De collegiis et sodaliciis Romanorum. Accedit inscriptio lanuvina

41쪽

De operariis igitur in Servianum exercitum relatis omnino ab euudum est, si quaerimus de loco collegiis opificum in rebus publicis apud Romanos concesso. Sed id ipsum quaeritur, an quaerere liceat est enim altissimum de hac re apud auctores silentium. Haec sere habui quae de Opificum collegiis dicerem. I ribus initio solos rusticos complectebantur; ne ur banis quidem exceptis. Initio enim singulis Urbis domibus heredi singula adiecta fuisse consentaneum est, ut aedificia urbana non essent nisi agrestium villae. Tribubus constitutis placuit, ut etiam plebs operaria atque, Cum fundi aut a dominis ipsis aut a servis clientibusve colerentur, Solis operis mercenariis destinata, Sua partes Suamque constitutionem haberet. Ex iis igitur artibus, quae tum inu Si erant.neque a familia exercebantur, octo collegia constituta sunt cautumque est, ne ordo collCgiorum, quem cum ordine tribuum recte compone S, mutaretur EVE Ova

opificia reciperentur. Ita fabri aerarii tertium, siguli septimum collegium habebant reliqua se erant collegia tibicinum, aurificum, fabrorum tignariorum, tinctorum, Sutorum, fullonum. Certe hae artes eae Sunt, quae primum acertis generibus hominum exercentur pistores Sque ad

Persicum bellum annis ab . c. super LXXX Romae non suisse Plinius refert λη. Sed collegio etiam pistorum con-Stituto, quod saepissime memoratur, tamen non auctu e Stnumerus collegiorum in ordinem receptoriam. Ne iam enputes nova collegia minus licita fuisse, privi Iegia tantummodo antiquis illis permissa, quae maxime in honoribus constitisse exemplo tibicinum in aede ovis epulantium δdocemur, recentioribus videntur denegata in summa non multum interfuisse puto inter collegia Numae eaque quae postea addita sunt; sed scriptorum testimonia, ut dixi, plane

42쪽

deficiunt; quod tacit ut hic de collegiis opificum agere desinamus, monito tamen lectore non pauca quae in a cap. V. de collegiis sub imp p. dicentur ad ea quoque pertinere.

DE COLLEGIIS SODALICIIS.

Ventum est ad corpora civilium turbarum causa instituta sive sodalicia, quo nomine ad id genus collegiorum significandum utemur quae etsi semper quodammodo in

Sodalicium s. collegium sodalicium adiective usurpat hoc Vocabulo, ut v gentilicii l. proprie dicitur collegium ad turbas in civitate movendas constitutum. Illud verbum ita in usu fuisse notis simum est ex lege Licinia de sodaliciis sodalium etiam nomen criminosum esse Cicero dicit pro Planc. 19 46), quanquam paullo ante locutus de consensione, quae honeste magis quam Vere sodalitas nominaretur c. 5 S 37. Collegium sodalicium legitur in Digestis . . pr. D. h. t. XLVII, 22 mandatis principalibus praecipitur praesidibus Provinciarum ne patiantur esse collegia sodalici ἔΤαιρι- συστοατα Basil.). Fuerunt qui collegia expungerent, Savign Syst. I, 255not . sed male vide lapidem apud reli. 4947 schola - consa crata iiDan et collegi eius sodalic io), unde eam locutionem non semper ad crimen pertinere intelliges cs. Oreli. 2402 2404. Convivium etiam dicitur sodalicium ad Herenn IV, 1 init coli Caiuli. 98. fraternum sodalicium.

43쪽

usu esse debuerunt, latissime tamen serpebant plurimumque poterant ultimis temporibus liberae rei publicae Praemittendus tamen adhuc videtur de iure coeundi legumque sibi serendarum apud antiquos locus generalis, qui quan quam proprie in principio totius disputationis collocandus

videbatur, non temere tamen a nobis huc reiectus est, ut sundamento demum aliquo posito priscorum collegiorum ius explicaremus quo iam carere non possumus ad uni Versam sodaliciorum rationem recte percipiendam.

