장음표시 사용
481쪽
omninoque semper quasi s 9 3 naturalis , & non explanata. Oratio , se 'gravibus reserta verbis, ad augendum accommodatior . Haec Igitur in veriabis' quibus actio voce, vultu, & gestu congruens, & apta ad animos peria movendos, accommodanda est. Sed & in verbis , ct in actione s ys 3 eausa erit tenenda, & pro re agenda . N/m haec , quia Videntur perabsurda , cum graviora sunt, quam cauta se ii diligenter, quid quemque deceat, j dicandum est. XVI. Rerum amplificatio sumitur eisdem ex locis omnibus, quibus i IIa, oua, di a sunt ad fidem et maximeque definitiones valent conglobatae , &t; sin consequentium frequentatio, di contrariarum, & dissimilium, & inter se pugnantium rerum conflictio; & cause , & ea , quae sunt de causis erista, maximeque similitudines, & exempla I fictae etiam persbnae , muta e nique loquantur; omninoque ea sunt adhibenda, si causa patitur, quae magna habentur: quorum eit duplex genuS. Alia enim magna natura videntur, alia usu. Natura, s 97st ut Caele iii , ut divina, ut ea, 98 quorum obscurae causae, ut, in terris, mundCque admirabilia quae sunt: ex quibus, smilibusque, si attendas, ad augendum permulta suppetunt. Usu , quae virudentur hominibus aut prodeste, aut obesse vehementius: quorum sunt genera ad amplificandum tria . Nam aut caritate moventur homines; ut de rum , ut patriae, ut parentum οῦ aut amore I ut fratrum , ut conjugum , ut liberorum, ut familiarium: aut honest te; ut virtutum, maximeque earum, quae ad communionem hominum & li ralitatem valent . Ex iis & cohortationes sumuntur ad ea retinenda : dc in eos , a quibus ea violata sunt odia incitantur, & miseratio. nascitur.
XVII. Proprius locus augendi in his rebus aut amissis, aut amittendi se- .riculo: nihil est enim tam miserabile, quam ex heato miser. Et hoc totum.. quidem moveat, si bona ex sortuna quis cadat ; & a quotum caritate divellatur, quae amittat, aut amiserit : in quibus malis sit , suturusve sit ia 99 exprimatur breviter. Cito enim arescit lacryma , praesertim in alienis malis. Nec quidquam in amplificatione nimis enucleandum est. Minuta est enim omnis diligentia: hic autem locus grandia requirit. Ivud jam est judicii, quo quaque in causa genere utamur augendi . In illis enim causis, quae ad delectationem exornantur , ii loci tractandi sunt , qui movere possunt exspestationem, admirationem, voluptatem . In cohorta tionibus autem, bonorum ae malorum enumerationes & exempla Valent plurimum. In judiciis accusatori sere, quae ad iracundiam ; reo plerumquφ ,
cy Naturalis , o, non explanata Sponte fluens, nec iiudici complanata .
quid c iussa exigate atrier. quae gravia videntur, absurda fiunt. In rebus omnibus viden
caelia apparent , quaeque vates Ec arulplces ex mente deorum aperiunt.
