장음표시 사용
21쪽
De Romanorum Graecorumq. mensiris,
quibus interualla metiebantur.
M satis constat ex iis , quae a disertiusimis utrius'. aetatis uiris tradita sunt, Pedem in Romanis mensuris , quibus longitudines, latitudines , altitudinesq. metiuntur, primum locum inter qua
cumque minores maioresqonensuras tenere. in eo namq. minores omnes termi natur 4 ab eo maiores omnes incipiut.
Prisca enim prudentia, a digiti latitudine initium sumens, ex quattuor ex eis Palmum constituit quia tot a palma digiti proficistuntur:&ex palmis quattuor, id est digitis sexdecim, Pedem creauit, ex duObus perfectis numeris, nempe sex decem, unum constituens perfectissimum. Decem enim omnibus perfectus habetur, ut Aristoteli problematum sec. v. quaest.iij placuit, Vitruvius lib.iij.c.j.ωMartianus Capella de Nuptiis philologiae lib.vij.testantur sex autem a Mathematicis ut idcm Vitruvius, Martianus Capella demonstrant perfectus quoq appellatur. de quo quidem Pede Columella lib. s. c. I. sic scripsit Modus omnis areae pedali mensura comprehenditur, qui digitorum est sexdecim, quem rursus pedem, ut fere res omnes reliquas in uncias duodecim, assem ex eo constituentes, idem antiqui diuiserunt, ita ut ternis quibus q. unciis quaternos digitos complecterentur, ut ex Frontino colligi licet, in eo, quod de Aquae ductibus scriptum reliquit, sic dicente Est autem digitus, ut conuenit, sextadecima pars Pedis uncia duodecima Idemq. in eo de Limitibiis tradidit.
22쪽
tradidit. Et exinde has unciales Pedis diuisiones iisdem nomInibus , quibus assis partes, nuncupauerunt, Vnciam Iescuncia, Sextantem , Quadrantem, Trientem , Quincuncem , Semissem, Septuncem, Bessem, Dodrantem, Dextantem, &Deuncem De Sescuncia,quae uncia esto semis,4 de Sextante, qui Pedis sexta pars est, duas continens uncias, ut ueterum auctoritates aliquas afferamuso memini Pl nius lib. Nat. Hist. 36. c. V. de pauimentis loquens his uerbis:Fastigium uero seruati in Pedes denos,Sescuncem.&lib. I 3.c. II. de cedrinis mensis Qua in re non omittendum uidetur. Tiberio principi mesam quattuor pedes sextante4 sicilico excedentem,crassitudine sescunciali.Ex cuius uerbis, ct illud colligi licet, uncias istas pedales in minores etiam partes
abantiquis diuisas suisse quod ex infradicendis latius apparebit. sic&quadrantem trium digitorum crassitudinem idem Plinius appellauit his uerbis Magnitudo amplissima adhuc sui unius commissae ex arboribus dimidiatis duobus,a Rege Mauritaniae Ptolemaeo, quattuor pedum&semipedis per medium ambitu, crassitudine quadrantali A quo semipede,crassitudinem semipedalem dixit idem lib. 36. c. as. sic &lesiales laterculos appellauit Vitruvius, qui unciarum octo latitudinis essent, lib. 7.c. sic dicens: Deinde tegulae bipedales ex una parte supra marginem canalis imponatur,ex altera parte bessalibus laterculis pilae struantur. sic dodrantem pro nouem pedalibus unciis, dixit Columella lib. .c. I. his uerbis: Quippe seminibus uineaceis nimium me prosundos censuisse fieri scrobes adiecto dodrante super altitudinem bipedaneam. Et rursus circa eiusdem c. finem: Sed
non est dupondii& dodrantis altitudo, quae istud efficere possit. Quo loco Dupondiu pro duobus pedibus, quasi pedes asses ponderales essent, accepit. Similiter Dodrantem Plinius lib. 7.c. 2.sic scribens: Supra hos extrema in parte montium,spithamei Pygmaei narratur ternas spithamas longitudine, id est ternos dodranteS,non eXcedentes. Qus d Vitruvius dixerat ibi. csaibi degradibus templorum tractans inquit: Crassitudines autem eorum graduum ita finiendas censeo, ut neq crassiorcs deXtante, neque tenuiores dodrante,sint collocatae. Quo loco extantem
pro decem unciarum spatio posuit.Quem quidem in assem, Muncias, Munci ac partes diuidedi morem, in hereditatibus quoque Iurisconsuli obseruauerunt, ut Vlpianus cstatur lege, Si seruum
23쪽
De anti Ronis Graec. interua . mensiuris.
