장음표시 사용
91쪽
dem Corporum vitia, vel sensibilia , vel in.
ensibilia eme. Sensibilia curatione egent, ut tollantur : In sensibilia vero correctione , quae quodammodo ad Conservationem perti. Det 3 unde optime hic iplemet inquit, quod quia pavLuim Auxιlia correctiones faciunt ,
servantes a futuro malo sed praesentis satur Conservatrices Causas Asedui appellant . Ver unote nominibus non est diutius disce.
mandum. Quot autem modis Corpus alteretur, per- Sit Galenus enarrare, atque a nonnullis causis necessario, a quibusda in vero non necei-
sario in universum assici posse ait. Causas
necessario alterantes appellat, quas nulla ratione vitare valemus, reliquas vero humana
solertiae vitabiles, uti sunt omnia sortuita, ct contingentia, non necessario alterantest vocat. Exemplificat hoc in Aere, cibo, po tuque, somno, & vigilia: Aerem enim nos ambientes, ait, semper attingere, comede. reque, ac bibere, ρον vigilare , ac dormire,' es necessarium : exfibus autem , exitia- , Iibus feris obviam ire , non necessarium .suare concludit circa primum causarum genus versari Artem Corporis conservatricem, circa secundum astem minime.
At hic dubitare contingit , qua ratione Causae necessario alterantes, ut Aer, Cibus, Potus, Somnus, Uigilia, & reliquae, Non- naturales a Medicis dictae, vocentur hic a Galeno Conservatrices e Si enim conservandi vim haberent, cum conservatio per limilia fieri dicatur, proculdubio alterantes dici
non possent, quoniam causae alterantes videntur nobis contrariae, conservantes vero
similes. Uerum dicendum , Conservatrices causas esse pariter alterantes, neque aliter conservare posse , nisi alteratione , vel in Corporibus ipsis inducta, vel in contrariis alterantibus extrinsecis, ne scilicet innita- em praesentem turbent, di aegritudinem a se ferant, qua ratione in nostra Μethodo dictum, Conservationem a similibus haberi. Non est autem praetereundum, ejuscemodi Causas necessario alterantes vocari a Medicis Non natarales,ad differentiam Causarum Naturalium , & Praeternaturalium. Sicut enim Naturales Causae sunt. quae Constitutionem Corporis naturalem, cc sanam ingrediuntur, aut lavent, & naturae aptae sunt semper juvare : Praeternaturales e converso, quae eam
dem turbant , & morbosam reddunt 3 ita
Nonnini rates ponuntur esse, quae indifferentes sunt ad juvandum, & ad nocendum . Unde duae conditiones in universum his attribuuntur: altera, ut sint neeessariae , atque
inevitabiles, altera, ut sint indifferentes ad juvandum ad nocendum ι atque juvent, in ut noceant, pro vario earumdem usu, opportuno, vel importuno, tempestivo, vel intempestivo, moderato, vel immoderato. Causas hasce Conservatrices Corporum sis lubrium progreditur ulterius particulatim enarrare, eas nimirum, quae partem Μedicinae Hygienen dictam, constituunt, aitque in universum sex effeι videlicet ambientem Aerem, Motum, & Quietem, Somnum , & Uigiliam: ea, quae assumuntur, nempe Cibum . & Potum: ea quae excernuntur , idest Excrementa: & demum Animi Passiones. Quae sane Causae si Corpus bonum alterant, puta si illius operationes validas, ct Natum
conformes reddant , dicuntur Conservatrices, & Salubres; si ver5 ad malum alterent, atque ad aegritudinem disponant , dicentur In salubres, dc Morbificae. verum hoc loco considerantur potissimum ut salubres, sani
talemque conservantes, ut dictum.
Sed multa hic in Galenum afferri solent. Primo, quod varius, & inconstans sit; siquidem lib. de Opi. sta. ad raras Q. c. . γ.. dc . de tuenda valetud. cap. uis. Nonna turales causas ad quatuor dumtaxat reduci
videlicet ad ea , quae assumuntur; ad ea , quae fiunt Animo, vel Corpore 3 ad ea ,
quς excernuntur, aut retinentur, & demum
ad ea, quae foris adhibentur . Cui tamen Mobjectioni fit satis dicendo, Galenum alibi
memorasse quidem Causas Non naturales dictas, sed minus distincte, hic vero ex professio de ipsis agere, adeoque exactius easdem esse prosecutum. Quin si ea, quae alibi ab eodem dicta sunt , perpendantur, profecto has easdem in praesenti Libro recensitas contineri observabimus : etenim ea, quae assumuntur, comprehendunt Cibos, ct Potus: ea, quae fiunt: Animo, vel Corpore ,
involvunt Motum, & Quietem, Somnum,& vigiliam , Animique passiones: sub his,
quae excernuntur , aut retinentur, compre
henduntur Excreta, & Retenta cujusvis generis : & demum quae foris adhibentur , complectuntur nedum Aerem , & quaecum
que In Aerem referuntur , verum etiam balnea, unctiones, lotiones, & similia . . objiciunt alii, mancum , & diminutum hoc in loco suisse Galenum in enumerandis hisce Causis Non naturalibus: nam inquiunt, multas alias recenseri posse, quae id ipsum agunt , & Coele ites influxus , Aquam , Terram, Habitus; vapores, atque - his Μetereologicas impressiones, tum AqueaS,
92쪽
rum Igneas, quae minime lab assignato Caularum Non naturalium numero comprehenduntur. Uerum Coelestes influxus , si qui
sui. e , ad Aerem commode reducuntur enam non alio modo Corpora humana affi-eere possunt, quam alterando prius Aerem.
