Tractatus de scorbuto Ioannis a Bona Veronensis

51쪽

De Scorbati Musis In genere

Upositis iis omibus, quae pertinent ad scorbutum, ejusque species cognoscendas, & ad praesagium

instituendum, ipsius quoque causas exponam. Malui autem illa praemittere, ut morbi quaedam ratio, ac velut ingenium extaret observationibus detectum, antequam ad illius naturam investigandam accede rem. Ideoque etiam causas ejusdem prius exequar, quia harum cognitio in deprehendenda natura moris hi plurimum valet. Causae vero illae plures sunt. Ego de singulis dicam, ubi pauca in universium proposuero. Notissima causarum partitio est in praedispone tes, & Occasionales. Praedisponentes vero vel particulares sunt, vel universales: particulares, quae ortiuntur a propria cujusque constitutione; universales, quae fere regionis sortem sequuntur. Hippocrates utrasque designavit e primas, Cum naturam a natura

differret alteras, cum homines differre dixit inter se, pro regionum varietate. Sed si quis curiosius aestumat, causae illae universales sere procatharticis comtinentur. Nam quidquid regionis varietas in corpora potest, id aeris maximam partem, victiisque ratione potest, quae in aliis locis alia sunt. Verum da aere, cibo, potione, exercitatione &c. sermo institubtur eo loco, qui est de rebus, ut Vocant, non nuturalibus, quae inter procatharticas, sive occasionales causas haberi solent. Quod eo dico, quia cum scorbutus septentrionalibus gentibus endemius dica-rur, gentes illas saepius quidem in morbum istum

incura

52쪽

incurrere intelligamus: huius tamen rei rationem in latentibus causis quaerendam non esse, sed in evudentibus sic, ut si in locis etiam a septentrione dissitis causae istae concurrerint, ut certe possisnt, eumdem morbum sint concitaturae. Quod, ut spero, clarius elucebit, ubi praecipuas scorbuli causas cxpendam, quas maxime ad aera, cibum, potionem-cue referre solent. Et jure quidem. Nam hoc ipso, quod endemius quibusdam Iocis is morbus est ,

ejus causam in aere, victuque positam esse concipiunt, quibus omnes ad vitae conservationem neces.sario uti debent. Communium enim morborum, ut Hippocrates dudum proposuit, communes causae sunt. Sed praeter dispolitionem illam, quae ex usu harum rerum paulatim exoritur, requiritur etiam latens illa corporis inclinatio ad eum morbum, quae non coninjectura, sed fere observatione, & experientia cognoscitur. Nam ne in septentrionis quidem non dicam, omnibus regionibus, Led eadem civitate, aut pago, omnes, inquibus eaedem causae sunt, scorbulo Iab rant, ut neque in pestilentia loci alicujus omnes as.ficiuntur. Quam notitiam exitu demum assequimur, conjectura antea non comprehendimus. Quod s ataditam hanc praedispositionem ad scorbutum fere si,

Ium in septentrionalibus gentibus reperiri aliquis comtendatr quaeram quodnam habeat is hujus rei argumentum. Exitum ipsum inquiet. Plures enim ex iis scorbutus male habet. Quod equidem faciIe credo . Sed nusquam ne alibi neque in Gallia, neque in Italia scorbutici reperti sunt Ut si in h.s quoque regionibus aliquos eo morbo assectos fuisse, & idemtidem assici concedat, nullam argumenti vim esse

ipse fateatur, si nullos, veritati repugnet. Multit G do a

53쪽

.do autem scorbuticorum sub septentrione , non tam abditam corporum inclinationem, quam concursium, di incessantem vim causarum externarum ostendit .