482쪽
quae ad misericordiam pertinent . Nonnunquam tamen aceu sator misericor. Qiam movere debet , & de sensor iracundiam . Iυοὶ Enumeratio relinua est, nonnunquam laudatori, suasori non ita Pe , accu latori i, pius , quam reo, necessaria. Hujus ipsa tempora duo sunt, si aut memor iae dissidas eo. tum, apud quos agas , vel intervallo temporis, vel longitudine orationis ;aut i 1 3 frequentatis firmamentis Orationis , & breviter expositis , vim est habitura causa majorem. Et taὶ reo rarius utendum est , quod ponenda sunt coiitraria: quorum dissolutio in brevitate latebit , aculei pungent . Sed erit in enumeratione vitandum, ne Ollentatio memoriae suseepta videatur esseruerilis. Id effugiet, qui non omnia minima repetet; sed s3ὶ brevia sim gula attingens, pondera rerum ipsa comprehendet. xVIII. FILIUS . Quoniam & de ipso oratore - , & de oratione dixisti , expone eum mihi nunc, quem eκ tribus extremum proposuisti , quaestionis Ioeum. PATER. Duo sunt , ut initio diκi, quaestionum genera : quorum alterum finitum temporibus & personis , causam appello ; alterum infinitum , nullis neque personis neque temporibus notatum , propositum voco . Sed eii consultatio quasi pars causae quaedam & controversae . Ineste, im infinitum in definito , & ad illud tamen reseruntur omnia . Quamobrem prius de proposito dicamus. Ejus genera sunt duo ; cognitionis alte. rum, cujus scientia est sinis, ut s 3 verine sint sensus; alterum actionis , quod refertur ad eisciendum quid, ut , si quaeratur, quibus ossiciis amicitia colenda sit. Rursus superioris genera sunt tria; sit, necne; quid sit: quale sit. Sit, necne; ut, 6 ius in natura sit, an in mora. Quid autem sit ; sitne
jus, id, 7 quod majori parti sit utile. Quale autem sit ; 8ὶ juste vi
vere, sit, necne utile. Actionis autem duo sunt genera. Unum, ad persequendum aliquid, aut declinandum: ut, quibus rebus adipisci gloriam positis, aut quomodo invidia vitetur. Alterum, quod ad aliquod commodum , usumque refertur: ut, quemadmodum sit resipublica administranda , aut, quemadmodum in paupertate vivendum. Rursus autem ex cognitionis consultatione, ubi, si, necne sit, aut fuerit, futurumve sit, quaeritur , unum genus est quaestionis, possitne aliquid eisicit ut , cum quaeritur , ecquisnam per se te sapiens esse possit. Alterum, quemadmodum quidque fiat: ut, quO- .nam pacto virtus pariatur et naturaue , an ratione , aa usu . Cujus generis sunt
cloo Enumeratio' EPilogias , quae altera pars eii perorationis. 1 3 Freqvienis firmamentaris 3 Reeitatis per brevem enumerationem argumentis. 1 R/o ramus 3 Quia reus eontra ire de bet . 8e obiecta crimina dissolvere . Cum autem obiecta breviter . dissolvi breviter non possint . aeuiens relinquunt in animis judia
13 Vome sine δε vis 3 Ut aiebant Epicurei , qui in sensibus ponebant veritatis crate
sciolum a Cicerone ipso eraminatur.
483쪽
sunt omnes, in quibus, ut in obscuris naturalibusque quaestionibus , eauta
rationesque rerum explicantur.
XIX. Illius autem generis, in quo , quid sit id, de quo agitur c quaeriatur , duo sunt genera ; quorum in altero disputandum est , sin aliud , an idem sit, ut pertinaeia & perseverantia: in altero autem descriptio generia ali jus , & quasi imago exprimenda est , ut , qualis sit avarus , aut quia
sit superbia.. Tertio autem in genere, in quo, quale sit, quaeritur , aut dehonestate, aut de utilitate ,. aut de aequitate dicendum est . De honest,tese: ut, Honestumne sit pro amico periculum, aut invidiam subire . De utilitate autem sic: ut, Sitne utile in republica administranda versari . De aequitate vero sic: ut, S tne aequum, I J amicos cognatis anteferre . Α
que in hoc eodem genere , in quo , qu te sit , quaeritur , exoritur aliud quoddam disputandi genus. Non enim simpliciter solum quaeritur, quid honestum sit, quid utile, quid aequum; sed etiam ex comparatione, quid limnestius, quid utilius, quid aequius , atque etiam quid honestissimum , quid utilissimum , quid aequissimum : cujus generis illa sunt , quae praestantillimisit: dignitas vitae. Atque ea quidem, quae diaei, cognitionis sunt omnia . Restant actionis: cujus alterum est praeeipiendi genus , quod ad rationem ossieti pertinct , ut , quemadmodum colendi sint parentes : alterum autem ad sedandos animos, & oratione sanandos, ut in consolandis moeroribus , ut in iracundia comprimenda , aut in timore tollendo , aut in cupiditate minuenda. Cui quidem generi contrarium est disputandi genus