장음표시 사용
471쪽
cur is eaussae, aut causi rum eventus, d est quae sunt estecta de eius.s, ut distributiones, tr 9ὶ ut genera partium, geΠerumve partes, ut primordia rerum, & quasi praecurrentia , in quibuε in est aliquid argumenti ;ut rerum contentiones, quid majus , quid par , quid minus sit , in quibus
aut naturae rerum, aut facultates comparantur.
III. FILIUS. Omnibusne igitur ex his locis argumenta sumemus e P TER. Immo vero scrutabimur , & quaeremus ex omnibus t sed adhibebumus judietum , ut levia semper rejiciamus , nonnunquam etiam communia praetermittamus, & non necessaria . FILIUS. Quoniam de fide respondisti, volo audire de motu . PATER .. Loco quidem quaeris , sed planius quodvis explicabitur , cum ad orationis ipsius quaestionumque rationem venero . FILIUS. Quid sequitur igitur PATER . sao Cum inveneris , collocare. Cujus in infinita quaestione ordo est idem fere, quem exposui locorum iaIn definita autem , adhibenda sunt illa etiam , quae ad motus animorum pertinent. FILIUS. Quomodo igitur ista explicas λ PATER. Habeo cat communia praecepta fidem iaciendi , & commovendi . Quoniam fides est firma opinio, motus autem , animi incitatio aut ad voluptatem , aut ad mole istiam, aut ad metum, aut ad cupiditatem c tot enim sunt motus genera , partes plures generum singulorum omnem collocationem ad finem. aecommodo quaeilionis. Nam est aa in proposito finis , fides ; in causae& fides, Ec motus. Quare cum de causa dixero , in qua eth propositum de utroque dixero. FILIUS. Quid habes igitur de causa dicerest PATER Auditorum eam genere distingui. Nam aut a 3 auscultator est modo qui audit , aut disceptator . id est rei sententiaeque moderator ; ita ut aut d lectetur , aut statuat aliquid .. Statuit autem aut de praeteritis , ut judeκ ; aut de suturis, ut senatus . Sie tria sunt genera , iudicii , deliberationis exornationis', quae quia in laudationes maxime consertur , proprium habe j m a ex eo nomen.
dum esse me; eum missae de effecta aliam qu dam elassem efficiant , quae non cohaeret cum fit periori . 18 Caussa aut ea farum eventus In tertio de Oratore cap. s. d: unlur eaussa re
iv disνiburtiones , ut genera Malim Me dis rab eunes m genera. Vel enim diliti- .rit o fit in genera pro varietate partium quae illis sub ieiuntur, vel si in partes , ex qui
bus genera componuntur. Ita in cap. seq. tot sent motus gener . partes plurex generum ἔα cap. 4. geuerum a strabur me .
xo Cum inveneris, colloeare Explicata iumentione, sequitur collocatιο ς in qua idem servandiat est ordo , ut a definitione incipia- ur , atque hinc Pomo pergatur ad Iocox reliquor fidei faciendae.
xi mmum a praeopta Quia in idem
recidunt, quamvis non eadem sint.
αα In proposito sinis 3 Idesi in quaesti
ne infinita finis est 1idem saceres in eatissa,
idest in quaestione definita finis est simul fidem lacere di monere. Porro infinita quaestio ineluditur indefinitar proindeqtie hae explicata, utraque ea plicata diei potest . Includitur, inquam: Quia oratores a partibus ad genera transire solent , a sinsularibus ad universalia, ut latius da si utent. 13 Auscultator in exornationibus, in quibus auscultator non quaerit nisi delecta tionem. Est tutem auscultator diligens quidam de cupidus auditor . V. Gellium lib. I. P. 3 cx Ex eo nomι n E πιδ γικαν, demo frativum . In Ciati cap. xi. seMas ad inspicienaeum vilectat ovis canFι Gmla in M.