Sic pariter Ignis, Aqua , Terra, Halitus , Vapores, & Μetereologicae impressiones ad
Aerem revocantur 3 etenim vel in Aere , Nel per Aerem corpora nostra alterant. Videtur ulterius obstare, quod Somnus,
passiones, sint potius operationes animales, adeoque pertinere debeant ad Causas Nat rates , non ad Nonnaturales 3 unde superfluus videatur assignatus Non naturalium Causarum numerus. Sed respondetur, ejusemodi operationes non conside rari hic , prout
a viventibus Animalibus proficiscuntur, sed ut aliquid in illis operantur, ae efficiunt, nempe varios Animi, Cordis, & Sanguinis
motus. Sic a Somno torpescit Corpus, crasest scit Sanguis, & Cerebrum gravatur: Αuigilia vero, cuncta attenuantur , commoventur , & excandescunt. Α Quiete pariter , & Motu, atque ab Animi Pathem tibus pulsus diversimode afficiuntur ,& CO pus universum vel refrigeratur, vel calet, vel rubet, vel albicat, vel rarescit, vel constipatur. Hinc praedictae operationes animain
Ies formaliter ut loquuntur Scholastici
consideratae, pertinent ad Causas Naturales, essicienter vero ad Causas Non naturales. Pa. tet evidenter in Animi Pathematibus, quae cum vehementia suerint, nedunt Morbos, sed etiam Mortem afferre possunt ,. ut de immoderato Gaudio, ac subito, & repen-rino Timore, refert Galenus m.metb. capιs.
objicitur demum, quod imminutus , ac imperfectus sit Senarius hic Causarum Non-
naturalium Numerus , quoniam balnea ,. Dictiones , unctiones , cucurbitulae , aliaque hujus generis , caulae etiam conservantes
dici possint. At Balnea, frictiones, & caetera , ad praedictas sex Res bene quoque revocantur, & praesert i in ad Inanitionem , aut Repletionem 3 nam ista vel aliquid ponunt, & immittunt in Corpus vel aliquid
ab eo detrahunt: si ponunt, ac immittunt, pertinent ad Repletionem 3 si detrahunt , spectant ad Inanitionem. Ni tamen dicere velis, quod , quia non sunt causae necessario alterantes, potius ad Curativas , . quam
ad Conservativas Causas pertineant , cum non nisi. Morbos ri α Causas morbosas rese Statutis itaque sex his Causis Non naturalibus, & Sanitatem conservantibus , pergit
dejnceps Galenus referre alterationes, quacitum Aeri, tum Corpori humano exinde ac cidere possunt, atque inquit: ab Aere quidem ambiente, quia aut calest, aut frige fit, aut exsiccatur , aut humectatur , vel secunaeum homum patitur coniugationem , aut
in tota substantia alteratur: calefit in ae itate , frigefit in hieme, eκ liccatur in Borea,humescit in Austro. Similiter ex accessu Solis ad nostrum verticem incalescit , frigescivvero in ejusdem recessu: In Lunae phalabus , ac permutationibus, incrementis , aut decrementis perturbatur : in Eclipsibus , iaortibus , α occasibus Stellarum tum errantium , tum inerrantium : in AEquinoctiis, ac Solstitiis, aliisque diversimode permutatur , de quibus speciatim agit Hippocrates io lib. de Aer Aq. 3, Ac.ubi Astronomicam agnitionem Medicis inculcat, & vix errare Μedicum posse inquit, qui ejusmodi mutati nes praesentire novit. A varia praeterea locorum, & Regionum conditione , diversi mode quoque Aer assicitur : sic Boreales Regiones frigidiores observantur 3 calidiorem vero Australes, Montanae frigidae , calidae Maritimae . Id ipsum de afflatu Uentorum
vario, de Mephitibus, Vaporibus, Exhal
tionibus, alitique dicendum ., At quid intelligat Galenus per alterationem Aeris in tota substantia , gravior est hujus loci dissicultas . Plusquam Commentator exponit Aeris corruptionem, cum scilicet secundum suam substantiam corrumpitur.
At impossibile in primis est; ut Aer secundum suam substantiam eorrumpatur ι si
enim semel corrumperetur, amplius in pristinam naturam redire nequiret ..Deinde nec Galenus in textu de Corruptione meminit, sed solum de Alteratione, cum dicat,. Aut in tota alteratur substantia' Μodo Al- te ratio Corruptio non est , neque ad subitantiam pertiner, sed ad qualitates, ex doctrina eiusdem Galeni, & Aristoteleorum
Hal Texposuit, per alterationem, in tota subitantia , putredinem procedentem a putridist
halitibus, qui per fieris substantiam dissim. iduntur, potissimum a locis palustribus, mephitibus, mineralium sodinis, & similibuν elatis. Verum, quamvis verum sit halitust pere Aerem diffundi, & commistos illum cons
purcare , ac respirationi insensum reddere non tamen per ejusmodi halitus dicetur reve . ra Aer in sua substantia alteratus, cum in sua Natura alterari, mutarique non possit, sed solium per misturain halituum contaminari, ad ,
93쪽
eoque halitus ipsi noxii sunt , & insensi , non Aer 3 ut propterea si isti abigantur , ac dissipentur, Aer in sua substantia, depuratus, & immunis remaneat.
Pro solutione hujus dissicultatis liceat hictarumper digredi , atque Naturam Λeris
reviter examinarer non enim apud omnes convenit, cujus naturae ille sit. Stoici, ut refert Galenus 2. de N. Medio. Dcuis. ωρ. a. quos etiam sequitur, rum 8. de usu partitum cap. 3. tum lib. quod animi momes Cαν oras temperiem sequantur, cap. 4. itemque Cardanus lis. a. de Elementis cap. 4. Aerem frigidum humidum constituunt ι Aristote. Ies vero a. de Generi ον Corrupi. cap. 3. humidum in praedominio, & calidum in sub- dominio esse docet . Alii aeque calidum , humidumque faciunt. Et quidem juxta horum opinamenta videtur ex una parte dici
posse humidus , quia ex doctrina ejusdem Ari stotel is , non propriis, sed alienis te minis continetur secundum definitionem Humidi ab eodem Aristotele traditam: videtur eκ altera debere dici siccus , quia Corporibus non adhaeret , nec illa madefacit , cum caeteroqui ex mente ejusdem , ruodcumque Corpus humidum, sui adhae- ii necessario humefaciat , quemadmodum experimur in Aqua , caeteritque liquoribus humidis . Prae summa insuper sui tenuitate, ac raritate, calidus etiam dici potest, cum caloris pmprium sit attenuare , ct rarefacere . Denique frigidus non abste etiam oppellabitur, quandoquidem Respirationi necessarius est, & Respiratio adeoque Amxis intromissio in Paemones inducta p. nitur ab eodem Aristotele . A Galeno, ad
Cordis servorem attemperandum is Uerumenimvero longe , lateque falluntur,x Aeris Naturam ab iuste qualitatibus de-
ire conantur. Si enim istiusmodi quali. ates e ssent illi propriae , intrinsecae , & n surales, numquam sine illis posset Aer inveniri ,essentque ab illo inamovi biles, cum tamen non ita sit,suaque natura semper idem versistat, sive calidus, sive frigidus intenis evadat is Esset insuper perpetuo in statu sibi violento, cum illum assiduo experiamur, variis, innumerabilibusque qualitatum mutationibuet obnoxium fieri, di modo extreme calidum , modo summe frigidum, humidum, aut siccum , dc vix umquam minmeuto temporis sub eodem statu unius quatitatis permanentem . Neque satis erit di- re, quod licet humiditas actualis in Aere
deperdatur, numquam tamen pereat humiditas insitat, de virtualis , quae necestaria est ad conservandam Aeris paturam et Nam quemadmodum extincta caliditate, de sicciatate ignis actuali, peris illico Ignis natura,
ac prorsus extinguitus 3 nec Praeter illas qualitates actuales, ullus unquam alias virtua, les in illo somniavit , sic pariter, praetoactualem humiditatem Aeri tributam, aliam virtualem essingere , omnino chimericum est. Eadem ratione, ablumpta universa humiditate actuali eκ Aqua , puta cum ad ignem exposita tota evanescit in auras, Aqua
ipsa deficit 3 ita dc in Aere dicendum est.
