Tractatus de scorbuto Ioannis a Bona Veronensis

71쪽

gatio , maculaeque varii coloris in sium ma cute ori bantur ; os de spiritus male olebat, gingivae tumidae, cruentae, exesae, marcescentes erant , dentes laistabant, & alicui excidebant interdum omnes, qu que saliva acris effluebat. Genua miraque Vago d Iore torquebantur, eum quodam torpore: post quem Ievior fiebat nervorum resolutio. Interdum autem is d Ior maxime urgebat, vel ubi pedes terrae insistebant, non si se lecto aeger continebat, vel ubi crura e tendebantur : interdum haec membra ita rigida erant, ut complicari non possent . Inter haec, arteriarum pulsus exigui imbecillesque erant. Ac multo pl ires sceminas, quam viros, laborasse inventum est. AEst te vero, cum messis abundantia famem, atque in piam pepulisset, malum cestavit sic, ut plerique et

72쪽

L I B. I. C A P. VIII

CAPUT OCTAVUM.

De potioue Scorbuti causa.

EX potionibus autem aqua ad Georbutum consertea, quae in navigatione sub caelo calidiori comrumpitur, & putrescit, qua tamen uti nautae cogum tur. Cujus putridae particulae inter corporis humores receptae illos in similem corruptionem deducent. De aquis vero palustribus, & maritimis, quae in longa tempestate , aut in alicujus civitatis obsidione, aut alia quacumque necessitate bibuntur, quam Variis principiis aptis ad scorbutum g gnendum resertae sint, supradictum est . inae si vaporibus suis hunc morbum faciunt, quantum magis in potum assumptae, faciant necesse est 3 Itaque ex liis altera quoque rati habetur, quamobrem in longis navigationibus, diuturnisque obsidionibus interdum scorbutus oriatur ,

& permultos Occup t, sereque egentiores : ut vis a stinentiae a recentibus vegetabilibus, ideo quoque minus accusari debeat . Vinum autem in universum

omne, quod immodice bibitur, ob vim qua pollet, corporis liquida coagulandi, huc resertur. Qualitate vero imprimis ad scorbutum facit, quod crassum munusque serm ntatum est, quo spectat etiam dulce, itemque crassae, & non satis fermentatae cerevisiae . Etenim non solum crassitie, quod crassbs, viscidosque humores ex his sibi corpus conficiat, sed etiam acrimonia nocent, quod acore suscepto, eum humoribus communicent. Is autem acor cum omnibus cerevisis faciIe supervenit, in cujus praeservatione ijsdem amaras herbas adjiciunt, tum iis praecipue, in quibus

73쪽

ro Da S C o R E U Τ Ο non suit persecta sermentatio. Deinde id quoque viani genus, quod acidi multum habet, & tartaro , uvvoeant, abundat, inter morbi istius causias ponitur,. quod magnam afferat humoribus acritatem .. Ac jampridem observarunt, hujusmodi vinum tales utique morbos facere ,. in quibus acritas praecipue urgeat

Quae autem de inedia superiori capite dicta sunt, ea ad potionis quoque desectum pertinent. Sive enim, meliori potione deficiente, palustris, vel marina , Vel alia aqua jam putrefacti: bibatur, in hoc quae perbcula sint, modo exposui: sive illa respuatur, sitisque

toleretur, non minora mala subsequuntur .. Nam ut habet Suvietentus.. Ex ait pessima dij. ositio hamorum naeticitur . dum nee fatis diluitur erassum, nec fa fori , ct ursena obm nistratur vehiculam furi ens, ut fler has vias arriade sanguine elui pos t. Hoc malum majus fit siubi caelo calidiori . cum , εc plus tenuissimi Iiquidi e

corpore expiret, . si citius in putredinem humores Vergant: ut in nautis contingit, quibus aqua sub AEquatore corrumpitur, sitimque pluribus, diebus se re cogitur quicumque ab ea putrescente refugit. Ergo etiam inediae effectus pejores esse dixi, ubi curre cibis potio quoque deficit. Famisque facilius tolera, tur solius aquae potione . Iam vero inter seorbuth, causas come potis, si immodica est, referri debet.

Iod jampridem feci in eo libro, quem scripsi de

lius usu ,, abusuque, in quo plura, quae ad hoc pinvionis genus pertinent, reperiri possitnt . Hos nusCerte purpuream febrem, quam scorbuti sobolem v cavit, ex potionis istius nimio usu invaluisse conten

