장음표시 사용
451쪽
V. sed quoniam avidum hominem ad has distendi epulas reeepi, se ae. cipiam, ut reliquiarum sit potius aliquid, quam te hine patiar non satiatum diseedere . Quando ergo unusquisque eorum locorum , quos exposui , sua quaedam membra habet , ea quam subtilissime persequamur ; de primum de ipsa definitione dicatur. Definitio est oratio , quae id , quod definitur , explicat , quid sit . Desi
nitionum autem duo sunt genera prima. Unum earum rerum , quae sunt a alterum earum , quae intelliguntur . Eise ea dico , quae cerni , tangi se pocsunt, ut landum, aedeo , parietem , stillicidium , mancipium, pecudem, supellectilem , penu S , caetera et quo ex generiaquaedam interdum nobis desi nienda sunt. Non esse rursus ea dico , quae tangi , demonstrative non ponsunt; cerni tamen animo, atque intelligi possunt: ut , si v eapionem , si tutelam, si gentem, si agnationem delinias, quarum rerum nullum subest quati corpus: eit tamen quaedam conformatio lao insignita , & impressa in intelligentia : quam notionem voco. Ea saepe in argumentando definitione explicanda sunt. Atque etiam definitiones , aliae sunt partitionum, a liae div Isionum . Paria titionum , cum res ea, quae proposita est , quasi in membra discerpitur r
ut, si quis ius ei vile dieat id esse, quod in legibus senatusconsultis , rebus
judicatis , juris peritorum auctoritate , edictis magistratuum , more, aequitate consistat. Divisionum autem definitio foris omnes eomplectitur , quae sub eo genere sunt, quod definitur; hoe modo: Abalienatio est ejus rei , quam
mancipi est sat in , aut traditio alteri nexu saa, aut in iure cessio as) , ii ter quos ea iure civili fieri possunt a J.
Tullius con ormat onem , notionem . di ιnιρι- ligentiam : quam Graeci appellant .
Tutelae igitur corpus nullum subesi est ta-rnen notio quaedam in an unis nostris impressa , quae saepe definienda est. Neque enim sa-cile est intellisere id quod neque videtur . neque tangatur, nisi definitione explicetur . Neque tamen putandum est , ita dieere M. Tullium, rerum earum quarum nullum subesi
quasi cornus, notiones elle, ut earum rerum quatum subsunt curpora . notiones este ne
get. Cum enim liae quoque res definiantur. nihilque nisi notio possit desinitii negiri non potest . quin harum quoque rerum notiones sint. Sed hoc interest inter fundum S tutelam, quod iandi & notio sit. de corpus quoque aliquid subrit : tutelae nullum quasi corpus siboli , notaraque duntaxat est . Goveain
euntur quae sunt in nostra potestate, quas ex nostro ad alterius dominium transferre possumus . Mancipi est indeclinabile in sinaulati
ix aeu Nerum, vel nexus cutroque enim genere dicitur 3 est id quod per libram
di. aes agebatur , quem:dmodum scribit M. Tullius III. de Oratore . Agebatur autem ita , adh:brtis non minus quam quinque test:bus civibus Romanis puberibus , di praeterea alao eiusdem conditionis , qui libram reisneam teneat , qui appellatur libri pens . Igqui maneipium accipit . aea tenens ita dicit . Hane ego homiclem ex iura misis-- m-essa vis; isque mihi emptus est hoe aere, aeneaque libra . Deinde aere percutit libram ridque aes dat ei a quo mancipium aecipit , quasi pretii loco. Gθυeanus.
13 In jura eusio 4 Hoe sebat modo. Apud magistratum impuli Romani . Vel apud
praetorem thoe enim est, in ιἀνεδ vel praeis iidem provinciae, is cui injure ceditur, rem tenens ita vindicat , mne ego somάnam ex tira Quiriritim metim ess a1s, Deinde pol etiam hie vindicaverat , praetor interrogat eum qui cedit, an contra vindicet. Quo negante, aut tacente, tune ei qui vindieaverit . eam rem addicit: idque legis actio vocabitur .