Frustra ergo recursum habent ad virtualem aliam qualitatem, solummodo mente confictam , qui ejusmodi dissicultates effugere st dent, ut & alias , quae eisdem innumerae opponi possunt. Verum nostrum institutum non est de his hoc loco pertractare. Λt vero dicetur Aer sua natura non qui dem calidus , aut frigidus , neque siccus, aut humidus, sed tenuis, permeabilis, fluiduique solum , quia his , tanquam sibi dumtaxat propriis, nunquam orbari potest. Ad eat rem autem, de ad frigus aeque indifferens est, dc sive calefiat , sive frigefiat , numquam a sua natura declinat, illasque commode . de sine ullo sui detrimento uniformiter admittit. Hinc de Aqua, cui Aer assinis est, naturam suam a frigore nec rec
gnoscit , siquidem si eidem frigus ex naturali
proprietate competeret, cum in flumine can gelascit, vel concreicit in nivem, aut glaciem , non solum superficie tenus, sive qua parte Λeri frigido cohaeret, sed etiam secvn. dum totam tuam crassitiem , dc usque ad imum congelascere deberet: quin dc si sum. me frigida foret, cur ab Aere boreo intensius refrigerari, de in gelu commutari posset y sicut etiam super affuso nitro, ac tales aut vasi aquam ipsam continenti, circum posito λ verba plura plane debunt, ut inumgiant , sed Quitiones solidas numquam . Caeterum de natura fieris latius agemus inserius opusculade Recto usa sex rerum no naturabum , Capite de Aere . Ex his modo notum fiet, quo pacto Aenin sua substantia, ac natura alteratus dici possit . Cum enim expansum quoddam sit , tenue, permeabile, ac fluidum, si in his, quae ejus naturam , dc substantiam constituunt , permutetur, in sua substantia dicetur alteratus : id quod dupliciter generatim accidere potest; vel cum is immodice crassi scit, oc constipatur, ab halitibuS, aut .va
poribus , plus justo per ipsum intermistis , uti in cryptis, celIisque vinariis, mephitibus cac fodinis metallorum: vel cum plus iustinessu
94쪽
distrahitur, te rarescit, ut in altissimorum montium fastigiis , in exsuctu machinae
Pammaticae Boyleae, absumptas vel compreta substantia illa quam vi elastica praeis ditam volunt, nostrae respirationi quam maxime necessaria r unde Aerem recentari oportere, in ejusdem usum pro Animalium vita, alias Ostensum. Postquam de varia Aeris alteratione e tGalenus, mentionem facit de caeteris Caulis non naturalibus, quo nimirum pacto corpora humana possint alterare . Et a Motu, ae Quiete, cum modum excesserint, pluriamaa detrimenta illis accidere ostendit. Nimius enim Motus vires enervat, spiritus , dissipat, sanguinem attenuat, & membra cuncta Cor oris delassat. Quies vero immoderata torpidum Corpus reddit, excrementa multiplicat, & consti eat, eorumque egestionem impedit, sanguinem crassum , de inertem essicit. , omne siquidem nimium Naturae inimicum dicitur Hippocrati xapbo- fm. SI.
Ex Somno pariter, de vigilia non dissi. milia incommoda proficiscuntur, si immoderata fuerint ι nam Somnus quietis species est , Vigilia vero, motus. Quamobrem sicuti ex Somno moderato i oc convenienti, vires reficiuntur , membra roborantur, de totum Corpus viget ι ita ex adverso , ab immoderato torpet, & opprimitur. 'Sic itidem ex vigilia mediocri egeruntur excrementa,ec sensus omnes acuuntur ι ex immodica vero elanguent: unde laesiones ab una Causa inductae , corriguntur ab opposita quamo rem ab eodem Hippocrate dictum : Ubi m
res lassitudinem Deit, quis statum aufert e
Ab his praeterea, quae assumuntur, eκcerinnuntur , aut retinentur , non levia mala quoque Corporibus contingunt. Quantum etenim
Cibi, de Potus humana Corpora alterent, utque motus, sive substantia in illis consideretur, sive quantitas, aut qualitas diver-la ι exinde enim multoties Corpora assiciuntur, ut proinde plurimum subinde gravata, Praeter naturam alteremur, di pereant: Atqui nullum alimentum adeo purum invenitur, quin ex eo excrementum aliquod non exoriatur, quo postmodum diutius detento , vel intempestive excreto, alia incommoda non derivent. Quod si quaevis alia a Cibis, Potibulque abest alteratio , ea saltem inevitabiliter semper accidit, agere nimirum, dc pati in ventriculo , atque in intestinis , pro eorumdem dissolutione. Ea insuper, quae retinentur, aut excernuntur, quotidiana poti ssimum excrementa
Corporis, qualem. & quantam similiter avserant alterationem , notissimum quoque est, D praesertim si retineantur, quae retinenda non sunt, aut excernantur, quae non debent: excerni ν aut etiam si immodice, aut parce, si intempestive, si non debito, convenien lique modo, aut per loca penitus insueta , dc incongruentia. Ab his enim gravia semper detrimenta exoriuntur.
