Tractatus de scorbuto Ioannis a Bona Veronensis

61쪽

si Iunc hero fides habenda est, etiam in Germania sis

scorbutus frequentior extitit, a quo libralius in communem usum venire aromata coeperunt. Ad ciborum conditionem Oleum quoque ex Olivis, butyrumque pertinet, quae igne peracria fiunt, cum tamen nihil frequentius sit, quam eadem frixa assumere, Haec quantumvis ad scorbutum gignendum cons rant; tamen multo plus caseus conseri, ut Boerha vius testatur; is enim si recens est, nocet crassitie,

α glutine, de maritimo sale , quo sere respergitur; tibi vetustas accedit, vehementior fit, & summa acritate laedit, quae prope alcatina est. Interest autem priusne butyrum ex lacte educatur, an caseus cum ipsa butyracea parte efformetur. Hic acrior aetate fit, ille glutinosior. Pessima vero est hujusmodi acrimonia. quia cum summa visciditate, ac tenacitate conjuncta est. Quod eum de omnibus pinguibus cum acritate, tum p axipue de caseo verum est. Propterea longa observatione compertum est, imprimis ex largo, Mdiuturno ejus usu scorbutum prompte oriri, & qui hoc iam Iaborant, protinus prius Ie habere, ubi caseum assumunt. b) Quidam etiam carnes per se sto butum facere putant, si quis diutius iis vescatur se,

ut Omne genus Iecentis vegetabilis removeatur. N

Jlue negari potest, interdum post elusinodi casum corbutum, eumque pessimum sequi. Hactenus igitur illorum 1ententia probabilis est, utilesque sunt o servationes viri ingenio, doctrinaque praestantissimi

62쪽

L i n. I. C A P. VII s r Antonii Cochi, ain cuius perspicacia iamdudum de

rexerat, pertinaci illa abstinentia, quosdam se in hunc morbum praecipitasse. Quod vero ille Bactistromium b) sequutus, caeteras causas rejecerit, unamque illam abstinentiam pro vera scorbuli cauta posuerit: id non ita ab omnibus probabitur. Recte igitur, ut solet se sapienterque fecit Suvietenus, qui illius causae considerationem proposuit utique, sed aliarum aestimatio. nem non omisit. Sed in re controversa dicam ipse quoque, quae mihi veri maxime similia videantur oNam qui abstinentiam ab omni genere recentium v getabilium veram scorbuli causam esse contendunt, ipsi concedant, necesse est, abstinentiam quidem se quae est tantum privatio, ut loqui amant, nihil em-cere per se posse Sed vis corporis Viventis, quae Ipsum Consumit, ea praestat, quae inter inediae effectus numerantur . Quoniam vero corpori ea , quae per Vim vitae decedunt, cibis restituuntur , fingimus autem

corpus nondum a sanitate reeessisse, si quid postea mali ei a cibis advenit, id propterea fieri, non quod a quibusdam abstineatur , ted quod minus idoneos

assumat, perspicuum est. Restat igitur, ut in scorbulo quoque culpa in cibos eos rejiciatur, quibus aliquis utitur, remotis recentibus vegetabilibus. Ac

de leguminibus quidem, farinosisque quibusdam seminibus siccis, pultibusque, & placentis, quae ex his

conficiuntur, inter omnes convenit, ea ad scorbati ortum conferre: de carnibus non item. Duras enim H a fumo

63쪽

co D x S c o R a V Τ Ο sumo , atque ad ventos induratas, salsas, aromatibusque conditas si accusant, facilem a Gnsum invenient, idque ipse modo exposui: si in recentibus, tenerisque carnibus eamdem noxam esse Volunt , res

non ita, ut putant, observationibus iis, quas afferre solent, evidens fit. Narrant enim, eos scorbulo am-ci, qui longum iter mari faciunt: & ideo diutius carere recenti vegetabili coguntur. Quae penuria solet etiam in urbibus obsessis esse , ut incidit in obsidi ne Thuronens, cum ineolis morbo isto consumptis, etiam aliquot millia militum eorum, qui erant ad Urbis praesidium extincti sunt. Interea immunis suit ab hoc casu obsidentium Suecorum evrcitus, qui oleribus abundabat. Dicunt etiam plura se ejusmodi exempla afferre posse, nisi essit supervacuum . Nam

