P. Rami, ... Ciceronianus, ..

41쪽

PETRI RAMI ille quidem arte, sed Latine tamen dicebat

quorum scripta omnia si extaret, Ciceroniana nobis essent: at de iis,qui restant, Caesar omnium Romanorum , ut e Cicerone ipso huius generis acerrimo ςstimatore didicimus, Latine

loquitur elegantissime: nec id selum domestiaca consuetudine,ut dudu de Laeliorum & Mi liorum familiis dicebamus. : sed quanquam id quoque credo filisse, tamen ut esset perfecta ilia ἀla bene loquendi laus, multis literis, & ijs quidem reconditis & exquisiitis ummoque studio& diligentia consecutus est: Quinetiam in maximis occupationibus ad Ciceronem de rati ne Latine loquendi accuratisisime scripsit: Atqui de mortuis oratoribus Tullius tantum locutus est: Quid Sallustius 3 quid M. Brutus 3 quid D. Brutusὶ quia Plancius ξ qui csseruius3 quorum epistolae quςdam extant ad Tullium

utrum Ciceronianae uritatis elegantia car bunt 'Quamobrem infinitas Latini sermonis varietates & formulas non a Cicerone, sed ab aliis Cicerone iudice licet assumam , Ciceronianisque nostris licet audientibus, tamen aequis sui iam spero) neque molestὰ ferentibus concluda, paucula quidem in Ciceronis libris esse non Ciceroniana : at ex aliorum scriptis, Ciceroniana quamplurima deligi posse . Neque vero tanta imitandi sermonis superstitio a Cicerone prosecta est ut iam dictu est,& dici praeterea potest) qui qumuis imitationem summe laudauerit,suaseritque deligendum, cu

42쪽

cICERONIANV s. Η

ius virtutes diligenter imitere, vitia prudenter caueas: attamen istam verborum imitationem tam religiosam nuquam opinor instituit. Grς-ci & Latini oratores singulis aetatibus unum prope dicendi genus extularunt: accidere vero non potuisset,ut multi similes essent,nisi unum

aliquem sibi proposuissent ad imitandum: ac tametsi voluntate pares,sacultate dispares erant, tamen cum in eodem veritatis imitandae genere versarentur, similes esciebantur. Haec autε similitudo nec in singulis verbis erat,nec in e

rum phrasi:sed in genere elocutionis & actionis, acumine inuentionis iudiciiq; accuratione & diligentia:Nec usquam Cicero docuit, num quempiam caeteris ita propositum fuisse, ut eius totum & solum sermonem imitarentur: imb vero ad parandam sermonis copiam, legendi,ait, poetae, cognoscenda historia,Ompium bonarum artium scriptores & dociores

legendi & peruolutandi: Quin quod totam

istam nostroruns Ciceronianorum imitationet penitus euerteret videtur Tullius omnem se monis imitationem damnare:Sed id postea ubderimus:Hoc certe Ciceronianum est, non ex uno authore aliquo,sed ex omnibus euiuscunque generis, copiam verborum & bonitatem. parare : in optimo tamen &excellentissimo

quoque diutissime permanere. Idem Cicer nianum imitationis tu licium Quintilianus mcutus est.Vt enim Cicero in Graecis oratoribus& Romanis laudauit , quod iii quoque lauda

43쪽

PETRI RAMI bile censeret: idque ad imitandum proposuit, quod se quoq; imitatum profiteretur: sic Qujntilianus omnes omnium cuiusque generis authorum, poetarum, historicorum, oratorum:

philosophorum laudes,quas cognoscere & imitari ad parandam verborum copiam, studioses

eloquentiae debeat,complectitur: nominatim que vetat , uni se alicui proprie, quem per omnia sequamur, addicere : Denique nullus ora-- tor Graecus,nullus Latin' quod animaduere