Duobus istis collegiorum antiquitus institutorum generibus, Sacrorum gentiliciorum et Opificum minime tota collegiorum causa continetur; neque ita res absolvi potest, ut certis quibusdam aliis generibus additis ad plenam et persectam collegiorum notitiam perveniamus. Ius coeundi sui antiquis temporibus omnibus concessum, ut tot collegiorum genera fuisse statuendum sit, quot causas licita qanimo comprehendas, id quod iam est comprobandum. Primum nulla lex invenitur qua ius coeundi sublatum sit quae res eis nihil accederet accedunt autem alia et gravissima documenta satis sufficeret. Sunt quidem qui allegant legem ex it labb. ne quis in urbs coetus nocturnos agitet, legemque Gabiniam qui conciones sal. coitiones ullas clandestinas in Urbs consaverit, more maiorum capitali supplicio multetur tamen turbae

v. c. rekeli ad Brisson. selecta opp. p. 23 not. d.

Utraque lex si unius Porci Latronis rhetoris deci in Catil. c. 9 fide niteretur, admodum suspecta esset eis Dirksen Wolf-taselia ab Vlli. r. 26 priorem recepit). Sed Livius XXXIX, 5)legem Gabiniam confirmat. Verba eius sunt sere is maiores estri ne vos quidem nisi ad comitia centuriata aut tributa aut ad concionem magistratu convocatans forte temere coire voluerunt et ubicunque multitudo esset, ibi et legitimum rectorem multitudinis censebant debereeSSe. Ideo nemo privatus concionem convocare potuit, nisi a magi stratu daretur. - De coetibus nocturnis vide etiam Liv. II, 28.

Dii ksenius in add. p. 746 ad hanc legem XII tabb. resert Verba schol.

44쪽

nocturnae concionesque totius populi a privatis vocatae maxime vetitae essent, ideo collegia nullo modo impediebantur coire. - Confirmatur generale coeundi ius etiam legibus iis, quae certa collegiorum genera tollebant; ita anno . . LXVlli cultoribus Bacchi non solum Bacchanalia habere interdictum est, sed etiam quaestio capitalis de clandestinis coniurationibus decreta qua in re distinguendae videntur coitiones omnium qui Bacchum colebant a

singulis collegiis in Bacchi honorem institutis et ad certum Bacchanal pertinentibus. Contra haec inprimis C tum quod hodie exstat actum est . Denique Cicero in Corneliana ciis quid ego nunc, inquit, tibi argumentis respondeam posse seri ut alius aliquis Cornelius sit qui habeat Philerotem 'squasi ignoro re 7 vulgaro nomen esse Philerotis, Cornelios vero ita multos ut iam etiam collegium constitutum sit, et ibi Asconius: Frequenter tum etiam coetus factiosorum hominum sine publica auctoritate malo publico

sebant; propter quod postea collegia Cto et pluribus

legibus sunt sublata praeter pauca atque certa. Id est ante Ctum de quo infra dicendum erit collegi ea quoque quae nulla publica auctoritate uterentur ' non minus licii afuisse et ius coeundi ad id tempus nullis inibus fuisse circum Scriptum. Itaque satis habuimus collegiorum liberae rei publicae genera quaedam indicare, quae nobis speciali consideratione digna viderentur; aliis omissis, quae

Iuv. l, sacra Bacchanali ex iis condemnata sunt recepta coniectura Pithoe e XII sane audaci Legerim duplici geminatione eaeaelisc i. e. ex XII S. C. condemnata sunt, sive cum ed. OViss.' S. C. Liv. XXXIX, - 18. Cf. . IL neve pecuniam quisquam eorum comoinem Us abuis exelet coli. Liv. XXXIX. 18 in s. ap. Ascon. p. 74 r. Ita scit bendum. CL Seneca controv. L. ill praes. res dicebat

omnium sordidissimas -- - philerotem, SpongiaS.'

' am saepe confirmabantur a populo. Liv. II. I. , 5 al.