472쪽
IV. FILIUS. a 3 Quas res sibi propouet in istis tribus generibus ora
tor ρ PATER. Delectationem in exornatione; in iudicio aut saevitiam , aut elementiam judieis; in sua lione autem aut spem, aut reformidationem deliberantis. FILIUS . Cur igitur exponis hoc loco genera controversiarum λ. PATER . Ut rationem collocandi ad finem cujusque accommodem . Fl LIUS. Quonam tandem modo Z PΛTER. Quia, quibus in orationibus delectatio finis est, varii sunt ordines collocandi . Nam as aut temporum servantur gradus, aut generum distributiones , aut a minoribus ad majora adscendimus, aut a majoribus ad minora delabimur , aut haee inaequabili varietate distinguimus, cum parva magnis, simplicia conjunctis, obscura dia lucidis, laeta tristibus, incredibilia probabilibus inteximus , quae in exornationem cadunt omnia. FILIUS. Quid ' in deliberatione quid spectas ρ PATER ar . Principia, vel non longa, vel saepe nulla. Sunt enim ad auia diendum qui deliberant, sua causa parati. Nec multum sane sepe narran. dum est. Est enim narratio praeteritarum rerum, aut praesentium: suasio autem , suturarum . Quare ad fidem , & ad motum adhibenda est omnis oratio. FILIUS. Quid e in judiciis quae est colloeatio P PATER . Non eadem accusatoris, & rei: quod accusator a 8 rerum ordinem prosequitur,& singula argumenta , quasi hasta in manu collocata , vehementer proponit , concludit acriter, confirmat tabulis, decretis , testimoniis , accuratius. que in singulis commoratur; perorationisque prisceptis , quae ad incitandos animos valent, & as in reliqua oratione paululum digrediens de cursu dicendi, utitur, & vehementius in perorando. Est enim propositum , ut iratum essiciat judicem. V. FILIUS . Quid faciendum est contra reo PATER . Omnia longe secus. Sumenda 3o principia ad benevolentiam conciliandam. Narratim nes aut amputandae, quae laedunt ; aut relinquende, si totae sunt molestae . Firmamenta ad fidem posita, aut 3rὶ per se diluenda , aut obscuranda ,
aut digressionibus obruenda , Perorationes autem , ad misericordiam conserendae. FILIUS. Semperne igitur ordinem collocandi , quem volumus , tenere possumus ' PATER . Non sane. Nam auditorum aures moderantur
rum ae verborum collocationem reserat &2ccommodet.
16 Aut temporum Qui exornat ali
quem , aut ejus Vitam per aetatas gradus Stempora partitur I aut ejus bona dc virtutes in sua tenera distribuit , eaque rerum ipsarum ordine persequitur.
x Principia Se. In deliberationibus
excludit pene omnem exordii . de narratio
28 Rerum ordinem Aecusator ordine in sera at in criminibus raplicandis , de in singulis moratur , acriterque proponit , ut in aures iudicum animosque penitus inserat. cas) In NI qtia ον rasna 3 Quamvi, ictus max me proprius conareri vendi judici, fit pe
roratio , tamen etiam in media oratione an
terdum brevi aliqua dgressione incitare eum silet, si quid sorte grave incideri. go FGne ρι ad l/netsi nιiam 3 Quia
reus accedit ad judicem accusatoria oratione eas sperati m .
menta aut refella, tamquam salsa , aut dubia e ambigua satias, aut declinando ad alia d Ite diaris , quae audacis anntium avocent.
473쪽
oratori prudenti, & provido & quod respuunt , immutandum est . FI. LIII S. t 31 Expone deinceps , quae ipsius orationis , verborumque praece pia sunt. PATER. Unum igitur genus est eloqucodi sua c 33 sponte su sum ; alterum 34 versum, atque mutatum ia Prima vis est in simpliei bus verbis; in conjunctis secunda. Simplicia, invenienda sunt conjuncta ,
colloeanda sunt. Et simpIicia Verba partim nativa sunt, partim reperta . Nativa ea, 3s quae significata sunt sciasii . Reserta, quae ex his faetii sunt & no .ata aut similitudine, aut imitatione, aut inflexione, aut adjunctione verborum. Atque etiam est laaec distinctio in verbis: altera, natura ;tractatione, altera. Natura, ut sint alia consonanticra, graviora , s 36 3 leniora, & quodam modo nitidiora; alia contra. Tractatione autem, cum aut propria sumuntur rerum vocabula, I73 aut addita ad nomen , aut nova aut prisca , aut ab oratore modificata , & inflexa quodam incido ; ρὶ qualia sunt ea, quae transferuntur , aut immutantur, aut ea, quitibus tanquam abutimur, aut ea , quae obscuramus , quae incredibiliter tolliamus, quaeque mirabilius, quam