Philosophiae moralis institutiones Raphaelis Pacetti Tractatus 2. particularis De officiis

261쪽

ab incuria eι impudentia , tum multo magis a vana gloria , ambitione ceterisque superbiao vitiis, scilicet ab inordinaso et vehementi propriae excelIentiae desiderio. Mediam ac tutissimam viam humilitas tenet, quae est mediocritas inter vilem animi demissionem et superbiam. Humilitas enim est ea animi dispositio seu habitudo, quae ad seipsum rationabiliter despiciendum inducit, Orta ex persuasione de sui rerumque humanarum imbecillitate, et de Deo bonorum omnium sonte: quae quidem non deprimit animum, quin imo virtutum omnium et verae gloride atque honoris iundamentum et redix es .

Soetio I. de justitia generatim. Generalis justitiae lex, quae jura cujusque integra servanti jubet, tria decreta complectitur. I. Neminem laedo. II. Qui aliorum jura laedere attentaverit, in ossicio contineatur. III. Qui eadem ulla in parte laeserit, punitioni et compensati ni subjiciatur. l. De nemine laedando. Singulis sunt a natura tributa iura

ad animi, vitae, aci status extorni curam respicentia: quamquam autem in physicis seu in sacto maximae existant inter homines varietates; in moralibus tamen seu in jure est persecta aequalitas. Ita vero naturae Auctor rem temperavit, ut nemo haec jura sarta tectaque habero possit, nisi in societate tanquilla. Iamvero haec perfreta jurium aequalitas in hominubus in eodem plano et soritialis statu eonstitutis est mensura ae fundamentum universae justitiae. Hujusmodi enim juribus obligatio necessario respondet neminem Iaedendi, asius suum unicuique tribuendi. Secus enim essent et non es

262쪽

sent jura, vellet naturae Auctor haec salva, et nollei; quod absurdum est. Igitur quaecunque actio humana tacta cum intentione direeta contra quaslibet sive ingenitas si vo acquisitas proprietates proprie dictam justitiam laedit. 1. Primum iniustitiae genus est rei alienae invito rationabiliter domino directa damnificatio: quae variis modis fieri potest, scilicet

vel impediendo earum usum, vel eas sive clam surando, sive aperte rapiendo, si vo eas depravando et destruendo: 2. Contra bonam proximi famam duae sunt injustitiae species, altera est alienae famae virtutibus jure sibi partae ablatio, seu δε- ιraetio'. altera est salsi criminis et vitii appositio seu eriumnia. Quamquam autem qui inhonestus et iniquus est, ei boni virisama indebita sit: attamen si nulla necessitas aut magna utilitas cogat, aliena peccata et vitia occulta revelare contra charitatis legem foret, qua alienam miseriam tegere, et prava exempla ne emanent etiam atque etiam curare jubemur. 3.

Personalia jura injuste laeduntur sive per plagiatum seu liberi hominis illegitti mam mancipationem, sive per actus corporis ineolumitati noxios ac praecipue per homicidium, quo supremum Dei in hominum vitam dominium, nec non jus privatum ac publicum violatur. 4. Denique injustitiae genus est illud, quo hominis animus pestisere depravatur, sive mentem

salsis dogmatibus imbuendo, sive voluntatem ac mores lurpiter depravando. Unde omnium aerumnarum coacervatio et

infelicitas procedit. Quid vero de interno animi odio adversus alios dicendum est Distingui debet odium inimieuiae ab odio abomin ιionis , illud est odium personae , quo quis ipsam hominis

personam tu se et directe aversatur, eique malum quatenus ei malum est, exoptat: hoc autem est odium qualitatis, quo scilicet non hominem, sed ejus malitiam, vel saltem personam quatenus malam et nobis noxiam aversamur : hoc per se honestum est, et ad ordinem amoris pertinet. Inimicitiae vero odium lege naturae omnino vetatur. Quae enim lex essectus

noxios vetat, eamdem, necesse est, etiam eorum cauSam v

263쪽

-tare: de corde autem eaeeunt evitationes massae, homisidis, adu ιeria, fornieationes, furta, falsa testimonis etc. Praeterea lex naturalis non commentitiam aut materialem, sed veram ac

formalem justitiam jubet, idest constantem et perpetuam voluntatem jus suum unicuique tribuendi, veram itidem ac sommatem beneficentiam jubet, quae quidem inimicitiae odium