Postremo ab Animi pathematibus Corpora multifariam assici posse, certissimum pariter est: nam ex Ira plus iusto incalescunt. ex Timore refrigerantur, ex Laetitia elaninsuent , ac di Glvuntur , ex Μςrore exare. lcunt . Ita qujdem plurimi extremo Gaudio, ac subito Timore periere : ob Iram plerique in furorem acti sunt: ex Amore alii tabidi evaserunt: a diuturna Moestitia melancholici plures facti sunt. Expositis Causis Non naturalibus, quibus Humana Corpora assici. dc alterari possunt, prosequitur Galenus referre, quo pacto ea in dem salubres, vel insalubres fiant ε atque lalubres esse docet, si opportuno, ac recto usu fuerint adhibitae 3 in lalubres vero , si
usu importuno, ac inconvenienti. Con Uenientem autem, rectumque usum consistere
subdit in debita quantitate, & qualitate,
itemque in tempore: inconvenientem e CO
verso, in oppositis . Exemplificat in Motu, de quo inquit: Ubi intum eomus de fideras.
Exercitatio quidem Disoris , Otium autem insalubrer eum vero eget Ialete, otium qu dem salubre, Exercitatio autem iηsalubris. Eodem modo de Cibis,-Potibus , de aliis omnibus statuendum . Horum enim sim gula, quamdo, ut uecessitas Corporιν exigit. cum mensiura, se quatitate opportuna adH-bentur . salubria fiunt 3 at eum citra omnem necessitatem, ae praeter modum referuntur , insalubria. Hine nulla Causa non naturalis ex se, suaque natura salubris , aut insal
bris diei potest , sed tantummodo per Tes pectum ad Corpora r si enim sua natura salubris , vel insalubris foret , semper , de cunctis talis esset : at Cibus uni salubris,
alteri insalubris est, ct quod uni prodest .
alteri nocet . praesertim tempore, modo . quantitate , ac qualitate non servatis 3 itaque per relationem ad Corpora res exteris
nae , & Non naturales dictae salubres , aut insalubres erunt. Notabilis est in hanc rem historia relata a Galeno G. de Deir affeci. eap. q. de Uiro illo, qui ex obitu uxoris. ob abiunemiam a Venere, in inappetentiam, malamque ciborum digestionem inciderat, quam deinde ad pristinam consuetudinem rediens,
95쪽
rediens, recuperavit. Qui usus ergo huic salubris suit, aliis non paucis insalubris es.se solet. At hic in dubium vocari potest, cur Galenus hoc loco ordinem , modum, di tempus omiserit, quae sane in libris de Causis morborum, & alibi , magni fecit . Et quamvis plusquam Commentator Turisa. nus illa putet reduci posse ad quantitatem,& qualitatem , quarum hic speciatim Galenus meminit : congruentius dicendum , sub temporis opportunitate , hoc eodem Capite memorata textu T. illa comprehenm .
Sed haec parvi, vel nullius momenti sunt. Incipit post haec Galenus docere , quomodo Corpus saluberrimum debeat a praedictis
sex rebus nonnaturalibus conservari: atque primum obtervat , num Aer temperatus
iit: talis quippe esse debet, ut optimae Corporis constitutioni congruat; unde & cibi, potusque , motus , di quies , ior us , di vigilia , aliaeque caulae superius memoratae, cum moderamine quoque instituentur. At si Aer fuerit intem IaeratuI, oportebit pro illius correctione , tantum reliquas causas non naturales a temperatura media recedere, quantum & ipse Aer ex opposito ab eadem temperatura recesserit, utici licet , una Causa alteri oppugnans , se
mutuo corrigant, & temperaturam Corporis moderatam conservent, sed tanto cum recessis a mediocritate, quantum Aeris intemperies indicabit, ne violentia, aut excessus in eorrectione lubsequatur , indeque damnum Corpori conservando contingat . Neque mirum videatur, quod potiorem rationem habendam esse voluerit de Aere Galenus , quam de alia quacumque Caula non naturali. Siquidem longe maiorem alterationem patitur Corpus ab uno Aere, quam ex reliquis aliis non naturalibus Cau.
iis: hic enim continenter inspiratur, di intimas , praecipuasque partes Corporis , ac praesertim vitales subit, simulque eum sanis guine commiscetur, & penetralia Cordis , aliorumque viscerum pervadit 3 quin &undique Corpus ipsum circumambit , dc transpirationem tantopere sustinendae vitae necessariam, vel plus justo promovet, vel retardat, aut perturbat. Cibus vero , Po-tus , Μ Otus, Quies, Somnus, ac Vigilia , plerumque ad plures horas disseruntur, &line noxa intermittuntur , imo , quandoque etiam ad dies integros. Major insuper al. teratio evenit ex Aere , quam ex aliis ;quoniam illius vitia non tam facile corriguntur ι at vero laesiones a motu , prompte admodum quiete tolluntur , dc quae a
vigilia inferuntur , rependuntur illim pes
somnum, quaeque a cibo, convenienti di ta r quod secus accidit ex Aere, ut patet riure ergo optimo potentior Causa dieitue Aer, quam reliquae Causae non naturales. Tradit autem Galenus indicia moderati Aeris , ex quibus a mediocritate recessus deinde internoscantur , atque inquit : In ere temperato mediocritatis terminos e sese, ut neque borreat Corpus propter fritur, neque surit propter aestum . At hoc vide tur sere impollibile iuveniri , nisi tamen
per comparationem ad Corpora habita lium intelligaturi qua ratione solemus no. strum fierem Parthenopaeum supra cael ros commendare, utpote non admittentem tam facile extremum frigus, aut aestum , per comparationem ad alia climata caliadiora, vel frigidiora. Ad indagandas autem Aeris intemperies frigoris, aut caloris, humiditatis, aut si
citatis exuberantis, plura sagax Recenti rum Philolophantium diligentia Instrumentorum genera ad invenit, Thermometri, &Barometri, Hygrometri, aut Brectometrii quorum usum, veluti iam satis cunctis notum , explicare consulto pretermittimus. Sicuti temperatum Aerem Corpori temoperato convenire inquit Galenus , ita pari modo de exercitio statuendum subdit, atinque eo uIque temperatum Corpus exercenindum esse ait , quousque lassari coeperit rquod etiam insinuat I. de tuenae valetudis. east. vis. Addit autem non, quidem omnino ad lassitudinem perveniendum , aliter Cor
pus defatigaretur, adeoque insalubris fieret exercitatio ι sed cum primum lassari. vide. bitur , quiescere oportere 3 unde lassitudo talis sit, qualem quies facile levet, ut idem
Galenus docet eis. 2. de taenae valetud eκ tali enim exercitio plurima iuvamenta Corpori eontingunt, praesertim vero robur mulae lorum, languinis repurgatio, excrementorum depositio , atque excretio , halituumpe spiratio, sensum perspicacitas, alimenti distributio , & alia hujus 'generis plura , quorum meminit idem Galenus eoa. a. de
De Cibo, re Potu insuper quatuor tradit indicia, optimam Corporis temperatu ram indicantia , persectam scilicet Ciborum concoctionem , debitam excrement rum quantitatem, appetitum coctioni pro. rilonatum , & uatis em cuiusvis cibi habitudinem . Pari modo de Somno ratiocknatur, quod qui optima Corparis constitutione fruuntur,
96쪽
moderatum somnum habeant , di tunc isomno excitentur , cum Corpus ampliori quiete non eget.