243 Inter quos ea jura elidi ficti ριμί- . Iure civili seri aliquid non inter alios . niti inter cives Romanos potest , quorum est etiam ius eivile, quod duodecim Ta
452쪽
vr. sunt & alia genera definitionum: sed ad huius libri institutuni illa nihil pertinent: tantum est dicendum, qui sit definitionis modus. Sie igitur veteres praecipiunt; cum sumpseris ea, quae sint ei rei, quam definire velis, eum aliis communia, usque eo persequi , dum proprium efficiatur , quod nullam in aliam re in transferri possit . Ut hoc , Hereditas est pecunia . Commune adhuc . Multa enim genera sunt pecuniae . Adde quod sequitur : quae morte alicujus ad quempiam pν venit - Nondum est definitio . Μultis enim modis sine hereditate teneri mortuorum pecuniae possunt . Unum adde verbum , jure . Iam a communitate res disjuncta via tabitur , ut sit explicata definitio, sic : mreditas es pecunia , quae momte alieti us ad quempiam pervenit jure . Nondum est satis : adde , nee ea aut legata testamento , aut possessone reten:a. Conisectum est . Ita aue, ut illud , Gentiles funt , qui inter se eodem nemine sunt . Non est fatis. sui ab ingenuis oriundi sunt . Ne id quidem satis est . suorum maj eum nemo servitutem servivit . Abest etiam nunc . gui e ire non sunt di minari . Hoc lartasse satis est . Nihil enim video Scaevolam , pontificem, ad hane definitionem addidisse . Atque haec ratio valet in utroque ge
nere definitionum , sive id , quod est , sive id , quod intelligitur , defi
Partitionum autem , & divisonum genus quale esset , ostendimus : sed quid inter se differant, planius dicendum est. In partitione quasi membra sunt: ut corporis, caput , humeri , manus ,
latera, crura, pedes, caetera.
VII. In divisione sorinae sunt, quas Graeci uiae voeant as nostri , si qui haec sorte tractant, species appellant: non pessime id quidem, sed inutii ter ad mutandos casus in dicendo. Nolim enim , ne si Latine quidem diei possit, specierum , & speciebus dicere : de sepe his casibus utendum
est: at formis & formarum velim. Cum autem utroque verbo idem signiacetur, commoditatem in dicendo non arbitror negligendam. Genus & formam definiunt hoc modo: Genus est notio ad plures disse. rentias pertinens. Forma est notio, cujus disserentia ad caput generis, & quasis tem referri potest. Notionem appello, quod Graeci tum inναν , tum προληψιν die unt. Ea est insita , & ante percepta cujusque formae cognitio, enodationis indigens. Fornis igitur sunt hae , in quas genus sine ullius praeteris Tom. I. I i i mi L
ideas induxit, easque, uti scribit M. Tullius, intrabiliter in amplexatus. Ideas autem vocabat 4 quaedam , eluti limulacra . exemPlaria ,
typos, imagines rerum caeterarum et quas intuens Deus Opt. Maximus, ad earum simili
tudines manum veluti in fingendis rebus dirigeret, nihilque nisi perlectum sacere . Dictae itaque videntur . διαa a verbo μό- . quod est δεορῶ, de intueri r quoniam eas Deus taciens quid , semper intuetur . Qua eadem ratione Dec. es a Latinis sunt appellatae a Vesebo sperare , quod videre est: vimque Graecae dictionis melius species. quam forma , exprimit : quanquam M. Tullius eodem nomine
idem significari putet, malitque tormam quam specimn dicere , propter duritiem quorum dam ea suum: teretes enim de molles ejus aures . speeιerum de speciebus audire non ponsunt , Iormarum 8c formis non respuunt .
453쪽
missione dividitur: ut si quis jus in legem , morem , aequitatem dὶν Idit . Formas qui putat idem esse sa6 , quod partes, confundit artem: & similitudine quadam conturbatus , non satis acute , quae sunt secernenda , di
Saepe etiam definiunt & oratores & poetae per translationem verbi , ex similitudine , eum quadam suavitate. Sed ego a vestris exemplis, nisi neees sario, non recedam. Solebat igitur Aquilius , collega & familiatis meus . eum de litoribus ageretur, quae Omnia publica esse vultis, quaerentibus iis, ad quos id pertinebat, quid essct situs , ita definire , qua fluctus eluderet rhoe est, quali qui adolestentiam , florem aetatis; senectutem , occasum vitae , velit definire . Translatione utens discedebat a verbis propriis rerum , ae suis. Quod ad definitiones attinet, hactenus. Reliqua videamus. VIII. Partitione ar autem sic utendum est nullam ut partem relinia quas: ut si partiri velis tutelas , inscienter facias , si ullam praetermittas . At si stipulationum, aut iudiciorum formulas partiare, non est vitio tum in re infinita praetermittere aliquid. Quod idem in divisione vitiosum est. Formarum enim certus in numerus, quae cuique generi subjiciantur . Partium distributio sepe est infinitior, tanquam rigorum a fronte deductio. Itaque in oratoriis i 28 in artibus, quaestionis genere proposito , quot ejussor me sint, subjungitur absolute . At cum de ornamentis verborum , senistentiarumque praecipitur, quae vocantur σχήμα- , non fit Idem . Res enim est infinitior, ut ex hoc quoque inte ligatur , quod velimus inter partitionem, & divisionem interes le . Quanquam enim vocabula prope idem valere videantur et tamen quia res differebant , nomina rerum diliare voluerunt .