sermonis consuetudo patitur, ornamus. VI. FILIUS. Habeo de inplicibus verbis: nunc de conjunctione quae ro PATER . Numeri quidam sunt in conjunctione servandi, 39 conis cutioque verboruin . Αοὶ Numeros aures ipse metiuntur , ne aut nou. eompleas verbis quod proposueri , aut rudundes. Consecutio autem ,.ne generibus, numeris, temporibus, personiis, casibus , perturbetur oratio. Nam, ut ire simplicibus verbis , quod non ust Latinum I se in conjunctis , quod non est consequens, vituperandum est. Communi R autem simplicium , comjunctorumque sunt haec quinque quasi lumina , dilucidum, breve , probabile, illustre , suave. Dilucidum fit usitatis verbis, propriis, c 4r dispositis aut circumscriptione conclusa , aut intermissione , aut 4a a concilione verborum .. Obscurum autem, aut longitudine , aut contractione orationis , aut ambiguitate, aut 43ὶ inflexione atque immutatione verborum. Brevia
ictum de naturale , ortum ex simplicibus ver- his m
s 3 GHettitιosti. Quam syntaxim G ei dicunt Nnmeros arures Non enim orat rii numeri certi sunt , ut Poetici . Itaque cum Oratio soluta numeris dieitur . non id absolute intelligi debet i est enim illi Rutquidam necellarius numerus , qui ex pedibus oritur a sed in carmine certa est atque aperta pedum dimensio , in oratione latens , Aead ali ruun judicium liberat carmen ubique s-mile si bi una sertur clauditurque ratione, ora tio modo brevi rem circuitum habet , modo longiorem, tractuque omni atque ordine verborum varia est , sibique dissinitis. 4i Dispositis O . 3 Iix distributis Accol-l calvi , ut fatalis iusti fle conclusa sit oratio, aut intermissa . le contin . 41 Concisione τενα--J V est Fa wνιornm . Quid enim significat Maria urebis adposi/ιs concisione verborvim 3
474쪽
uas autem eonficitur simplicibus Verbis; sem l unaquaque re dicenda; nulli, ei, nisi, ut dilucide dicas , serviendo . Probabile Rutem genus est oratio iis, si non nimis est comptum, atque expolitum, si vii auctoritas & pon dus in verbis, si sententiae vel graves, vel aptae opinionibus hominum, &inoribus. Illustris autem oratio est, si & verba gravitate delecta ponun
idem signifieantia, atque ab ipsa actione , atque imitatione rerum non ab horrentia. Est enim haec pars orationis , quα rem constituat pene ante oculos. Is enim maxime sensus atting tur ; ψ sed caeteri tamen , & ma xime mens ipsa moveri potest . Sed quae dicta sunt de oratione dilue ida , ex lunt in hane illustrem omnia . Est enim plus aliquanto illustre , quam
illud dilucidum. Altero fit ut intelligamus , altero vero , ut videre videamur. Suave autem genus erit dicendi , primum elegantia & jueunditate verborum sonantium, & Ienium; deinde conjunctione , quae neque asperos habeat concursus, neque disjunctos, atque hiantra; & sit circumscripta non longo anfractu, sed ad spiritum vocis apto, habeatque similitudinem , aequalitatemque verti rum ; tum ex contrariis sumpta Verbis s crebra crebris, paria paribus respondeant, relataque ad idem verbum ; & geminata , atque duplicata , vel etiam saepius iterata ponantur ; constructioque verborum tum conjunctionibus copuletur, tum dissolutionibus relaxetur. Fit etiam suavis oratio, cum aliquid aut invisum , aut inauditum , aut novum dicas. Delectat enim quidquid est admirabile , maximeque movet ea , quae motum aliquem animi miscet, oratio; quaeque significat oratoris ipsius ama. biles mores: qui exprimuntur, aut s47 significando judicio ipsius ex animo humano ac liberali, aut S J inflexione sermonis , cum aut augendi alterius, aut minuendi sui causa , alia dici ab oratore , alia existimari videntur, idque comitate fieri magis , quam vanitate. Sed multa sunt suavi. tatis praecepta, quae orationem aut 49 magis obscuram, aut minus probabilem faciunt. Itaque etiam . hoc loco nobis est ipsis, quid causa postulet,
judicandum. VII. FILIUS. Reliquum est igitur, ut dicas de conversa oratione , a que mutata. PATER . Elt itaque id genus totum situm in commutatione verborum: quae simplicibus in verbis ita tractatur , ut aut ex verbo dilatetur, aut in verbum contrahatur Oratio. sso Ex verbo, cum aut proprium,
ei sensus. 4s Cribra crebris Videtur deesse ut an
te crebra s ut cohaereat oratio. de recta feratur consecutione.