Nam Itali quoque ut de iis potissimum loquar, qu nam praecipue nomine haec est omnis instituta disputatioὶ Itali igitur si palustribus locis degant, victusique rationem suscipiant, & similem, qua utantur septentrionales illae gentes, quibus proprius esse mota hus iste dicitur, dubio procul eumdem ipsi quoque

contrahent. Id omnino verum esse apparebit in petiquisitione singulatum causarum . Neque enim nune ero Iongior in re clara, α evidenti, de qua etiam plura alio loco dicenda sunt. Igitur ut ad ipsius tamdem scorbuli causas veniam, moneo me de iis tantum verba iacturum esse, quae praecipuae sunt, sequasi in conspectum collocatae . Nam quae tandem causa laedere sanitatem potest, quae per longam seriem supervenientium causarum scorbutum inducercinon possit Z sed hujusmodi remotissimas causas non

persequar . Recte Celsus e Mihil omnino ob anam ea fam fieri . Sed rae pro causa apyreben.i, quod estnisti e plurimum viderar. Itaque de aere, cibo, potioneque,

maximis istius morbi causis, loquar: tum de quiete,& exercitatione, de animi affectionibus quibus dam, deque morbis nonnullis, ex quibus eum gigni inter omnes fere scriptores convenit - Postremo pauca adstam de haerediratia dispostione, & contagione.

54쪽

CAPUT SEXTUM.

De aere scorbari causa.

IGitur maris, & paludum accolas scorbulo impri

mis obnoxios multorum observatione compertum est. Ratio requiritur. Hanc in aeris qualitate positam esse iidem credunt: neque injuria . Quis enim ignorat in variis terrae tractibus aera varium esse paut hanc varietatem maxime a diversitate effluvi rum oriri, quae, a caeteris corporibus manantia, per eum seruntur Ac aer quidem palustris copioso aquarum vapore crassus , humidusque efficitur. Humido autem aere perspiratio minuitur ca), retentumque perspirabile corporis humoribus acritatem inducere magnus B rhavius docuit b in , posteaque vir industrius Gorterius comprobavit. Neque id satis est, Verum inde putredo quoque prompte nascitur. le 3 Corporis enim humores ad scalescentem indolem proniores sime, quo diutius ipsius corporis vires patiuntur . Perspirationis autem materia in corpore monet Iongo tempore, antequam in eam subtilitatem veniar, ut a minutis vasis, in sium ma cute apertis, e

halare possit. d in Ex quo illam excrementum esse tertiae coctionis Sanctorius se) & Gortems judicarunt.

55쪽

11 DS S c o R a II T O. Sed putrida corruptela oriri praecipue solet, ubi pe spirationis suppressio ab humido aere proficiscitur, si magisque, si aliquanto calidior est. od si, ut alia quando fit, corporis vitio humores in ipsius naturam

minus convertuntur, imminutum ab humido aere

perspirabile, acrimoniam quidem iis asseri , sed altiore diversem, frigidam scilicet, neque adeo fac, em ad putredinem . Alter humidi aeris effectus, i, xitas est , debilitasque solidorum, a qua quae possint oriri mala, Boerhaavius omnia diligentissime exposuit b in . Ex his ad propositum faciunt haec maxime: Liquidi stagnatio -- iquidorum cruditas , Danta ne a corruptio. . . . facilis vasorum dissolutio ab internis ,

externi e causis. Eadem de maritimo aere dici po sunt, quatenus humidus est. Quin etiam in aeris humiditate posta est praecipua ratio, quamobrem qui aedifitiis habitant humilibus, iisve aedium etiam Partibus, quae prope tum , vel infra id depressae sunt, in morbum istum tam facile incidant, maxume si in loeis illis etiam dormiant. Quod peric Ium majus est, si parietes neque calce obducti sunt ,

neque asseribus , neque pavimentum lateribus instructum est, neque frequens ignis accenditur . Iam v ro palustris aer multas praeterea particulas habet, Gue effluvia acris, & putridae indolis. Haec effluvia, aquae, praesertim cum conjectis , aut innascentibus plantis corruptae, emittunt; cum etiam quaedam ex palustribus plantis acres, & venenatae sint. Tum e