ad eostem illos animi motus , quod in amplificanda oratione saepe faciendum est , veIgignendos vel concitandos . Atque haec fere est partitio consultationum. XX. FILIUS. Cognovi r sed quae ratio est in his inveniendi , dc dispo nendi, requiro . PATER . Quid Z tu aliamne censes , di non eandem esse , quae est expolita , ut eX eisdem locis ad fidem , & ad in eniendum ducantur omnia λ Colloeandi autem quae est exposita in aliis ratio , eadem huc transfertur. Cognita igitur omni distributioire propositarum consultati num, causarum genera rellant omnino. Et earum quidem Orma duplex est: quarum altera delectationem sectatur aurium ; alterius , ut obtineat , probet , ct eificiat quod agit , omnis est suseepta contentio . Itaque illudii aperius ,.exornatio dicitur e quod cum Iatum genus esse potest , s neque Varium , unum ex eo delegimus , quod ad laudandos claros viros suscepimus, & ad improbos vituperandos. Genus enim nullum est orationiS, quod aut uberius aiu dicendum , aut utilius ei vitatibus esse possit , aut in quo magis Orator in cognitione virtutum , vitiorumque versetur . Reliquum autem genus causarum , aut in provisione polleri temporis , aut in praeteriis disceptatione versatur : quorum alterum deliberationis est , alteruM judieii.
22. genus hoc appellatur de eodem atio, cap. 1 L. 6c de Anticit. eaP. F. cicinuque fiuit unum definitioni.
484쪽
eli . Ex qua partitione tria gener causarum exstiterunt : unum , quod tr a a meliori parte , laudationis est appella: una ; deliberationis alterum ;tertium judiciorum . Quamobrem dc primo primum , si placet, disputemus.
FIDUS. Mihi vero placet. xx I. PATER. Ac laudandi vituperandique rationes, quae non ad benegieendum solum , sed etiam ad honeste vivendum valent , exponam breviter, atque a principiis exordiar & laudandi & vituperandi . Omnia enim stant profecto laudanda, quae conjuncta cum virtute sunt dc quae cum vi liis, vituperanda . dii amobrem finis Riterius e st honestas , alterius turpitu- Eo . conficitur autem genus hoc dictionis, narrandis exponendisque factis , sine ullis argumentationibus , ad animi motus Iuniter tractandos magis , quam ad fidem faciendam , aut confirmandam accommodate . Non enim dubia firmantu , sed ea , quae certa , aut Pro Certis posita sunt , augentur . Quamobrem ex iis , quae ante dicta sunt , & narrandi , & augendia raeeepta repetentur . Et , quoniam in his causis omnis ratio lare ad voluptatem auditoris & ad delectationem refertur , u endum erit iis in orati ne singulorum ra verborum insignibus , quae habent plurimum suavitatis : id est , ut factis verbis , aut uctustis , aut translatis frequenter uta-anur ; & in ipsa construetione: verborum , ut paria paribus , & similia tamilibus saepe relarantur ; ut contraria , ut geminata , ut circumscripta nurnerose , non ad suntlitudinem veritium , sed ad explendum aurium sensium , apto quasi quodam verboruin modo . Adhibendaque frequentiusEtiam illa ornamenta rerum sunt , sive quae admirabilia , & nec opinata,
dive i 3 3 significata monstris , prodigiis , & oraculis , sive quae videbun-
aur et , de quo agimus , accidit se divina , atque fatalia . Omnis enim emipectatio ejus, qui audit, & admiratio, & improvisi exitus, habent aliquam in audiendo voluptatem.' XXII. Sed quoniam in tribus generibus bona, malave versantur , eκ- ternis , corporis, & animi ; prima sunt externa , quae ducuntur a genere . quo breviter modiceque I4ὶ laudato , aut , si erit infame , praetermitis , si humile , vel praeterito , vel ad augendam ejus , quem laudas , glori/m, tacto; deinceps, si res patiatur , de fortunis erit, & saeuitatibus dicendum. Postea de corporis bonis; in quibus quiderii, quae virtutem maxime significat, facillime forma laudatur. Deinde est ad facta veniendum , quorum collocatio triplex est . Aut enim temporum servandus est ordo , aut in primis recentissimum quodque dicendum , aut multa & varia facta in propria virtu-
laudare , quam vituperare, genus hoc a primo nomen sumpsit. Fortasse legendum. meliore . Cicero enim easus hujusmodi efferre solet
ti rborum insignibus Signincat verborum figuras. 33 Iunia cara monstris tis. De omni-biat sere antiquitatis viris , qui ad simul in
vel dignitatis , vel virtutis fastigium der- venerunt , t atra quaeda in narrari a laudatoribus
i Laudato Alii Ieg. tacto . Attingiam in potest renuet hum: le . quemadmodum suum attingit Marius apud saluuiu in de Mulo Juzurtino in concione ad Quirites.
