P. Rami, ... Ciceronianus, ..

61쪽

s PETRI RAMI prosectb nemo his viris gloria praestitisset. E

ce iterum de Caio Graccho cosimilis optatio: Vtinam non tam fratri pietatem, quam patriae praestare voluisset: quam ille facile tali ingenio, diutius si vixisset,vel paternam esset,vel auitam gloriam cosecutust Eloquentia quidem nescio an habuisset parem neminem. Ergo in his hominib', bona ingenia mali mores corruperur. Sic Fimbria, magna quide voce ,δc verboru sa-nξ bonorum cuisu quodam incitato utebatur: Miratur tamen Cicero tam alias res egisse populum Romanum, ut esset in ano inter dise tos locus. Fuit in C. Macro mediocris oratio: in inueniendis coponendisque rebus mira accuratio : sed omnem commendationem ingenii,vita & mores euertebant: Itaque authoritate semper eguit. Ergo haec virtutis, ex eaque verae authoritatis imitatio, maxime Ciceroniano

nostro proponatur: Quae si Ciceroni tanta adfui siet, quanta hilaris quaedam & fellitia natura semper adfiiit,longe maiorem eloquentia fidem habuisset. Sed reliquos oratores petiequamur. Pomponius, lateribus pugnans, incitans

animos,acer,acerbus,criminosus erat: Ab hoc igitur oratore,Cicero suapte natura vehemens& ardens,vehementior & ardentior factus est: Sed maximὰ omnium Iulius Caesar Strabo Ci-ςeroni in moderato genere dicendi probatus& spectatus esti Festiuitate enim & facetiis Iulius superioribus & aequalibus suis omnibus lo

62쪽

CICERONIANV s. 31gissime praestitit: oratorque fuit minimὰ ille

quidem vehemens: sed nemo unquam urbanitate, nemo lepore, nemo suavitate conditior.

Hunc igitur Oratorem cum ita Tullius laudet& admiretur, cui dubium esse potest, quin hic urbanitatis & leporis imitatio plurimum contulerit ΘQuid CottaξInueniebat acute, dicebat pure ac solute, de ut ad infirmitatem laterum,

perscienter contentionem omnem remiserat,

sic ad virium imbecillitatem, dicendi accommodabat genus: nihil erat in cius oratione nisi syncerum,nihil nisi siccum atque fanum: illudque maximum,quod cum contentione orationis flectere animos iudicum vix posset, nec omnino eo genere diceret: tractando tamen impellebat. Acumen itaque & puritat Cottae,Ciceroni placuit : utinam remisio aduersiis elationem & contentionem perinde placuisset. Antonius superest: in quo quid Ciceroni non fuit admirabile 3 Latinitatis laude caruit: hoc Vnum excipe,caetera cuiusmodi suntὶ In verbis& eligendis & comprehensione deuinciendis, nihil non ad rationem & tanquam artem dirigebat. Verum multb magis hoc idem in sententiarum ornamentis & conformationibus: Aetio vero singularis: gestus erat non verba exprimens,sed cum sententijs congruenS: manus,humeri,latera,supplosio pedis,status,incessus,omnisque motus cum verbis sententiisque consentiens: vox permanens: verum subrauca

E iiij natura

63쪽

ues PETRI RAMI natura: Sed hoc vitium huic uni in bonum c uertebatur: habebat enim sexibile quiddam in uaestionibus,aptumque cum ad fidem facienam, tum ad misericordiam commouendam. Logica etiam praestantior: omnia illi veniebat in mentem: eaque suo quaeque loco , ubi plurimum proficere & valere possent, ut ab impera tore equites,pedites,leuis armatura, sic ab illo in maxime opportunis orationis partibus col- docabantur : unde eraφ memoria humina: Erat praeterea non illa quidem veteratoria,sed tamecallida prudentia: nulla medita Honis suspicio: imparatus semper aggredi ad dicendum videbatur: setata paratus erat, ut iudices illo dicente nonnunquam viderentur non satis parati ad cauendum fuisse. Quid igitur Z audienti Cicoroni, quantum putamus exemplum tanti or toris, & imitationem contulisseὶ Ergo Romanum istum Demosthenem licet initio non audierit, tamen aliquando postea audiuit, chim secunda Tusculana ita loquatur: Genu,mehe cule M. Antonium vidi, cum contentd ipse pro se lese Varia diceret, terram tangere. Quamobre duobus primis auditionis annis videmus

