장음표시 사용
111쪽
Ae demum Disciplinati enim est in tantam .eertitudinem quaerere sineundum unumquodque genus in quantum rei natara recipit. Proximum enim videtur , o Mathematicum persuadentem acceptare,oRhetari mdemons tiones expetere 4 Deinde Ea acceptatio solum videtur c
dere posse in eam expositionem , quae recurrit ad virum Prude tem . Reliquae enim constant iusta sorma cum suo genere, &differentia. Recursus autem ad virum prudentem habet aucto rem Aristotelem in re sintiliti, r.eth. cap. 6. post med. v bi m diocritatem propriam virtutis cxponit sic a me videm mediocritas rarione promta sit, aque ita ut prudens praefiniret. Idem praestiterataap.4. antenuem exponendo sic iusta,& temperara. Res igitur iusta, cir: temperantes dicrintur, cum fuerint tales , quales vir Iustus, vel temperans ageret .iustus Deia vir, ct temperans est, non qui haec agit, sed qui etiam ita agit,. ut iusti, o temper tes siolent. Vbi congeminatur .
ut vides, recursus similis nostro. Et quidem vir prudens est res v R ue adeo con spicua, & tot , itanti' ue indici isi tant multipli ter praeclara, ut quod resate ad ullum manifestatur, ipsa uideat ut Claritate clarescere . Absit vero, ut quisquam propaerea relate ad seipsum, quatenus diuo sibi iudicio plaudentem de prudentia, librare velit, an fundamentam sit graue, stu magni momenti . Qui emm ita si1bi defieri,ac credit, stulto discrLac credit, ut vul go dicitur. Haud minus absurdum etat,ut dum fundamentum graue, seu magni momenti exponitur relate ad prudentem, prudens vicissim distarneretur ab imprudenti, non Per asia indicta , dc propria eius pnaedicata, scd per hoc ipsum , quod soleat m ueri fundamentis magni momenti. Sic enim incideret tu circulum vitiosum, facile alioquin vitabilem . Denique expolitiones itar meae, ac definitiones sunt ex ijs , quae unanimi .contensu recipiuntur ab omnibus Theologis, qui egerami hucusque de ista uuaestione in terminis proprijs, itaut a uillus re ipsa distantiat, licet quamplures illorum egerint de ea diligentissime. Est autem praesumptuosum contemnere, & abijcere definitioncs communiter , ac unanimi ter receptas, &est paritor periculosum in rebus praesertim moralibus inducere novas, ac singulares definitiones. Quia definitiones paradoxae inducunt iconclusiones paradoxas, Quas remo nescit in materia morum esse valde periculosias; &quod est cumulus mali, indidem tesultat pertinacia . & incorri- stibilitas in doctrina, iquia destitutus manuductione legiti mae o finitionis, a qua dependet tota series reliquae doctrinae, necessario redditur intorrigibilis. Quod quale sit inconvcmensa, qua uislponte videt, & repraesentat bene Gerson. Par. a. lib. de rog. m
112쪽
ral. sub titulo de superbia, & vanagloria οῦ Rein eis, ait , inopias nibus, est ambaspropriis, per quam quis non est paratus eorrigi , damx-bitis, ct vix fasabilis est prasin is, re dum in rectoribus iatorum , aut apud religiosum esti cuncta turbat, re perdit vi
114쪽
Ex desectu libertatis opinandi,& physicae, & moralis.