meum ad finem, de Heredibus instituendisci cuius haec sunt: Hereditas plerumq diuiditur in duodecim uncias, quae agis appellatione continentur. Habent autem &hae parte propria nomina ab uncialis'. ad assem, sexcunX, sextanS, quadranS, trienS, quincunx, semis,septunx, bes, dodrans, dextans,deunx,as . Sics terrae iugerum partitus est Columella, qui inciam ipsam in sicilicum, sextulam,scripulum,&semiscripulum diuisitii. s.c. I. nec ultra semiscripulum, idest Graecum obolum processit, etsi Seue rinus Boetius, quantum ad geometriae disciplinam attinet, Pe dalem unciam non solum in semiobolos sex nonaginta, siliquas M. sed ipsam quoq Siliquam, quae est scripuli pars sexta siue oboli tertia, in duo puncta, iunctum ipsum in duo minuta,& minutum in duo momenta,diuiserit quae postremae partes potius ingenio percipi, quam oculis cerni, aut demonstrari poς sunt,nisi adeo magnaequantitatis uel uncia constitueretur,ut has' diuisiones reciperet. De quo etiam Sicilices ut ad eum redeam)meminit Plinius sic totius Africae assem fecisse idem uid turlib. I 8.c. 6.sic scribens. Sex homines semissem Africae possidebat,
cum intersecit eos Nero princeps. Non minus etiam has unci les partes numero appellauerunt,ut constat eX eodem lib. 33. c. 8.qui de lapide Heraclio, siue Lydio sic dixit: Sunt autem modici, quaternas uncias longitudinis, binas'. latitudinis non excedentes. Quin quinariam,quae quae est mensura, Munciam, Hi-gitum mensuralem, apsum denique digiti scripulum, Frontinus in lib. de A quaeductibus in assem&uncias diuisit. Vnciae, inquit,modulus habet diametri digitum unii,& trientem digiti. capit plus quam quinariae octaua , hoc est sescuncia quinariae,&scripulis tribus, besse scripuli Digitus quadratus in rotundum redactus habet diametri digitum unum, digiti se cunctam Se tutam capit quinariae dextantem. Digitus rotundus habet di metri digitum, capit quinariae septuncem semunciam, sextulam. Hactenus ille. De quibus quidem unciae diuisionibus nominibus,& quo modo se ad unciam habeant, infra libro quincto fi-tis dixi. A pede pedale spatiu appellauit Columella, quod unius Pedis mensurae esset, lib. s.c.9.his uerbis Deinde ut arbusculae spatium pedale in circuitu relinquatur, atque ita cum suo cespite planta eruatur. Sic&Bipedaneum, Tripedaneum appellauerunt,quod duorum, aut trium pedum mensura esset Columella
24쪽
eodem lib. c. s.Si ante annum fiat, quam uinea conseratur, serobsin longitudinem altitudinemque defossus, tripedaneus abunde est, latitudine tamen bipedanea. De quo lib. .c. I.&Plinius lib. 3 .c. 6. his uerbis.Non omittendum,quod annales annotauerunt di pedaneas his statuas in foro statutas , haec uidelicet menstria honorata tunc erat Apede quoque ut iam ad ea, quae supra pedem sunt, transeam fit palmipes, pro ea mensura, quae sit palmorum quinq.i pedis palmi, de quo Vitruvius lib. s. c. 6. Gradus spectaculorum, ubi subsellia componantur, ne minus alti sint palmo pede, ne plus pederi digitis sex. Et lib. I .cino dest stud me ad congestionem fossarum paranda. Insuper hanc compactionem erigatur postes compactiles , praetercardines pedum nouem,crassitudine quoquo uersus palmi pedales, interualla habentes inter se sesquipedis Varro de re rust. lib. a. . . In haris ostium esse oportet,&limen inferius, altum palmipedalem e po ci ex hara,cum mater prodit,transilire possint. Item a pede fit ses quipes:de quo Vitruvius, ubi pxime,&Horatius in arte poetica: Proiicit ampullas, sesquipedalia uerba. Columella lib. s.c. V. de olea: Deinde taleae sesquipedales serra
Cubitus quoq; pede sormatur, qui est sesquipes, idest palmorum sex, ut proxime dixi idem enim cubitus est, sesquipes de quo