necessario excludunt. Daec autem naturalis legis praeceptio adversus omnes etiam malos et inimicos extenditur. Omnia

enim hominis ad hominem ossicia non ex mutabilibus ejus proprietatibus ac meritis; βed ex immutabili ejusdem natura, et ex naturalibus atque essentialibus relationibus eruuntur. me natura praeseribit, ut homo homini , quicumque sis , ob eam ipsam causam quod is homo sit, consultum velit. Nic.)Itaque cum certum sit, quodcumque laesionis genus cum intentione directa illatum nunquam licere, quaeritur utrum et qua de causa liceat aliquid agere vel omittere, quod aliorum iuribus indirecte noceat Respondeor cum nonnisi laesio indiseeιa licere possit; hinc 1. necesso est, ut actio vel omissio uno actu duos saltem effectus producat, quorum alter solum sit intentione, alter vero, qui per se ac physice proximi iura laedit, sit praeter intentionem : 2. vera collisio intercedat oportet; ideoque actio illa vel omissio necessaria prorsus sit ad finem a nobis intentum obtinendum: 3. denique finis hic, quem intendimus, non solum per se, Verum etiam relative ad actuales circumstantias honestus, et justus

esse debet. Facilis est hujus criterii applicatio quoad damna statui externo illata: sed gravis exurgit dissicultas, si de iis

agatur, quae vel aliorum animo, vel vitae noceant: do utroque distincte agam. Injuriae quoad animum ad intellectum aut ad voluntatem spectant. Intellectus laeditur mendacio, quo nomine intelligitur locutio eontra mentem loquentis, seu generatim quae- eumque eaeterna idearum signa , aut faeta ad fallendum adhibita scilicet ad ideas, judicia , ot criteria salsa in aliorum

mentem inducenda. Quare ad verum mendacium tria conis

264쪽

currunt: ut salsum sit quod enunciatur: ut habeatur voluntas salsum enunciandi: denique adsit intentio sallendi. Iam vero nemini dubium, quin medacium proprie dictum ac directum intrinseco malum sit, utpote quod commercio sociali et bonae fidei omnino adversatur, quae nonnisi veracitatis lege ad amussim servata, consistere potest. Externa enim idearum signa juxta hominum conventionem adhibita sunt unicum medium in hoc terrarum orbe ad ideas et sensus internos aliis manifestandos. Ceterum examinandum est, utrum aliquando Iiceat indirectum mendacium , seu salsiloquium , aut potius veritatem occultare permittendo aliorum deceptionem. Si mendacium seu externa signa salsitatem in hominis mentem inducant circa religionem, ultimum hominis finem, et media necessaria ad eumdem, tunc ne indirecte quidem unquam licet ea ponere. Etiamsi enim prima et altera conditio habeatur, nunquam tamen haberi potest tertia: quia nullo in casu dari collisio potest cum bonis vel equalis vel majoris momenti. Sin autem agatur do salsis judiciis, quae inducantur circa res mere temporales, tunc positis superius descriptis conditionibus, certum est licere uti iis Vocabulis ei signis externis, quae veritatem celant, quamvis praevideatur, aliquem praeter nostram intentionem sine ullo, vel cum minori suo incommodo deceptum iri. Contra voluntatem autem injuria homini insertur , inducendo vel adjuvando eum ad peccata, ejusque mores depravando. Certum est nunquam licere cooperationem D malem ad aliorum peccata, suam nempe voluntatem ad alterius malitiam conformando: nunquam enim licet pec eare. Quaestio tantum est de materiali cooperatione , videlicet an Iieere unquam possit, actum per se ' honestum facere, quem eerto seimus medium esse , quo aliquis abutitur ad peccandum P Iam vero materialis cooperatio vel est merum instrumentum, quo quis jam ad peccatum paratus utitur ad illud complendum: uti si servo dicat herus da mihi gladium ad victimam idolo immolandam: vel praeter instrumentum alieni peccati, est etiam causa, qua iustilia e-

265쪽

ιιativa laedatur: utpote si quis dicat da mihi gladium ad inimi.

