Tractatus de scorbuto Ioannis a Bona Veronensis

111쪽

168 D g S e G R R U T cx: ista dissicilius peragitur, ejustriodi sunt, ut firmas par

tes roborando, & stimulando, attritum augente ullserrum, aromata o Quae cum ita sint, nemo non

videt, tot advenarum , & diaerentium inter se s lium naturam in raturam salis proprii corporis anumalis per gradus quosdam transire actionis, de mistemiae neccssariae r neque id subito, quodamque quus sermento fieri, ut quidam Voluerunt . Quo ma Ris autem actio ista procedit, eo magis alaalescentes fiunt sales, viribus corporis in hos diutius agent, bus . Eademque actione oleum quoque, quod ita sanguine est tenuius, acrius, volatilius , foetidius fit.

Hoc enim semel hic dixisse suffciat, pari graducum selium alcalescentiae, has qualitates in oleo augeri. Verum ad quem alcalescentiae gradum perdinei sales isti possint hae viventis corporis act One snemo facile determinaverit. Expedita utique ratio esset, si illos interdum omnino alcatinos fieri comstitisset. Scd hoc ab omnibus sere, qui in his re bus versati sint, negari solet: nam contendunt, humores, dum in suis vasis adhue moventur, in quo, ut dixi, vis posita est mutationis ejus, quae in s

libus apparet, quacumque Velocitate , atque attritu moveantur , numquam vere alcatinos fieri, utut eci

quamproxime accedant. Propterea in validissimis febribus sanguinem, qui prope mortem resolutus est , tamen alcatinae naturae numquam esse. Interea in toni quaedam extat observatio , quam saepe laudatus Suvetentus excitavit, eaque propositae sententiae comtraria. Habet enim, sanguinem in febre maligna quas erysipelatosa stminae e vena missum, adeo foetidum fuisse , ut ex ejus tetro odore, tam chyrurgus squam adstantes in animi plane deliquium inciderint.

112쪽

De qua observatione quid sentiendum sit, sine at istoris ostensione, veritatisque injuria , alii viderint ;mihi quidem non ita distincte relata esse videtur, ut dubitari non possit, foeteret ne sanguis in ipsa micsione, an aliquanto post ; quod mirum minus ei vi deri posset, qui summam in illo putredini, atque ideo alcatinae naturae vicinitatem fuisse concipiat , ipsamque putredinem aeris accessis protinus factam esse. Nam illud monstro simile est, in sanguine evena saliente foetorem tantum suisse, ut prae illo adstantibus anima deficeret, quod de putridissima

alvo , aut urina interdum vix dici poteth. Itaque optandum erat , ut susus , & curiosus Oblem vationem suam exposuisset Mortonus, quemadmodum Suvietentus fecit in sua tradenda . Nam cum in virgine, quae ex putrida synocho decumbebat ,

urinam vere alcuinam inVenisset, monet eam in Mperto aere tres horas fuisse priusquam ipse experimentum instituisset: υ) forie, ct diu in vesua haesisse,

antequam excerneretur, agramque post Oao horas periisse. Ex

quo facile intelligi potest, eam urinam non ex sanguine alcatinam secretam fuisse , sed propter m ram primum in vessica, deinde in aere aperto ta. Iem factam esse. De quo nemo dubitat, quin fieri possit. Sed hic quaeritur, num qui intra suos can, les fluunt humores, coactione, quam exposui, uinquam vere alca lini fiant. Quod Boerhavius fere negat , neque ulla prosecto satis certa observatione probari potest. Humores autem enuses, & cavit, te alb

113쪽

ii, D E S C o R R v T O. te aliqua, etiam intra corpus servatos, maxime si aeri accessus sit liber, putrescere, & vere alcat nos fieri, tam est certum, quam quod certissimum. Sed id alia omnino vi perficitur, quam ea, quae modo dicta esto Ruae enim in stagnantibus hum ribus oritur mutatio, a putrefactione proficiscitur , quae, & in animalibus, & vegetabilibus communis est, propter quam, & citrea poma , & acetosa herisba , quae acida sunt, mutantur, & alcatinum salem exhibent. Sed cum saepe in medicorum scriptis p trefactionis vocem Iegamus, scire licet humores