Vitruvius lib. 3.c. I. Cubitumq animaduerterunt e sex palmis constare,digitis'. uiginti quattuor. ex eo etiam uidetur ciuitates Graecorum secisse , uti, quemadmodum Cubitus est sex palmorum,ita in drachma quoq.co numero uterentur.ille enim aereos signatos; uti asses ex aequo se quos obolos appellant, quadrantes i. obolorum, quos ali dichalca,alij trichalca dicunt, pro digitis et . In drachma constituerunt. B ursus a Pede proueniunt Passus,Stadium,Milliarium, Actus minimus,Clima, Actus quadratus, Iugerum,Centuria, Saltus,de quibus singulatim dicendum. Interim tamen animaduertendum putaui, quod tria priora nomina,Passus,' tadium,Milliarium,line res longitudines demonstrant, quibus plerunq. geographi scriptores ad locorum distantiam demonstrandam utuntur cetera uero nos nitia longitudines latitudines complectu tur: ut datius ex infra dicendis apparebit.
Passus cuicui a passis siue diductis brachiis iuniores dictum putant,
25쪽
De anti Iam Sc aec interuast menseris. 3
constat ex pedibus quinq. in longitudine dicente Columella
lib. s.ci I .Passus habet pedes quinque. Stadium Graecorum mensura fuit, cuius tamen usus nomen ad Romanos transiui constans passibus centum uiginti quinq. Columella ubi supra,Stadium deinde habet passus et s. id est pedes sexcentos uiginti quinque. Plinius lib. 2.c. 23. Stadium centum uiginti quinq. nostros essicit passus , hoc est pedes sexcentosi ginti quinq. Ex cuius sententia illud animaduerterunt iuniores, longitudinis diuersae suisse pedem Graecum a Latino nam ex Herodoti Suidae sententia, stadium Graecum, quod constat ex Graecis pedibus sexcentis, pedes escit Romanos,ut Plinius declarat sexcentos uiginti quinq qua ratione pes Graecus Romano pede longior est semuncia eiusdem Romani pedis.sexcentae enim semunciae constituunt uiginti quinq illos pedes, qui
seXcentorum numerum excedunt quod uerum censeo, etsi Plutarchus in uita Gracchi, infra de milliario reserendus, distri men istud non animaduertens, putauerit stadia octo non integruconficere milliare, numerans ipse stadium pediim Graecorun, sexcentorum, qui octies multiplicati summam pedum quattuor millium octingentorii constituunt: quo fit ut ad integrum quinque millium,ducenti deficiant qui ducenti ex illa semuncia, qua pes Graecus Romanum excedit,constituuntur, ut praediXi. multa enim similia inueniuntur, quae animos doctissimorum etiam uirorum distraxerunt, ut&infra notavi Milliarium, siue millia re, costat, ut&ipsa uox sonat,ex passibus mille,stadiis uero octo, pedibus autem quinq. millibus, ut columella loco proxime relato declarat. pro quo milliareri mille passus leguntur. Varro deling.lat.lib. s. Nam quod sensus nullus, quod abest mille pas sus, sentire possit. Oculorum sensus uisus'. ad stellas peruenit. Horum milliariorum uiginti pro diurno itinere in ius uocatis praetor tribuit, ut inquit Caius Iurisc.lege I si quis cautionibus iudicio sistendi causa factis non obtemperauerit, cuius haec sunt uerba Vicena millia passuum in singulos dies dinumerare praetori ubet,praeter eum diem,quo cautum promittitur, eum,in quem sistere in iudicium oportet quod &lius declarat Vlpianus Iurisc.l in itinere de uerborum&rerum signific sic inquiens In itinere faciundo, uiginti millia passuum in dies singulos peragenda sic sunt accipienda, ut, si post hanc dinumeratio iij nem
26쪽
nem minus,quam uiginti millia,supersint, integrum diemoccii pent,videlicet,si unum uiginti millia passi in sint, biduum ei attribuatur Milliaria autem , quoniam lapideis columnis in viis signari coeperunt, Lapides scriptoribus appellata fuisse passim