45쪽

in rebus sacris inprimis interdum comme in oratitur. Ita collegia silerunt non epulorum causa sed ad ludos faciendos constituta, ut in Cto δει di Capitolini serent quod Iupiter D. M. Suam Sedem -- tutatus esset collegiumque ad eam rem M. Furius dictator constitueret ex iis qui in Capitolio atque arce habitarent . Eiusdem naturae sunt collegia cornpitalicia, quae infra in lege Clodia diligentius examinabuntur. De iure coeundi satis dictum est; videamus quid liquerit ita consociatis quamque potestatem leges iis permiserint. Sodalibus, ait Gaius ' potestatem facit leae XII tabularum pactionem quam velint ibi ferre, dum ne quid eae publica lege corrumpant quinam hic dicantur sodales, quaeritur. Cum postea quibus verborum proprietas curae est, sodales ad sacras consociationes tantum reserant, eundem usum hic etiam locum habere dixeris. Sed obstat Gai interpretatio sodales sunt qui eiusdem collegii sunt quam Graeci ἐταιρειν focant λ et comparatio legis Solonis ab eodem instituta ibi enim agi, συσσιτοι, saοταφοι, Θια-σρυται cum iis qui ἐπι λειαν 8 εἰς μπορίαν proficiscuntur eodem iure sunt. Ut igitur de interpretatione erbi a litabi, adhibiti non constet, Gai verba ad omnia collegia pertinere certum est neque ulla ratio reddi videtur posse, cur collegia pili cum legum serendarum iure caruerint sacris sodalitatibus concesso. Ita postea quoque cum collegia nisi publice confirmata licita non essent, licitis hoc ius plene conservatum esse dubium non est, quod Basilicων' iv. , 50. s. c. 52. Cic. ad Qu. r. II, 5. λ' l. . . de coli. s. Dirksen Wolstas. Vssi, r. λ Dio Cass. XXXV ill 13 τα ται ρικα κολλῆγια ἐπιχωρίως κα- λον μενα. Recentiores Graeci collegium vertunt συσr γα ita Basilica et Lydus de mag. I, 50. s. supra p. 32 not. i. collegia sodalicia εταιρικα συστλ:Min Bas Collegium, corpus, misersitatem docte, ut solet, comparavit avigia Sust. II, 26 sq.

46쪽

auctores in hoc loco vertendo ita expresserunt: ταῖς Θεμι ταῖς ἐταιρειαι θεμιτα i. e. quae publicam legem non corrumpant συμφωνεῖν ζεστιν g. Recte igitur in legibus collegiorum superstitibus adhuc ius esse dicitur quod placuit universis 3. Sane collegia igitur latissime patuerunt, cum omnes ad omnia coire possent et legem quam vellent sibi ferre, modo publica lex non obstaret. Quod adiicere ne necessa rium quidem erat est enim summa regula iuris ius publicum pactis privatorum mutari non posse ' quae etsi recte dicuntur, tamen cum temperamento aliquo accipiendas lint, quod iam proponam.

Hoc loco paucis monendum est, quantis difficultatibus Romani ius per alium acquirendi implicaverint Gaius holim, inquit, suo tempore erant leg is actiones, in usu

fuit alter ius nomino agere non licere nis 4 pro ο-

pusio et libertatJis causa . Corpora et omnino universitates exceptas non esse constat λβ. Hic iudiciorum ordo mansit usque ad legem Aebutiam, Cicerone quidem antiquiorem, sed aliquanto post viros institutos latam, quod Vlto demum seculo factum est y quo sublato cum res ad formulas pervenisset, nihilo magis corpora ad agendum admittebantur; nam cognitorem dare, quod initio licuit tantum maioribus LX annis aut morbo sontico impeditis δ' postea, id est tempore Ciceronis ' omnibus, cur esset y L. LX tit. 32 c. 4. Τ. VII, p. 40 Fabrot.)y in legibus collegii Dianae et Antino et coli. esculapii et Hygiae infra citandis. - . 38 D. de paci. II, 14 et saepius. IV, 2 Lachm. λ' immerii Rechisgesch. ill p. 464. ymuschke in Richter krit. Jahrbb. 839 p. 480 plenius quam in eiusdem libro Vers de Serv. p. 605 sq. s. immersa echisg.lli, not. I. λ' ad Herenn. II, 3, 20. ' pro Rosc. Com. 8 init is petere alteri nemo potest nisi qui cognitor est factus. immern l. c. p. 468 haec perperam intellexit.