56쪽

.L I 8. I. C A P. VIἰ 13 iam multa animalia amphibia, multa insecta, multae mintitissimae bestiolae in paludibus, & circum has

degunt, quorum cadavera, semina, exuViae, excrementa corrupta putridum halitum per arra diffundunt. Quae res cum accurate a summo viro Lancisio tractata fit iis in libris, quos de noxiis paludum effluviis comscripsit, & ab aliis quoque, sermonem meum non requirit. In mari quoque nativae plantae tabescentes, puscium etiam vastissimorum, aliorumque animalium hominumque submersolum cadavera, putridas exhalationes dispergunt, non minuS, quam tot excrement

rum, S: sordium genera, quae in illo sunt: putridaeque exhalationes, iis maxime in locis abundant, in quibus aquae minus profundae sunt, ut sere prope littora, quae

prae erea aquis idemtidem recedentibus, copiosis p trefactis recrementis ob uta remanent, ut gravissimus odor testatur. Promptior putredo est, si diutius venti silent, ut Myleus confirmavit, taὶ casu nam tarum illorum, qui cum quatuordecim dies Indicum, α Africum mare, si te ventis, quietissimum habuis.sent prope morituri sibi videbantur, prae intolerabili aquarum foetore, qui, Vento superveniente sublatus est. Ex quo fit, ut etiam ex palustribus locis ea peiora sint, quae ventis minus perflantur. Atque in carceribus quoque, & nos comiis persaepe scorbutus oritur. In quibus accusanda sunt procul dubio p trida est uvia, quibus aer inquinatur ppopter angustias, & squalorem, & sordes , aegrorumque, atque

infirmorum perspirationem. Quod si carceres humilibus s

57쪽

Iibus, udisque locis positi sunt, magisique, si solum

humore scatet, ea quoque damna contingunt, qua ab humido aere proficiscuntur. Porro tot variis particulis plenus aer, corpora nostra non solum externo

tactu, & stomachum intrando assicit, sed etiam per subtilissimos meatus, quos Boerhaavius bibulas venas nominavit jure, multas illarum rerum in sanguinem compellit, quae cum venae per totius corporis super ficiem nequentissimae sint, dici non potest j quantam emuviorum copiam combibant. Neque illis carere pulmonum vessicuIae videntur j ut ideo quamquam elasticum aerem per eas in sanguinem non ingredi omnino concedendum si , tamen illum in elementa divisum, smulque multas exhalationum particulas minutissima eum eodem vascula subire , nemo ullus negare possit. Ex his, ut opinor, apparet, quot mOdis . & quam variis acritatis speciebus corporis h mores ab aere vitiari interdum soleant ad scorbutum concitandum . Ac de his quidem inter omnes comvenit . Sed magna dissensio est, utrum aer, nimiis

potissimum frigoribus, scorbutum gignat, an ad sco buti originem frigora nihil pertineant. Mesti enim, ii scilicet, qui morbum istum septentrionalium fere tan.

tum regionum esse proponunt se eum ad vim frigorum referunt: & hoc ipso argumento utuntur, quod

illic seinbutus frequentissimus occurrat. Ego sic exbstimo, eos, si aera nimis frigidum aliquid conserre ad scortatum putant, probabilem rationem haberers volunt non oriri scothutum nisi in frigidis regi nibuς, errare. Nam Sc in Ilesia, ubi carium temperaetissimum est, is morbus satis frequens est, & sub servidissimo caelo, qui in orientales Indias navigant, eodem invaduntur, & praeterea eumdem aestate ma

58쪽

L i s. I. C A P. VI. IIgis vigere, & prope expulsum reverti Paupartius in Gallia observavit. aὶ Non enim considerant, cum sub septentrione tantam esse scorbuti frequentiam norint, alias, praeter frigora, moIbi causas illic concumrere , ut ingentem vim paludum, vel natura , vel arte constructarum, vicinum mare , quod saepe a pios terrae tractus sub aquis mergit, aliaque quam plura, de quibus dicendum erit. Neque tamen fas est, frigidiorem aera nihil agere. Nam humores cer te cogit, ex quo cum stagnare iidem possint, etiam in alienam , & acrem indolem migrare possunt.