legitur. Hoc autem a C. Graccho inuentum puto nam ante factum, non memini me legisse .όe quo Plutarchus in illius vita. Ad haec, inquit, uiam omnem per milliaria dimensus capit autem paullo minus octo stadia milliare columnas lapideas, spatij signandi caussa, locauit. Haec ille. Quo loco animaduertendum est,quodo paullo ante dixi, Plutarchum in eo,quod dixit, octo stadia paullo minus esse milliare,discrimen Romani Graeciq. pedis non animaduertisse. Quod autem milliaria Lapides appellarentur, clarius est,quam quod probatione indigeat tribus tame Plini locis contentus ero.lib. I s.ci I 8 de ficu Carthaginiensi Catone in Senatu allata, Non castra Punica ad tertium lapidem uallatae.Et lib. ,α3. de qua Virgine ab Agrippa ducta Virginem adduxit ab octaui lapidis diuerticulo. Et lib. 6.c. Is deductu aquae Claudiae quippe a lapide quadragesimo ad eam e
celsitatem,ut in omnes urbis montes leuarentur, influxere Curtius,atque Caeruleus sontes. Quibus illud Martialis accedat libro epig.X.de Torquato Otacilio. Ad lapidem Torquatus habet praetoria quartum: Ad quartum breue rus eruit Otacilius. Quorum quidem lapidum, seu columnarum, non nulla uestigia adhuc in uia Appia Roma Neapolim proficiscentibus occurru sunt enim collimnae lapideae quarum ina est in porta ciuita tis Fundorum, in ingressu si recte memini , a sinistra, in quibus milliariorum numerus , quo columnae ipsae ab urbe distant , signatus inspicitur. Actus minimiis habet in latitudine pedesinii attuor, in longitudine pedes centum uiginti.Columella lib. 3. c. I. ActuSminimuS Ut
ait Varro,iatitudinis pedes quattuor, longitudinis habet pedescentum uiginti:
Clima,eodem teste Columella ubi siti pra quoquo uersus est pedum
Actus quadratus undiq. finitur pedibus centum uiginti teste Columella loco proYime relato,& Varrone de re rust.lib. I. c. IO. ni cri lar ab eo dictum ei quod duos in seisii:tos a tus' tua irratos
27쪽
contineat excolumellaes Varronis sententia locis proxime rehitis Varronis haec sunt. Modos, quibus metirentur rura, alius lios constituit, nam in Hispania ulteriore metiuntur iugis in Campania uersibus,apud nos in agro Romanori Latino iugeris iugum uocant, quod iuncti boves uno die exarare possint Ver sum dicunt centum pedes quoquo uersum quadratum:Iugerum, quod quadratos duos actus habeat de quo apud Pliniti 1b. 18. c. 3.sic legitur Iugerum uocabatur, quod uno iugo boum in die exarari posset Acitus , in quo boues agerentur, cum aratur uno impetu iusto,hic erat centum uiginti pedum,duplicatusq. in longitudinem iugerum faciebat. Haec ille. Sed id, quod iugerum in Plinio legitur,iugum restitui debet,alioqui lapsus fuisset Plinius cum iugero Romano tribuis set, quod iugo Hispanico Varro tribuit in quem errorem multi e iunioribus corruptam testion secuti,ceciderunt. Ex hac traditione iugeri mensurae apparet iugerum esse pedum quadratorum duo de triginta millium octiis .gentorum,eX Columella lib. F.c. I. Ergo, ut dixi, duo actus iuge rum efficiunt, longitudine pedum ducentorum quadraginta, latitudine pedum centum uiginti quae utrae q. summae inter se multiplicatae quadratorum faciunt pedum uiginti octo millia Octingentos. Haec ille . Libet hoc in loco animaduertere, Palladium de re rust.lib.a.ci I a. de iugero non recte sensisse, ait enim, quadratam tabulam iugeralem constare quoquo uersu pedibus centum octuaginta quae summae si inter se multiplicenturiummam pedum quadratorum duorum triginta millium,&qua dringentorum constituunt, cum ex Columella o nnium bententia viginti octo millium octingentorum tantum sit. lapsus est,ut arbitror,quia cum uideret iugerum in longitudine esse e