46 nvisum Non visum, inopinatum. Significando i dicio Aperiendo i dicio sici de re aliqua , unde appareat ejus
suam minuit , atque alienam auget, ut eoni existimetur ab auditoribus. 49 Magist obsetiram , aut manus proba item Malim minus obseur m . αν mago Arobabilem r nec desint MSS. codices , qui confirment eoniecturam hanc , ut obtervarit
doctissimus Iesu ita Lasomarsinus, a nobis in
475쪽
aut idem signifieans, aut sactum verbum in plura verita diducitur . st 1
Ex oratione, eum aut desinitio ad unum verbum revocatur , aut assumpta
verba removentur, aut sa in circuitus diriguntur , aut in conjunctione fit unum verbum ex duobus. In conjunctis autem verbis i s triplex ad hiberi potest commutatio , non verbosum , scd ordinis tantummodo : ut , cum semel dictum sit directe , sicut natura ipsa tulerit , invertatur ordo & idem quasi sursuin versus, retroque dicatur ; duinde idem intercise , aliaque permis te. Eloquendi autem eXercitatio maxime in hoc toto convertendi genere versatur. FILIUS . Actio igitur sequitur , ut opinor. PATER . Est ita: quae quidem oratori & cum rerum , ct cum verborum m mentis commutanda maxime est. Facit enim re dilucidam orationem re illustrem, & probabilem , & suavem , non verbis , sed varietate vocum , motu corporis , vultu , quae plurimum valebunt , si cum orationis genere consentient, ejusque vim ac varietatem sublequentur. FILIUS. Num quidisnam de oratore ipso rei tat' PATER . Nihil sane, praeter memoriam , quae e it s ὶ gemina literaturae quod/mmodo, & in dissimili genere persundis. Nam ut illa constat ex notis literarum, & ex eo, in quo imprimuntur illae notae r se consectio memoriae , tanqliam cera , locis utitur , & in his imagines, ut literas, collocat. VIII. FILIUS. Quoniam igitur vis oratoris omnis exposita est , quid habes de orationis praeceptis dicere PATER . Quatuor clis eius partes ;quarum lues prim , & potirema ad motum animi valet: is enim initiis est, de perorationibus concitandus. Secunda, narratio; & tertia , confirmatio, fidem facit orationi. Sed s6ὶ amplificatio quanquam habet proprium Iocum, saepe etiam primum , postremuiri quidem fere semper , tamen.reliquo in cursu orationis adhibenda est , maximeque cum aliquid aut confir-Watum est, aut reprehensum . Itaque ad fidem quoque vel plurimum va-lct. Est enim amplificatio vehemens quaedam argumentatio , ut illa docendi causa sit; linc, commovendi . Et LluS . Perge igitur ordine quatuor mitii istas partes explicare. PATER. Faciam , & a principiis primum ordiar '.
Quae quidem ducuntur aut ex personis, aut ex rebus ipsis . Sumuntur autem trium rerum gratia , ut amice , ut attente audiamur . Quorum primus locus est in personis nostris , disceptatorum , advertariorum : quibuK initia benevolentiae cenciliandae comparantur, aut meritis nostris, aut digni
tate , aut aliquo genere virtutis, & maxime liberalitatis , officii , justitiae ,
invertus, vel permirtus. 3 Momentis eommutanda ) Aptanda rerum , verborum significationibus. 343 Gemma I. ιeνamra a velut alteraliteratura seul seriptio . Alii leg. germ,inaliteratiara . Loquitur autem Cicero de me muria arti scios
63 Amnisatio 3 Pertinet ad motum animi, & locum sepe liabet in exordio , sere semper in peroratione , interdum in me
476쪽
fidei ; eontrariis rebus in adversarios cianserendis , & cum iis, sy ὶ qui diseeptant , aliqua conjunctionis aut causa , Aut spe lignificanda ; di, fi iretio, aliquod odium , ostensiove collata sit , tollenda ea , minuendave, aut diluendo, aut extenuando , aut 38 compensando , aut deprecando. Intelligenter autem ut audiamur, re attente , a rebus ipsis oriendum est.