Multa etiam ex notatione sumuntur. Ea est autem , cum ex vi nominis argumentum elicitur et quam Graeci ἐτυμολογἰαν vocant, id est , verbum ex verbo, veriloquium . Nos autem novitatem verbi non satis apti sugientes, genus hoc nota dionem appellamus , quia sunt verba rerum notae . Ita quia hoc
16 Formas qui putat idem esse . quo/partos Forniae ad genus . partes ad totum referuntur. Inter genus de totum hoe interest , quod genvi de suis sornus aifirmatur . totum de partibus nunquam e genu suis
Ue in mori conitat , totum ex suis partibus e nitituitur 3 genus formis prius natura est , totum partibus & tempore fle natura posterius e generis natura universa an unaquaque forma includitur . natura totius universa in
scrimitiis partitionem inter ac divisionem . nonnihil tamen hie ex rhetorum instituti nibus statuit Tullius . Partitionem vult esse totius in partes . divisionem teneris in somina . Cum totum infinitas aliquando partes habeat . in partitione minux insignes cimitte
re non est vitiosum . At cum certus si sormarum numerus, quae generi subjiciantur . indivisione aliquas Omattere vitiosum est. Humus
cx23 Daqua in oratoriis Sententiam exem plo probat Cicero. In arte oratoris quaesti nis genus dividendum proponatura nefas et te vel unum praeterite . Dicendum erit tripliacem esse quaestionis stilum et primum coni cturae , alterum desnitionis, tertium denique qualitatis . At si reeensendi, eloeutionis luminibus ac sguris partitionem volueris adhibere, non est necesse singula tum verborum, tum sententiaram ornamenta persequa r hoc
enim infinitum foret a illustriora satis est en
454쪽
h6e Idem Aristoteles συμβολ- appellat et quod Latine est nota. Sed eum in. tellIgitur, quid significetur, minus laborandum est de nomine. Multa igitur in disputando notatione eliciuntur ex verbo, ut, cum quae, titur, Postuminium quid sit, non dico, quae sint postliminit . Nam id ea deret in divisionem, quae talis est: Postliminio redunt haec , homo, navis , mulus clitellarius . equus, equa, quae frena recipere solet. Sed eum ipsius postliminii vis quaeritur, & verbum ipsum notatur : in quo Servius nuster
i ut opinor niliit putat esie notandum , nisi post ..& Iimiritim illud ,
proci ultionem esse verbi vult, ut in finitimo, sedit imo, aeditimo , non plus inesIe tranum, quam in m ditullio Iullium . Scaevola autem , Publii filius , iunctum putat esse verbum , ut sit in eo, & po, & limen e ut quae a n his alienata sunt, cum ad Eoitem pervenerint ., & ex suo linquam limine exierint, dein cum redierint post ad idem limen . postliminio videantur rediisse. Quo in genere etiam Μancini fas causa defendi potest , postlimi- alio rediister deditum non este, quoniam non sit receptus . Nam neque deinditionem, neque donationem sine acceptione intelligi pose. IX. Sequitur is locus, qui constat ex iis rebus, quae quodam modo affectae sunt ad id, de quo ambigitur: quem modo dixi in plures partes distria butum. Cuius primus est locus ex conjugatione , quam Graeci συζυγIαν v cant, finitimus notationi , de qua modo dictiam est : ut , aquam pluviam Io i eam modo intelligeremus, quam imbri colle tiun videremus ; veniret Mucius , qui , quia conjugata verba essent pluvia , & pluendo , diceret.
