hic sit manifestus hujus f. sensus, si nihil per venearit ex dolo defuncti, heredes ex contractibus bonae sidei non teneri, in quibus dolus actione bonae fidei vindicatur. Verbum autem pervenerit, quomodo hoc loco accipiendum sit, repete ex his quae jam docui ad tit. de fati an tutorum. Quae vulgbhic adnotantur de deposito incendii, ruinae, & naufragii causa, & de precario: ad hunc locum non pertinere jam docuit Cujacius in Paratis. Codie. th. de in litem ju
A QVANDO TAMEN ETIAM Ex CON TR A c Tu J Regulariter ex contractibus succellares ex dolo eorum quibus successcrunt, non tantum in id quod pervenit, sed etiam in solidum tenentur, t. Is 7. ad ea, g. vlt. f. de rei jur. l. I L. ex δε- positi, ι. contractibus .f. de oblig. ctact. Sed contra veterem juris regulam beneficio constitutionum ignorantiae heredum succursum est, ut docet Paulus in I. vlt.
U. M A UUsor. tM. ut non aliter tenςtentur ex dolo defuncti, nisi aliquid ex tali dolo
569쪽
C A p. XIII. De exceptionibus . 477
ad eos pervenisset: quod primb eonstitutum suisse in actione tutelae apparet ex I. r. Cod. de heredib. tutor. 5cl. I. 4. er DCod. de in lirem jur. dc deinde a Iustiniano productum ad ceteros bonae fidei contractus, non sne summa ratione. Nam si id receptum id fuit in actione tutelae adversus pupillum, cujus privilegia in jure notissima 1unt, quanto magis id admitti debuit in ceteris contractio us bonae fidei. Sed observandum pervenisse illud videri, quod vel prima ratione fuerit, ut loquitur Vlpianus in I. 13. vinum, Is de petit. heredit. quamvis non duret; si ex damno lucrum ca-Ptatum , aut gratia praestrium sit, ut loquuntur Imperatores in I. I. Cod. de heredib. r.e. cum in delictis non sufficiat ad deiunctum perveniste, nisi etiam ad heredem
pervenerit, i. 1 o. quantum, is quod metus causa.
g. II. Superest ut admoneamus, quod si ante rem judicatam is cum quo actum est, satisfaciat actori, ossicio iudicis convenit eum absolvere , licet judicii accipiendi tempore in ea causa fuisset, ut damnari debeat. de hoc est quod ante vulgo dicebatur, omnia judicia absolutoria esse F.
OMNIA IvDI cIA A BsoLvTORIA ESSE J Id est proprium actionis arbitrariae, ut judex ante condemnationem absolvere possit reum satisfacientem actori: quod non observari in judiciis strictis plusquam manifestum O, propter necessitatem forinulae, ex qua si apparet deberi id quod actor petit, omnino condemnandus est reus secundum intentionem actoris. unde non videtur admittendum quod h1c dicitur, omnia iudicia esse absolutoria si reus actori satisfaciat. Sed dicendum est hoc ita exaudiendum , si solutionem & satisfactionem admittat actor, quam recusare iii actionibus arbitrariis non potest ἱ quia hoc fit ex natura actionis: quod in aliis iudiciis non obtinet, in illis enim arbitrium hoc judici non per
De exceptionibus. C A P V T XIII.
SE 1τvR ut de exceptionibus dispiciamus. Comparatae autem
sunt cxceptiones' defendendorum corum gratia cum quibus agitur. Saepe enim accidit ut licet ipsa persequutio, qua actor experitur, Justa sit, tamen iniqua sit adversus eum cum quo agitur.
COMPARATAE AUTEM sv NT EX CE P T I o N E S J Exceptionum quoque fuerunt formulae certae , de quibus Paulus tractaverat in libro singulari de conceptione formularum, ut docet inscriptio I. exceptiones io. f. hoc titulo. Has Praetor subjiciebat actionibus, & veluti conditiones quasdam inserebat, hoc modo, Condemna judex Titium si non convenerit de pecunia non petenda. Vnde recte exceptio dicitur conditio, vulg. I. exceptis in. ff. hoc fit. hac enim adjectione excluditur in tentio actoris, ut non malε a veteribus Franciae pragmaticis exceptiones dicantur claustra,& cancelli, quibus circumscribantur actiones, sic enim loquuntur, pro-ysser lames er exceptions. Erat autem haec adjectio omnino necessaria in actionibus
stricti juris, nec potuit aliter his actionibus addictus judex, quantumvis justae deIeceptae exceptionis rationem habere; sed tenebatur sequi λrmulam purε α stricte
570쪽
4 8 INsTIT. D. IVS TIN. LIB. IV.