dum per vase ssuum , veram putrefastonem non suscipere. Ipse enim humorum Circuitus eos a putred, ne tuetur, quo sublato, vita eripitur, tumque putredo exoritur.' Ideoque cum circuitus ad alcaleleemriam tantum sales deducat, atque putrefactio eos inmninoe alcatinos faciat, haecque numquam fiat, humoribus adhuc circumeuntibus , neutro modo salem

scalinum in humoribus per vasa fluentibus nasci arparet . Quae cum ita sint, evidens est, quod initio dicebam, alcatinam aerimoniam, & ex ea dictum scorbutum, revera nihil aliud significare, quam eam humorum indolem , quae modo plus, modo minus ad alcalescentiam tendit, &sic, ut, quoniam ipse si nis humoribus proprius sal alcalescens est, si humorum constitutio, atque principiorum, quae eos componunt , commixtio ita turbetur , ut salinae particulae tantum quantitate, & Vi ultra caeterorum primcipiorum particulas proportione polleant, neque tamen ad majorem alcalescentiam evectae sint, eam acrimoniam , ejusque effectiam scorbutum ad sc linam speciem referre oporteat. Quare Videntur non

recte illi facere, qui nanc acritatem , quia solum salse.

114쪽

L I η. -IL C A P. 1 V. Hai salsedinem quamdam praehsert, in muriaticam speciem conjiciunt. Distat enim toto Caelo natura salis humorum animalium proprii a maritimi salis natura .. Neque interest, si hujusmodi acrimonia Ionge abest ab acrimonia Vere alcatina, quae cum in humoribus

talis existat, nutriquam ejus nomen ei conceditur , quae ad ipsam accedit. Haec autem accessio, modo major esse , modo minor potest, prout causae valia diores sunt, aut plures concurrunt ad salem acri rem volatilioremque emciendum . Nam animalium

humorum sal, quo plus ad alcatinum ingenium a cedit , eo etiam volatilior fit. Ex quo intelligittar , acrimoniam, de scorbutum aleatinum de volatili es.se, non de fixo alcati . Nam fixus alcatinus sal, ut

habet Boerhavius, i a j talis numquam a paret, nee in

animali, nee me ιabili, nec fossili materie. Sed nasciιaν ex solo vegetabiti per ignem violentum tantam. ergo ignis proles nata de vegetantibus eombustis in cineres.

Quod L ex cibis intra corpus sal alcatinus fixus co sci numquam potest , neque ullo experimento , imiaque destillatione sanguinis, & copiola urinae imventus est, unicus alicui videri potest restare casus acrimoniae alcatinae fixae, ubi sal iste pro medie mento assumitur. Sed primo is, si vere alcatinus est, raro adhibetur propter summam ejus adurentem acritatem . Sed sive is, vel solus, vel cum oleo mi tus , ut in sapone, sive illi adhibentur siles non quidem omnino aleatini, sed alcesinae naturae prois

115쪽

L i n. II. C A P. V. - I 3vationes satis sibi constare videantur: quod perspicaciorem quemque fugere nullo modo potest . Quae cum ita sint, evidens est, opinor, quaenam vera sit aleatina acrimonia , ejusque soboles' scorbutus , Min his laedens alcati cujusnam sit naturae . Causarum autem, quae hanc acrimoniam inducere comsiieverunt, una dicta est, nimius humorum circum-eumtium motus , & attritus e altera posita est in tardo adeo humorum circuitu, ut non satis ab ea mutatione illos tueatur, quae proxima est putres, ctioni . Quamquam enim putrefactio, ubi motus aliquis superest , non perficiatur , certum tamen est, ubi is maxime lentus est , ejus quamdam velut inchoationem fieri. Ea res, ut serius , quam adauctus motus, sic tamen intra aliquod spatium

ne effectum praestati t. magisque, si caloris major quidam gradus accedit; nihil enim plus ad putredianem, quam calor facit. Ergo si naturali tempestatis, aut artificiali cubiculi, & lecti calore, corpus perfunditur, proclivius ad putredinem existit, praecipue si in eo humores lentissime moventur. Idque periculum majus est , si calor cum humiditate comjunctus est. Idem potiori ratione contingit hum

ribus vehementius circumactis , quia tunc externo calori, internus calor accedit, quem aucto humorum motu, augeri certum est . Ex quo altera causa oritur , quam ob rem majori humorum a