Omnem aquam oportere arceri, quae pluendo crevisset. Cum autem a genere ducetur argumentum , non erit necesse id usque a capite arcessere. Saepe etiam citra licet, dummodo supra sit quod sumitur ,
quam id, ad quod sumitur e ut aqua pluvia 3r ultimo genere ea est , quae de caelo veniens crescit imbri: sed priore loco , in quo quasi ius a
cendi continetur, genus est, aqua pluvia nocens: ejus generis sormae , loci Vitio, & manu nocens: quarum altera jubetur ab arbitro coerceri , altera non jubetur. commode etiam tractatur haec argumentatio , quae ex genere sumitur , cum ex toto Ia ὶ persequare partes, hoc modo: Si dolus malus est, cum
piano aqua pluvia, quae de caelo cadit, atque imbre exerescit , sive per se hae aqua caele- sis noceat . sive cum alia missa sit . Hi ne Posset aliquit argumento a conjugatis duct cisie ratiocinari r Aquam pluviam licet arcere, ergo fluvium qui aqua pluvia crevit. Idem . si ila aqua itavia Argumenta non esse ab ultimo genere repetenda probat exemplo Tullius. Aqua pluvia genus est ultimum, cui subjieiuntur duae species, aqua Pluvia ἰn
tens. & aqua pluvia non nocens. Rursias selua pluvia nocens sit gemis . eiusque specimunt nocens loci vitio , & manu nocen1 , cum de indus ria alio derivatur ad alterius detrimentum. Si quis contendat arcendam es.se aquam pluviam . teneribus illis superioriabus praetermissis , linteat in infimo . atque
Ostendat aquam pluviam mma nocentem ceri oportere. Mema
c 3α m ex toto Totum genere . Patres pro sermis seu speciebus sumuntur . Mulium igitur ab enumeratione Partium diauit hie locua. Idem α
455쪽
aliud astitue.1llud simulatur; enumerare licet, quibus id modis fiat di deinde in eorum aliquem id , quod arguas dolo malo factum , includerei ouod senus argumenti ia primis firmum videri solet. X. Similitudo sequitur, quae late p tet; sed oratoribus & philosophisma sis quam vobis. Et si enim omnes loci sunt omnium disputationum ad aragumenta suppeditanda, tamen aliis disput tionibus abundantius occurrunt . aliis angustius. Itaque genera sibi nota sint ubi autem his utare, quaestis
sunt enim similitudines , quae ex pluribus collationibus perveniunt quo volunt, hoc modo : Si tutor fidem psae tigre debet, si socius , si , eui mania datis si qui fiduciam acceperit o debet etiam procurator . Haec ex pluribus perveniens quo vult, appellatur inductio ς quae Graece παρα-ή nominatur; qua plurimum ech usus in sermonibus Socrates. Alterum similitudini; genus collatione sumitur , eum una res uni , par pari comparatur , hoc modo : Quemadmodum si in urbe de finibuxeontroversia est, quia fines m gis agrorum videntur esse , quam urbis , sinibus regendis adigere arbitrum non possis et sic , si aqua pluvia in urbe nocet, quoniam res tota magis agrorum est , aquae pluviae arcendae adigere non possis arbitrum ἀE2 eodem similitudinis loco etia m exempla sumiratiir , ut Crassus iti curianx causa 34ὶ exemplis plurimis usus est, agens de eo , qui testamento se heredem instituisset , ut , si filius natus esset in decem mensibus , isque
mortuus prius, quam in suam tutelam venisset; secundus heres hereditatem. obtinuisset. Quae commemoratio exemplorum valuit, eaque vos in respouindendo uti multum soletis.
Ficta etiam exempla similitudinis habent vim sed ea oratoria magis sint, quam vestra: quanquam uti etiam vos soletis, sed hoc modo: Finge mancipio aliquem dedisse id , quod mancipio dari non potest e num idcirco id ejus factum est, qui accepit. aut num is , qui mancipio dedit . ob eam rem se ulla re obligavit ' In hoc genere oratoribus, & philosophis
concessum est, ut muta etiam loquantur, ut mortui ab inseris excitentur .
aut aliquid, quod. fieri nullo modo possit , augendae rei gratia dicatur , aut
be uisceptas , non potes uti arbitro snium regundorum , quia fines videntur agrorum magis quam urbis, ne arcendat quidem in urbe aquae , quia res tota magia agrorum est , arbitrum adigere posms . Arceri enim aqu in agris tantum dici solet, ut observat Boetius . ubi si ex aliquo loco aqua pluvia collitatur . & defluens in campos vieini pascua frutesve corrumpat , arbitri arcendae aquae aviat 1 lirati bus uatuebantur. I. m .