485쪽
tum genera sunt dirigenda . Sed hic locus Virtutum , atque vitiorum latis. si me patens , ex multis & variis disputationibus nunc in quandam angu stam & brevem concludetur. Est igitur vis virtutis duplex. cis3 Aut euim ieientia cernitur virtus , aut actione . N in , quae prudentia quae calliditas, quaeque gravissimo nomine sapienti . Noli tur, haec si s , 'stieti tia pollet una . Quae vero moderandis cupiditatibus , regendisque animi mo tibus laudatur , ejus est' munus in Rgendo ἰ Cui temperantiae nomen est Atque illa prudentia in suis rebus , domestica ; in publicis , ei vilis appet lari solet. Temperantia autem in suas itidem res , & in communes distri buta est , duobusque modis in rebuS commodis dissicernitur ; ea quae absunt , non expetendo , & ab iis, quae in potet late sunt , abstinendo In rebus autem incommodis est itidem dupleκ . Nam quae venientibus malis obstat, sortitudo ; quae, quod jam adeit, tolerat & perseri , patientia notaminatur. Quae autem haec uno genere complectitur , magnitudo animi dieitur; si χὶ cujus est liberalitas in usu pecuniae ; inuique altitudo animitu capiendis incommodis , di maxime injuriis , & omne quod est ejus generis, grave , sedatu in , non turbulentum. 18 In communione autem quae posita pars est, justitia dicitur; eaque erga deos cryὶ religio, erga parentes pietas , vulgo autem ao J bonitas; creditis in rebus, fidὐ . inmoderatione animadvertendi, lenitas, amicitia in benevolentia nominatur. XXIII .l Atque hae quidem virtutes cernuntur in agendo . Sunt aut aliae quasi lar ministrae, comitesque sapientiae: quarum altera, quae sint in disputando vera , atque salsa, quibusque positis quid sequatur , distinguis dc judicat; quae virtus omnis in ratione scientiaque disputandi sita est. ΑΙ-tera autem oratoria : nihil enim eth aliud eloquentia , nisi copiose loquens sapientia; quae eκ eodem hausta genere, quo illa, quae in disputando, uberior est, atque latior, & ad motus animorum , vulgique sensus accommO-datior. Custos vero virtutum omnium, dedecus sugiens, laudemque maxime consequens , verecundia est . Atque hi sunt quidem sere quasi aa quidam habitus animi , se affecti & constituti , ut sint singuli inter se proprio virtutis genere distincti a quibus ut quaeque. res gesta est, ita sthonesta necesse est, summeque laudabilis. a Sum autem alii quidam
Ο Banuas Ita in lib. i. de Ossi c. e p. s. justum eundem sitit ae bonum. xi as , a 3 Dialectici Ae Rhetorica ad
scientiam ac prudentiam pertinent tamquam comites ae ministrae. Sed ipsae quoque valde
eonveniunt inter se, nec differunt nisi modo
c xi midam habitur virtutes omnea
sive ad cognitionem , sive ad actionem reserantur . habitus quidam sunt per quos honeste fle laudabiliter agimus. Sunt autem OQ. Alii habitus, qui rediis studiis de artibua hominem praeparati e
486쪽
persecti animi habitus ad virtutem quasi praeeulti & praeparati rectis ituadii, & artibus, ut in suis rebus, studia literarum, ut numerorum ,
ut sonorum, ut mensurin, ut siderum, ut equorum, ut venandi, ut arm rum.' as In communibus, propensiora studi in aliquo genere virtutis praeeipue eolendo, aut divinis rebus deserviendo , aut parentibus , amicis , hospitibus, praecipue atque insigniter diligendis. Atque haec quidem virtutum. Vitiorum autem sunt genera contraria . Cernenda autem sunt diligenter , ne fallant ea nos vitia , quae virtutem videntur imitari . Nam dc prudentiam militia,' & temperantiam immanitas in voluptatibus aspernandis , rem agnitudinem animi superbia In animis extoIIendis , & despicientia in eo natemnendis honoribus, & liberalitatem effusio, & fortitudinem audacia. imi latur, dc patientiam duritia immanis, & iustitia in acerbitas, & religionem superltitio, & lenitatem mollitia animi, & verecundiam timiditas, & illam