conceptam: quod non obtinuisse in bonae fidei actionibus certissimi juris in q, iis enim passim exceptiones omnes inesse dicuntur, I. sed etsi ideo, st .selum matrimonio, l. hu semodi, g. qui servum, s. de Ieg. i. Potuit igitur judex addictus actioni bonae fidei , ex vi & potestate sermulae, etiam non insertam nominatim exceptionem ad
SApE E NIM Ae C i D IT J Quod de exceptione doli mali dicitur, illam revocare naturalem aequitatem, quam saepe juris civilis subtilitas offundit; de omnibus aliis dicere licet, quandoquidem illae naturali aequitate nituntur, contra juris civilis rigorem &subtilitatem. Quod indicat Iustinianus, dum asserit ipsam persequutionem qua actor experitur justam esse, id est legitimam secundum jus summum ; iniquam tamen, id est contra juris naturalis aequitatem , adversus eum cum quo agitur. Non ergo simpliciter & sui natura, sed tantiim adversus eum qui defensione aliqua munitus est.
g. I. Verbi gratia, si metu coactus, aut dolo inductus, aut errore lapsus, stipulanti Titio promisisti quod non debueras promittere: palam est, jure civili te obligatum esse ', &actio qua intenditur dare te oportere efficax est, sed iniquum est te condemnari. Ideoque datur tibi cxceptio metus causa aut doli mali, aut in factum composita', ad impugnandam
actionem. I V R E CIVILI TE OBLIGATVM E s s E J Id est secundum subtilitatem juris civilis,l. 36.f. de verb. obligat. vel ut Theophilus loquitur, et υ ἀκει- cetais. Tribus autem modis in lus libris dicitur oblisatio, eroprie, non improprie,& improprie. obligatio propriε dicitur, quae, ut est indefinisione, necessitate asstringit, & ita consistit, ut nullum contrarium jus quo Romana civitas viarur, actioni quae ex obligatione competit opponatur, ut in l. vel obligatus, 3. obligatum,
F deliberali causa. Non impropriE, quae jure quidem civili subtili & stricto consistit, & efficax est ad agendum; sed beneficio exceptionis jure Praetorio , vel alio speciali jure receptae fit inefficax, ut in hoc 3. Obligatio verb improprie dicitur, quae
natura tantum consistit, nec actionem parit; sed vinculum tantum dicitur aequitatis, non juris, ι. Stichum 9 s. g. naturalis,ss de solutionib. AUT I N F AC T V M co M Po s IT A J Sicut actiones quaedam dicuntur in factum, quia cum non habeant certam verborum conceptionem dc formulam, facti ipsius & negotii verbis concipiuntur, I. 6. cum mota, Cod. de transact. Sic & exceptiones quaedam in factum componi dicuntur, quia narrative exponuntur, ut docet Theophilus : nam ut actionum, sic & exceptionum formulas fuisse certas s de quibus Paulus tractaverat in libro singulari de conceptione sormularum in docet inscriptio t. ΣΟ. Τ. de exceptionib. quas Praetor subjiciebat actionibus,& veluti conditiones quasdam inserebat hoc modo, Condemna judex Titiam, si non convenerit de pecunia non petenda : unde in I. χχ. F. de except. exceptio dicitur conditio, quae mo
do eximit reuma condemnatione, modo minuit condemnationem; quia figura con
ditionis apponebatur. Et licet interdum figura conditionis non conciperetur, vi t men de potestate conditionem continebat, puta, quod praeyudirium hereditati non flat, Lis. si post, i. M.fliuifam. t. i6. fundum , f. de except. idem enim est ac si diceretur, si praejudicium hereditati non fiat: qua adjectione excluditur actoris intenti O, Mactio fit inefficax.
g. II. Idem juris est, si quis quasi credendi causa pecuniam stipulatus