Quoties igitur in his omnibus mediocritas
servabitur, egestiones quoque excrement rum moderatae erunt, nam ipsae sequuntur ciborum quantitatem, Squalitatem, convenientemque coctionem. inter caeteras autem egestiones per universos Corporis ductus habitas, speciatim eam memorat, quae per spiratione peragitur, quamque ait potissimum ab exercitiis promoveri. Et quidem tanta est hujus evacuationis utilitas, licet insensibilis, ut idem Galenus pluries illam commendaverit, aliisque omnibus praetulerit, quemadmodum deducitur ex lib. 8. in . th. indie. eap. 3. 8c II. Hesdem east. 8. & I. de diis. febrium 3. unde si fortasse intercipia. tur , impediaturque, putredines, febres , corruptiones, inflammationes, & alias hujus generis aegritudines suboriri dicat. In hujus comprobationem industrie quidem d prehendit Sanctorius, Ionse prius abscedere ex humano corpore insensibiliter per cutim, quam per aliam quamcumque partem patentiorem, sensibiliora Corporis repurgamenta, ut suis ostendit in sua indisina statica . Transit ad Animi.assectiones, di inquit Ab bis i idest bene valentibus, ec temperatis
Corporibus eaveri oportere omnes animi immorieor affectur, videlisti Irae. Tristitiae, Furoris , seu Meandescentis, Timoris, Immidiae: baee enim alterant, atque a naturali
flatu Corpus avertant; quin subdit, libνo de ludo parvae pilae, majorem solicitudinem habendam esse in moderandis Animi motionibus , quam in corporalibus motibus lenienis dis r oc quidem sana ratione di sunt enim hi nostri hostes intestini, a quibus maximope re formidandum. verum de Recto usu sex Rerum Non naturalium tam in statu Corpo. ris sano, quam in Morboso, sejunctim inserius agemus, peculiari opusculo. Interim Galenum pros inmur . .
T. 17. AT Ene eorum vero iuxta Epicu-V ri sententiam nutua es usus
int, vasti iri eorum Uu adbibeatur, ut M.que resolutis aliqua sentiatur , is, ipse sei s. homo quodammodo levi, factas , ac me lius spirare videatur. Τ.I8.ὶ Tempus M.
ro ad utendum ovortunum , eam omnium iurarum circumstantium exquisita mediocris
te corpus fuerit constitutum , eum Iethere neque supra modum plenum, neque Vacuum extiteris: neque in calore, aut frigore, aut Meuaue, aut bumiditate excesserit Corpus.suia fi aberrare eontigeriι, parvus fit error . intius autem illi calefam magis, quam insteidatos, os pleno , quam vacuo , Osisme stata potius Corpore, quam eo atriati venereir. T. I9. J Eorum autem sera lorum quae dista Iunt , qualitas in optima Corporis costitutione est eligenda. Exerciatu quidem , in qua totius Corporis partes
aequa proportione moventur, ita ut ma ali quidem ultra modum fatigentur, alia verseitra 3 Cιbi autem, O, potur optimam M.
Mant temperiem. sum erim maxime comvenientes naturis optima tempereatura prae
Hiis r Eadem in reliquis etiam est ratis
adbibenda. T. eto. At si quod ab optimaeonstitutione defecerit Corpus , non autem
vehementer, Causae, quae ipsius sanit
rem conservant, ad troportionem muta uis tur . seu eum multa sint ejuscemod2 Compora , perfluuia rores seorsum iacendum. suis igitur in temperatura similarium pamtιum mariat, instrumentariarum aurem seris vat eommensurationem , duplicem habet D. lubrium causarum formam 2 alteram gura dem earum , qua ι ut e seoant temperaturam z alteram Nero earum , quae Mop. timam transferunt. Iure itaque ipsius tem- Peraturam conservant, tantum a Causis πήtimae temperaturae naturae distabunt, quam tum On ratius Corporis temperasura ab illa evariabit . Casidiora Maidem Corporaealidioris victus rationem exposcunt, frui. Hora autem frigidioris , os steriora Melaris . o' humιdiora humitoris , ac secundum coniugationem caBdiora , ae sicciora, eati. distris , ac siccioris : eadem in reliquis etiam confugationdux proportione servata, Τ.2I.
Recie Auidem causarum utetuν materis . qui naturales earum potentias agaeaverit, ve
ruri quod motus, defectus alimenti, viguit,
exeretis , im omnes anima affectus eorpus exsierant : at quae bir contraria exsu i ,
humenu . Da vero os de calefacientitas, refrigerantibur vitae institutis, de cibis, in potιbus , atque cui simplicure dicam de iis omnibur , quae circa Corpus sunt ,
97쪽
bribus utetis ensis , similia I milibus offerenda, fi quidem eius propos tum fuerit G.
