장음표시 사용
221쪽
LIBER SE Cu Nnus. 28 tur. Veluti quoties poetae diem, noctem,auroram,aut Crepusculum exprimunt. Quanquam ne hae quidem
omnino otiose debent adhiberi: quod genus est illa Virgiliana: Nox e t. O placidum carpebant fessa soporem
ctuaque lacus late liquidos. quaque aspera dumis Rura tenent, somno posiasub noctesilenti,
Lensbant curas,di corda oblita laborum.
Pertinet enim haec descriptio nocturnae quietis, ad amplificandum Didonis dolorem, qui ne tum quidem Conquiescebat, cum omnia caetera quietem a gerent. Nam mox sequitur r At non infelix animum G huenusa, nec unquam Solvitur in somnos.
veris, hremis, autumni, aestatis, vindemiae, iustitit, Saturnalium descriptiones, ad hoc genus pertinenta uae saepenumero valent,& ad probationem. Mixtaeunt illae, quoties temporum qualitatem exponimuri puta pacis, belli, seditionum, factionum: Monarchiae democratiae r Simul cum ostendimus. quae virtutes, aut quae vitia tum maxime valuerint. Haec quidem sigillatim tractare conveniet nonnunquam exemcendi ingenii gratia. Verum absoluta descriptio ex his omnibus constat. Nam Horatius in ea quam modo citavi Satyra primum locum exquiliarum describit: deinde tempus, praeterea Priapi. ac maleficarum personas; Postremo,& sacrificium, dc fugam crepitu terrarum mire exprimit. '
IOeupletandi Ratio. Superioribus amnis sexta locupletandi ratio, q ''m παρεκαειν,Latini partim egressionem alii digressionem, nonnulli, excursum appellanx. Ea est, definitore Quintil. alicujus rei, sed ad utili
Iatem caussae pertinentis, extra ordinem excurrens
tracutio. Adhibetur autem vel laudandi gratia qualis
222쪽
Ds C o Py A: R seu M iqualis est apud M. Tuli pro L. Corne l. popuIaris illa virtutum Cn. Pompeii Commemoratio, in quam ille clivinus orator nam Fabii verbis uta vo Iuli
nomine ipso ducis, cursus dicendi teneretur, a Brupto quem inchoaverat sermone , divertit , aut Vitu perandi, aut Ornandi, aut d clectandi, aut praeparandi. Sumuntur autem ex iisdem ferme locis, quos modo retulimus. Ab expositione rerum gestarum'. adescriptione locorum, regionum,personarum: Item, atra Ratione fabularum, apologorum e Praeterea, RIocis Communibus, quoties amplificandae rei gratia in gloriam, in luxuriam, libidinem, quaritiam, turpem amorem, tyrannidem, iram , ac reliqua vitia dicimus, atque in his, caussa velut aliquantisper o missa, diutius immoramur. Aut contra, quoties frugalitatem, liberalitatem , continentiam, 1tia dia literarum, pietatem, taciturnitatem, laudibus efferimus, Hi tantum momenti habent ad copiose dicendum, , ut clari aliquot auctores, eos ex prolesiis tractaverint: appellant. Suntdc illi loci communes, his non dissimiles , quoties liberalitatis commoda
ponimus ante oculos, contra servitutis in Commoda, mutabilitatem fortunae, mortis sequam omnibus ne Cessitatem ,quantum valeat pecunia in rebus mor
talium, vitae humanae brevitatem, atque id genus alia innumera describimus. Porro longius immorari licebit excursionibus,vel
in initio die ionis: qualis illa Herculis Gallici apud
Lucianum, N. Lamiarum, apud Politianum descriptio: Vel in fine, quo jam 1estus recreetur auditor. Quemadmodum in Georg. fere facit Virg. In medio, si quando digredi licebit, celerius eo redeundum, unde digressus sis, nisi pars caullae jam ab luta digressionis ansam praebebit: veluti post narra tam caussam , quo ad secuturam argumentationem auditor reddatur alacrior: Aut post probationem, sive omnino post locos inamoeniores,quo taediiun subtilitatis discutiatur: Aut nisi res ipsa locos hujusinodi suapte sponte offerat, qui invitent ad diu ius immorandum.