quid Ciceroni profuerint publicae scholae,imo

ciuitatis & patriae exempla tam multa tamque varia:vt hinc planὸ pateat, quot oratores Tutilius audierit, tot eum bene dicendi magistros habuisse:Nec omnino Ciceronianu esse, quod Ciceroniani nostri contendunt, Ciceronem

64쪽

ci CERON IANV s. πnum omnino & solum perpetuo imitandum

esse, clim omnes Romanos oratores ausculi re & imitari Cicero voluerit: Nec tamen eos audiuit sol im, sed ipso auditionis tempore, acerrimo studio tenebatur,quotidieque legebat orationes oratorum omnium, dic adsimilitudinis exemplum commentabatur: Sic Crassi cum caeteras orationes,tuna Semilia imprimIs quasi

magistram sibi filisse profitetur. Sedenim contra istam Ciceronis instit nione fortasse Quintilianus existet, qui oratorum libros Ciceroni potius legendos, quam oratores ipsos audien dos fuisse sentiat. Alia vcrd ait segetes, alia a dientes magis adiuuat: Excitat,qui dicit,spiria tu ipso: nec imagine &ambitu rerum,sed rebus incedit: Vivunt enim ota & mouetur,excipimusque noua illa velut nascentia, cum fauore ac solicitudine: nec fortuna modo iudicij, sed etiam ipsorii, qui orat, periculo assicimur. Praeter haec,vox & aetio decora, commoda, ut quisque locus postulabit, pronuntiandi vel potentissima in dicendo ratio:& ut semel dicam, pariter omnia docent.In lectione certius iudiacium, quod audienti Dequenter aut suus cuiq; fauor, aut ille laudantium clamor extorquet: Pudet enim dissentire, & velut tacita quadam verecundia inhibemur pliis nobis credere, est interim dc vitiosa pluribus placeant, & a cor rogatis laudentur etiam, quae non placent. Sed

E contrario quoque accidit, ut optimis dictis

65쪽

13 PETRI RAMI fratiam praua iudicia non referant. Lectio,ii-era est, nec actionis impetu trascurrit,sed re petere saepius licet, siue aubites, siue memoriae penitus affigere velis : repetamus autem & tractemus: Et ut cibos malos & prope liquefactos dimittimus, quo facilius digerantur: ita lectio non cruda, sed multa iteratione mollita & velut cosecta, memoriae imitationique tradatur. Haec Suintilianus aeui tame responderi potest, hoc ipso iudicii celtioris argumento, quo lectionem praeserendam disserit, non satis effici, quod velit: hoc enim,quod auditor, qui com di & emolumenti sui caussa ad audiendum venerit, amore,odio, aut quolibet alio motu animi uacuus fauet & laudat,co ipso etiam,si Rhetoricae artis ignarus silerit, boni oratoris fructu percipit: Seper enim,ut postea Tullius disputabit, in oratore probando vel improbando,vulgi udicium cum intelligentium iudicio congruit. Quid cum doctus & intelligens auditor ad hanc auditioncm, tanquam eloquentiae publica auctione aliquam accesserit, nonne lucri& compedii sui gratia,quod in Rhetorica et cutione vel actione, in Logica inuentione vel

dispositione maximὰ probauerit, id ipsum sibi& imitationi comparabiti Quato vero melius& perfectius vitae ac sensus facultates & actiones in vivis animantibus,quam in mortuis intelliguntur, tanto spiritus orationis atque anim' ille plenius de uberius Inviva oratione anima

66쪽

maduertitur,quam legitur in mortua: Et Quintilianus videtur parum meminisse, quibus de

caussis publicam scholam priuatae praetulerit, qui modo auditionem, veluti publicam schola lectioni, tanqua priuatae solitudini postponat.