Eem , .n qua acre rit , Corporas fervore remperaturam. I .aa. Iuod si permutare,
atque ad metius traducere saluerit , alterum est bie salubrium causarum genus, bis
quιAem, quas nuper cismus, contrarium, aequatiter vero declinans ad alteram panem a bene te e tu , mediis, quae optimIt conven.re naturis drcebamus .. Calidioν ὐ quidem , or Accior temperatura a calidis. ris, ac ficeioris Ῥιctus ratione ad exactum bonae temρeraturae bab tum mιmme traffertur . At talium erιt usus necessamus, quaerantum eis, quae bene temPerata existunt,
frigidiora 'nt, atque ou uiora , quantum P, Natura Naturam in eanritate , Ο H-sitate superabat. T. 23. Nam tale causa
rum genus naturales eorretit intemperantias . Alterum vero, de qπο supralxιmur, te eraturam eo eo. it. Est autem atriuisque vicissim apud Medicos usus necessarius: nam cum piarrmum suu Di otii , corrigere oportet, ae stom ad metiora transferrer. neque enim Natura patιIur eas , quae μ-bito funt , attreattolles . Hominem μι necessamis oecupat onibus vi ictum , is e
sarum femi conservativum appellamus e Nam forte magis alterativum, curativum, o, naturalium defectuum correctavam, vocare conveniebat . Iuoniam ad umver. sum sanitatis genus rererentes, non adeas,
quae secodum speciem , differentias , quoemcumqMe sanos conservant, cou servativa om nιa vocamus, me praeto id, quod μηua rem eonservam , ad melius totam traducanι te eraturam , sive pristinum Iantummodo babitum tueantur: at e .deteriorem
cumque igitur similem habent' in omnibusCογoris partibus νηιemperiem . simili exemprocuratio e s quae vero dissimilem , dis Llis: nam fieri potest τ' ut Venirrevius frigι.
ιον fir , quam oporteat, Caput vero eaA dius, s atque urrumque proprιIs egeat auxiliis . ae ratisne eadem fetulae aliae partes, cum fuerim asti praeter modiam humissi res, aut Reiores, aut calidiores , rem fragidiores , suae int preιei victam exrgunt
accomodatum . Neque igitur ex aequo omne tales corporis partes exercebimur , ne que aequaistre bumectarimus , aut eoeea. oimus , aut tale aliud quintam agemus .
Plemus vera de bis disimus volumine illo, quod de Mnaritas inscribisur. tias
V Enereorum usuu inter Causas nonna
turales reponendum esse docet Galenus I. de tuenae valetud. cap. uis. illum ibi reserens ad Motum , quamvis reduci quoque pollit ad Inanitionem, cum per Ulum aliquid e Corpore educatur. Cum igitur aci Caulas Non naturales merito revocari debeat, dubitatur hoc loco a Galeno, an aliquando sit Causa salubris , quoniam ex luperius dictis Nonnaturales Causae salubres evadunt, quoties moderamen, & temporis opportunitatem servant.' Primum autem refert sententiam Epicuri, qui cum omnem coitum damnasset, numinquam Veneris usum salubrem esse opina. tus est, ea nimirum latione, quia per seis minis evacuationem putabat , particulam quoque Corporis viventis abscedere, ademque illud quodammodo diminutum, rem nere, more quo Arbores mutilae fiunt, cum ab ipsis surculi , ac ramuli rescinduntur aut telluri inserantur . Hanc eamdem senutentiam multo antea edocuerat Democri tus , coitum semper nocuum arbitratus 3
quin Ec parvam etiam Epilepsiam illum appellabat . ut refert idem Galenus 3.epiadem. comment. I. Hinc obiter notandum ,
quam falso plerique vulgarium . Omnem voluptatis sensum , adhuc turpem, impingerint Epicuro. Is enim tam pudicus. --itiis, continens, simul atque temperatus,lobrius, & abstinens fuit . ut ei simileio. aut aequalem. inter Ethoicos Philosophos. invenire frustra sit putatum quemadmindum late nimis ostendit Erii ditissimus G Osendus in ejus vitiis. Neque u pro hic a
Galeno alius Epicurus ab illo memor tur , ut perperam aliqui crediderunt. Etsi autem ita existimaverit Epicurus, . cet tamen contrarium Galenus, & Vene rum trusum , utpote salubritati conserentem
commendans. Revera autem, inquit, Pom
ctus, ae melius spirare videatur. Quo vero tempore utendum eo sit , mox sul, R: IEum opportunum esse , eum eorpus neque supra modum plenum . neque vMuum extiterit , aut in ealore , aut in frigore , aut fieritate, aut bumiditate excesseriI; staque in emquisita mediocritate sit, Oportet, aliter perti sum Ueneris, aut calefieret, aut testigmraretur Corpus ,Waut humesceret magis , aut tabefieret, eum quodlibet horum a intra . v v I vδ-modein
98쪽
moderato coitu aecidere possit 3 siqud zm
Veneris usus de genere motus, ct exercitationis est, ac propterea modo suo calefacid, refrigerat vero, quoniam di is pat spi ritus :humectat pariter, cumulatis ex mala digestione excrementis, ac denique exsiccar, propter immodicam humoris evacuationem.
Uitandus insuper concubitus est post nimium exercitium, in vehementibus animi passionibus, post vigiliam diuturnam , veli orem , cum ab nis non leviter Cerebrum offendatur, atque eo magis, si postmodum adjicitur Veneris usus. suod st , subdit , aberrare contigerit , parvus sit error , is potius calefacto , quam infrigidato Corpore potius pleno , quam Ua
cuo , humectato r ita enim minus malum erit . Animadversione autem dignum est , Galenum , papvum dixi mo errorem el- se debere, quia omne nimium Naturae' inimicMa est r A Corpus potius plenum , quam vacuum plenitudine non tam ciborum., ac Ventriculi, quam vasorum, ac totius: exinde enim minus damnum vereri est.