eadem ratione exercitum Caesarianum, hybernis rec

Ptum, prope Temesisvarium, scorbutus depopulatus est, gregarios fere solam milites aggrediens. Magna enim erat recentis vegetabilis inopia, eoque major, quo quisque pauperior. Quae ubi, veris adventu, sublata est, morbus quoque cessavit. Haec, & quae sunt hujusmodi, quomodo potius abstinentiam a recentibus vegetabilibus , quam quidquam aliud in causam scorbuti fuisse ostendant, non video. Navigatores enim illos cum carnibus falsis, sumoque exiccatis caseo se siccis leguminibus, similibusque cibis vescuntur, non mirum est facile in eum morbum labi, quem vitarent etiam sine recenti vegetabili, si in cibum assumere recentes, tenerasque carnes possent. Quod ita se habere Navarchi illi testantur, qui in navibus sues, oves, gallinaS, sicurant, quarum recentibus carnibus ipsi utantur . Hi enim, ut plurimum, bene habent, cum nautaS,

quibus ejusmoli carnes deficiunt, scorbatus cito invare

dato Diuili od by Corale

64쪽

L I p. I. C A P. VII. cidat. Accedit, quod ex iis, qui tempestate pulsi , aut

mercede ducti in extremis septentrionis oris hybernarunt, alii solum carnibus salsis usi omnes isto mo bo perierint , alii, qui venatione recentes carnes ceris vorum, vulpium, ursorum sibi comparaverint, superstites suerint: a) quamquam ii, aeque ac illi, recenti vegetabili caruerint. Ergo etiam in obsessis septentrionis urbibus, quia salsis carnibus, caseo, &c. utuntur, scorbutus adeo frequens est . Cujus metu permoti cives, causaque explorata, solebant, antiquis quoque temporibus in diuturna Obsidione pascua intectis domo rum parare, pecudibus hostium abductis, quorum recenti carne alerentur. Noverant enim sic praecaveriscorbutum posse. Quid , quod obsesios cum longa tristitia, timor, multaque alia male habere solent, is, tum praecipue inaedia ob necessarionam desectum sic, ut assis mere etiam cilium inutilem debeant 3 Id m de Caesariano exercitu judicandum est: praecipue ob crassiores , & malos cibos in scorbutum incidisse . No. tum est enim, quae sit militibus fere propria victus ratio . Quod malum tribunos , centuriones, & di. tiorem quemque non fatigavit, non tam quod aliquid recentis vegetabilis, quamquam carioris , sibi Comparare potucrint, quam quod noxiis illis cibis summotis , melioribus uterentur. Iam vero vastitatem paludum, quae prope Temesisvarium sunt , num ad eum morbum nihil contulisse putandum est 3 Ego vero et am multum adiecisse puto . Praefecti autem , & ab his longius removentur, de aeri non temere

sese

65쪽

ces Du S c o R B U T O. sese obbjiciunt, maximeque noctu . Otium etiam , ita quod a summis laboribus milites hyeme deducuntur . non parum fecit od morbum suscitandum, praesertim cum hyems eo anno longior fuerit .. Laboresque iterum, vere suscepti, videntur inter causas fuisse , quamobrem morbus cessaverit. Quamquam facile concedo, copiam verno tempore recentium Vegetabilium, magnopere profuisse; ita tamen, ut sibi alii ex carne quo que recenti, teneraque, jusculis &c. auxilio sine vegetabilibus futuri fuissent. Nam quod recentibus istis

Praesentem morbum curari dicunt, id ita verum est, ut tamen nihilo magis illorum sententiam confirmet Etenim lac quoque, & sme hoc ova sorbilia, recentes, teneraeque carnes, juscula &c. his satis auxilii aD ferunt. Et cum constat in abstinentia a recenti vegetabili eam valetudinem satis praecaveri, modo acrium

durorumque illa genera ciborum vitentur , si quiς haec assumens se morbum sibi arcessit: is quo tandem , cumque modo sanetur P non valde ad propositum nostrum reserre arbitror Ut qui ex lactis potu in dejectionem incidit . quam suppressit vini austeri potus , is non ob abstinentiam a vino ,. sed ab usum lactis laborasse dicitur: ita non quod a recentibus vegetabilibus abstinuerit, sed quod duros, crassos, & acres cibos assumserit, eum scorbulo Occupatum fuisse, recte dicemus: qui restitui per cibos prioris generis potest. Quod si contendunt, quoniam

recentibus vegetabilibus curari morbus potui , vitari quoque eorum usu in casibus narratis in aliis potuisse, id ubi concessero, ipsi mihi concedant necesse est , vitari non minus potuisse, si pullorum cohortalium, vitulorum . aliorumque animalium recentes ..tenaeraeque carnes ita praesto illis subsent, ut salsis, ca- se

66쪽

L i p. I. C A P. VII.

seo, leguminibus siccis, de hujusmodi rebus abstinere

potuissent . Quamquam illud considerationem mer tur, varia esse scorbuli genera, ut eadem cibi ratione non omnia praecaveri possint. Neque ignoro etiam vegetabilium plures species esse variis istius mombi speciebus accommodatas. Sed cum amrmant, mor hum Oriri ex abstinentia a recentibus vegetabilibus , non vident , qui corpore debili, stomachoque lamguente, in otio, & quiete olera quaedam, & fructiis

horarios continenter assumpserit, quorum indoles acescens, aut acida sit, eum acida acrimonia laboratu. rum , ex qua ad acidum scorbutum aditus patet.