47쪽

solemne negotium civile, legis acii sensu latiori uolo minolitis praesente adversario peragenda, ab ea re universitas sua natura aliena erat ' Procuratorum vero, qui saepe et ipsi a Cicerone memorantur, longe alia ratio est neque ii alteri petunt, sed sibi; nam personam domini non repraesentant. Cum autem quivis etsi alienissimus pro me solvere possit, litis vero contestati pro solutione Sit, non prohibetur procurator ad eum de senilendum accedere, si actor consentit x, et iudicio accepto reum liberat '. Cum contrario nemo meo nomine exigere possit neque procu ratur ne ille alius, procurator cum agit, non deducit in iudicium obligationem meam, ut mihi res integra sit itaque cavo bit me ratum habiturum, qua re debitor meus tutus est*β. Ita eo perventum est ut quod iuris ratio negabat es- sectu obtineretur: potuit enim alius pro me et Solvere et exigere. Nam qui meo nomine iudicium acceperat, mandati actione vel negotiorum gestorum a te potuit repetere; qui

vero quod mihi debebat alii solverat, Si se in iudicium vocarem, cautione de rato sibi prospexerat, ne bis idem daret. Sed

haec ad corpora non extenduntur; universitas enim cum in iure Stare non posset, mandati conveniri non potuit. Neque dubitor collegii iudicium accepisset, quod creditor principalis conira debitorem instituere non potuit. Quibus

Omnibus expensis constat corporibus omnibus personam

si audi in iudicio secundum iuris Romani principia plane defuisse, exceptis scilicet privilegiis, vel, quod idem est,

ea omnino personam non habuisse Persona enim esse non

potest sine commercio, id est acquirendi obligandique pote State quae inanis est sublata vindicatione et condictione ε.

' immerii l. c. p. 469. ' Consentire eum necesse erat, si defensor iudicatum solvi 4aiis dabat.*η elle Litis contest. p. 350 sq.

η' Η0 Gai tempore ita obtinuit elle l. c. p. 304 sq. ' Dissentit Dirksen abh. d. i. i. 110 qui serv0s et magistros

48쪽

Confirmatur haec argumentatio, quam e Summis

principiis iuris Romani truximus, egregia ipsius Diri senii

observatione, qua agrum consecratum non Deorum collegiorumve suisse, sed publicum rerum aerarum cauS Sacerdotibus utendum concessum comprobavit h. ita Dio-n3sius η': σην τε, inquit, το κοινον σαῖνα κεκτγητο γῆν - ξια αερ in θῆναι χωρις τοὐμ ιερων Ἀτηυιατων χε ζων αἱ θυσι ι τοῖο

θεοῖς γίνοντο quod ut verum est de agris, ii Servi quoque collegiorum sacrorum publica auctoritate institutorum publici fuerunt. Cuius rei complura exempla collegit Marinius 7 quorum unum apponam Antiocho publico p.

R. Aemiliano ' poni Uicali. Ita publici sodalium Titium, Augurum, fratrum Arvalium, ponti cum, Imirum

al in lapidibus saepe memorantur. - quod de servis vidimus, de arca quoque communi collegiorum dicendum est, quae etsi discreta a publica ita arca pontificum notis

reruni publicarum antiquissimis etiam temporibus earum personas Sustinuisse arbitratur in iis scit negotiis, quae per alium ad milii Strari possent. Sed quaenam suerunt haec negotia unde porro servi corporis, per quo acquireretur, ipsi acquirebantur Dirksen in tota disputatione sua a populo ad reliquas respublicas argumentum ducit, sed vix recte, populus enim a Gai diserte Xcipitur. - Recte, paucis tamen hunc locum tetigit avigia Syst. II, 246.)η l. c. p. 114. MDigri Syst. II, 53. Adde Aggeni verba p. 2G0es. Sunt loca publica complura, sed eae his quaedam loca prisatam exigunt defensionem , Quae scr. quaedans nullo modo abalienari possunt a republica, ut si quid in tutelam templorum aut balnearum adiungitur.