Itaque no immerito Aristoteles aurium, quam oculorum sensum,meliore doctrinae magistru& authorem iudicauit. Denique Cicero oratores ipsos & veritatis actores audiuit, eortamque .

varias & multiplices laudes coram perspexit:

interea tamen orationes lectitauit. Ciceronianus itaque noster cum Ciceronis exepto Grammaticis studijs institutus, didicerit proprie ac pure loqui & scribere, oratori que & Logicae

meditationis aliquid attigerit, ut per se comunes orationis & disputationis virtutes possit cognoscere, in foro, in templo,in omni denique loco oratores, si qui praestent & excellant, in primis audiat,& ad eorum similitudinem scidisum consormet: Erit in foro orator aliquis,erit in templo concionator aliquis, qui excplo plus in si ituet,quam mille praeceptis& regulis intelligi possit. Sedenim recurret huc obviam ille nescio quis Francicae imitationis in Grammatica reprehensor, eademque rationem probabilius in hac imitatione premet & urgebit: Nut . tum nobis,inquiet, Romanum foru est, in quo

de maiestate,ambitu, repetundis,capite,fama, fortunisque ciuium,oratorum eloquentia contendatur : haec enim pro moribus nostris, or tori

67쪽

PETRI RAMI

totis vocem non expectant,testimoniis & qu stionibus tota conficiuntur: Hoc theatrum Romanae eloquetiae fuit: Hominem occidat,oportet, qui vestra opera uti velit, ait ille, dum materiam hanc cauillatur : Nulla Romana curia, in qua de bello,parce,foedere,vectigalibus,prouinciis,monumentis & operibus publicis, or torum ingeniis concertetur: nulla rostra legib' rogandis & abrogandis, aut decernendis imperijs: haec omnia dominantis nutu, non or toris ornatu geruntur: Principiorum concili tio exigua, perorationis commotio breuis,digressionis oblectatio nulla: denique non in renum dominatione deuinctis poeulis nasci cu

piditas dicendi solet Quamobrem plenet illius

ac iustae eloquentiae speciem in hac gente i merὸ requiris. Enimuero quinuis haec ita sint, non ideo tamen in Franciae regno,loci nihil est eloquentiae relictum. Qus seueritas est iudici rum nostrorum,eadem quondam suIt Areop sitarum: illic per praeconem prohibebatur orato audientium animos commouere, ubi tameinuenta & perfecta eloquentia praedicatur: rectEque Aristoteles docuit E partibus orationis principium dc perorationem no attentis & imtelligentibus ellia necessarias, sed peruersi audiatoris gratia,extrinsecus assiimi, digression ἴmque iusta de caussa,vi aliena rem, repu fiat: &isto accuratioris dictionis genere non raro Tullius utitur. Neque tamen Areopagitis nostris

68쪽

CICERONI AN Vs.' et ea seueritas perpetua est, ut dicto aliquo nonnunquam recreari, miseria commoueri, acerbitate indignari nefas existiment: At materies subie a nulla est. Quid ergoὶNonne proximis superioribus annis in causta Prouinciae, fori Parisiensis eloquentia sic enituit, ut tota ciuitate maximus ad audiendum concursus fieret 3 An Abschinis & Demosthenis certamen maiore Athenarum assensione, vel admiratione celebratum estὶ An maiore praestantium oratorum fama,Verres δc Milo accusati sunt& defensi rDuos equidem Francos oratores, δc animi integritate , δί orationis facultate valdὸ praesta tes in foro Parisiensi cognoui, Gabrielem M rillacum,& Iacobum A uberium sut e mortuis