Sed facillime auditor discit , &, quid agatur , intelligit, si complectare a principio genus, naturamque causae, si definias, si dinidas, si neque sy
prudentiam ejus impedias consulione Partium, nec memoriam multitudinet quaeque mox de narratione dilucida dicentur , eadem etiam huc poterunt tecte referri . Ut attente audem audiamur , trium rerum aliqua conseque- inur. Nam aut magna quaedam Proponemus, aut necessaria, aut conjuncta eum ipsis, apud quos res agetur. Sit autem hoc etiam in praeceptis, ut, si quando tempus ipsum, aut GF, aut locus, aut interventus alicujus, aut
interpellatio, aut ab adversario dictum aliquod , & maxime in perorando , dederit occasionem nobis aliquam, ut dicamus aliquid 6o ad tempus apte, ne derelinquamus: &, quae suo loco de amplificatione dicemus, multa ex his poterunt ad principiorum praecepta trans serri. IX. FILIUS. Quid λ in narratione quae tandem observanda sunt ρ ΡΑ. TER. Quoniam narratio eli rerum explicatio, & quaedam 6r quasi sedes ac iundamentum constituendae fidei, ea sunt in ea servanda maxime iquae etiam in reliquis lare dicendi partibus ; quae partim sunt necessaria , partim sunt assumpta ad ornandum . Nam ut dilucide probabiliterque naris remus, necessarium est; sed aisumimus etiam suavitatem . Ergo ad dilucide narrandum , eadem illa superiora explicandi dc illustrandi praecepta repetemus , in quibus est brevitas ; eaque saepinime in narratione laudatur , de qua supra dictum est. Probabilis autem erit, si personis 1i temporibus, sit iS ea , quae narrabuntur , consentient; si cujusque facti & eventi causa ponetur; si testata dici videbuntur; li eum hominum opinione, auctoritate, si cum lege, cum more, cum religione coniuncta; si probitas narrantis significabitur, 6rὶ si antiquitatis memoria, si orationis veritas, & vitae fides. Suavis autem narratio est, quae habet admirationes, exspectationes, exi tus inopinatos , interpositos motus animorum , colloquia personarum, dot
res, iracundias, metus, laetitias, cupiditates. Sed iam ad reliqua pergamus. FILIUS . Nempe ea sequuntur , quae ad faciendam fidem pertinent . PATER. Ita est: quae quidem in confirmationem, & reprehensionem dividuntur . Nam in confirmando nostra probare volumus ; in reprehendendo redarguere contraria . Quoniam igitur omne , quod in controversiam venit, Tom. I. . M m m id c 1 Κώι Hsopiano Cum iis, qui iudica
turi sunt, communicata causi, nostra.
c si a Xuasi fedes o e. Narratio enim
viein stern:t , & quasi redem parat probatio nibus. 6i Si antiquitatis memηria vetusta exempla commemorabit r quod sacere t olent glares oc moris antiqui homi
477쪽
id aut 6aὶ sit, necne sit; aut quid sit; aut quale sit, quaeritur: In prI.mo conjectura valet , in altero delinitio , in tertio ratio . FILIUS. Teneo istam dii tributionem. Nunc conje4turae locos quaero. X. PATER. In verisimilibus, ct in 63ὶ propriis rerum notis posita est tota. Sed appellemus docendi grati A verisimile, quod plerumque ita fiat: ut adolescentiam procliviorem esse ad libidinem. Propriae autem notae argumen tum, quod nunquam aliter fit, certumque declarat, ut sumus ignem. ve. tisimilia reperiuntur ex partibus, & quali membris narrationis. Ea sunt Iopersonis , in locis, in temporibus , in factis , 6 in eventis, in rerum ipsarum negotiorumque naturis. In personis natur u primum spectantur, valetudinis , figurae , virium , aetatis , in rium. Deminaruin atque haec quidem in corpore: animi autem , aut quemadmodum assiccii sunt, virtutibus . vitiis, artibus, inertiis; aut quemadmodum commoti, cupiditate, metu, voluptate, molestia. Atque haec quidem in natura spectantur. In fortuna, genus, amicitiae, liberi, propinqui, assines, opes, honores, potet lates, divitiae, libertas, & ea, quae sunt iis contraria. In locis autem & illa naturalia , maritimi , an remoti a mari ; plani, an montosi; laves, an asperi; salubres, an pestilentes ; opaci , an aprici: dc illa fortuita, culti, an inculti ;celebres, an deserti; 6s coaedilicati, an valli; ob id uri, an rerum gest rum vestigiis nobilitari; consecrati, an profani. XI. In temporibus autem, praesentia, & praeterita, & futura cernuatur. In his ipsis, vetuita, recentia, in istantia paullo post, aut aliquando sutura.