dare , est rem ita dare , ut evictionem prae staturos nos spondeamus: maneipio accipere est eadem lega emere a mancipium enim signiscat doininii traditiorem. Furtiva nunei
pio dari non possunt . Quare Uad Plautum in Persa , Actu IV. Scena III. de mulieresurio abduicta dicitur: Ae svio potetiti is emae qώi eam merca
Mantipιo neqvie ρνιmar et , nequo quisequam das e Idem a
456쪽
minuenda . quae buerbole dicitur, & multa mirabilia alia. sed satior est eam pus illorum. Eisdem tamen ex locis ut ante dixi & in maximis S in
minimis quaestionibus argumenta ducuntur. XI. Sequitur smilitudinem digerentia rei , maxime contraria superiori
sed est eiusdem dissimile & simile invenire . Eius generis hac sunt i Non quemadmodum quod mulieri debeas s36ὶ , recte ipsi mulieri sine tutore auctore solvas: ita quod aut pupillae aut pupillo debeas , recte possis eodem
modo solvere. Deineeps loeus est , qui a contrario ducitur . contrariorum autem gene ra sunt plura. Unum eorum, quae in eodem genere plurimum differunt, ut sapientia, de stultitia. Eodem autem genere dicuntur , quib2s propositis o currunt tanquam e regione quaedam contraria , ut celeritati tarditas , non debilitas. Ex quibus contrariis argumenta talia existunt : Si stultitiam fugi mus, sapientiam sequamur: & bonitatem, si malitiam . Haec , quae ex eo dem genere contraria sunt, appellantur adversa. Sunt enim alia contraria, quae privantia licet appellemus Latine, GLeiace appellantur . Praepositio enim IK , privat verbum ea vi , quam haberet, si IN praepositum non fuissete ut dignitas, indignitas, humanitas instimanitas, & caetera generis ejusdem. Quorum tractatio est eadem , qua superiorum, quae adversa dixi. Nam alia quoque sunt contrariorum genera , velut ea quae cum aliquo conseruntur e ut duplum, smplum: multa, pauca: longum , breve: majus, minus. Sunt etiam valde contraria illa quae appellantur negantia . Ea
άπιφαρινὰ Graeci, contraria alantibus t ut, si hoc est , illud non est . Quid enim opus exemplo est J Tantum intelligatur , argumento quaerendo
contrariis omnibus contraria non convenire.
Ah adjunctis autem posui equidem exemplum paulo ante t 38 , multa
tutoris potessate sint , mulieri tamen recte solvi potest fine tutoris auctoritate : pupillo ui ita solvit , noti liberatur . Nan nequetaereditatem ad re, neque bonorum possessio nem petere, neque haereditatem ex fideicommisso sus peie aliter posunt, nisi tutoris auctoritate, quamvis illis lucrosa sit, ne ullum scilicet de nisum habeam. De muliertim perpetua tutela nihil in libris Pandectarum se
cendum ruio Ciceronis i)lud in Orat one Doplacco, Usu, inquit, non posnia: nιιιι onim pertiae de rurela ιπιι ma sne Ommum luto-rtim aues.mrate diminus . loquens de muliere quae omnia sua bona doti dii erat. Dieendum igitur est , legibus x ι i. tabularum con situ tam perpetuam hanc mulierum tutelam . subistam postea suse , ut pleraque alia. Plus tamen es le consilia in tamina ra. annorum, quam in mare a 3. eaedem leges ari. tabul tum statui bant e credo quod celer 1or sit eursus sciminarum, ut pubertatis, sic etiam pruis
eorruptum epe arbitror, legendum autem sic, Me ait u , Lee ιυωὰ non es. Hae eis nam .m ἐε νοῶ sunt, illa min me, eum idem
457쪽
sata adiurigi, quae suscipienda essent , si statuiti emus , ex edicto secuti
dum eas tabulas possessionem dari, quas is instituisset cui restamenti famonulla esset. Sed locus hic magis ad conjecturales causas, quae versantur 1α iudiciis, valet: cum quaeritur, quid aut sit, aut evenerit , aut futurum sit, ut quid omnino fieri possit. Ac loci quidem ipsius forma talis est. XlI Admonet autem hic locus, ut quaeratur, quid ante rem, quid cum quid post tem evenerit. Nihil hoc ad jus; ad Ciceronem, inquiebat Galia tu,' iρὶ noster, si quis ad eum tale quid retulerat, ut de facto quaereretur. Tu tamen patiere, nullum a me artis institutae locum praeteriri . ne si nihil ni si quod ad te pertineat, scribendum putaris ΑΟ , nimium te am te videare. Eth igitur magna ex Parte locus hic oratoriuS, non modo non jurisconsultorum, sud ne philosophorum quidem Ante rem enim quaeruntur , quae talia sistat , apparatus colloquia , I cus conititutum , convivium . Cum re a Mem , Pedum crepitus , strepitus hominum, corporum umbrae, & si quid vjus mou . At post rem, rubor ..pallor, titubatio, & si qua ali 3 signa conturbationis & eonscientiae r prae-iei ea reliinctus ignis, gladius cruentus, caeteraque , quae suspicionem facti