a si disputandi prudentiam concertatio captatioque verborum , & hanc oratoriam vim inanis quaedam profluentia loquendi . Studiis autem bonis s- milia videntur ea, quae sunt in eodem genere s a nimia. Quamobrem omnis vis laudandi vituperandiqire ex his sumetur virtutum vitiorumque partibus: sed in toto quasi contextu orationis haec erunt illuit randa maxime, quemadmodum quisque generatus, quemadmodum educatus , quemadmodum institutus, moratusque fuerit: &, si quid cui magnum , aut incredibile aeciderit , maximeque si id divinitus accidisse potuerit videri r tum quae quisque senserit, dixerit, gesserit , ad ea , quae proposita sunt , virtu. um genera accommodabuntur , ex illisque ii silem inveniendi locis ea usae rerum, & eventus , & consequentia requirentur. Neque vero mors eorum, quorum vita laudabitur , silentio praeteriri debebit , fi modo quid erit anumadvertendum aut in ipso genere mortis, aut in iis rebus, quae post mortem erunt consecuta .XXlV. FILIUS. Aeeepi ista, didicique breviter, non solum quemadmodum laudarem alterum, sed etiam quemadmoJum eniterer, ut possem ipse iure Iaudari. Videamus igitur deinceps, ta 83 in sententia dicenda quam iam, & quae praecepta teneamus. PATER. . Est igitur in deliberando finis utilitas , ad que in omnia ita referuntur in consilio dando , sententiaque dicenda , ut illa prima sint sit a sori , aut dissuasori videnda , quid aut possit fieri, aut non possit, & quid aut necesse sit , aut non necesse . Nam & ,
si quid effici non poteit, deliberatio tollitur, quamvis utile sit, & , si quid necesse est , c necesse autem id est , sine quo salvi , liberive esse non pon
Grammatica enim, Arithmetiea, Musica . Geometria ad Privatum commodum reteruntur.
2s In commanibus In iis, quae id s eietatis bonum pertinent , versantur habitus illi , qui nos ad justitiam praeparant di ad virtutes reliquas justitiae socias. 63 Disputandi prad.ntiam 3 Idest Dia- Iecticam, qu:m imitatur Sophisti ea. 1 N linia Excessus qui sui teneris vi
487쪽
sumus 3 id est reliquis & honestatibus in civili ratione , & commod janteponendum. Cum autem quaeritur, quid fieri possit, videndum etian, est , quam facile possit . Nam quae perdifficilia sunt, perinde habenda saepe
sunt, ae si effici non possint . Et cum de necessitate attendemus , etsi ali quid non necessarium videbitur, Videndum i men erit , quam sit magnum. Quod enim permagni interest, Pro necessario saepe habetur . Itaque eum eonstet hoc genus causarum eκ iuasione, di dissu sione , suasori proponitue
simplex ratio; si & utile est, & sicri potest, si t: dissuasori duplex ; una,
si non utile est, ne fiat; altera , si fieri non potest , nec suscipiatur . sie ,ρὶ suasori utrumque docendum est, di illia sori alterum infirmare sat est . Quare, quoniam in his versatur omne consilium duobus, de utilitate ante dicamus, quae in discernendis bonis , malis lue versatur . Bonorum autem partim necessaria sunt , ut vita , pudicitia , libertas , ut liberi, conjuges, germani, parentes; P rtim non necessaria , quorum alia sunt per se expetenda , ut ea , quae sita sunt in Dissiciis , atque virtutibus ; alia , quot aliquid eommodi eis ciunt, ut opes dc copiae. Eorum . autem , quae propte se expetuntur, partim hone ita: e ipsa , partim commoditate aliqua expetuntur. Honestate ea , quae proiici cuntur ab iis virtutibus , de quibus paulo ante est dictum; quae sunt laudabilia ipsa per se : commoditate autem allia qua, quae sunt in corporis aut sertunae bonis expetenda. Quorum alia sunt quali quodam modo cum honestate conjuncta , ut honos , ut gloria ; alia diversa, ut vires, forma , valetudo, nobilitas, di vitiae, clientelae. XXV. Est etiam quasi quaedam materies su biecta honestati ; quae maxime spectatur in amicitiis . Amicitiae autem caritate & amore cernuntur . Nam cum deorum, tum patentum, patriaeque cultus, eorumque hominum, qui aut sapientia, aut opibus excellunt , ad caritatem reserri solet . Conjuges autem, & liberi, & fratres, & alii , quos usus familiaritasque conjunxit, quanquam etiam carit Zie ipsa , tamen amore mixime continentur .