Insunt etiam in temporibus illa , que temporis qbusi naturam notant, ut hiems, ver, aestas, autumnus; aut anni tempora, ut mensis, ut dies , uenox, hora, tempetias, que sunt naturalia. Fortuita autem, sacrifiei a. seiudies, nuptiae . Iam facta, dc eventus , aut consilii sunt , aut imprudentiis; quae est aut in casu, aut in quadam animi permotione: casu, cum aliter accidit , ac putatum sit: permatione , cum aut oblivio, aut error, aut metus, aut aliqua cupiditatis causa permovit. Est etiam 6s; in imprudentia necessitas ponenda . Reruiu autem bonarum & malarum tria sunt genera. Nam aut in animis, aut i a corporibus , aut extra essx possunt.- Hujus igitur materiae . ad argamentum subjectae , perlustrandae animo partes erunt omnes, & ad id, quod agetur, ex singulis conjectura capienda. Est
etiam genus argumentorum aliud, quod ex facti 67 vestigiis sumitur ,
bus ii .aad 1 quartam eών sit, .Philosophum ex Rhetore facies , ut est ι; ud Aristotelem lib. a. Potheriorum Analyticorum cap. I.
c 63 Propriis rerum notis Certis signis . quae Aristoteles in primo Rhetoricorum νεα- α vocat , α potissima sunt ad solvendam qaxitionem an sit. 6 In eυμι, ιδ Hie eυenta dicit , infra eventus , Ideli ea quae ex tactio eveniunt .
6s ae fraui 3 Verbum eoad seo usuria pavit Cicero etiam in lib. t Iia ad Attic. ep. I. quod cum Manutius concoquere non pontet, locum illum mutare conatus es h. 65 In imprudent Ex ipsa quoque im
prudentia oriuntur interdum even rus nece Giari Ia
478쪽
ut telum , eruor, et amor editus, titubatio , permutatio eolor Is , oratio In-eonstans , tremor, & eorum aliquid, quod sensu percipi possit - etiam, fi praeparatum aliquid , si eommunicatum cum aliquo , postea visum , audi. tum, indicatum. verisimilia autem partim singula movent suo pondere ;partim , etiam si videntur esse e igua per se , multum tamen , cum sunt εἶ) eoaeervata, proficiunt. Atque in his verisimilibus instini nonnunquam etiam certae rerum & propriae notae. Maximam autem facie fidem ad simi litudinem veri, primum exemplum ; deinde introducta rei issa similitu do; t γοὶ fabula etiam nonnunquam, etsi sit incredibilis, tamen homines
XII. FILIUS . Quid e definitionis quae ratio est , & quae via ' P Α-TER . Non dubium est id quidem . quin definirio genere declaretur , fle
c 7r proprietate quadam , aut et i m communium frequentia , ex quibus proprIum quid sit, eluceat. Sed quoniam de propriis oritur plerumque maia gna dissensio, definiendum est sepe ex contrariis , sepe etiam ex dissimilibus, sepe ex paribus. Quamobrem descriptiones quoque sunt in hoc genere cepe aptae , dc enumeratio consequentium; in primisque commovet 7 a explicatio vocabuli ac nominis. FILIUS . Sunt exposita jam fere ea , quae de facto, quaeque de facti appellatione quaeruntur. Nempe igitur ea restant, quae, cum factum constet, di nomen , s 73 in qualia sint , vocatur in dubium. PATER. Est ita , ut dicis. FILIUS. Quae sunt igitur in eo genere partes PATER . Aut jure factum defenditur , aut ulciscendi doloris gratia, aut pietatis, aut pudicitiae, aut religionis, aut patriae nomine, aut denique necessitate, Inscitia, casu. Nam quae motu animi, & perturbatione facta sine ratione sunt; ea defensionem contra crimea , in legitimis judiciis non habent, in liberis disceptationibus hebere possunt . Hoc in genere, in quo, quale sit , quaeritur , 73 ex controversia , iure & rectene actum sit , quaeri solet : quorum disputatio ex t 76 Iocorum descriptione sumenda est. FILIUS. Agesis ergo, quoniam in confirmationem & repre-bensionem diviseras orationis fidem, & dictum de altero est ; expone nun
de reprehendendo. PATER. Aut totum est negandum, quod in argumentatione adversarius sumpserit, si fictum, aut falsum esse possis docere: aut
ctis 3 Conte Data Si enim N Iere nequeunt quia magna . Valen quia multa, cte induunt vim propriae ste necessariae notae