Certumque est, acidum huius morbi genus, gigni, n, s a vegetabit.bus ingestis, non posse e lacte tantum ex omnibus animalium partibus aliquid ad id cons rente. Neque dissiteor, acidum scorbutum sere semper ex siccis leguminibus , farinosis, non fermentatis, generisque durioris, vinis dulcibus, crassisque ce- revisis , Iacte ebutyrato acido ortum trahere, tamen ipsa interdum recentia vegetabilia, quae aut acida

sunt, aut in acidam naturam vergunt, multum quoque conferre possune ac saltem morbum fovere. Carnes autem quoniam in alcalmam putredinem sponte vergunt, in illo, qui iis etiam Optimis , & recem tibus sic vescatur, ut diutius recentibus, acescent husque vegetabilibus cavere velit, scorbutum utique eoncitabunt, si corpus calidum , es siccum, vel calidum, & humidum ad illam ac moniae speciem imclinat , magisque, si aliae quoque causae accedant . Quod periculum eo gravius, & citius instat, quo

magis carnes, quae assiimuntur, ad alcatinam veringunt naturam, cujusmodi sunt quorumdam animalium , quae insectis, aliisque animalibus vescuntur, ut pi-

67쪽

64 DE S C o R B U Τ o. ut pisces praesertim majores, qui etiam virosiores sunt, aves quaedam imprimisque aquatiles, quae pisces devorant, magis etiam assae , quam elixae carnes ad alcati accedunt, tum quae sale non bene conditae diu serventur, maxime sub calidiori Cςlo: eς quoque , quae quamquam recentes, non prius in cibum adhibeutur, quam leviora putredinis exhibeant indicia, quae cum ita sapidiores fiant, tales a quibusdam

gentibus expetuntur. Ac si cum his carnibus etiam quaedam vegetabilium genera assumantur, quae al- Calescentia nominantur, adeo non vitabitur morbus, ut citam incitetur. Interea manifestum est, per acescentia vegetabilia illum praecaveri potuisse, eidemque curatio aem maxime per illa adhiberi oportere. Itaque ut omnia paucis complectar, scorbutum p to interdum longam a recentibus vegetabilibus abstinentiam sequi, & hanc causam propriam habere. Non quod vegetabilium desectus morbum faciat , cum sit privato, ut dixi, quae nihil praestare potest, sed quod corpus ob eum desectum ex aliis ciborum

generibus in se tales humores conficiat, quibus quaedam hujus morbi species oriantur. Saepius tamen iacadem abstinentia, non ex hac causa morbus fit , sed ex eo cibi genere, quod sere necessitate aliqua assumitur, quodque non quod non est vegetabile, eam noxam affert, sed quod crassium, durum, acre, ineptumque est . In quo casu apparet etiam sine vegetabilibus morbum per cibos melioris alimenti vitari posse . Quin etiam illud scorbuli genus , quod

acidum nominare proposui ex usu recentium veget

hilium, quae acida sint, vel acescentia si non inducitur , certe fovetur: adeo scorbuli causa non semperposita est in abstinentia ab iisdem . Nec quicquam

esset

68쪽

L 1 η I. C A p. VII. cs esset iniquius in casibus quos sit pra retuli, quam comsiderare unam causam , caeteras negligere , praesertim

quia saepe sine illa hic morbus oritur. Ex his intelligi poteti, acescentia vesctabilia, vel acida, vel proxima, ut talia fermentatione fiant, interdum scorb tum facere, ubi in corpus incidunt, quod ea commutare suis viribus non potest. Ad hoc genus maxime pertinent legumina, & semina farinosa, ex quibus pultes, pastae, placentaeque fiunt, quae ubi a lamguente stomacho non subiguntur humido tepore sorae, acidam acrimoniam suscipiunt, magisque, si a

tea earum crassities fermentatione non est aliquantum attenuata. De pane secatino, etsi fermentato notum est, si a debili homine assiimitur, quanta illum stomachi molestia cum acidis ructibus afficiat. Idem de leguminibus, faba, piso , cicere, lenticula &C. d, cendum est. Lac quoque, quod adhuc plurimum de