Reproducitur argumentum ex defectu libertatis ad sp
cient actus opinatiui. AR T. ro . Transeo iam ad argumenta olim proposita a
uersus nostram sententiam , & plane digniora, quae attentε considerentur. Quae enim prosequuti hucusque sumus, tricae potius fuere, & aequivocationes, quam argumCnta. Duae a tem sunt dissicultates ex antiquis, circa quas potissimum aliquae de nouo superadditae mere ponderationes, quarum altera petitur ex defectu libertatis circa actus opinatiuos inaequales 3 altera ea demque maioris longe momenti petitur ex periculo peccandi, seu agendi contra legem, cui subest operatio consormis opinioni minus probabili, simulque minus tutae. Quia vero circa neutrum intelligi ulla ex parte possunt, quae de nouo superaddita ,& superaddenda sunt, quin simul oculis ea etiam subiiciantur, quae deaeramus iam in nostra quaestione, oportebit, ut nos illa patienter repetamus. Repetemus autem data opera verbosius aliquanto, ac fusius, quoniam aduertimus nonnullos, & quidem non ad modum paucos iacilius adduci, ut multa legant, quam ut multum considerent, quae paucis comprehensa sunt lineis; sicut sunt, quibus placeat magis longum iter, scd planum,quam breue, sed arduum; atque ab huiusmodi genij, & ing nil hominibus iniecta nobis est tota sere necessitas de utroque eo argumento rescribendi, cum si voluissent . attentius ea considerare , quae scripsinuis prius , aduertere facile potuissent, quomodo i de iis etiam satisfierer, quibus denuo perstrepunt. Art. I 4. Ad argumentum , quod attinet ex destini libertatis, praemittendum est, libertatem circa aliquem actum esse duplicem, aliam Contradictionis, aliam contrarietatis . Libertas co tradictionis, quae ix libertas exercitis dici solet, necnon libertas
115쪽
ad actuifi, Joad omissio aena actus, est potestas eliciendi, seu inducenai acthina aliquent tonuincta cuca potestate omittcndi, ac
suspendendi eundem actum . Libertas contrarietatis, quae & li-hertas specificationis, & li rias quoad speciem actus dici solet, nccnon libertas ad utrumlibet ex actibus inuicem oppositis , uti , Opponuntur amor, & Odium, assirmatio, & negatio circa idem, cit pote tas cliciendio. uinducendi actum aliquem coniuncta cum potestare eliciendi, seu inducendi actum oppositum , idest actum vel contradictorjum , vel contrarium circa idem objectum eliciendi. Dico utrobique, seu inducendi, quia potestas immediata voluntatis respectu proprii actus dicitur potestas cliciendi , media ia vero potestas eiusdem voluntatis, tum respectu alicuius proprij sui actus, tum respectu alicuius actus intellectus, alteriusve potentiae subordinatae voluntati, dicitur potestas inducendi talem actum per imperium . Certum iam cst apud Omnes in esse nobis libcrtatem exercitii, & contradictionis respectu cuiusuis actus opinatiui. Et ratio est, quia opinio ex tuo conceptu se habet ad verum , & ad falsunt. atque motivum opinandi proponitur cum fallibilitate , & cum periculo aliquo falsitatis, quae est sitammum malum intellec us. Nulla autum potentia , Iapitur cum omnimoda neccssitate, nisi a puro suo bono, & ubi est admiata aliqua ratio malitiae, eo ipso est adiuucta remora, & causa sussiciens, ob quam susperuit ab actu suo postit. Certum similiter praeterca est apud omnes inesse nobis libertatem speci--sicationis , & contra ietatis respectu cuiusuis actus opinatiui sab rem indirecte, & mediate. Quia postquam voluntas, Utens prae
.asserta modo libertate sua exercit ij, &. contradictionis, suspena Itomnem actum tam amrinatiuum, quam negati uani .circa obie
ctum propositum cum ratione dubatandi pro Vtraquc parte, pintest utique applicare intellectum considerandis, ac prGmouctardis rationibus utrius uis partis , prout sibi placuerit, eundemque sim id cohil re, quo minus actu consideret, ac promoueat ra Itones partis oppositae. Hoc autem praestito cito siet, ut pars praeelecta, scia magis perplacens nanciscatur eum apparentiae, &Verisinii litudinas gradum, ac excessum , qui abunde sussiciat ad. actu truncium eidem demum parti . Verum hic modus in dire-- , ac mediatae libertatis non est proprius, ac specialis respectu opinabilium, ted demonstrabilibus quoque communis. Notum inque omnibus Est per experientiam manifestam , auocari ab Vn ucque intelbinum pro libito , di quoties libet, quominus consideret veritatem iam demonstratam , dc rationes demoR-stiantcs , Quae habentur sub prospectu, eundemquc transferri ad
116쪽