223쪽
Diomedes Epitheton facit speciem Antonomasiae, finitque hunc in modum: Epitheton, est praeposita distinctio proprio nomini, aut ornandi , aut destiuen-cti, aut indicandi caussa. Ornandi, ut diva Camilla Destruendi ut, scelerumque inventor Ulystes. In dicandi, ut Larissarus Achilles. Sumuntur Epitheta ab animo: ut, Plato Plii losophorum sapientissimus.
A Corpore: Thersites Graecorum omnium defor- imosissimus: A bonis externis: neque id simpliciter, nimirum ab omnibus partibus bonorum, quae pro-DCis cuntur a fortuna. A genere, ut Moecenas generiosissimus. Ab opibus: Croesus regum opulentissi' nati S. A forma: Nireus formosissimus. A viribus: Miolo atraeta fortissimus. A patria: Ulystes Ithacensis rAb actu: monstrorum domitor HerCules: Ab evenis tu: bis capti Phryges. In sutima, ab omnibus fortuis nae Commodis, aut incommodis. Neque refert an haec Epitheta sint adjectiva nomina, neC ne, modo quocunque pacto proprietas quaedam attribuatur, non pers onis tantum verum etiam rebus: ut pr sep ε juventa β praecςps & amens consultor amor elea malorum voluptas 3 morosa, ac, dissicilis sene claue vitiorum expultrix Philosophia 3 humanae vitae speculum comoediai vitae magistra historia . In Poematis licebit naturalibus Epithetis uti, uir candida nix, liquidi fontes, frigida nox, volubilis amnis, auis reus sol. In oratione profa non oportebit adhiberi,
nisi emphasin quandam habeant, & ad rem propositam pertineant; ut, Non impetrabis causam tam ini quam ab Aristide justissimo: dc coram Catone severissimo morum censore audes agere Floralia Id potissimum siet in citationibus exemplorum, aut senistentiarum. Aristarchus eruditissimus, dc idem diligentissimus. Cicero, eloquentiae princeps: Plato,ce sissimus auctor. . '
224쪽
Octava dilatandi ratio sumitur a circumstantiis,
quas Graeci mist μεις vocant. Eae partim sunt rerum, ut Causta. Iocus, Occasio, instrumentum, tempus, modus, atque id genus aliae. Partim personarum. ut nati O, patria, sexus, aetas, educatio,disciplina, habitus corporis, fortuna. Conditio, animi natura, studium, anteacta, Commotio, Consilium, ΠΟ-men. Conducit autem ad multa circumstanclarum aptus ac tempestivus usus e Primum ad amp.ifican cum atque extenuandum , de quo mox paucis dicturi sumus. Deinde ad evidentiam , de qua paulo
ante diximust Praeterea ad confirmationem , dc probabilitatem. Facit enim ut tota oratio densi S ac Crebris argumentis undique differta sit,& Communita. Quae tametsi non explices, quasique in aciem edu-Cas, tamen pugnant per sese , Caussamque non mediocriter adjuvant: ut quemadmodum , licet aliud , agentem, tamen agnoscere liceat palaestricae aut musicae peritum: Ita ubivis ex hujusmodi circumstantiis commode suo loco admixtis Rhetorem inistelligere possis, quod quoniam per omnem oratio. nem fusum est. exemplo brevi ostendi non po-
Nona dilatandi ratio constat amplificatione. Ejus complures formae referuntur a Fabio. Nos eas breis viter attingemus, quae ad praesens pertineant institutum. Prima amplificandi ratio constat incrementor I uoties gradibus aliquot pervenitur non modo ad ummum . sed interim quodammodo supra summum. Hujus exemplum est apud M. Tuli. in quinta in Verrem actione: Facinus est vincere Civem Romanum, scelus verberare, parricidium necares quid dicam in crucem tollereῖ verbo satis dignotam nefaria res appellari nullo modo potest. Ad noc genus pertinet α illudicum congestis ordine quodam test
225쪽