Quid Z quod frigido aere perspratio imminuitur, ibin Neque ideo dico , quod etiam in sanitate minor hyeme, quam aestate, perspiratio non sit; sed quod

frigidus aer, ex levi quacumque occasione, eam turbare consueverit . inod quemadmodum humorum indolem pervertat, eosque in acrimoniam deducat

supradictum est. Cum igitur ipse per se humidus aer id ipsum praestet, quid fiet, si frigidus simulsit Z Nemo autem ignorat, frigidi, humidique aeris

noxas graviores futuras, ubi ei aperte aliquis matutinis, aut vespertinis horis sese committit, magisque,s noctu, & multo magis, si sub dio etiam somnum capit. Cum haec frigidi aeris vis sit, non ea minor: est, quam calidus ad scorbutum habet: adeo falsium est, sub frigido tantum morbum istum gigni. Itaque

nimii calores tenues corporis humores auferunt,

crassos magis compingunt, sales oleaque in summum

59쪽

sis D g S c o R B U T o acrimoniae gradum efferunt, ex quibus proxima est

ad putredinem dispositio. Ideoq. te ab his si qua alia

praecipue causa accedit , morbus iste fovetur. Ob quam causam eorum, qui in Africam, & orientales Indias navigant, scos butus ad . o facilis est ad putredinem: non item eorum, qui extremi septentrionis oras petunt. Deinde emuvia illa , quibus palustrem , maritimumque aera inquinari supra dixi , calore magis acria, putridioraque evehuntur. Notumque est, aestate paludes pessimum odorem diffundere, qui hy me vix unquam sentitur. Quod si quis dicat, cal, dissimis tamen regionibus scorbutta n ignotum esse, is me, adeoque viros plures perspicassimos, veritatemque ipsam assentientem non inveniet. Cujus mea dissensionis ratio alio loco apparebit. Interea in ill sregionibus hic morbus rtasse infrequentior est, quod non admodum pertinaciter negabo. Id vero fit, quod in iis multae ejus causae desint, aut certe raro occurrunt. Mihi vero satis est, demonstrasse, calidum aerascorbutum non arcere: ut si concedatur, latius in septentrione illum grassari, constet, id non tam propter vim climatis, 1ed aliis contingere de causis, quod

60쪽

L 1 3. I. C A P. VII. 37

CAPUT SEPTIMUM.

MUlta autem sunt ciborum genera, quae scOrbutum inducere consueverunt. Primum numius usus carnium fumo exsiccatarum, vel praecipue sale conditarum: quae cum dissiculter concoquantur, crassos, & pingues humores gignunt, quibus attonuandis vasorum robur impar est. Praeterea in lamguinem vehitur maritimi salis, aut vegetabilis a s mo suscepti copia, quae illi irretita vi vitae extricari non potest, neque cum urina excerni. Itaque non modo crassities corporis humoribus insertur, sed e iam acritudo. Quod si carnes illae simul pingues sint, ut multa eduliorum genera, quae ex suilla carne comficiuntur, & imprimis Iaridum, quod crudum aliquae

nationes assumunt, aliae eodem ad ciborum condimentum liberaliter utuntur: tum vero non potest o. Ieum acre, & pene rancidum, in humoribus non a undare . Sal enim putredinem arcet, ranciditatem

non ita. Fere eadem dici possunt de piscibus, sive

sale conditis, sive sumo, aut vento exsiccatis, omnibusque salsamentis. Haec omnia multo deteriora sent, ubi aromata accedunt, quorum nunc usus est longe amplissimus. Itaque & in earnium earum, quae r ponuntur , in sicciorumque praeparatione cum sale mixta aromata adhibentur, & in recentium conditione, aliisque escis. Notum est autem quam acri,& exurente oleo polleant aromata : cujus effectus est, vehemens, de longum solido1um irritamentum, a quo fluidorum densitas, & acritas oritur. Ergo