In his igitur rebus cum bona sint , facile est intellectu , quae sint contraria . Quod si semper optima tenere possemus, haud sit ne, quoniam quidem ea peripicua sunt , contilio multum egeremus . Sed quia temporibus , , qua: vim habent maximam, percipe evenit, ut 3o utilitas cum honestate ceritat , earumque rerum contentio plerumque deliberationes eiscit ; ne aut opportuna propter dignitatem , aut honesta propter utilitatem relinquantur , ad hane dissicultatem explicandam praecepta reseramus . Et quoniam non ad veritatem sidum , sed etiam ad opiniones eorum , qui audiunt , accommodanda est oratio ; hoc primum intes ligamus , hominum duo esse genera ; alterum indoctuin de agre ite , quod ante serat semper utilitatem honestati ; alterum expolitum , quod rebus omnibus dignitatem anteponat . Itaque huic generi laus , honor , gloria , fidus , justitia , omnisque virtus ;
488쪽
Illi autem alteri , quaestus , emolumentum . fructusque proponitur , atque etiam voluptas, quae maxime est 3 inimi ea virtuti , bonique naturam fallaeiter imitando adulterat , quam immatii Cmus qui ique accerrime sequi . tur, neque solum honestis rebus, sed etiam necessii. iis anteponit. XXVI. In siradendo, cum a ea generi hominum conlilium des, saepe sane laudanda est: 33 & illud videndum, quanto magis hominus
mala fugiant, quam sequantur bona . 3 Nam neque honesta tam expetunt, quam devitant turpia. Quis enim honorem, quis gloriam , quis laudem , quis ullum decus tam unquam expetat , quam ignominia in . in f miam, contumeliam, dedecus fugiat ' quarum rerum dolor gravis est. Eligenus hominum ad honestate in natum, Is malo cultu pravisque opitii nibus corruptum. Quare in cohortando, atque suadendo propositum quidem nobis erit illud, ut doceamus, qua vi bona consequi , malaque vitare pos simus. Sed apud homines bene inititutos, plurimum de laude & de hon state dicemus ; maximeque ea virtutum genera tractabimus , quae in communi hominum utilitate tuenda, augendaque versantur . Sin apud indoetos imperitosque. dicemus; fructus , emolumenta , voluptates, vitationesque dolorum proserantur ; addantur etiam contumeliae , atque ignominiae . Nemo enim ei h tam agre itis , quem non , si ipsa minus honestas , contum lia tamen & decus magnopere moveat. Quare quod ad utilitatem Jpee at , ex iis, quae dicta sunt, reperietur. Quod autem possit essici , nccne possit , in quo etiam , quam facile posiit , quamque expediat , quaeri sidet , maxime ex cautis iis , quae quamque rem emciant , est videndum . Causarum autem genera sint plura. Nam sunt aliae, quae ipsae consciunt; aliae, quae vim aliquam ad conficiendum aflerunt . itaque illae superiores conscientes Vocentur; hae reliquae ponantur in eo genere, ut sine his confici non pol- sit . Conficiens autem causa alia est absoluta, & perfecta per se ; alia ali- qu d adjuvans, & cffciendi socia quaedam: cujus generis vis varia est , dc αpe aut major , aut minor , ut & illa , quae maximam vim habet , ibi a saepe causa dicatur. Sunt autem aliae causae , quae aut propter principium , ut 36 propter exitum , conficientes vocantur . Cum autem quaeritur , quid sit optimum factu ; aut utilitas , aut spes essiciendi ad assentiendum impellit animos. Et , quoniam de utilitate jam diximus , de essiciendi ratione dicamuS. XXVII. Quo toto genere , quibuscum , & contra quos , quo tempore , aut quo loco, aut quibus lacultatibus armorum , pecuniae , sectorum , e
Dlicatur in commentariolo de senectute cap. ar. oc seq.