Dei adeps est locus dialecticorum proprius ex consequentibus , & anteeeis dentibus, & repugnantibus, qui etiam ab adjunctis longe diversus est. Nam adjuncta, de quibus paulo ante dictum est , non semper eveniunt i conssquentia autem semper . Ea enim dico consequentia , quae rem necessario. consequuntur. Itemque & antecedenti λ , & repugnantia. Quidquid enim. antecedit quamque rem, id ejusmodi est, ut cohaerere nunquam possit. XIII. Cum tripartito igitur distribuatur locus hic, in consecutionem, an ἀtecessionem, repugnantiam: reperiendi argumenti locus simplex est, tractandi triplex . Nam quid interest , cum hoc sumpseris , pecuniam numeratam mulieri deberi , cui sit omne argentum legatum , utrum hoc modo conia cludas argumentum si pecunia signata argentum est , Iegata est miteri iara autem pecunia signata argentum. Legata igitur: Λn illo modo st Si nu.
merata picanιa non est Iegata; non es numerata pecunia argentum . M auis rem numerata pecunia argestum. Legata igitur est v Λn illo modo λ Non ovi Iegatum argentum est , ἐν non es legata numerata pecunia .. Legatum autem argentum est. Legata igitur numerata pecunia est
Appellant autem dialectici eam conclusionem argumenti , in qua , eum Primum assumpseris , consequitur id , quod annexum est ,. primum
-) GaIlias C. Aquilius Gallua . de quo
neal , is ruentam meam a Iocatur M. Tullius cum TVebatio, quem EDicureum esse scierit, cujus disciplinae erat te ipsum amare , Ec
sia causa omnia facere. Vide ad rara. lab. v M. epist. adi. Idem .
sello ismortim hypotheticorum, seu conditi natium, ut vocent , modos hie subjicit Tullius . Ae primus quidem is est . ri tum aIasumpseris id quod prunum est. recte conti dis quod coniunctum est ἰ verba gratia: SI jussus est , ius suum unicuique rvddit fi atquLjusus est ι ergo jus suian unicuique reddat .
458쪽
conclusionis modum. Cum id , quod an ne um 'est soa , negaris , ut id quoque, cui fuerit annexum, negandum sit: secundus appellatur conelu dendi modus. Cum autem I aliqua eonjuncta negaris, & liis alia ne gatio rursus adjungitur , & ex his primum sum pieris , ut , quod relinqui tur, tollendum sit. is tertius appellatur conclusionis modus. Ex hoe illa rhetorum sunt ex contrariis conclusa, quae ipsi enthymema. ta appellant: non qu-d non omnis sententia proprio nomine enthymema dieatur, sed, ut Homerus, propter excellentiam, commune poetarum nomen efficit apud Graecos suum; sic, cum omnis sententia enthymeam a dicatur, quia videtur ea, quae eκ contrariis conficiatur , acutissima, s la proprie nomen commune possidet . Ejus generis haec sunt . Hunc meturare , alterum in metu non ponere. Eam, quam nibi I accusas , damnas.. Bene quam meritam esse autumas, dicis male mereri. Id , quod scis, prodes ni. biI: id, quod nescis, obes. XIV. Η disserendi genus attingit omnino vestras quoque tu responde do disputationes: sed plailosophorum magis ; quibus est cum oratoribus illa ex repugnantibus sententiis communis conclutio , quae a dialecticis tertius modus , a rhetoribus enthymema nuncupatur . Reliqui diale hieorum modi plures sunt, qui ex disjunctionibus conitaui : Aut hoc , aut illud s ὶ : hoc autem: non igitur illud. Itemque, sua hoc, aut illud s46 : non autem hoc: illud igitur. Que conclusiones idcirco ratae sunt , quod in disjuncti ne plus uno verum esse non potest. Atque ex iis conclusionibus , quas supra scripsi , prior quartus, posterior quintus a dialecticis modus appellatur . Deinde addunt conjunctionum negantiam , sic: Non ἐν boc 47 est , Ο illud : Me autem : non igitur iI
41 3 CAm ad, quod annoxiam os Alier syllogisti i modus priori Oppositus . quo cum negatum illud fuerit quod ccinjunctum est , id quoque eui fuerit conjunctum negari oportet : ut . Si ius unicuique suum non reddit, justus non esto atqui Ius suum unicuique non reddit i ergo justus non est. Improbabitur a
everi ribtis dialectieis hic argumentandi m duss contendunt enim ex propositi reabus ne .