e 6y Simili sudo Ad similitudinem eoli tio pertinet, quae definitur in lib. r. de in
c. o Fabula Quam parabolam vor: nt. i 3 Pretrietase Hac voce naturalem n-telligit rei disserentiam , &assectionem necessariam , quae ex disserentia oritur , diciturque a Logicis proprium quarto mod ἀ a 3 Exit eatio vocabulι a notatio , dc ea
sya 3 Qualia sint Cum constat an sit,
dc quid sit, quaerendum vale sit. Dbaras disceptationibαι In quibus judices non ex juramento de lege sententiam ferunt , sed ex aequo de bono pro arbitrio judicant ac γs Ex eon1νου res Ex lite orta quae ritur . num id quod laetim, esse constar , recte 8e jure factum sit . Quaestio porro haee finita revocatur ad in sinitam quale sit. 6 Loco iam inscriptione Ex Iocis arguis mentorum, quos Rhetores delit ibunt.
479쪽
redarguendat ea, quae Pro Verisimilibus sumpta sunt ό prunum dubia sumpta esse pro certis ; deinde citam in perspicue salso eadem posse dici e tum ex iis, quae sumpserint , non essici , quae velint . Accedere autem oportet 1 3 'ad singula ; sic universa frangentur. Commemoranda sunt etiam exempla , quibus simili in disput/tione creditum non sit; conquerenda con ditio communis periculi, si ingeniis hominum criminosorum sit exposita. viata innocentium.
XII i. FILIUS. Quoniam unde inveniuntur quae ad fidem pertinent. ha beo, quemadmodum in dicendo singula tractentur exspecto . PATER Argumentat Ionem quaerere videris, quae est argumenti explicatio; quae sum. pta ex iis locis, qui sunt expositi, conficienda, & 78 distinguenda dilu eide est. FILIUS. Plane illuc ipsirin desidero. PATER. Eit ergo ut sa. pia dictum est explic tio argumenti , argumentatio sed ea conficitur . eum suinpseris aut non dubia, aut probabilia , ex quibus id essicias , quod aut dubium , aut minus probabile per se videtur . Argumentandi autem duo sunt genera, quorum alterum ad fidem directo spectat; alterum se in flectit ad motum. 79ὶ Dirigitur,. cum proposuit aliquid , quod probaret . go sumpsitque ea, quibus uteretur ; atque his confimatis ad propositum sese retulit, atque conclusit .. Illa autem altera argumentatio, quasi retro . dc contra 8I prius suinit quae vult, eaque confirmat ; deinde id , quod proponendum suit , permotis animis iacit ad extremum . Est autem illa varietas in argumentando , & non injucunda distinctio: ut 8a; cum
interrogamus nosmetipsos , aut imperamus , aut optamus ; quae sunt cum aliis compluribus sententiarum ornamenta .. 83ὶ Vitare autem similitudinem poterimus, non semper a proposito ordientes; & si non omnia confirmando disputabimus, breviterque interdum , quae erunt satis aperta , pone
mus ; quodque ex his escietur, si id apertum sit , non habebimus necesse
XIV. FILIUS. Quid ἰ illa , quae sine arte appellantur,. quae jamdudum assumpta dixisti, ecquonam modo, ecquonam loco artis indigenti' PATER. Illa vero indigent: nec eo dicuntur sine arte , quod ita sunt , sed ea. non parit oratoris ars, sed soris ad se delata , tamen arte tractat , ct maximuin testibus. Nam de toto genere testium, 84ὶ quam id fit infirmum, fae Pe
sunt posita, oportet lingula evertere, ut reia v. g. Mio insidiatrerem Clodium intersecιν ωdaryuantur universa. Pollea retro pergit ad propositionem , si ni Dimnati. nda Per partes cIare ex- in ιator jure interficitur. Ponenda. 81 Cum interrogamus Cum argumen s I9 Dirigitur προγει imι, unde πρία, remur per interrogationem , aut per alias fi σις , propost O , quam Logici in scholis ma- puras, imperantes aliquid , aut optantes , un
Drem vocant. de oriatur vis argumenti ἀ
iasticis dicatur minor, a Latinis sumptio, vel in tribus argumentationis partibus, ut Vari uisumptio, Graece λει 'ς . In Dac igitur re- tur oratio, modo sat sine incommodo cauocia argumentatione I roceditur ordine a pro- sae non .