Postremo ex Hippocrate 6. Nid. 92.3. prodesse dicitur Coitus Corporibus pituitosis,& quod inflammationes prohibeat in inguinibus . Capitis gravitati occurrat , atque
conserat steminis in affecti Lus hystericis, &menstruorum suppressionibus, ut subdit etiam Galenus 6. de Aris assa. cap. si
tamen moderatus sit. Contra vero si sue. rit immoderatus, ac in rem pestivus, etiam breviat, senectutem accelerat, Cerebrum debilitat, sensus omnes labefactat , Ventrieulum languidum reddit , cruditates cumulat, concitat fluxiones , articulos lahe facit,vie ritidem inducit, sanguinis sputum prinmover,. ad hecticam , & tabem di similit c plurimas alias aegritudines affert , quas prae caeteris rerulit Aetius lib. 3. peculiari
capite de Nocumentis immiseratae Veneri3. Sed de re hac satis . Qva' aurem' ratione
alitas, . & quantitas exercitiorum , si cudi etiam ciborum ,. & potuum , ejuscemodi Corporum constitutiqni , aliisquς abhibetida sit , in serius uicemus
Quoniam vero de conservatione' Corporis saluberri mr hucusque meminerat, Pro sequitur nunc agere de causis salubribus eonservantibus Corpora, quae liceΓ sana et-ram si sint, recedunt tamen aliquantulum ab rima, ct perfectissima constitutione. In quit ergo ν Si Corpus ab optima constatuti ne desereris, non autem murimum . aur Whementer , usae paritσr sanitatem coUer- proportionem' variabunt. Cumque Corpora multa sint, propterea iuxta eorumdem v . rietatem, diversimode conservandae erunr.' Et quidem causae Corpora, temperata conse quantes, sed cum aliquo recessu a temper
tissimo , unius generis sunt, cum pari gradu a mediocritate recedunt 3 ut cum E. g. . conservari ponitur Corpus uno gradu cal ris a mediocritate recedens e per caesagal terantes, cum distantia a mediocritate unius 'pariter gradus caloris, conservabitur : alterius vero generis, cum ad meliorem δε- tam illud reducunt, atque ad , mediam, α optimam transferunt constitutionem, Oppo sita qualitate intercedentes per uniformem' gradum a med ocritate recedentem ν ut
cum Corpus calidum per recessum unitis gradus a mediocritate reducitur ad medio critarem per frigus, eum accessu unius si- militer gradus . Hinc calida' Corpora usu
calidorum conservabuntur, primo conserva
tionis modo itemque frigida frigidis, hu- . mida humidis, & sicca iacis, pari ratione. Secundo conservationis modo , per reducti . nem ab oppositis , Uerum ex his duobus m idis tutior, ac melior semper erit , qui pen reductionem fit, quoniam in primo conte
i Uandi modo, exacta quali latum mensura ,
remediorumque certa per gradus, i ubi liriatici
ait, correcta o autem per Contraria', non ve-
ro per similia perficitur: Id autem comm de, ac facillime etiam peragetur , remoquendo ,- vel retundendo caulas, quae ebis-- modi caloris excessum inserre potuerunt. Insinuat ulter ius Galenus, reli Gu AC ryon
rasana, sed intemperata, ad meliorem si tuar reducenda esse, non quidem causis si milibus ,. sed contrariis ,. quae tamen tantum distent ab optima constitutione ,- quantum d i stan r Corpora ab eadem decIinantia; un-'de calidiora frigefacientibus', frigidiora cadefacientibus emendabuntur,. si non semel- .
'aut unico remediorum genere. laltem it rato aut multiplici. , ut tutior conservatio
Mac reductio habeatur. Caure igitur in adhi-iendis causs reducentibus Corpora in' m liorem statum procedendum est neisubiae affatim sed sensim reductio fiat rrnain subitas . ac violentas murationes Natura mn patitur z plurimum enim , ac vehementer alterare , calefacere , aur refri-rgorare', simileque aliuta ere, noeuum diis
citur ab Hippocrate aἰ apboristas T. Quare vare valencae, pini modo secundum eandemisumma exquiritur in Medico prudentia in
99쪽
instituendis ejusmodi torrectionibus, ne Cor.
Pora perturbentur potius , quam conterventur. Uerumtamen prompte admodum hoc idem peragetur, remotione , aut correcti ne causarum, hos essectus intemperierum inserentium 3 nam quemadmodum intemperies istae a causis nonnaturalibus plerumque inducuntur 3 ita per remotionem, correctionemque earundem, in pristinum statum Corpora subinde intemperata revocaritur , nisi tamen partes humorales, aut soli. dae, talem non contraxerint impressionem , ut in morbosam eonstitutionem illa deduxerint 3 quo casu non amplius conservatione, aut simplici correctione, sed omnimoda curatione egebunt ι de qua in serius.
At gravem sibi ipsi Galenus solvendam
proponit difficultatem, qua scilicet ratione e Causarum redulentium genus conservant mmdici possit, cum contrariis actionibus peragatur. Cui tamen ipsemet satissa. cit, inquiens, salubrium Causarum seriem dupliciter considerari posse, vel respectu totius generis, seu latitudinis sanitatis, & hoc pacto Canis istae conservativae dicuntur , quoniam conservant Corpora intra lanitatis limites, vel respectu ejuidem sanitatis differentiae , quae peculiarem Corporum sanorum constitutionem comprehendit, puta eorum, quae aliqualem recessum habent a mediocritate ι di in hoc sensu Reductivae appellantur, quoniam sanitatem intra limites suos peculiariter eonstitutam, ad optimam, & minderatam , quam maxime revocant, atque
adeo in meliorem statum, respective ad prae dentem, reducunt. Attamen adest aliqua disserentia inter Curationem, di Reductio. nem : si quidem Curatio per medicamenta instituitur, directe, consestim, di quodam modo violenter operantia , fugando scilicet musam morbolam eum morbo, & symptomatis adjunctis, media a Iiqua sensibili evacuatione , aut inversone , commotioneque Reductio vero fit sensim, & sine ulla vim lentia. Accedit, quod Curatio tollit vitia sensibilia , &'manifesta Corporum, extra limites sanitatis delapsorum , Reductio ve. ro solum eorrigit vitia insensibilia, intra latitudinem sanitatis posita. Cum corpora insuper sana intemperataiunt in omnibus partibus, intemperie simili universali, conformi etiam reducitone, per universum Corpus instituenda , tractanda Meet. Cum autem dissimilem patiuntur intemperiem in diversis partibus, puta si venericulum ad frigidum , Caput vero ad calidum intemperetur, tune propriis auxiliis de convenienter corrigentibus redurenda erunt 3 quare ad Ventriculum calefacientia , ad Caput frigefacientia, adhibenda , modo, quo supra. . .