gantibus nihil posse colligi . At satile fuerit d legitimam Armam se revocare . Qui iuscum unicuique reddit, iussus est s atqui hiejus suum unicuique non redditi ergo nie juis 1lus non est. Idem. 433 Ciam auram Τertius est hie argu mentandi modus, quo . ut explicat visorius, pronunciato connero dupex ne otio a/ditur, quarum una et ii prepositioni. altera posteri ri parti praefigitur: tum in assumptione prior pars amrmatur , uti in conclusione negetur posterior e cujus hoe sit exemplum: Non situs suum unicuique reddit , non iussus est ι atqui ius suum unicuique reddit iussus est igitur. Ad Irimam argumentandi formam re
sertur hie syllogismus r dupler enim negatio
gnificat ent inema syllogismum imperfectum ex duabus constantem partibus , qualis est hic: I su nda est Omnis varius, ergo di ipsa justitia . Hre autem enthymema sumitur pro acuta sententia , quae ex contrariis conscitur . Tale est illuci Ciceronis pro Milone rA Ma axuαν mons sederas Misrees , -J-Κ --ram si ρώιοι, ρὸν vos remem pulsa , nos tas Enthymema proprie est cogitatio . inveniatum . u. νῶ διθυμῶν si . εnteILger , -- Opeνe. Idem.
s 3 Atit hoe , aue illud Quartus hie argumentandi modua est huiusnodi bu deae hie aut justus est aut injustus est autem j sus a non agitur injustus. I.em. AH Aoe, aiae .lud γ Quintum hie
exponit argumentanda modum , cuius hoc xemplum: Iudex hie aut jimus eii aut iniuissus fi non est autem iust ergo est imuissens . Idem.
n 6. Aoe 3 Exemplum sit r madi iusta, est de inlustus a est autem justus snon uitur injustus , Nem .
459쪽
ud. Hic modus est sextu P. Septimus autem, Non is hoc 48ὶ, ἐν illudi
non autem boer illud igitur. Eκ his modis conclusiones innumerabiles na seuntur, in quo est sere tota dialectica . Sed ne eae quidem, quas exposui. ad hχnc institutionem sunt necessiariae. Proximus est locus rerum esticientium , quae causae appellantur et deinde rerum effectarum ab ei scientibus causis . H rum exempla , ut reliquorum
Ioeorum , paulo ante posui , & quidem ex jure civili e sed haec patent
XU. Causarum igitur genera duo sunt. Unum , quod vi siua id , quod sub ea subiectum est, certe eis cit , ut ignis accendit . Alterum, quod naturam etficiendi non habeat, sed sine quo eisci non possit . ut , si quis aes causam statuae velit dicere, quod sine eo non possit emei. Hujus generis causarum , sine quo non eiscitur , alia sunt quieta , nihil agentia, stolida quodam modo I ut locus, tempus, materiae, serramenista, & caetera generis eiusdem . Alia autem praecursionem quandam adhibent ad efficiendum, & quaedam afferunt per se adjuvantia , etsi non necessaria, ut amori congressio causam attulerit, amor flagitio . Ex hoc genere causarum, ex aeternitate pendentium, fatum a Stoicis nectitur. Atque ut earum causarum, sine quibus eisci non potest , genera divisi , se etiam eiscientium dividi possunt. Sunt enim aliae causae , quae plane eta fidiant, nulla re adjuvante: aliae, quae adjuvari velint: ut sapientia essteit sapientes sola per se: beatos eis ciat necne sela per se, quaestio est. Quare . eum in disputationem inciderit causa efficiens aliquid nrcessiario , sine dubitatione licebit, quod eis citur ab ea causa, concludere. XVI. Cum autem erit talis causa, ut in ea non sit efficiendi neec tas; necessaria conclusio non sequitur . Atque illud quidem genus causarum , quod habet vim esticiendi necessariam, errorem afferre non sere solet et hoc autem, sine quo non esticitur , saepe conturbat . Non enim si sine parentibus filii esse non possunt, propterea causa suit in parentibus gignendi ne
Hoc igitur , s ne quo non fit , ab eo , in quo certe sit , diligenter est