considerandas, & omnibus modis promouendas lationes sita, dentes oppositum ; atque lioc pacto Vnumquemque traduci pro libito a veritatibus, tum ex fide diuina certis, tum cui dentibus etiam iam agnitis, ut talibus, ad absurdissimos crrores. Neque de hoc libertatis genere circa actus intellectus siue certos, si uaincertos, siue euidentes, siue obscuros , est ulla apud authores controuersia . Quapropter quicunque negata libertate specifuationis. seu contrarietatis quoad actus scientificos, assirmant nihilominus candem quoad . actus opinatiuos , cen sendi eo ipso procul dubio sunt affirmare quoad actus opinatiuos libertatem spectu cationis immediatam, & formalem . Armos. Quaestio itaque est de libertate ista immed ata specificationis quoad actus opinatiuos. An videlicet voluntas possit imperio suo adigere,ac determinare inrcllectum, ut assentiatur virilibet parti, prout ex alijs motiuis proprijs voluntatis cligere, ac imperare opinabundo ipsi placuerit, quoties adsunt, & habentur in prospectu rationes dubitandi pro utraque parte contradictionis, tametsi rationes unius partis lini essicaciores,& maioris momenti, quam rationes partis oppositae 3 Sentcntiam amrmatiuam eiusmodi libertatis tenent communiter, qui nobiscum con
sentiunt quoad usum licitum opinionis minus probabilis, & minus tutae, ut necesse minime sit singulos seorsim quoad hoc punctum referre. Solius P. SuareZ placet hic Verba referre , quia non nemo illum tentauit in dubium reuocare, cum tract. a. irI. 2. disp. IO. sect. Io. ponat istas duas conclusiones: Dico tertio : uando iudiciam intellectus est euidens non pendet a voluntate in specie attus . Dico quarto οῦ 'uando intellecIus non h.tbet euadentiam de aliquo
obiecto potes moueri a voluntate ad specιem actus. Qui autem opinatur,nunquam habet cuidentiam de obiecto,circa quod opinatur, sub ea ea ratione, sub qua de eo Opinatur. Ergo ex sentcntu P. SuareZ intellectus dispositus ad Opinandum quocunque domum modo ad id dispositus sit, semper potest moueri a voluntate ad speciem actus . Idem docet D. Thoria. lib. I. Cth. lect. II. ante med. Vbi agens determinate de opinionibus,circa quas versatur praesens nostra controuersia principalis, nempe de opini
nibus practicis, dicit: Sed quia operabilia Iunt contingentia, non cog tar ratio ad assentiendum huic, vel illi, sicut accidit in demonstrativis, sed in potestare habet homo, quod assentiat υni, vel al- ροπι contradimonis, sicut accidit in omnibus opinabilibus , ct marimἡ circa operabilia, in quibus plurima attenduntur , secundum quorum quodlibet aliquid potes itidi-
cara bonum. Atque in hanc sententiam exponit Aristotelem inibi dicentem . At si habitus ipsius aliquo modo sibi qui ue es causa , erit, Na ct ap-
117쪽
ω apparentiae ipse fibi Dodammodo causa. Quia videlicet imperium,scu motio voluntatis quoad opinandum euadit conforme inclis nationi habitus praeexistentis, & propria cuiusque libertate adquisiti prius, atque huic deinde imperio, seu motioni euadit necessario conirmis apparentia , seu opinio haec potius,quam op posita ; idque etiam immediate , quod solum est proprium ap- parcntium, S opinabilium ; oc non tantum mediate , ac per gyrum , quod in demonstrabilibus quoque fieri potest, ut dictum est . Negant nihilominus communiter eandem hanc libertatem specificationis quoad actus opinatiuos , qui nobis contradicunt quoad usum licitum opinionis minus probabilis , simulque minus Iutae, atque inter alios promouet eam sententiam prae- ccipuo conatu, & fuse P. Mercorus in sua Basi part. a. ab a
Art. Io6. Tria sunt praecipua huius sententiae negantis fundamenta , quibus eius auctores probare nituntur, quando in re incerta ex desectu euidentiae, vel nullae in alterutram partem occurrunt
rationes, vel aequales utrimque apparent rationes, in neutram
partem posse intellectum iudicando determinari, siue ex se, siue ea imperio voluntatis ; quando vero rationes, seu probationes qualescunque sunt emcaciores, maiorisque momenti Pro viast parte, quam pro parte opposita, tunc intellectum necessario, ex imperio voluntatis, vel lus pendi omnino sicut prius, vel ei parti asentiri, pro qua militant probationes meliores; idque expo aiunt, nonnulli ctiam probant exemplo bilancis, quae haeret in medio, siue insint utrimque aequalia pondera, siue neutram par tem ullum pondus grauet 3 si vero insint pondera inaequalia,ruit
necessario in eam partem, ad quam trahit maius pondus . Priv mum fundamentum sumitur ex auctoritate Aristotelis dicentis lib. 3. de anima tex. i 3 3. Licet fingen e pro tibito quidquid volumus ;opixari autem in nobis non es . Necesse erum es vertim, aut falsum dicere.