istos sine inuidia nunc appellem qui mihi que-uis Graecum vel Romanum oratorem, dicendi grauitate & magnificentia aequare viderentur: Nec tamen vitiis,& istius generis laude clarissimis permultis non maximam laudem tribuo.Quapropter,si quis Parisiese forum,ut de caeteris Franciae tribunalibus taceam,frequentau rit,ntiquid Antonios & Crassos, imo vero Hortensios & Tullios audire sibi videbitur 3 Nulla nobis sunt rostra: at stiggesta sent in templis pari,vel etiam ampliore ad agendum facultate. Excitentur ab inferis Demosthenes & Cicero,

Christiamque fiat: quid putabis illis apud Athenieses vel Romanos quoda licuisse, quod hoc tempore apud nos. non Iiccair Exordiri, pero

69쪽

rare,digredi,hortari,terrere,iaudare, amigere, miserari exhilarare: tonitrua denique Periclis, aut fulmina Demosthenas excitare, non modo iustum & G omnibus concessum, sed insigne& magnificum erit. E theologis, qui aetate memoriaque nostra floruerunt, unum Ioannem Guiencurtium Dominicanum hunc etiam sine sentationis suspicione nominare iam pos sum frequenter audiuisse me commemini, cumihi non solum laetitiam & admiratione permagnam adserret,sed meo quidem iudicio, ea eloquentiae speciem quam e praeceptis & exemplis summorum oratorum animo coceperam, propemodum expleret. At in regum dominatione deuinctis populis dicendi cupiditas nas.ci non let. Equiaem Tullii dictum agnosco, sed hominis Romani,& regum nomine, tyrannos intelligentis, quibus nihil Iuspectius aut odiosius est prudente & eloquente viro: imbuero quibus nihil ta propositum est, quam subditos omnes non solum facultatibus & fortunis,sed cognitione rerum & intelligetia spoliare, ut tanquam bestiis securius imperent: Itaque praestantium ciuium, velut eminentium papauerum capita tollere, cietates & conuetus prohibere, scholas,scientiarum virtutumq; nutrices euertere, omnia pro libidine agere,

Tyrannorum propria sunt: At regni Francici cum duae partes sint principes, quaeque longe in caeteras dominentur, religio & iudicatus: quis

70쪽

CICERONIANV s. c quis in Francia uniuersa, vel infimi generis io cive, queri potest,addummos utriusque principatus nonores , aditu. virtuti interclusiam esse Quid aditum non interclusum dico ξ an via latior magisque regia aspirantibus ad eloque

tiae Ciceronianae summam extremamque gloriam a Rege fieri sterniue potuit quam omnia linguarum ac disciplinarum ludis, professoribus, studiis regia beneficentia instituendis de excitandisὶ At si qua tantis bonis unquam Res

pub. florens ac beata fuit,vna Francia FRANC I s C et Aeetis, deinde HENRIC I filii regix liberalitate vere floret,vereq; beata est. Quapropter nullam hic ignauiae caussam praetexamus:

Amplissimus est ad agendum locus, amplissi

mus modo sit animus: S rudibus ac nouitiis deesse non potest, quem magno seo commodo audiant & imitentur. Sed tamen Cicero, ut dicere coeperam,auditor acerrimo studio te. nebatur legebat etiam & commentabatur: Sic Ciceronianus Ciceronis orationes, Demosthe- nis orationes legat dc obseruet: hae nanque lai

des Rhetoricae & Logicae, te quibus modo i quimur , sermoni certo astrictae non furit: omnium linguarum sunt communes: Sic Atticos Latine imitatus est Cicero, sic Gr cos & Latinos Francicὸ imitari possiimus: conuersoque illa rerum, qua Cicero se praecipue usiim signia ficat, huic loco & tempori iam plane conueniet: Haec ornamenta, haec argumenta, quVGraecu