scparandum. Illud enim est tanquam: Utinam ne in nemore Pelio fretiribus Caesa cecidisset abiegna ad terram trabes lNisi enim cecidissent ablegnae ad terram trabes, Argo illa sana non esset. Nec tamen fuit in his trabibus effeIendi vis necessaria . At cum in Aiacis navim criypieulcans igneum fulmen injectum est , inflammatur navis nocessario. Atque etiam est causarum dissimilitudo , quod aliae sunt . ut sine ulla appetitione animi, sine voluntate, sine opinione, suum quasi opus efficiant,
hoe Tale est illud : Non & iusius est de iriustus non autem injinus ἔ
460쪽
es ut, ni omne intereat, quod ortum est. Aliae autem aut voluntate efficiunt, aut perturbatione animi, aut habitu, aut natura, aut arte, aut casu. VoIuntate, ut tu, cum hunc libellum legis. Perturbatione, ut si quis eςentum horum temporum timeat . Habitu , ut facile & cito iraseatur . Natura, ut vitium in dies crescat. Arte, ut bene pingat. Casti. ut prospere naviget. Nihil horum sine causa, nec quidquam omnino, sed Eujusmodi causae non necessariae.
Omnium autem causarum in aliis inest constantia , in aliis non inest. In natura, & in arte constantia est, in caeteris nulla. XVII. Sed tamen earum causarum, quae non sunt constantes, aliae sunt perspicuae, aliae latent. Perspicuae sunt, quae appetitionem animi, judiciumque tangunt . Latent , quae subjectae sunt sortunae . Cum enim nihil sine causa fiat ; hoc ipsum eli fortunae eventus , obscura causa , quae latenter efficit. Et iam ea, quae fiunt , partim sunt ignorata , partim voIuntarIa. Ign rata , quae necessitate effecta sunt . Voluntaria , quae consilio. Quae autem fortuna , vel ignorata . vel voluntaria. Nam jacere telum, volvatatis est :ferire quem nolueris, fortunae . Ex quo aries ille 4ρὶ subjicitur in vestris actionibus: Si telum manu fugit magis, quam jecit. Cadunt eclam in ignI. rationem , atque in imprudentiam perturbationes animi : quae quanquam sint voluntariae , objurgatione enim , dc admonitione dejiciuntur J tamen
habent tantos motus, ut ea quae voluntaria sunt, aut necessaria interdum, aut certe ignorata videantur.
Toto igitur loco causarum explicato , ex earnm differentia in magnis quidem causis vel oratorum, vel philosophorum magna argumentorum suppetit copia. In vestris autem si non uberior, aut fortasse subtilior . Privata enim judicia maximarum quidem rerum , in jurisconsultorum mihi viodentur esse prudentia.. Nam S adsunt multum , & adhibentur in consilio: & patronis diligentibus, ad eorum prudentiam confugentibus , hastas
In omnibus igitur iis iudiciis , in quibus , Ex fide bona , est additum
ubi vero etiam, Ut inter bonos bene agier oportet: imprimisque tu arbitrio
xei uxoriae s so J , in quo est , quid aequias , melius , parati esse debent . Illi enim dolum malum, illi fidem bonam, illi aequum, bonum, illi quid
Delum socio, quid dium, qui negotia aliena curasset, et , cujus ea negoti fuissent; quid eum , qui mandasset , eum re , cui mandatum esset, alterum alteri praeliare oporteret ; quid virum uxori , quid uxorem viro , tradid runt . Licebit igitur , diligenter cognitis argumentorum et is , non modo Tom. I. Κ k It ora-
493 Ex qua aries uti Id est, ex quos missima illa defensio . Metaphora ducta a machina bellica . quae aries dicitur. Idem . so In arbitris rei uxoria 3 Arbitriumiax r Drra tuae erat . cum post divortium de dote eontroversia oriebatur . Matrimoni contracto , dos penes virum erat ἡ at ubi di- Vortium e ni itinet , fi viri culpa. honum re aequum exigebat nihil apud virum in nere iii mulieris, ipsa dotem amittebat . Idem.