Vbi ponderatur primum negativa uniuersalis; opinari in nobis nouo. Esset autem in nobis, si liberum nobis esset assentiri viri liber parti pro libito 3 sicut eligere media est in nobis iuxta veritatzm, dc iuxta frequentem phrasim Philosophi lib. t. eth. cap. I. a. & 3.& alibi, non alia protecto de causa, quam quia medium proposietum prosequimur, aut reijcimus pro libito . Ponderatur rursus causalis 3 necesse enim est, quae esset insumiens, nilque conserni ad intentu m, nisi supponeretur tanquam certum, ac indubita tum , neque verum dici posse, neque falsum , quin adiit ratio, vi cuius determinetur , di quasi alligetur inici lectus ad alter. Lutrum illis determinate. Hoc enim sublato opposi cum
118쪽
potius verificaretur 3 nempe liberuui est verum , aut Blsum, dicere. ἰ
ponitur testimonium Philosophi isse, nec sitate
ARN IOIM Ut apparea nil aduersariis prodesse hoe testim niurn,conferendum illud est cum alio simili eiusdem Philosophi testimonio in eodem opere de anima lib. a. text.6Ο. ubi sic habet: Idcirco intelligere quidem es in ipso, cum voluerit; ρηιire autem non est in ipso . Necesse enim es adesse sensibile. Ex quibus profecto vestis nemo sanus intulerit, vel intellisere nostrum nulla prorsus necessitate esse restrictum, vel nullum prorsus esse locum Iiberae electioni quoad ipsum sentires cum sit manifestum , non esse liberum nobis ea etiam, quando voluerimus, intelligere,qui nullo unquam sensu percepimus prius, nilque in intellectu essi posse , quod non fuerit prius in sensu s esse ver4 liberum nobis , album videre, vel nigmna, & tangere molle, vel durum, Cum utrumque simul adfuerit. Quapropter solum subintelligitur discrimen libertatis quoad intelligere,& desectus liberratis quoad sentire, quantum sumit ad concludendam, quae sola intendebatur, distinctionem intellectus a sensu, di quantum cuincunt ra tioncs Virobique adhibitae 3 quatenns, ut vulgo di itur, sensus dictorum recte colligitur ex rationibus diccnoi, idque maximo in ratiocinante iuste, ut in Aristotele. Suffcit aut m ad conel dendam distinctionem inter intellemum, & sensum quaecunque specialis libertas quoad intelligendum , quae eadem non detur quoad sentiendum. Concludunt sistro specialensaliquam libertatem quoad intelligendum ι emsccmque libertatis defcc lim quoad lenticndum rationes pro viraq; ca parte propositae a Phi Iosopho. Quia videlicet uniuersalia; quae sunt obiectum intellectus, insunt quodammodo in anima, ex quo 'sciuel piae habitae suere illorum species, ideoque intelligi quandolibet, re quoties libet postunt, siue adsint secundum se , siue absint obiecta ill , ex quibus primitus emanauerant species deseruientes ad eosun dem univcrsalium ahstractionem. At lentibilia sunt extra an mam, nec illis sc motis manent amplius corum species intentis natesAc proinde sentiri eodcm modo minime possu ut pro libito, nisi ad lint physice, quoties sentienda sunt. Sicut ergo hac ratione nil obli anto su percit nihilominus in nobis aliqua libellas quin ad sciatibilia, actusque senticndi, ita etiarii respectu opinabilium,
119쪽
ix opinionum putest iu nobis stipere se aliqua libertas nil ob tan te testimonio Philosophi nobis obiecto, eiusque ration ,. Ic
Art. Io1. S pusianimirum in illodoco est qatuere distinctionem inter opinionens, & phesitasiam, seu imaginationem, sicuε in loco priori inter intellectum, & sensum QRatio in hunc scopum est, sicut in priorem,ex amplitudine ii Sertatis ad imaginandum, re ex re ictione Minatis, eiusdem ad mandum .. magilia3'. mur enjm, quati , Rupsido,dc qmiliter pikget,sive vera, siue laliaca sint , M appareant hidest , siue adsit aliqu/ , siue nulIa prvitis adsit ratio ut veritat aux falsit iis . Opi 4ri Rutem, quaquam.