cum confodiendum. Iamvero materialis cooperatio licere non potest nisi concurrentibus tribus conditionibus initio positis :ultima vero pro duplici cooperationis materialis genero modificationem patitur. Etenim in primo casu agitur tantum de lege charitatis, quae vel hortatur, vel etiam jubet impedire aliena peccata, aut saltem materialem peccati executionem. In altero autem agitur de materiali indirecta cooperatione tam ad peccatum, quam ad laesionem justitiae commutativae. Quare potiora motiva requiruntur in secundo, quam in primo. In hoc enim satis est grave incommodum, quod aliter vitari nequeat: in illo autem requiritur aut majus, aut saltem aequale aut sere aequale damnum: ut si quis mihi dieat: da mihi gladium ad inimicum interficiendum, secus te occidam, neque ullum mihi praesto sit effugium; tunc ob damni proportionem potero indirectam materialem cooperationem praebere ad alienum peccatum, etiamsi conjungatur cum iam gravi laesione justitiae commutativae. II. De jurium perseetorum ae primum de visae defensione. Certum est apud omnes jura perseeta videlicet proprietates sive ingenitas sive legitime acquisitas) in necessitato etiam vi defendi posse: usum autem hujusce juris seu potestatis coactivae in civili statu Principi reservatum esse. Itaque quaeritur utrum liceat cuique suae vitae invasorem vi occisiva compescere, quando a publica potestate defendi nequeat Adsunt tres DD. sententiae, alii hujusmodi defensionem obtigatoriam , alii illieitam, alii lieitam dicunt. Nos postremam cum sequenti limitatione defendimus. Injusti euae aggressoris vim vi repellere liceι eum moderamine incaepatae tutelae. Scilicet posita injusta aggressione, et certo atque --- uti vitae discrimine, dicimus, non posse vim adbiberi, nisi quando et quatenus neeessaria ea sit ad vitae nostrae tutelam. I. Probatur thesis ex iure naturali. Argumentum I. IIle actus humanus licitus consendus, qui nullius jura laedit: atqui supradicta desensio neque supremum Dei in hominum vitam dominium, neque publicum societatis seu Principis, neque

266쪽

privatum aggressoris sive persectum sive imperfectum jus laedit: uno verbo nec justitiae nec charitatis legem violat;

ergo licet. Haec enim vero omnia pessime Iaeduntur homi eidio diseeto, nunquam autem occisiva defensione cum moderamine eis: quia et praeter intentionem accidit, et proportionata est, scilicet necessaria ad vitam servandam ; et quia vitae nostrae tutela gravissimi momenti est. At enim contra charitatem esse aiunt non solum temporali, sed etiam spirituali et aeternae aggressoris vitae suam vitam temporalem praeferre. Respondeo distinguendo, si id fieret eum intentione directa ac sine moderamine, concedo: secus nego. Desensio suae vitae cum moderamine per se justa est: sin autem praeter nostram intentionem, sed ob aggressoris mal tiam in vitas temporalis et aeternae discrimen volunιarie ruit; ipsi imputandum. certum enim est utenti jure suo aliorum maluiam obesse non posse nec debere: Neque porro eerta spes

foret spiritualem aggressoris vitam iuvandi , si ei crimen perficere sinamus. Tandem si mihi ius defensionis denegetur, eadem de causa et ceteris societatis membris , et Principi, qui singulorum jura reprehesentat, continet, ac tuetur, itidem

denegandum est. Sublato autem coactivo iuro ad coercenda crimina, atque internas externasque seditiones comprimendas, societas universa dissolveretur. Ergo desunt conditiones necessariae, ut lex charitatis suae vitae curam relinquere iubeat, scilicet necessitas visitualis,eeria spes juvamia, sublato gravioris damni timore. Argumentum II. Lex justitiae includii et sancit jus violentae defensionis cum moderamine. Lex enim justitiae , quae jura cujusque in societate sarta tectaque esse jubet,

ac praesertim vitam, quae est omnium bonorum temporalium maximum, necessario vult medium proportionatum:. atqui violenta defensio cum moderamino est unicum mediim ad injustum aggressorem coercendum, suamque vitam tuendam:

ergo ete. Id confirmatur argumento ad hominem ex iure gladii Principis proprio: et 1. quoad internam reipublicae gubernationem. Ius coactivum Principis in subditos non est absoluta et arbitraria vitae et mortis potestas, sed est Potestas a