LlBER SE CuNDus. I9ICircumstanti is, in contextu, dc cursu semper aliquid Priore majus insequitur. Hujus ecemplum est in seiscunda Cic. Philip . de vomitu Antonii et O rem non risu modo scudam, sed etiam auditu. Si inter coenam in tuis immanibus illis poculis hoc tibi accidisser. quis non turpe diceret In cae. u vero populi Romani negorium publicum gerens, Magister equitum, cui ructare turpe elIet , is frustis esculentis vinum redolentibus, gremium suum, & totum tribunal Implevit. Hic singulae voces incrementum habent. Etenim per se deforme fuerat, vel non in coetu vomere, in coetu etiam non populi, etiam non Romani, vel si nullum negotium gereret, vel si non pu-hlaeum, vel si non magister equitum. Haec si quis dia VIdat, ac circa singulos gradus immoretur, augebit . quidem orationis copiam e tamen minus essicaciter amplificabit. Huic contraria est Comparatio. Nam ut rncremento ad superiora tenditur et ita compar tio a minoribus incrementum petit. Fit autem comparatio vel fictione, vel exempli collatione.Fi-inione quam hvpothesin vocant , ut in prima parte exempli, quod modo retulimus ex Cic.Fingit enim hoc inter coemam accidisse privato. Ejusdem est iu
lud in Catil. Servi me hercule mei, si me isto pacto
metuerent, ut te metuunt omnes tui cives, domum meam relinquendum putarem. Collatione exempli,
'uoties proposito velut simili exemplo essicimus, ut ad quod exaggeramus aut proximum illi, aut par aut malus etiam videatur: velut Cic. pro Cluenti Cum exposuisset Milesiam quandam a secundis haeredibus pro abo tu pecuniam accepisse: Quanto est, inisquit, Oppianicus in eadem iniuria malore supplicio dignus 3 si quidem illa cum suo corpori vim attuli iter, seipsam cruciavit. Hic autem idem illud effecit per alieni corporis cruciatum. In hoc genere non solum tota totis,sed etiam partes partibus comparan Lud in hoc loco pro Milone. An vero vir amplissimus Scipio, Tyberium Gracchum mediocriter labefactantem Rempublicam , privatus interis eiit Catilinam orbem terrarum caede atque incendi vastare cupientem, nos consules perferemus t Hic
226쪽
re Catilina Graccho, dc status ReipnbI. orbi terraiarum , dc mediocris labefactatio caedi, & incenes iis,&vastationi , dc privatus consulibus comparatur. Quae si quis dilarare velit, plenos per singula locos habeat. Amplificamus δέ ratiocinatione: cum ali uiaerescit, sc aliud augetur, hoc modo: Tu istis fauci hus , istis lateribus, ista gladiatoria totius corporis firmitate . tantum vini in Hyppiae nuptiis exhin. seras, ut tibi necesse esset in populi Romani conspectu vomere postridie. Collisitur enim quantum vini hiberit Antonius, quod illa totius Corporis gladiatoria firmitas non quieverit ferre, & concoquere. Ad hanc formam referendum est , quoties res atrocissimas quasque in summam ipsi extulimus invidiam, elevamus consulto, quo graviora videantur, quae secutura sunt. Quod genus est illud Ciceronis .Levia sunt harerin hoc reo: metum virgarum Nauarchus nobilissimae civitatis pretio recle mit: Humanum estzAtrocissimum quiddam expectetur necesse est, eui haec quae sunt atroci a , comparata, humana atque usitata videantur. Amplificamus dc congerie verborum, ac sententiarum idem signi ficantium,quae ratio finitima est figurae σιμα ρισμέ. i. e. eoacervationi, de qua prius dictum: est. Utitur
hac M: Tuli. in actione pro Ligario : Quid enim tuus ille Tubero, districtus, in acie Pharsalica gladius agebat3cujus latus ille mucro petebatZqui sensus erat armorum tuorum quae tua mens oculi manus p ardor animit quid cupiebas quid optabas3ΗicveIut acervo crevit oratio. Idem fit interim omnibus altius, atque altius insurgentibus , ut in hoc exemplo. Aderat ianitor carceris, carnifex praetoris,morSterrorque sociorum, & civium Romanorum lictor Sextius. Amplificamus etiam quasi correctione quadam , ut Cicero in V errem: Non enim larem, sed raptorem, non adulterum, sed expugnatorem pudicitiae, non sacrilegum, sed hostem sacrorum religionumque , non sicarium , sed crudelissimum carnificem civium sociorumque, in vestrum judicium
Totidem autem sunt minuendi modi, quot sunt ampli.