tritu, ubi vis corporis viventis validior est, eorum

116쪽

,14 D s S COR BUTO. sal volatillor, & prope alasinus fiat. Nam id a ea re facile prestati potest. Ideoque non modo attriatius, in quo ipso magna vis inest, hoc per se facit:kd quoniam majorem ignearum particularum quant talem in corpus trahit, ab his in sua actione adjuvatur. Clarisi. Gorterus etiam inediam inter causas putredinis collocavit, neque injuria, quamquam, ut imperiori libro diistum est, inedia privatio est . Sed ipsa vis corporis viventis, quae naturaliter ex assumptis cibis humores alcalescentes facit , ouaeque fimajor est , majorem alcalescentiam iis inducit, eadem , si non quidem majori essicacia, sed longiori spatio i. sdem applicatur, eumdem tamen effectum praestabit, ut humores acriores, volatilioresque, magisque scalescentes fiant. Id ne contingat , atam plus subinde cibus facit, ex quci Paratus chylus sanguini assunditur blandus, subdulcis, re ab aleatina indole remotus , qui humorum acritatem lenit . ac temptrar, donec ipse quoque eadem actione acris,& alcalescens fit : tumque nova cibi necessitas est. Eademque ratio est, sive cibus deficit, sive ex eo factus chylus, in sangumem non venit, aut certe minima copia, ut in magna glandularum mesenterii obstructione , aut d victus thoracici compressione, vel ruptura et sive ubi venit, statim elabitur, ut in nimia lactatione, ut in diabete &α qui cassis pro totidem putredinisca usis ab eodem Gortero propcia nuntur . Et sunt profecto , sed omnes ex uno fonte manant. Hactenus recensitae causae acrimoniae aleatinae ejusmodi sunt, ut appareat, omnes cibos ,& potiones, in corpus ingestas, ad eam trahi posse. Cum enim acida vegetabilia, quae alcatinae naturae prorsus contraria sunt per has causas intra eo us

117쪽

L i n. H. C A P. V. t Iasmutentur sic, ut in alcalescentiam abripiantur , ma teriam alcatinae acrimoniae, & a materia animali su

peditari, & a vegetabili, manifestum est . Sed est tamen in hoc ipso.ingens discrimen , de quo dicam paulo post . Intelligi quoque potest, his causis consideratis id, quod variis locis suprapositum est, alias

scortati incies novissime in alcat nam non raro verti. Quod de rancida, propter humorum habitum ab alcalescentia non remotum, perspicuum est. N que valde potest esse obscurum de acida. Nam lenitus humorum motus, & stagnatio, huic speciei m xime propria est, & morbo in pejus ver , sere se-bricula accedit, quae stagnantis passim humores imterdum etiam a casalibus, acrimonia erosis, illic, atque illic effusosy m1jori calore sevet, ad mutationem putrefactioni proximam compellit . Neque desunt aliae raciones, quae deduci ab iis, quae supra dixi, facillime possunt . Quae etiam de muriatica specie vorae sunt, quemadmodum supra animadversum est, eo Ioco, in ques de ea sermo est institutus. Quamquam autem cujuscumque naturae cibi , & potiones materiam alcatino scorbulo quodammodo praebere videa tur, si causa: accedant &c., quas proposivi, tamen in his marnum d.scrimen esse solet. Nam cum acudae res omnium difficillime ad alcatinam naturam transeant, deinde aliquanto ettius, sed tamen sit sdifficuIter ace centes has non modo non conserie ad eusmodi acrimon am , si reliquarum causarum moderatio sit , verum etiam contra eam humores tueri intelligimus . Res vero alcalescentes non poGsunt nisi acriores fieri, & ad alcatinam naturam ma

plS accedere , promptcque talem acrimoniam Concitare: & multo magis , quae iam scalinae sunt , ut P a aqua,

118쪽

aqua, & caro putrida, quae materiam, & causam aD catino scorbulo suppeditant. Inserunt enim in coropus ipsum alcatinum salem , qui unicus casus esset,

in quo alcati in humoribus reperiri posset, si in iis

satis longo tempore perstaret , neque avolaret quam citissime. Illud notandum est, tum demum eum nocere, cum ita humores insecerit, ut eorum proprium salem in eamdem prope acrimoniam evexerit. Quae cumque enim aut vere alcatina, aut sere talia cum humoribus animalium commiscentur, ad putredinem eos declinare faciunt . Iam vero non modo cum