74쪽

L 1 a. I C A P. VIII. Tabuissent, a caeteris autem rebus, quae esse in causam scorbuti solent satis sibi temperassent , tamen in hunc morbum incidi sise cognoverim , non potui potionem illam non accusare, quod alias laudatus Hosmanus fecit ib). Enim vero acri Oleo empyreuismatico, fixoque 1 ale, ad alcatinam naturam accedente, cum illa resertissima sit, corporis humoribus acri

moniam ab eodem in serri manifestum est:Εjusm di acrimoniam inde nasci Geo 'rojus quoque vidit. Neque dubitandum quin ex hac scoibutus oriori possit. Quin etiam cum hypocondriacam affectio. nem abusu co flee induci idem auctor prodiderit, quod quotidiana experientia testatur, alia via ape ia est, per quam ad scortatum brevi venitur . Hypocondriacam enim assectionem saepe in hunc morbum migrare certum est, quod in sequentibus pro . ponam. Quamquam non ignoro, quid contra opinionem hane a nonnullis dici possit, quibus etiam, ut opinor, in eodem libello satisfactam est. Dicunt enim Orientis populos, ut Turcas, scorbulo minime assici, cum toto die costre sorbilIent. His ego reis

spondere possem, me ea tradere, quae & apud nos

ipse viderim , & apud alias gentes contingere alii, iique graves auctores scripserint , nec mihi quaerem dum esse, Turcae, gentesque illae, quae potione ista adeo liberaliter utuntur, quid in ea mali accipiant, praesertim quia in morbos earum gentium inquir

re mihi ipsi non liceat . Sed tamen subjiciam

75쪽

τ, D E S C R B U T οἰ scortatum apud illas non inveniri, id me neque cre. dere , neque causam esse, quamobrem credam. N que enim idoneos Auctores, quantum novi habemus, qui cum iis in regionibus medicinam fecerint, illud amrmati neque Bachstronium, aut Cochium puto sine luculenta ratione scripsisse ubique terrarum,

o locorum morbum istum inveniri. Quod si qua priadem litteris mandata sunt, quae ad id aliquo mudo pertinere videantur, ea faciunt potius, ut su*.cemur non insuetum illis regionibus scorbutum esse. De qua re postea videbo. Quod si mitiorem eum , &infrequentiorem illic existere contendunt , etiam cogitent, alias causas deesse, quae morbum concitare

1olent. Maximeque illud considerandum est, Turcas& Religione a vino prohiberi, ideoque plerosque ex iis nihil ejus aut modice bibere nisi quod nostra

aetate multum eos ab abstinentia ista recessisse fertur, ὶ & minus carnibus, maxime salsis, magis oloribus, pomis, Iacte uti. Quae Victus ratio non solam noxis copiosae cossee poz: Onis occurrit, sed etiam a scorbuxo eos aliquanto magia tuetur. C,

76쪽

CAPUT NONUM.

AT quies & otium quantam vim habeant ad scora

butum gignendum, multis observationibus compertum est. Nam etiam iis in locis, in quibus maxime frequens is morbus est, tamen illos maxime ad ritur , qui artes profitemur, quae toto die quietem praestant, ut sartores, textores, &c. Nautaeque satis sunt a morbo isto immunes, dum tempestas eorum labores reis quirit, non item ubi otium secundum mare concedit.

Ob hoc labores etiam supervacuos periti navarchi illis praecipiunt, ut periculum, quantum possint, en giant. Praeterea in quibusdam morbis longis, ubi aegri se lecto diu continent, non raro illos scorbutus imvadit: non quod morbum illorum vis sit in ejus camsa, sed quod exercitationem, laboremque impediendo, quietem, & otium in causam deducat. Casus cujusdam senis id ostendit, ut alii plures , qui sunt apud Auctores. Sed malo novum proferre, quem nuper vidit, & mihi pescripsit praelaudatus Leonardus Targa. Seni igitur sanissimo , cum cecidisset, dextri semotis ossis cervix fracta est , osque latum in partem interiorem , quod ex signis colligi potuit ; statimque dolor ortus est in eadem parte, ut ne medici quidem tactum tolerare mollissimus homo posset. It aque sine auxilio decem mensibus se lecto ita continuit , ut laesum latus nec movere ausus, nec tangi passus sit. Incer haec optimis, satisque copiosis cohis alebatur. At quinto iam mense maculae in summa cute, oris foetor, gingivarum putredo, &

Κ vagi

77쪽

M DE S c o R B U T O. vagi artuum dolores coeperunt ; quae omnia . non adhibita curatione, tempore aucta sunt, hisque alias corbulo mala accesserunt sic, ut ad decimum mensem putridissima febris cum alvi fluxu hominem sustulerit. Accedit locuples argumentum ex iis, quae vir clarissimus Gallius Bononiensis ad me scripsit ii teris: inter illos, quos scorbulo obnoxios significavit, eos promptius graviusque affectos esse, qui otio fuerint addictiores, quique maximam diei partem in i cto, vestibus in totum veluti abditi, iacuerint. Add, mus hoc quoque ex iis, qui in extremis Septentrionis oris hybernarunt, alios ad ignem totis diebus sedentes postea rigidis articulis se, ut ex lecto su gere non potuerint, ex scortato periisse, alios v natione evasisse non selum usu recentis carnis , sed ipsa exercitatione, Ac labore. Ergo etiam scorbuti, qui milites illos in hyberna ad Temesoarium deductos infellavit, causa esse, ut dixi, insuetum otium

potuit, cum aliis causis conjunctum. Neque evidemtem aliam rationem Ieperit, quem modo nominavi,

Leonardus Targa, quamobrem multo plures foemianae, quam viri, hoc morbo laboraverint in eo casu, quem supra exposui, nisi quod hi exercitationem alti quam haberent, illae intra domum conquiescerent.