natura vegetabilium retinet, huc reserre oporret. Id enim si certo caloris gradu , quem digestionem v cant, fovetur acidum fit. Quod in iis contingit, qui ubi lac assumpserunt, pondus in stomacho sentiunt, α acidum eriti tant- Lactis vero noxa major, &evidentior est, ubi quis eo jam ebutyrato , acidoque utitur. In primis autem ex vegetabilibus quaedam acido austera , ut mei pila , pomaque omnia acerba, in causam scorbuti veniunt. Quae cum ita star, plura ciborum genera ad Varias Istius morbi species comserre man festum est. Sed alia sunt, quae sere omni bus , a ia quae solum quibus am nocent. Nam salinsalum carnium, caseique assiduus usus quemque in

eum morbum trahete potest , recentium vero Carnium alios potest, alios non potest: quarum ideo rerum non tam usus improbatur, quam modus ,

69쪽

Da ScoRBUTO. delectusque requiritur, maxime cum quae aliis noxia, ea aliis salutaria sint. Ut qui in scorbutum pronus, stomacho, totoque corpore debili, in otio , & longo somno , atque in aere humido, frigid que, acetariis, subacidis Ductibus, seminibus far,nosis, . di lacte , vel sponte, Mel necessitate aliqua utitur, ei morbas per haec infertur, quae illum ab alio prohibuissent, qui corpore valido in laboribus,

aereque sicco, & calido, carnibus aro aratibusque immodice usiis, in eum delapsus est. Restat ut de fa . me dicam, quae propter annonae caritatem inteidum

contingit, multosque ia scor tum compellit. Q iod eo libentius faciam, quia video ab aliis id fere prγteriri. Igitur in ejusmodi casu duae res sunt, quae ad morbum istum faciunt. Altera est ipsa inedia . altera inutilium ciborum usus, qui eam sequitur necessario. Et inedia quidem, quae est ciborum defectus, per se n.hil potest emcere, ut de abstinentia a recentibus vegetabilibus proposui, sed effectum corporis viventis, seipsum destruentis, ubi idemtidem cibo non alitur, ad inediam reserunt. Quam sum-ima acritas humorum, cum vasorum consumptione ,

postea putrefactio subsequitur; haecque citius oriuntur, quo major est ciborum desectus, magisque, si non solum a cibo, sed a potione quoque abstinemtia est. Quo in casu mors celeriter supervenit. Sed qui fame torquentur, inutiles cibos assiimunt, ut molestia liberentur, vitam interea sustineant de duris, ligneisque radicibus, corio madefacto, aliisque ejusmodi constat in obsessis urbibus multis pro cibosuisse . Ex quibus nihil blandi, nihil idonei succi parari potest, sed crassum ineptumque est quidquid inde conficitur. Ut ideo majoris, vel minoris inediae

70쪽

diae effectibus , earum rerum assumptarum effectum in productionem scortati associentur, hujus rei mxempla proferri possunt, obsessarum Urbium Pm quibus haec scorbuti servi entis suis se eausia videatur, & illud Dodonaei, sa) qui, orta fame k in Brabantia anno IF 36. eum morbum semet extulisse prodidit, ob usium corrupti secalis ex Bbrussia advecti, & alia non pauca r sed ero contentus uno , quod & apud nos fuit, & recenti memoria, de quo me certiorem fecit Leonardus Targa, olim discipu- Ius meus, nunc Professor. summi inadii, optimi in genii , plenae doctrinae, ac ortinis diligentiae in obis servando . Is enm anno hujus saecnli quinquagesimo secundo, rusticos permuItos affectos scorbulo uidit Coloniosae, Latiis, Latiorum cellulis, ae Trer niaci,. Oppidis in agro Veronens, aliis decem, aliis pluribus lapidibus ab Urbe se, A bus inter, oriens rem, & Septentrionem . . Loca illae sesubria a paludibus dissita , tenui, puroque caelo gaudent. Cum autem summa fuerit siub finem superioris, & initio

illius an nr annonae caritas, plures ex rusticis misero cibo milari eril vivam traxerunz. Nam raro polenta ex farina fium anti Turcici, eaque sine sale, iis pro cibo erat sed interdam paucis Ieguminibus , saepius duris herbarum radicibus ν &grossis, ubi se

peditassent, in aqua coctis . inutilibusque, & inassae tis ejusmodi cibis sustentabantur j atque etiam inistegros d es sine ullo cibo misere conterebant. Hy me igitur, ac vere anni illius, morbus ortus est, ex