re potuerim) uni alicui ita penitus se dedidit,ut eius verbis & omnibus & solis uteretur. Qii obrem pueris in Graeca lingua Demosthenes, in Latina Cicero, in quavis alia,utqui'; De mosthenis aut Ciceronis similis crit quem admodum cx Liuio iam dixi maxime & diutissime imitandus est: sed neque ubique t tus , neque perpetuo solus: & quod nominatim de Cicerone disserui, generaliter accipi volo: ut nullus mulla Fente author totus & lus

imitandus perpetuo censeatur: omnes in uno

virtutes perfectae δc absolutae nunquam reperientur. Sed adhuc de authoribus Ciceroniano nostro,puri & clegantis sermonis gratia , positis ad imitandum,satis est: genus imitatio-- nis etiam dicamus: Conversio erit primum se monis in aliam sententiam,tum sententiae in alium sermonem: Conversio sermonis oratorii prima erit: volo enim, cum a doctore, verborum & singulorum intelligentia,& coniunet,

rum phrasis exposita Ciceronis discipulo su

44쪽

CICERONI AN Vs 3 tit,consimilis alicuius sententie thema vernaculi, sermone dictctur,quod Demosthenis, quod ceronis , quod expositi oratoris verbis Zephrisi reddatur: volo ut interdum non expositus craecus locus, Latine: aut Latinus,Graecc: Vel Vt rque etiam vernacule conuertatur. Stylo iam Piululum . confirmato, eadem conue sto in podiis adhibeatur: Versus enim soluere, Verba quaecum poetica, cum oratoriis permutare,tum parabhrasi audacius Vertere, contrahere quaedam.vd amplificare, sententia etiam permanente, Verburum genere & numero ta- tum conuerso & permutato,permittatur fanὸ:

Nec enim hic Quintilianum sequor, qui pueri lectionem apoctis incipit: Equidem ad excitandum variis affectibus, veluti sopitum tuu nis animum: ad exempla non solum Gramin ticae, us prosodia, Graeca praesertim de Latiana dissicissima sit, sed maiorum artium, quae deinde perdiscentur: sed morum imprimis no nestorum & laudabilium, quos ostentare pra ceptor discipulo selectis locis, dc unice commedare debeat, poetas iuuentuti concedam. Ad stylum autom sermonis inchoandum & in Gmandum , oratorum epistolas faciliores primumagisq; familiares malueri quaru imitatione pratoriis verbis & oratorisi coniunctis uti s cilius puer tabescet: Poeticae enim conuersi nis illud opus,etiam consummatis professori

bus esse difficile Quintilianus ipse alio loco. D iij prota

45쪽

st PETRI RAMI

profitetur:tantum abest, ut rudibus & incipiet tibus accommodatum sit. Ergo prima imit tionis via & pueris facillima est sermonis coii uersio. Verumenimuerb hic etiam aliqudi

quanuis in Cicerone,tamen nequaquam cic ronianum offendemus. Conuersionem cicero

duplicem hic agnouit, E Graecis alterad alterae Latinis: hanc videtur improbare, istam nobis solam relinquere: Sic enim Ciceronis ore Cran .sus Cottam de Sulpitium discip,ios scilicet magister instituit. In quotidianir autE cogitationi . bus,ait, equide mihi adolrecetulus proponere solebam illam exercitationem maxime,qua C. Carbonem nostrum illam inimicum solitum 'esse uti sciebam,ut avi versibus propositis qua maxime grauibus, aut oratione aliqua lecta ad eum finem, quem memoria possem comprehendere,eam rem ipsam,quam legissem,verbis

aliis quam maxime possem lectis pronuntiare: sed post animaduerti hoc esse in hoc vitii,quod

ea verba , quae maxime cuiusque rei propria, quaeque essent ornatissima atque optima, occupasset aut Ennius, si ad eius versus me exercerem,aut Gracchus, si eius orationem mihi soria proposuissem: Ita, si iis leni verbis uterer,nil prodesse : si aliis, etiam obesse, cdm minus idoneis uti consuescerem. Hoc dilemmate,Latinorum authorum conuersionem Cicero nobis adimere videtur. At orator eximis, omniuRomanorum longe elegansissime, quomodo iudicium.