Effectus autem nimiae quietis, & otii sunt imprimis

imminuta humorum velocitas, majorque eorum con

cretio, m crassities sa). Cessante enim mu2ulorum actione, qua illi per venas sortius propelluntur, illorumque particulae dissolvuntur, conterunturque, haec

ipia

78쪽

L 1 η. D C A P. IX. s ipsa concretio, crassitiesque fit, ex qua crudita b

Ientor, & stagnatio oritur,. tum acritas, & putrescisubsequitur. Et quamquam putredo tardius ex nimia quiete gignatur, quam ex nimia exercitatione ; tamen Grtum est, corporis humores, & nimis motos is de nimis stagnantes, putredinem contrahere. Haec juvatur calida corporis natura, aere calido, ciboque aucalescentis ingenii. Contra, eam retardat corpus se

edum , frigidus aer , magisque, si siccus est , c,

as acidus , aut acido ptopior . Ex qua diversitare corporis . dc cibΘ, oritur etiam cliveris acrituris species sic , ut in priori cata haec al esca. Iinam naturam, in altero ad acidam accedat. Sed haec alio loco exequar . alae de nimia quiete

dicta sunt, dici etiam de somno nimis longo poGsunt. Nam ire somnoe quies est eo maior e qua magis somnus psacidus profundusque est . tiae humorum' tarditas, crassities, c stagnatio ν actitas eodem modo oritur. Sed praeterea considerandum est, post longum somnum caput gravari ,- ω sensus , motusque voluntarios languescere, ουὶ ut appareac, minui' si xum spirituum animalium in nervogo Ex quo em 2Detur vim vasorum in humores contentos minorem es se, ideo ae proposita mali ob hanc causam graviora fieri. Arque vissem quoque motum in somno imminui diligentiori observatione comprobatum est se 'Ex quibus disci potest, somni nimis longi effectu, ν

79쪽

s DE SCOR ΤΙΤΟ.& a quiete, quae in eo est, & a languidiori vi m

tus vitalis, repeti debere. Quidam etiam nimios I bores, exercitationesque ad scorbutum conferre exustimant; in quibus tamen si qua est, longe remi morem, quam in otio, re quiete, vim esse isendum est rutut spirituum animalium consumptione , tenuiorum liquidorum expulsione, omniumque corporis hum rum valida, assiduaque attritione , crassitiem , acritatemque concitare possint: & praesertim , ut notat Hosmanus, laedant, si secundum cibum instituantur. Eademque ferme ratione nimiae vigiliae , lucubrati nesque nocere possunt.

CAPUT DECIMUM.

De animi pathematibus sorbuti ea a .

EX animi affectibus, ut alii quoque interdum ad

id faciunt , maxime tamen tristitia, & tumor inter causam scorbuti poni ab omnibus solento De his igitur dicendum est . M tristitia quidem , qua, ut a medicis accipitur, varii, ia multiplices as-fectus continemur, angor, luctus, moeror, sellicia ludo &c. Tristitia inquam est aegritudo ex opinione mali praesentis: opinionem impendentis mali Vocant timorem Sed tristitia, di timor, in causiam scorbuti fere veniunt, ubi longo tempore persistunt, ut de melancolia ab Hippocrate primum , deinde a Celso proditum est: at si Ionga tristitia, cum Iongo timore , & vigilia est, atraebilis morbus subest Tristitiae autem, re timoris effectus sunt sere ibdem

80쪽

L i E. I. C A P. X. 7 dem Nam subita , gravisque tristitia, alia , atque

alia mala inducit, itemque terror , qui est metus prima , & maxima species . Sed hoc loco de longa tristitia, quae ideo lenior est, & longo timore,1 ermo est, eorumque similes effectus considerandi sunt: qui etiarii externis signis deprehendi possunt, pallore, horrore, frigore, arteriarum pulsu exiguo, imbecillo, tardo , raroque . Ex quibus apparet, in tristitia, & timore vitales motus languescere. Hinc solidorum inertia, & humorum visciditas, saὶ eorumque cruditas, & corruptio, ipsaque cachexia fit Per spirationem quoque istae animi perturbationes immunuunt , ut docuit Sanctorius e maerore, re timore perspirat levias: ponderosius Nero relinquitur. Et postea maestitia , o timor impediunt peristrationem eras rem excremensorum peristrabilium . Quae a Clarissimo Gortero probantur , marentes s rimentes , ae tristes matri diminutam habent per Dirationem . Sed Sanctorii

monita non eo solum spectant, ut perspirationis imminutionem , sed eo quoque , ut qualitatem ostendant. Leviori namque parte expirante, gravior, crassorque relinquitur. Oportet autem animadvertere, me

non eam hic accusere pespirationis imminutionem, quae visciditatis, cruditatisque humorum , firmarumque partium inertiae post longas istas animi aegritudines effectus est , sed etiam quae protinus in his aegritudinibus fit: quae ipsa est causia accedens, quamobrem, & visciditas illa, & caetera oriuntur. Atque hac quidem ratione tristitia, ac timor facere