dum a o &in latitudine et o quae duae summae coniunctae costituunt summam trecentorum seXaginta, putauit ille, non admodum optimus geometra, hunc numerum trecentorum seYaginta diuidendo iugerum aequi laterum constituisse, non reministens Vitruvium lib.9.c. I .ex Platonis sententia tradidisse aream quadratam certae quoquo uersus mesurae siquis duplicare uelit, numeris assequi non posse cui tamen si prope accedere uoluissetilatera ex pedibus centum sexaginta nouem&dodrante&eo minus,constituere debuisset. Centuria centum iugerum olim mensura fuit, quae postmodum dat, iii plica . . ,
28쪽
plicata,&ducentorum facta,pristinum nomen retinuit ita Varrodere rust. lib. I .c. Io. cuius haec sunt A centum Centuria dicta. Centuria est quadrata in omnes quattuor partes pedum o oc. hae porro quattuor centuriae coniunctae, ut sint in utramq. par
tem binae, appellatur in agris diuisis uiritim publice. altus. Haec
ille, quem Columella lib. s.c. i.seques, sic diκit: Centuriam nunc dicimus, ut idem Varro ait , ducentorum iugerum modum , olim autem ab centum iugeribus uocabatur centuria, sed mox duplicata nomen rotinuit, sicuti tribus dictae primum , a partibus populi tripartito diuisae quae tamen nunc multiplicatae,pristinum nomen possi lent. Hactenus ille. Sed animaduertendum puto, Varronis numerum, duum millium centum, librariorum incurii, quorum culpa multa similia per notas scripta desiderantur, corruptum esse constat enim,quattuor centurias simplices , seu
duas duplicatas, quinquagies centies millies septingentos sexaginta millia quadratos pedes habere id est secundum hodie num numerandi modum ut ego quoq uerbo millionis utar quo iuniores logistae utuntur pedum quinq milliones ac septingentos sexaginta millia continere ex eo autem Varronis numero non nisi quattuor milliones ac quadringenti decem milliare di cuntur. locus igitur restituendus est,ut numerum duum millium di quadringentorum contineat: quadrabit.
Saltus postremus est, constans ex iugeribus quadringetis, ut ex praediistis colligitur. haec citra controuersiam uera sunt. Pedis autem ut ad pedem redeam)quae uera fuerit mensura, diu inter doctissimos nostrae aetatis uiros disputatum fuisse scio. nam ut ineptias quorundam, qui nescio quas nugas de ordei semini bus,quae etiam ab antiquis reprobata fueriat, repraesentare nixi sunt,omittam:item illa,quae Budaeus, uir alioqui doctus, egregius,de suo Lutetiano pede tradidit, ab omnibus reprobato, chnihil cum Romano commune habere dignoscatur Leonardus Portius Vicetinus, vir sane doctus, primus omni unostrae aetatis, qui de hac rescripserit, mensuram Colotiani pedis pro uera
tradiditaeum nec tunc alia appareret is aute Colotianus ex marmorea base sepulcri n.Cossuti sculptoris, ut arbitror sumptus
est quae quidem basis olim in hortis Angeli Colotis unde Coloriani pedis nomen ad Pincij montis radices, viri sane doctilis mi, erat, nunc autem in aedibus nobilis Mari Delphini, a Gentile,
29쪽
eius fratres uiro doctissimori rerum antiquarum perito, compa rata superioribus annis, multis item aliis Epitaphiis inscriptio
nibus congestis,conseruatur: quem iuniores quoq.secuti sunt:cuius sepulcri schema in calce operis subnectere uisum est, ut appa reat sculptoris consilium fuisse, no exactam pedis mensuram de monstrare sicut nec circinorum, nec libellae, aut mallei sed tan tum ostendere, cuius professionis hominis cineres inibi conseruarentur sicq Colotianus hic potius ansam perquirendi legiti
naum pedem praebuit, quam quod ipse legitimus sit. Cum hac Colotiani pedis mensura Gulielmus Philander, qui ab hinc annis circiter triginta Romae floruit, in annotationibus in Vitruvium lib. 3.c. 3.pedem alterum marmoreum congruere testatur,
in alia marmorea basesepulcri T. Statili Vol. Apr. mensoris aestificiorum Romae suo tempore ex Ianiculo refossa,&in Vaticani Pontificios hortos transportata, cum quo sane conuenit modico dicrimine hic Statilianus, habens sitis clare digitos uncias di stinctos,quibus ille Colotianus caret omnino Mihi autem multis ab hinc annis pes unus aereus allatus fuit, terra rubigineq. Vt refossus illico fuerat,obtusus,&inuolutus,in ruderibus antiqua