227쪽
amplificandi. Pertinent ad orationis copiam dc illi vulgares amplificaudi modi cum vel adverbiis, vel nominibus, vel aliis partibus appositis amplificamus, vel in laudem, Vel in vituperium. Majorem in modum me Cicero delectat: Dici non potest quam tibi faveat socer : Verbis consequi nequeam quam me delectet Cicero. Verum de his augendi rationibus priore libro diximuS. Notus & usitatus est,& ille modus amplificandi,
cum speciem augemus generi collatam : ut cum omnes disciplinae liberales plurimum homini conciliant vel ornamenti, vel commodi, tum inprimis eloquentia: quanquam hanc quoque rationem supe-1ius attigimus.
Decima dilatandi ratio inde sumitur, ut quam maximum propolinionum numerum reperiamus. Est autem propositio Rhetorica , cui probandae adhibentur argumenta. Porro quemadmodum invenienda sit propositio. Fabius negat arte comprehendi poster caeterum ingenio, atque usu constat ea facultas. Atque inde fit, ut Cum plures eadem diui cc
rint, generibus argumentorum similibus utantur, alius tamen alio plura quibus utatur, inveniat. Suinuntur autem propositioneS partim ex his , quae sunt caussae vulgaris,partim e X his, quae sunt propriae caus-1 e. Exemplum sit hoc, quod placuit Quintillance
cum Thebas evertisset Alexander , invenit tabulas quibus CL tum talenta mutuo Thessalis dedi1le The-hanos continebatur. Eas tabulas, quod esset usus commilitio Thessalorum, donavit his ultro. Postea restitutio a Castandro, reposcunt Thebani Thessalos e Res apud Amphyctonas agitur: Centum talenta & credidisse eos Constat. & non recepisse e LisOmnis ex eo quod eas δlexander Thelialis dona
se dicitur . pendet. Constat & illud , non esse iis ab Alexandro datam pecuniam Thebanorum: In hoc igitur argumento nujusmodi propositiones ac par tς. c gli colu mae reperiendae sunt. PIinia par5 erit 3
228쪽
194 DE COPIA RE RuΜ Alexandrum nihil egisse donando. Secunda: non potuisse donare. Tertia, non donasse. Ac primae qui dem partis prima erit propositio pro Thebana S,jure repeti licere quod vi sit ablatnm. Pro Thessalis haec erit, tabulas non simpliciter vi qualibet , sed be Ilo sublatas esse. Ius autem belli plurimum valere in re-hus humanis: hoc regna . hoc populos , hoc fines gentium atque urbium contineri. Huic rursus aliam propositionem opponunt Thebani a Non omnia invictoris potestatem venire jure belli, sed in his, quae
in judicium deduci possunt, nihil valere jus belli.
nec armis erepta, nisi armis posse retineri. Itaque ubi illa valeant, non esse judicem: ubiIudex sit, nihil illa valere . Atque ea quidem e caussae circumstantiis sumitur,quibus ostendi potest. quid haec caussa distet a Caeteris. Ad hujus aurem propositionis confirmationem sumitura locis exemplum simile. Ideo captivos, si in paetriam suam redierint 3 liberos esse, quia bello parta non nisi eadem vi possideantnr. I ertia pro Thebanis propositio ducetur Scipsa ex cauta propriis. In eo judicio potissimum esse spectandam aequitatem, in quo Amphyctiones judicent. Aliam enim apud Centumviros, aliam apud judicem privatum, in ei sdem quaestionibus esse ratio nem. Atque hTC quoque eo valent, ut appareat hanc caussam distare a caeteris , in quibus jus belli valere debeat. Porro secundae partis pro Thebanis probatio suerit : Non potuit donaria victore jus , propterea quod id demum victoris sit, quod teneat a juscum sit in corporale , apprehendi manu non posse. Rursum ad hujus probaIlonem, adhibetur argumentum a dissimili , aliam esse conditionem haeredis, aliam victoris: Ad il lum jus, ad hunc rem transire. iam ex causae propitis altera sumetur propositi uperiori veluti subserviens : nempe haec: ut donemus jus alias ad victorem transire, certe jus publici, crediti ad victorem transire nullo modo potuit. Prois' pterea quod si quid populus Credidit, id omnibus debeatur. Et quamdiu unus superfuerit, is sit totius si immae Creditor. At Thebanos non omnes in Alexandri manu fuisse. Atque haec quidem non eget
229쪽
eg't probationibus. Tertiae parcis vulgaris, hoc est cuivis causta Congruens propositio erit hujusmodi:
Non donavit Alexander, cum tabulas donaret: ne
que enim in tabulis es Ie jus. Eaque propositio mulintis argumentis defendi potest.1A simili: neque enim quisquis haereditatis habet tabulas, idem haereditatis habet Ius. Et si forte creditor tabulas amiserit, non Continuo liberatur debitor. Altera propositio conlecturalis. est: Alexandrum non hoe modo donalle Thessalis tabulas, ut honoraret, sed ut de Cipeis iret : Eaque variis conjecturis erit probanda. Tertia iam non proprie ad hunc gradum attinet, sed est Veniti novae controversiae initium. Sumitur autem e propriis materiae: estque hujusmodi: ut omnia done
mus Τhessalis, ius belli valere in judiciis, & apud
hos iudices, &in publico caetu, atque idem de Cae teris et . tamen si quid amisere Thebani ab Alexan- Uro victi , id a Ca1sandro restituti receperint Oportet, maxime cum id velit Cassander. Item si quis uadeat M. Tuli. ne conditionem ab Antonio oblatam accipiat , nempe ut vivat exustis Philippicis, has ferme proposita onibus poterit uti: Nota esse cuiquam egregio viro tanti emendam vitam, ut immortalem famam amittat. Huic generali subserviet particularis e cirCum stantiis sumpta: Praesertim Ciceioni, qui tot laboribus clarissim .a, semperque victurum nomen sibi pepereriti ac mortem esse contemnendam tot praeclaris voluminibus editis facundissime demonstrariti maxime cum jam seni non multum Hvi superesse videatur. Rursum altera principalis sumetur a circumstantiis. Nihil infelictus elle, quani Ciceronem virum optimum , debere vitam Antonio, omnium pessimo. Tertia conjeciuralis erit, callide hoc agere Antonium , ut exultis prius Philippicis,in quibus intelligat,& suam infamiam sempiternam Sc Ciceronis immortalem plo ria' esse sitam: Deinde erepta vita , totum quoque CX tinguat Ciceronem. Item si cui matrimonium clisluadeas, his licebit uti. Prima suerit, si pieta tem spectes , Inat Iimonium est impedimento Pro
perantibus ad Christum : Secunda, si vitae jucundi
230쪽
tatem, innumeras curas secum adducit in se ix coniugium, atque hic protinus aperit se latissimus cam pus de comparatione commodorum coelibatus, cic in Commodorum matrimoniti Tertia , si libertatem. quam multi, & vitae anteponant, hanc imprimis adi mii conjugii vinculum. Deinde ad particulares venies, quae pol sunt elle innumerabiles, ut: Non haec dueenda est, non hoc tempore: Αur, tibi non est du- Cenda uxor, pauperi, seni, studiosio, valetudinario. Crescit autem numerus propolitionum etiam hoc pacto, quoties a fictione incipimus , qEemadmo dum pro Mil. Cicero : Fingite a Milone per in si clias occisum Clodium , tamen qui civem tam pestilentem pro salute Reipubl. periculo Capitis sui sustu- Ierit e medio, summis etiam honoribus dignus videatur . deinde ad seriam accedit et sed non occidit. Crescit item, quoties praeparandi causa duriorem aliquam propolitionem extra rem propositam praemittimus, quo mollior videatur ea quam conamur evincere. Veluti si quis in Consultatione persuadere cupiens , ut Romanus pontifex Venetos bello adoriatur, juxta proverbium, quo dicitur, iniquum esse petendum, ut aequum seras, sic rem prius labefactet. Sunt auctores nequaquam contemnendi,qui putant imperiim , ac profanam ditionem nequaquam
convenire , nuque dignitati summi Pontificis neque tranquillitati Ecclesiae, neque Christianae pietati, cui uni rebus omnibus neglectis. ille debet con su-Iere. Atque haec propositio,velut obiter ex abundaniati plurimis argumentis probari poterit. Deinde ad alteram descendet: ad hunc modum. Haec quidem atque hujusmodi multa, alius fortasse diceret di verum donemus convenire, tamen longe alienum estu clementia Christi vicem gerentis, qui dixit: Discite a me, quod mitis sum, oc humilis corde: hujusmodi principatum armis,tumultu, caede, sanguine vel petere, vel repetere. Post ad tertiam veniet, ut maxime fas sit, tamen parum est tutum , propterea quod anceps eventus belli: unde periculum sit, ne, dum temporariis, ac fluxis rebus, Ecelesiae statum