De Cavi salubribus partium distramentariarum. Μ
T.26. π mramentariarum autem partiisl um causa salubres, quemadmodum is hie ab optima conssuatione delinquiatur, ita is, invisem distabant. Alia enim sunt salubres erroribus , qui ιn formatione
eon int , aliae bis , qua in magnitudine , HI numero, vel mina. T. 27. in formatione igitur plures contingum errores mc figura partis , si sua in ea eavitas est
secandam Naturam , vel meatus , vel ori, eium , vel asperitar, TeIonitas, quanda amrturati meri oeritate recesserint , siquidem parum hae patiantur, salubrium Corporum retinent appellationem.; si vero amplius , insalubrιum . suod si tantus fuerit recessus,ur operarimi afferat detrimentum, iam is
grotare dicentur . secundum quantitatem autem excessur, atque defectus, ad easdem -- ei differentias. ra numero, sive sina, fur plures, quaecumque ex similaribus Zartis fuerint, aut de eiam , aut superabuudent. Ex hoe Eenere etiam sunt, quaerumue in nobis substamiae praeter naturam eovi ut
Reliquum est aliud genus, quia adsum emius tibet simplieir attinet partis, in quo is ims quatuor μην omnes differentiae . Prima quidem , qua optima existu, secunda vero , quae param atque aratio sita e antioeoisit mora , is tertia, quae Ualubre , quando amplius a modo reeesperat, Di quarta,
quae dam aegrum Neessu plurimo reddit. T.28. Iuaecumque igitur partes in Agara delinquunt, veluti, quae bresae , varae, o
obliquae appellantar, hae, eum nure natas adtae tenellus es, formatione , atque aue tione , ad naturalem traducuntur habitum. suod fiam aucto infante ad duritiem preve nerint , emendari non possunt . Sic ere res quidem , qui ad eavitasem attinent se eum adbue augeri perseverem, correctionem admittvut ἰ eum autem Iam ad ultimum pervenerint, nullus est remedio laeur.' -
100쪽
vae redduntur, magna vera, partium opera
quae naturalem magnitudinem partes μν rant , quiete, ac commoda alligatione mo res redduntur: augentur autem Os naturati motu. ων fractione moderata , ων quibuscumque alus plus sanguinis attrabere uat ram aptis . Defieientes vero parte squaecum. que ex sanguine ortum habiuerunt , correi
quidem non es immobile ; euae autem ex Iemine, propemodum impossibile existit . sien
men aliquando loco eorum assia facere, eus umbava dissimilem praesent. Earum vero. omnium Natura opifex est indicus autem minser. sua vero numero excedunt , his ablatio ea a salubris existit. Inspicere vero oportet, in quibus id fieri possit; nam si
imp bile appareat, transponere tentandum es. Eadem es , eorum , quae in situ viris Iunt, emendatio. T. 3α Neque in obseuro est, quod duo saepius , aut tria vitia ramism partem polunt occupare, Muti in
eo, qui ventrisurum parvum simul, atque rotundum, atque adversus septum habuit incumbentem . In ipso etenim magnitudo, formatio . ac situs erant depravati t temneratura quoque frigidiis existebat: hise nullo arrit eis ad naturalem babitum transferri pote
rat, at ne adeo infestaretur, erat remedio Deus . Nam quoniam repleto ventriculo ,
dis stare spirandi premebatur, minus cibi,
at muir alimento opportum , O, qui non diseuster subduraretur, ter die assumebat. alteri veνο , eui obstructis in hepate ob υμ-rum anginiam DPius contingebat, extenuans victus rasis causa falabras umenta est .
. PAR PARASII. A Causis eonservantibus Corpora intem.
Perata , transit Galenus ad pervestigandas caulas conservantes Corpora in coin
positione vitiata. Et quoniam in compositione possunt Corpora.quadrupliciter deficere, vel in consormatione, vel in magnitudine , vel in numero, vel in situ, quatuor Propterea proponit causas ejuscemodi corpora male affecta conservantes , intra ianuatis latitudinem posita, sed parum a medi critate declinantia . Enumerat autem primum Omnes species errorum , qui in hoc Contingere possunt, scilicet in Confirmatione, Μagnitudine, Numero. dc Si tu . qui. que tamen exigui, paru i. & insensibiles es- e debent, aliter si magni forent, di valde Detti . Med. TOm. V. Ria. sensibiles , pertinerent potius ad Corpor In salubria. In Confirmatione autem contaderantur Figura, Cavitas, matus. orificium, Asperitas, & Lenitas, si fortasse a naturali mediocritate recesserint . In Μ snitudine esse potest defectus, vel excessus. licui pariter in Numero, si nimirum partes desint. aut superabundent. In situ denique. si evarienta debito, & naturali loco. Quo autem pacto possint isti errores emen dari , subdit, inquiens , si laetus tenellus adhuc sit, & recens natus, facile alligatione , fasciis, similibusque artificiis corrigentur vitia in figura , at si iam adultior factus sit,& partes obduruerint, inemendabile vitium
existimabitur. Ita de caeteris defectibus ob servandum , cum etiam Magnitudines. &Numeri adaucti. possint alligatione , constrictione , pressioneque diminui. Neque vero praetereundum, quod in his desectibus corrigendis, multum quoque valet victus ratio convenieciter instituta: nam magnitudines adauctae inedia plerumque tolluntur , & victu pleno deficientes restauran tur: viae altrictae, alimentis attenuantibus.& aperientibus laxantur, & laxae viceversa astringentibus, dc incrassantibus coarctan tur: Et sic dereliquis. Hinc addit Galenus, quod cui obstructio in Hepate ob vasorum an ustiam saepius contingebat, extenuan victus pro remedio inventus est. Exerciti rum pariter recta adminis ratio, in Aere convenienti , prodesse pluries conluevit; unde comperimus quosdam a nativitate decolores, ob vasorum angustiam. solo usu exerciti rum , dc in aere calidiori , ac tenujori . t meliorem statum pervenisse . Sic etiam qui conquerebantur de munitudine moris, &obelitate Corporis, vidimus non semel in graciliorem habitum perductos, victu extenuante , & parco, exercitiis& egestionibus per alvam , aut per urinam , promotis. Contra .vero graciliores , somno, quiete . aere crassio , humidoque sui me levatos. Reliqua ex ipso textu Galeni clarissima sunt , nee latiori egeat explicatione .
TEXTUS. T. o. J H Eliquum igitur ad morbia genus es , quod O --