rum ruinarum ex urbe antiquitus evectis, ac prope extra por tam Nomentanam proiectis,inuentus quo in loco maxima tunc
Christolithorum copia aliorum .pretiosorum lapillorum cum plumbifrustulis carbonibus, aereis clavibus, seris armillis
aliis q. similibus eo tempore reperiebantur,adeo ut locus ille uniuersus,qui uineatus erat,cribro a perquirentibus fuerit euersus,&excretus. Est autem pes iste palmis, unciis digitis'. diuisus complicabilis,qui cum explicatus est testerula ex eodem aere ansulata,clauo in una ipsius parte affixa, clauis duobus altera parte infixis,inseritur atque ita clauditur, ut, nisi ea testerula re in ovea tur,complicari non possit. in cuius superficie ab altera ipsius par te litterae quaeda punctis notatae inspiciuntur, quas tamen pro plerantiquitatem materieiq. tenuitatem legere aut interpretari nequiuimus . nam quadratus est, eius crassitudinis, cuius gallina cea penna ex ala este consueuit, si illius rotunditati quadrata forma suppleretur qui pes aereus dictis duobus marmoreis Comparatus septima unciae parte, siue unciae scripulis tribus, duabus scripuli sextulis,&sextulae semisse breuior est. Cu aute diu haesitassem, frustraq porphyreticam illam columnam perquisiui1Iem,
30쪽
cla qua Martianus in suo de antiquitatibus urbis, Philander,
saepe,nec non iuniores meminerunt, quam ego, dum iuuenis essem,in aede sanctorum duodecim Apostoloru ad aedes Illustr. de Columna inspexeram,&in illius calceio Δ . saepius legeram,alius mihi pes aereusseu ex orichalco allatus est itidem ut primus,complicabilis quidum complicatus est clauo ab unoc pite affxosoramini ab altero capite existeti infixo, ita clauditur, ut se facile explicari non possit, cum explicatus est simili testerula, ut alius proxime relatus, sustinetur, ut complicari non possit,palmis, unciis, digitis,&sextula distinctus. quo factum est, ut incertior essem multo, quam prius inueni enim eum nona ipsius Colotiani citatiliani unciae parte illis longiorem esse , cillo priore aereo unciae illius parte tertia, siue duella, cuius pariter longitudinis illum ex porphyreticae columnae mensura sumptium .Philander , qui eam columnam se metitum fuisse testatur, loco supra relato eκstitisse constanter asserit. Quamobre ulterius perquiredo inueni duos alios aereos pedes,ita ut praedicti,complicabiles,cu suis ansulatis tesserulis & clauis,eiusdemq.sere crassi studinis , cuius ille meus primo loco descriptus, pariter palmis, unciis,&digitis distinctos, penes illustrem Fulvium Vrsinum, Canonicum Lateranensem, uirum bonarum litterarum eruditissmum,&rerum antiquarum peritissimum,&affluentissimum,cum
illo priori meo etiam longitudine ad amussim conuenientes, alium q. omnino praedictis similem lenes praefatum nobilem Marium Delphinu, qui tamen tribus praedictis longior est, quantum est unciae scripulum, scripuli triens eos'. exinde, meum scilicet &Illustr. Fulvij triplici testimonio, atque omnium litteratorum, qui R omae sunt,assensu comprobatos, pro uera degitima antiqui pedis mensura, proq. ueris&antiquis pedibus mensuralibus habui,& palam facere non dubitaui Sed non eo minus in uestigare libuit, si ratione aut coniectura assequi politem, unde horum aereorum pedum meorum discrimen oriretur habebam enim pro comperto, illum meum maiorem, Graecum pedem noesie,cum Graccus es, ut supra tradidi, semuncia Romano pede mor sis 'meus alitem ille uix tertia unciae parte siue duella istos alioStuperaret quamobrem cum haberem penes me antiquam selibram lapideam admolitum incorruptam cum hac in superiori