267쪽

naturae Auctore ipsi collata in aedificationem tamquam iustitiae tutori ac vindici, scilicet ad singulorum vitam aliaque jura defendenda, et ad criminosos emcaciter coercendos. Iam Fero cum necesse est, Princeps occisiva vi jure comprimit iniquos aggressores, Sicarios, latrones, ac reipublicae perturbatores. Ergo lex justitiae includit et sancit jus violentae defensionis cum moderamine. Cujus juris exereuium in civili republica Principi reservatum est, quo emcacius et . rectius vice singulorum utatur. Cum autem in subita aggressione Princeps subditorum vitam tueri nequit; tunc in eis hujuscemodi privatae desensionis jus roviviscit. 2.' Confirmatur ex jure belli. Quaelibet perfecta societas cum suo Supremo

regimine est tamquam persona moralis, quae eum ceteris nationibus est in societate naturali constituta, sub eadem na

turae lege , et cum iisdem juribus et obligationibus, quas singuli homines inter se habent. Atqui quaelibet respublica

contra alterius. reipublicae injustam aggressionem jure se armis tuetur: ergo in pari casu etiam singuli homines jure se armis tueri possunt. Uno verbo ius vim vi repellendi cum moderamine etc. in ipsa naturae lege includitur, quae et societatem inter homines esse statuit, et sua cuique sarta tectaque jura esse emaciter vult, et crimina essicaciter compriami. Quapropter non solum ratio doctis, sed ipse communis naturae sensus omnibus hominibus, et naturalis instinctus beIluis ipsis praeseripsit, uι omnem semper vim, quacumque ope FOSSent, a corporeis a Cayste, a vita sua propulsarenι. Opp. Si defensio huiusmodi est medium necessarium ad societatem iustitiam que Servandam, non solum licita, sed obligatoria censenda esLB. Distinguo jus de sensionis necessarium ac praeceptum est, concedo: hujusce juris usus, subdistinguo: per accidens concedo: per Se, nego. Ex. gr, miles in statione excubans a gressorum Vim populsare tenetur.

II. Probatur thesis ex jure positivo. Cap. signifleasti 18. De homicidio legitur. Vim vi repellere omnes Ieges et omniano jura permittunt ... Tamen id fieri debet cum moderamino inculpatae tutelae, non ad sumendam' vindiciam, sed ad in

268쪽

u juriam propulsandam. v canonicis concordant civiles leges, nec non et lex positiva divina, ut adversarii quoque latentur. Si utraquo auctoritas divina et humana expresse asserit, defensionem, de qua loquimur, cuique permissam esse : ergo licet; vel quia jus desensionis hujusce a natura ipsa singulis tribuitur; vel quia a suprema Potestate conceditur. Non solum enim Deus, sed et Princeps civitatis cui certo competit jus injustos aggressores vi et armis comprimendit potest sui juris exercitium cui vult. communicare, sive suis militibus , sive singulis indiscriminatim permittere jus semetipsos do-fendendi. Opp. At enim haec positivarum legum verba intel. ligi possunt de mera tolerantia, qua ii qui vim vi repellunt declarantur immunes in foro externo a crimine et a poenis contra homicidium directum sancitis. Besp. Haec interprel tio 1. opponitur Ι. C. c. 3 de homicidio, ubi qui ita se defendit, immunis a peecato coram Deo expresse asseritur. 2. Cum in allato textu dicatur, omnes leges et omnia jura permittere, includitur etiam lex naturae, quae non sorum externum , sed intrinsecam actuum humanorum honestatem aut malitiam respicit. 3. Denique leges tolerantiae loeum habent in actibus intrinsece malis , qui supremae auctoritatis concessione cohonestari nequeant. Secus supremae potestatis venia et permissio vel est expressa juris confirmatio , vel est

ejusdem auctoramentum, et communicatio.

Quaeritur quid censendum sit de defensione ceterorum jurium. Status quaestionis. Qui licitam habent violentam vitae defensionem, ii omnes passim eoncedunt, pudicitiam, aliaque personalia gravissimi momenti jura vi defendi posse: utpote quae et communi hominum sensu, et a positivis legibus vitae comparentur. Perpauci autem idem de defensione bon rum fortunae assirmari posse negant. Ceterum si hujusmodi bona sint gravissimi momenti, quae aletu possidentur, quaeque iniquus invasor vi abripero vel perdere nititur, ita ut nonnisi violenta defensione damnum hoc vitari queat, communisDD. sententia est , eaque probabilissima cum s. Alsonso De