46쪽

indicium istud tuum concludisὶ aut quam ta-dem nomini tuo iniuriam facisὶ Hac enim cMesusione,amatotes tuos,imitatores tuos, Cic ronianos tuos denique a te ideris reiicere.

Nam si te imitentur, verbis iisdem aut aliis Vtinecesse est si iisdem viantur,nihil modest,quia

verba,quae maxime cuiusque rei propria, quaeque ornatissima atque optima sint,occupasti: salijs, etiam obest, cum minus idonei uti consuescant: Itaque tanquam durus & grauiter OD sensus pater, aemulos tuos, veluti filios,ampliusimis orationis tuae diuitiis & opibus orbatos& exhaeredatos expellis: Ciceronianis tuis, i quam, Ciceronianorum, id est tuorum verborum usu interdicis: Sed id si bene singularem animi tui bonitatem noui) minimE cogitasti,

minime voluisti: Itaque ut in scripti ac voluntatis quaestione praecipis, contra scripti tui auctoritatem ius aequitatis & voluntatis tuae de fendam : Denique cum sit ista conuersio alia verborum, alia rerum, ut modb vesti corpus aliud, modo corpori vestis alia quaeratur: hic te potius dicam cum de rerum conuersione nominatim praecipias, ut eadem quidem propositi authoris sententia,sed in alia verba conuertatur & commutetur de hoc nostrae nouae sententiae ex iisdem verbis vestitu cultuque, nihil agere: Itaque qui volet,contra nos illud dilemma contorqueat,nihil veremum Necesse est

dixerit non Ciceronianus aliquis imitando

D iiij Cicer

47쪽

o DTRI RAMI Cicerone,iisdem verbis aut aliis uti: Concedo Si iisdem,nihil prodest,quia Cicero optima occupauit: Imo verb,inquam,plurim sim prodest, eo ipsoqubd optima occupauit: iisdem enim verbis imitandis,& corum sermone rebus aliis explicandis consuescemus Ciceronis more, id est proprie,intelli enter, & pure loqui: neque tamen Ciceronis orationem trascribemus, sed alia sententia subiecta, nouam ec Ciceronianam e verbis Ciceronis δc phrasi compone mussistaque Ciceroniani sermonis in aliam sententiam conuersio, quan uis a Cicerone repudiari videatur, Ciceroniana tame erit. Sed ii cde Latinoru conuersione: de conuersione Grς-corum reliquam Ciceronis orationem consi.

deremus. Postea mihi placuit,ait deinde Crassus,eoque sum usus adoles gens, ut summorum oratorum Graecas orationes explicarem et quiabus lectis,hoc assequebar,Vt cum ea,quae legerem GCece, Latine redderem, non sollim ver bis optimis uterer,& tamen usitatis: sed etiam exprimerem quaedam Verba imitando, quae noua nostris essent, dummodo cssent idonea. Hoc secundum conuersionis genus,rerum est, non verborum δc partam iam copiam sermonis in quem res transferas, necessario requirit.

Atque hoc exercitationis genere M. Tullius

Oeconomicum Xenophontis Latine conue tit: postea vero Graecos non oratores solum o

rationibus, sed philosophos philosophicis scho

48쪽

' CICERONIANV s. tiis conuertit & expressit: Ideoque etiam opera sua philosophica, appellat ἀπιγραφα tanquam descripta: quod suo loco dicetur rursum . Hac utranque conuersionis speciem Quintilianus etiam sibi placuisse ostendit: & tamen in illa

scriptorum Latinorum couersione, excusationis nostrae caussam non accipit: contra multis argumentis acute mouetur. Proximum est,ait,

ut dicamus,quae scribenda sint: Hoc exubera ris quidem est operis, ut explicemus, quae sint materiae:quae prima, aut secunda, aut deinceps tractanda sint: Nam id factum est etiam primo libro, quo puerorum: & secundo,quo iam robustorum studijs ordinem dedimus: Sed de

quo nunc agitur, unde copia & facilitas maxime veniat, vertere Graecum in Latina veteres nostri oratores optimum iudicabant: Id se L.