3ι G xoneri Indoctis & agrestibus. Et illud λ Legendum puto at hilud. His enim hominibus laudanda quidem vi .u- P ras est , quam eonsequi possunt s at magis aperiendi dolores sunt, quos effugient. 3 Nam neque γα Nam illi ipsi ho
mines, qui sunt expoliti, magis moventur timore turPitudinis , quam amore honestatis .
3s Malo eultu Quidam bonam sorti ei
naturam . nula educaraone corrumpunt.
36 Horar exιtum Nain etiam finis genti propositus tantam vim habet, ut cautata eous i. n. diei possit.
489쪽
rumve rerum, quae ad quamque rem efficiendam pertinent , possimus uti . requirendum est. Neque solum ea sunt , quae nobis suppetunt, sed etiam illa, quae adversantur, videnda . Et, si s 37ὶ eκ contentione procliuiora erunt nostra , non solum essici posse quae suademus , erit persuadendum . sed curandum etiam , ut illa Dcilia , proclivia , jucunda videantur . Dis stradentibus autem , aut utilitas labe iactanda est , aut elliciendi diffeultate efferendae , neque aliis ex praecepti S , sed iisdem ex suasionis locis . Uteriaque vero ad augendum habzat Oxemplorum aut recentium , quo notiora sint , aut veterum , quo plus auit ritatis habeant , copiam . maximeque iit in hoe genere meditatus , ut possit vel utilia ac necessariae sepe hone stis, vel haee illis anteferre. Ad commovendos autem animos maxime proia
ficient, si incitandi erunt , hujusmodi s 38 sententiae , quae ad explendax
cupiditates, aut ad odium satiandum , aut ad ulciscendas. injurias pertinebunt . Sin autem reprimendi , de incerto statu fortunae ,. dubiisque eventis rerum suturarum, & retinendis suis fortunis, si erunt secundae ; sin autem adversae , de periculo commonendi . Atque hi quidem sunt perorationis D. ci . Pi incipia autem in Kntentiis dicendis brevia esse debebunt ia Non enim supplex ut ad judicem venit orator . sed hortator atque auctor . Quare proponere , qua mente dicat , quid vel id , quibus de rebus dieburus sit , debet , hortarique ad se breviter dicentem audiendum . T ta autem oratio simplex , di gravis , & sententiis debet ornatior esse .
XXVIII. FILIUS. Cognovi iam laudationis, & suasionis locos Nunc ,. quae iudiciis accommodata sunt , exspecto; idque nobis genus restare unum puto. PΛTER. Recte intelligis.. Atque ejus quidem generis finis est 39 aequitas, quae non simpliciter spectatur, sed ex comparatione nonnunquami ut, eum s 4o de verissimo accusatore disputatur, aut eum hereditatis g sine lege , aut sine testamento petitur possessio : in quibus causis quid aequius , . aequissimumve si, quaeritur: quas ad causas facultas petitur argumentationum ex iis, de quibus mox dicetur, aequitatis locis . Atque etiam ante judicium de constituendo ipso judieto solet esset contentio , cum aut a Isitne actio illi, qui agit, aut 3 ὶ jam ne sit, aut num iam. esse desierit , aut illa ne lege, hisne verbis sit actio , quaeritur . Quae etiam si ante quam res in judicium venit , aut concertata , aut dijudicata , aut confecta non sunt ; tamen in ipsis judiciis permagnum saepe habent pondus , . cum ita dicitur 2 Plus petisti : sero petisti : non fuit tua petitio nou a me , non
hac Ex eontentione 3 Ex comparatione M 3 Sententia γ Dacia uuaedam , quae incoinurunt biis proverbiis verIantur ..