l mitione ad sumptiotiem, a sumptione ed con- 8 a Luam H infirmum Dicendum ar- lusionem vi tumema a restinionio ducta esie infirma, nec
480쪽
re dieendum est: & argumenta rerum esse propria; 83 testi inon Ia, voluntatum; utendumque est exemplis, quibus testibus creditum non sit: & tu si
de singulis testibus, si natura vani , si leves , si cum ignominia , si spes metu, si iracundia, si misericordia impulsi , si praemio , si gratia addu
cti; 873 comparandique superiore cum auctor rate testium , quibus tamen creditum non sit. Saepe etiam quaestionibus 88 resistendum est icit &dolorem fugientes multi in tormentis ementiti per tape simi , morique ma-Iuerunt falsum fatendo, quam insiciando dolere . Multi etiam sitam vitam neglexerunt, ut eos, qui his cariores, quam ipsi sibi essient , liberarent . Alii autem aut natura corporis , aut conii retudine dolendi , aut metu supplicii, aut mortis, vim tormentorum pertulerunt. Alii ementiti sunt in eos, quoς oderant. Atque haec exemplis firmanda sunt. Neque est obseu.rum, quin s quoniam 89 in utraque parte sunt exempla , & item adeoniecturam faetendam loci in contrariis contraria sint sumenda . Atque etiam incurrit alia quaedam in testibus , & quaestionibus ratio . Saepe enim ea, quae diei a sunt, si aut ambigue, aut inconstanter, aut incredibiliter disiunt, aut etiam aliter ab alio dicta, subtiliter reprehenduntur. XV. FILIUS. Extrema tibi pars restat orationis , que posita in pero rando est, de qua sane velim audire. PATER . Facilior est explicatio perorationis . Nam est divisa, in duas partes , amplificationem & enumerationem. Augendi autem & hie est proprius locus in perorando; & in cursu Ipso orationis declinationes ad amplificandum dantur, confirmata re aliqua, aut, reprehensa. Est igitur amplificatio gravior quedam affirmatio, quae m tu animorum conciliet in dicendo fidem. Ea & verborum genere conficitur, & rerum. Uerba ponenda sunt, quae vim habeant illustrandi , nec ab usu snt abhorrentia, gravia, plena, ibitantia, s yo juncta , si in s ct , cognominata, non vulgata, superlata, in primisque translata, cya 3 nec in singulis verbis, sed in continentibus soluta , quae dicuntur sine conjunctione, ut plura videantur. Augent etiam 93 relata verba, iterata, duplicaxa, & ea , quae adstendunt gradatim ab humilioribus verbis ad superiora d
ad causitan notriam uti velimu . Sunt enim loci eae is in partem utr3mque. so) Itin I vincta verba dicuntur, quae eomposita ex altis sunt . Ita tincta oratιο apud Quintilianum l. s. e. 4. Opponitur ameomposta .
sa 3 Nee ιn singulas eterhia a Malim n vana hine perioduni incipere, Ae pro meae te gere lae . Recedit fides NM. e seis Florent: ni , quem inspediat roratu meo laudatus La-gomartinus. cs 3 R.laia se. Hac percinent ad verborum figuras. cum alis alus relaruntur, iterantur, duplicantur. rerum natura niti , sed ab hominum volun
re cupide loquuntur e ideoque per exemia pla ostendencum, quam multis ereditum non
6 3 De sentatis 3 oppugnata in unive
Ium tessium fide, ad singulos veniendum. 8ν Compa νaniu qua a Comparandi sunt eum testibus Atinioribus almum caussarum , quibus tamen recte fides negata est. 833 R. .nutim es ) Evertenda consen
893 In x/νaesa paνrea Malim in unam que partem. Significat enim de testimonia diquaurones per contraria confrmari pose , si