Crassus in illis Ciceronis de Oratore libris diarit factitasse: Id Cicero sua ipse per na frequentissime praecipit: Quinetiam libros Platonis atque Xenophontis edidit hoc genere transsatos. Id Messalae placuit, multaeq; stini ab

eo scriptae ad hunc modii orationes: adeo ut

tiam cum illa Hyperidis pro Phryne,difficillia

ina Romanis subtilitate contenderet. Et manifesta est exercitationis huiusce ratio : Nam &rerum copia Graeci authores abundant,& pli rimum artis in eloquentiam intulerunt: & hos transferentibus,verbis uti optimis licet:Omnibus enim utimur nostris. Figuras vero, quibus

49쪽

maxime ornatur oratio, multas ac varias excogitandi etiam necessitas quaeda est, quia pleri que a Graecis Romana dissentiunt. Sed & illa ex Latinis conuersio multum & ipsa contulerit: Ac deiarminibus quidem neminem credo dubitare, quo solo genere exercitationis dicitur usus esse Sulpitius:Nam & sublimis spiritus attollere orationem potest:& verba,poetica libertate audaciora,praesumunt eandem propriὸ dicendi facultatem. Sed & ipsis sententiis adiicere licet oratorium robur,& omissa supplere,& effusa substringere: Neq; ego παρ- ψιν, esset

interpretationem tantum volo: sea circa eosdε sensus certamen atque aemulationem: Idebque ab illis dissentio,qui vertere orationes Latinas Vetant,quia optimis occupatis, quicquid aliter dixerimus,necesse sit esse deterius:Nam neque

est semper desperandum, aliquid illis, quae di-

sta sunt, melius posse reperiri: neque adse i iunam ac pauperem natura eloquentiam fecit, ut una de re bene dici,nisi semel no possit:Nisi forte histrionum multa circa voces easdem variare gestus potest:orandi minor vis,ut dic tur aliquid, post quod in eadem materia nihil dicendum sit.Sed esto, neque melius,quod inuenimus,sit neq; par: est certe proximis.locus: An vero ipsi non sis ac saepius cle eadem re diacimus, & quidem continuas nonnunquam sententiasξNin forte contendere nobiscum possimus,cum alii. non possumus.Nam si uno tan:

50쪽

CICERONIANV s. 3 iam genere bene diceretur, fas erat existimari

praeclusam nobis ὶ prioribus viam: Nunc vero innumerabiles sunt modi,plurimaeque eodem viae ducunt: Sua breuitati gratia ,sua copiae: alia translatis virtus, alia proprijs: hoc oratio recta;

illud figura declinata comendat: ipsa denique utilissima est exercitationi difficultas. Quid, quod authotes maximi sic diligentilis cognos

cunturὶNon enim scripta, lectione secura transcurrimus, sed tractamus singula, dc necessaribintrospicimus:& quantum virtutis habeat, vel hoc cognoscimus,qudd imitari non possumus. Nec aliena tantum transferre, sed etiam nostra pluribus modis tractare proderit, ut ex industria sumamus sententias quasdam, easque versemus quam numerosissime: velut eadem cera.

aliae atque aliae formae duci solent. Hςc Qui tilianus inde Quintilianum sequenti statue dum & concludendum est, illam Latinae sententiae in alia verba Latina conuertanem,quia uis a Cicerone damnatam,attamen Ciceronianam δί rectam esse: Ita contra Ciceronis dis putationem conuersio non tum Latinorum

verborum in aliam sententiam, sed sententiae in alia gentis eiusdem verba laudabitur & pr babitur . Quamobrem qui Ciceronem &tota

dc solum imitandum tantopere existimant, reputent ex iis Ciceronis praeceptis, quam alienam a Cicerone sententiam defendant: Cicero omnes praestantes authores imitandos cen-