cibo, & potione, sed alia quoque via haec alcatina

in corpus venire possunt. Dixi petiori libro quomodo corpus subeant, & cum ejus humoribus commisceantur exhalationes, quarum aer plenus est. Quae si putridae sunt , dc alcatinae , quales fere esse eas , quae circum paludes volitant , proposivi, a quibus etiam scorbutum accersiri, aut veri monui, ea quo tamdem modo laedant , & cujus naturae acrimoniam, ac scorbutum suscitent, intelligi potest. Postremo ad id faciunt, quae prope scalina, intra corpus vi ipsius orta, dc naturaliter excernenda, vitio aliquo retinentur , ut perspirationis materia , putridae particulae κfaecibus in sanguinem cedentes , ubi diu , & saepius alvus suppressa eii . Ac perspirationis quidem suinpressio, aut imminutio, quae interdum propter aeris nimiam humiditatem , aud crassitiem , aut aliis de causis contingit, quantum ad scorbutum sectat , e dem in priori libro explicatum est- .

119쪽

De sorbati s tomatum explicaIione.

Post haec, quae de scorbuti natura communiter νproprieque de ejus speciebus dicta sunt, plana, Mevidens, opinor, ratio est, malorum omnium , quae eidem a ciantur , & idemtidem succrescunt . De quibus tamen pauca subjiciam, quia, ut supra positum est , etiam per haec in cognitionem naturae morbi venitur: vicissim vero, ipsius morbi explicata natura , symptomata melius intelliguntur . De nde consuetudini quoque serviendum est, ob quam, hisce praesertim temporibus, nisi symptomatibus omnibus e planatio ad hibita est, non putant, morbi naturam,& causas medentem cognovisse. Neque id reprehem do , sed modum quemdam requiro , ne sui muneris obliti medici, in haec quasi diverticula delabantur . Sed veterem hanc animadversionem ne nimis urgeamus . Ego in hac re agam summatim e primumque crassities humorum considerabo, quos effectus gignat, deinde transibo ad contemplationem acrimoniae e Tum, & perquiram, quorumnam symptomatum causa

fit: ultimo loco, firmarum partium debilitas quid es-ficere possit, expendam. Igitur crassitiei illius, quam in altera sanguinis parte adesse proposui, primus effectius, est dissicilis trajectio languinis ipsius per ultimas canalium angustias . Sed crassities interdum enetiam in sero , quod dixi in sanguine e vena mi nonnumquam concrescere. Quare dissicilis humoris trajectio non in rubris solum vasis, sed etiam ita albis, sue serosis contἰngit . Hinc quot alii sequam

120쪽

tur effectus, nemo non videt. Et primum vaχrum'

obstructio oriri potest , ex hac & inflammationes ,& tot tumorum genera, quae in scorbuticos incidere Consuerunt. Eademque Obstructio in jecinore, in ii ne, in aliis visceribus facta, plura alia mala suscitat, regium morbum, hydropem &c. Febresque tam variae, tam mutabiles se tam diuturnae, saepe visceris alborjus vitium , ut eam ipsam jecinoris, & lienis o structionem, saepe communem hanc crassitiem pro causa habent. Fit quoque propter vasorum obstru- stionem, ut fluxus humorum in vasis minoribus impediatur. Hinc atrophia , & imminutae , aut deficientes secretiones excretionesque. Ideo inter caetera spirituum animalium secretione , aut fluxu impedito, vel imminuto, aut aliquo modo turbato, & las situdo, & corporis gravitas, & torpor, ia tremor sequitur. Quo multum etiam conseri Vasiorum distenistio , quae fit propter obstructionem . Per eam enim circumposita minora vasa comprimuntur , ex quo eadem mala oriuntur , itemque alia non multum d.stantia, apopletici quidam, & te hargici, imsultus, nervorum resolutiones, convulsiones , vertigines &c. leviter compresso cerebro, vel nervis . Do-

lares etiam illos gravati vos haec ipsa movet vas rum distentio, quae fibrillas distrahito Tum, sanguine dissicilius arteriae pulmonalis fines transeante, spirandi disticultas, cord s palpitatio, &, dextro hujus sinu

enormiter repleto, anxietas premit, maxime ubi an, mi, vel corporis motu aliquo ejus circuitus concitatur . Et anxie atis causia ipsa quidem est sanguinis crassities, sed haec interdum hujusmodi vasorum opinpletionem in arteria pulmonesi , & dextro cordiς 1, nu, interdum in vena portarum facit, anxietate aeque