aclisadubitata: apud omnςS de amplitudine libertatis ad i magi uandum, & derciuictuone Iiberyatis eiusdetri ad emunctandum , ,
non ni pus inaniter isssertur deiectum liberiatis qaload opinandum esse talcm, ut cum nullR eatenus liueitate compatibilis sit, proindeq; e li tum nobis nunquam esse posse opinari pro libi-- Io v ra inlibet partem contradictionis, tametsi assiinti simula rion, suid apnissi pro viralibet parte coruradictionis, scultam ad amrmpndum, quam ad negandum is Perinde namq ue non dicit hoc se undum Pbilosophu , atque non dicit illud primu m ; ocperindς certum, est ncutrum esse necessarium ad scopum eius, Vip ter ςa dictis. Ac dcmum qualis debeat esse ratio,quae supponitur esst. necessaria tam ad dicendum verum, quam ad dicendum falsum esse aliquid, seu tam ad assirmandum, quam ad negam
120쪽
dum ; an scilicet debeat esse praeualens ex se, de essicaciori quam ratio partis oppositae, an illi aequalis; an euiden , ω certifictiliva, an probabilis , &,in ira 3 nec uererint reatur ibi, λ Philompho ,
nec,insinuatur . . Venina, nequeoeterminres, Ut inlinsta I a 4 aut poterat, aut expediebat. - dia licet interpres pose erit verbum,opinarι ; certum tamen est Philosophum ibi agete de eminciare, & existimare in gen e prout ab mahit ab exist natione a ,& enunciatione certa, &m rea 3 per se , dc per aliut nota I prudenti , ct stulta, ut patet in oenu contextu r praeeddentem, &maximo eum; qui nibseqi litussi ii inediate. Quia post rationem alteram distinctionis eiusdem inter phantassUs; Ic emi la clatio nem , seu existimatione ui s .hdit sic : Sunt porrδ ct ipses exissim .ditionis differentia, scientia, ct opinio , o prcidensia, e ' ouae bis coii M. sunt, de quorum disserentia alia sit disputatio . Patet autem agendo degenere complecte Pte iub sς differti is v 'μς adeo inter Id dissi dentes, ila indigas rationum aeque inui ua diuersarum, non po tuisse, certe non debutile deterruinm ὐel esiam insinuari qualitatem hanc potius, quam illam rationis requisitae ad cnuncia n-duni, ac existimandum ι Sub inducunt igi in de suo aduersari
obsque ullo mari miro in retistotele rationem opinandi semper, ac necessario debere esb prae lentemex se I & maiorem aimpliciter, quam sit ratio praeconcepta part oppositae. Prior in contrarium ponderatio ex arr. I d ideo est deuectuosa, quia inser mone comparativo, qualis ibi est sermo Philosophi, ad veri-licandaru nebatiuam de altero extremorum sussicit, si id ,& eatenus illi derit, quod & quatenus assirmatum fuit dea itero ex tremo. Assirmata autem fuerat libertas quoad imaginandum nullius indiga rationis,sest praeualen acci non prkualenti Ne, Lgatur igitur in nobis esse opinari, utiquo Asis ne ulla similiter ra tionc sculpraeualenti bi seu non praeualenti, a quibus disthrentijs merito praescinditur . Λlteta ponderatio ideo deficit sequia licet in opinante necessitas dicendi verum, aut falsum possit esse con iuncta cum aliqua eatenus libertais, atque112d lli heptas sititi. dem in tali materia inseparabilis ab aliqua necessitate, ut patet ex dictis=, non tamen erat e re , ut Fidquarii diceretus deliber, tale, sed solum ut exprimeretur necessitas' quatenus oppositi amplitudini libertatis p passertae ad imaginandum , & qualem solam probat ratio subinducta ob ipso Philolopho,ut vitiuin iam est. Praeterea utraque ponderatio patitur manifestam instantiam in altero illo testimonio a nobis expenso in articulo praecedemi, ut apparet consideranti, quae ibi notata sunt. Oportuit me toti dem verbis haec dicere propter aduersariorum iniistentiam in era