269쪽

Ligorio censenda est, violentam hanc desensionem licere. Qui enim vitam vi tueri posse aiunt, cur externa haec hona itidem cum moderamine vi defendi posse negant Quia inter vitam invasoris et bona fortunae nulla adest proportio: ideoque justa non est occisiva defensio. Respondeo justitiam aestimandam non esse ex aequalitate materialis damni ab aggressore intentati cum damno ipsi aggressori inserendo. Illo actus est justus, qui est proportionatus juri privato hominisse suave tuentis, nec repugnans, imo consormis publico societatis bono. Atqui violenta defensio cum moderamine dorebus gravissimi momenti est proportionata tam privato quam publico societatis bono. Aptari hic apprime posse videntur ea omnia, quae ex iure naturali ac positivo supra retulimus argumenta, quae non sunt limitata ad solius vitae de sensionem. Praecipue autem duo notanda sunt quoad ius positivum. l. in allato juris canonici textu redarguitur occisio sum, non quia jus violentae defensionis ad res tuendas desit, quod ibi expresse asseritur illis verbis eum vim vi repellere etc.; sed quia

fur occisus sit sine moderamine ad sumendam viniactam, non ad injuriam propulsandam. 2. Lex divina a Moyse lata, siegringens ec, et humana cum Solonis, tum XII. T. T. statuunt rerum nostrarum vastatorem et rapiorem aliquando privata dosensione juro. intersici posse : ergo saltem in nostro casu licebit, quando nempe ad gravissimum rerum nostrarum damnum impediendum praeter intentionem atque ex necessitate interficitur. Ceterum leges istae supponunt et ratam habent

de sensionem cum modoramine contra rerum vastatorem. Statuunt autem regulam pro judicibus ad discernendam in foro externo occisionem iuris iactam ad sumendam vindictam ab ea, quae lacta sit ad injuriam propulsandam. Non hic immorabor in resutanda corum sententia, qui licentiam concedunt occidendi invasorem sive famae, siva rerum nostrarum, sive jus nostrum certum ac persectum, Sive incertum et inchoatum, sive gravis, sive levis momenii, Sive injuriam inferre is conetur, sive jam intulerit, sive armis

270쪽

sivo fraudibus, et calumniis utatur. Quae omnia et bono hominum sensui repugnant: et ab Ecclesiae tribunali damnata sunt: et omnino contraria tam iuri positivo superius commemorato, quam juri naturali, quia vel omnes desunt vel aliqua saltem ex iis conditionibus deest, quae tantum inculpatam reddere possunt voluntariam licet indirectam hominis occisionem. Aliqua dissicultas oriri posset ex calumniis et fraudibus, quae gravissima et irreparabilia damna aliquando

asserunt, ad quae removenda calumniatoris occisio necessaria videatur. Attamen nunquam licere id potest; vel quia l. incertum ac remotum damnum 2. vel si certum atque imminens ob calumniam iam illatam , tamen cruenta defensio proportionata non esset ad Veritatem demonstrandam, et nostram causam priorem saceret: 3. denique publico reipublicae bono repugnaret: quia iudiciaria et coactiva ejus potestas labefactaretur. Quaeritur autem, an duellum, idest pugna singularis eae utraque parte sponte suscepta ex condieto , sit unquam recta

jurium defensio P Quamquam duellum ex causa publica, et

Suprema potestate annuente susceptum aliquando liceat; tamen privatum certamen legi naturali omnino adversatur. 1.

Quia Osciis hominis directe opponitur. Nam uterque ex dueblantibus temere fidest sine gravi et proportionata causa , et sine necessitate j et suae vitae discrimen subit, et alterius vitam perdero nititur. 2. Essentialibus estis olpeiis repugnat. Etenim dum do opinatis, vel revera intentatis et illatis injuriis duellantes quasi suo jure judices se, defensores, ac vindices faciunt, ipsi ossentialia supremi regiminis jura directo laedunt, quae in suprema et exclusiva legislativa, judiciaria, et coactiva potestate consistunt. 3. Legibus quoque positivis

privata certamina expresse vetantur. Ita in veteri et in novo

jure romano sub poena evitis, quod in comitiis imperialibus confirmatum est: item in Gallia et in eaoteris politioribus ci- itatibus sancitum. Quare Η. Cocceius harbaricum duellorum morem generali gentium exeoratione exprobrari recte con-