η' b. p. 2l3. Servi publici plerumque duo nomina . cognomina habent ita Graphicus Marcianus, Helius A Unianus, Hermes Caesennianus V. Fabi eti inscr. 0m. p. 336. Unde explicandi sunt Bruttiani qui sera orum vice magistratibus ministrabant Gell. X, 3. Quod non adnotavissem nisi rellius ea re saepe deceptus esset. Vide V. c. 2787. 29 11.

49쪽

sima est tamen populi fuisse putanda est, ideo tantum separata ut sacra publica inde serent. Quod confirmat aliquatenus Gellii auctoritas virginis Vestalis intestatue pecuniam in publicum redigi referentis, quam arcae virginum Vestalium saepissime in titulis sepulcralibus memo ratae illatam esse consentaneum est ' quod si fuerunt collegia, quibus persona tributa esset, haec sane omnium primum admitti debuerunt, ut reliqua collegia, de quibus

tacetur, non meliori iure fuisse recte colligatur. Saneres eorum commune non populi erant, sed singulorum collegiatorum pro sua cuiu8que parte. Itaque collegia lina eodem plane iure erant quo fuerunt societates neque quicquam inter ea intererat nisi quod hae ad tempus constitutae erant, illa in perpetuum.

Ita in Digestis 'ci Societas coiri poteει in Urpstuum, id est dum inunt et alio loco Nulla societatis in aeternum coitio est, cuius rei explicatio mihi melius peti posse videtur ex eo, quod antiquitus collegium nullare disserebat a societate nisi causa perpetua, quam X Ontinuo consensu omnium cum Omnibus, quem in societatet Ct requirere solent. Societatem perpetuam e S SE OSSE ideo negabant, quod omnes societates perpetuae erant collegia. Notabilis est hoc loco ex Solonis, ex qua Sacra civiliaque communia non alio iure suerunt quam quo societates ad negotiationem praedationemve constitutae non enim erant communia illa nisi societates in perpetuum contractae et lex collegii erat lex privata legi societatis omnino aequiparanda. Ita quae supra proposuimus lim apud Romanos omnibus ius coeundi legumque sibi serendarum fuisse satis explicat temperataque videnturi esse. Societates inim

50쪽

privatae semper coierunt coibuntque Sine publica auctoritate; quod ius olim non minuebatur cum e CauSa perpetua societas constituebatur. Hoc tamen negari non potest liberam hanc coeundi facultatem periculosissimam suisse in civilibus temporibus, ut cohibere eam, coercere que e re videretur esse. Sed hac sanctione ius ipsum non immutabatur collegia excepta seu licita ideo non magis personam habebant, quam hoc tempore ubi coetus sociales publica confirmatione indigent, omnes ea adhibita personae efficiuntur. Ita multis locis constitutum Si ne cives eademici librorum actorumque publicorum legendorum Socie talem instituant nisi re a magistratu competente permissa; nem iiii tamen hanc societatem iuris personam dicere in mentem venit. Posteriori tempore habent quidem omnia collegi licita personam standi in iudicio, hoc ero non ex Eorum natura sequitur, Sed ex speciali attributione repetendum est. Quod ius qua ratione acceperint, infra Opportunius dicetur nos iam redeamus ad huius capitis argu mentum δ'.

Cum rerum ordo apud Romanos immutaretur et libera rei publicae forma in regnum sensim abiret, Romae quoque malorum hominum consociationes illae, quae turbas civiles et sequi et incitare rursus solent, saepissime fiebant. Quae etsi in rebus inomanis AEnarrandis neutiquam me-δ Dirksen ita sere rem explicat collegia licit i. e. publica

auctoritate instituta semper personam habuisse illicita autem a po puto tolerata esse usque ad Cium, personam vero nunquam habuisse vide e. c. p. 46). Sed illicita collegia quae tolerarentur est contradicii in adiecto nem praeterea negabit antequam ius coeundi tolleretur omnia c0llegi licita suisse, etiam publica auctoritate haud 0n

srmata.