D γ AEquitas quae oritur ex inter Preta
4o Do verismo accusareis γ Cum oti mr de optimci 5 sdelissinuo tacustiore constituendo, ut si iti Verrina prima, quae Divinatio dicitur. i Sine Dra Quia desunt agnati. x , 1 una actis Sitne actori jus persequendi ia
490쪽
hae Iege , non his verbis , non hoc judicio . Qu rum causarum genus est positum in jure civili ; quod est in pi ivatarum , ae publicarum rerum lege, aut more positum . cujus scienti λ neglecta ab oratoribus pleri Lque , nobis ad dicendum necessaria videtur . Quare de constituendis actio nibus , accipiendis , subeundisque judiciis , t 4s de excipienda iniquitate actionis, 46 de compar nda aequitate , quod ea sere generis ejus sunt . ut, quanquam in ipsum judicium saepe dilab ntur , tamen ante judietum tractanda videantur, paululum ea separo a judiciis, 47 tempore magis agendi, quam dissimilitudine generis . Nain omnia , quae de jure ei vili , aut de aequo & bono disceptantur, s 48 cadunt in eam formam, in qua, quale quid sit, ambigitur, de qua dicturi sumus: quae in aequitate &.jure
maxime consistit. XXIX. In omnibus igitur causis tres sunt gradus , ex quibus unus aliquis eapiendus est, si plures non queas, ad reus tendum. Nam aut ita consistendum est, ut, quod objicitur, factum neges: aut illud, quod factum fateare , neges eam vim habere , atque id esse , quod advertarius crimin tur : aut, si neque de facto , neque de facti appellatione ambigi potest , id, quod arguere, neges tale esse, quale ille dicat a & rectum esse quod seceris, concedendumve , defendas . Ita primus ille status, & quasi conflictio cum adversario , conjectura quadam a secundus autem definitione, at que descriptione , aut Informatione verbi ; tertius aequi, & veri , & recti, ct humani ad ignoscendum disputatione tractandus est . Et quoniam semis per is, qui defendit, non solum resistat oportet, aliquo statu, aut insciaado, aut definiendo, aut aequitate opponenda: sed etiam rationem subjiciat recusationis suae: primus ille status rationem habet s 49ὲ iniqui criminis. ipsam negationem , inficiationemque facti e secundus, quod non sit in re , quod ab adversario ponitur in verbo et tertius , quod id recte factum esse defendat, quod sine ulla nominis controversia factum fatetur . Deinde uni cuique rationi c so opponendum est ab accusatore id , quod si non esset
in accusatione, causa omnino esse non pouet. Itaque ea, quae sic referuntur, continentia causarum vocentur: quanquam non ea magis, quae Contra rationem de sensionis afferuntur , quam ipsis defensionis rationes , continente aulas . Sed distinguendi gratia rationem appellamus eam , quae affertur a reo ad recusandum, depellendi criminis causa; quae nisi esset, quid desen-
res privatas ac Publicas, quae lege aut consuetudine repuntuT
eludit reus aetionem , qua actor per injuriam utitur.
46 De eomparanda aquilata Cum quae ritur, quid sit aequius.
Cadunt in eam formam Quae qualitatis dicitur. 493 Imqui criminis 3 Primul statue est
iniquae eriminationis: negatur enim lactum. In secundo negatur nomen facti . In tertiae
defanditur iure factum. so pon/ndum est 3 Rationes , quibus
se reus purgat , per ea sunt ab actore eve tendat . quae xecusationa firmamenta voca a tur , dc caussam continere dicuntur.