장음표시 사용
41쪽
De mensuris liquidorum, Saridorum, tum Romanis,
tum Graecis, eq. earum pondere .
VN de liquidorum aridorumq. mensuris dicendum est,&primo liquidorum eis scio, licet, quae apud Romanos fuere, in quibus
Amphoram inter quascumque minores maiores q. mensuras primu locum obtinere cer . tissimum est tametsi non nulli ex iunioribus primas sextario in re medica,quia eo frequen tius medici uterentur, attribuisse uideantur. ab Amphora enim minores omnes derivant, Mecea culleus fit, qui ea mensura maior est satiam inquam Amphoram antiqui, ut Fannius refert, ex quadrato pede formauerunt δε exinde Qua drantaliam ab initio appellauerunt, eundemq. Ioui in Capitolio , ne uiolare liceret, consecrauerunt Mos enim fuit antiquorum, ut&hodie quoq Romae est , mensuras in loco publico, ex marmore uel aere consectas,conseruari,& custodiri,ut inde,quo ties res exigeret, delegitima mensura dubitaretur, ueritas peti possit de qua re Fannius ita. Pes longo spatio latoq. notetur in angio, Angulus ut par sit quem claudit linea triplex. Quattuor ex quadris medium cingatur inane: Amphora sit cubus: quam ne uiolare liceret, Sacrauere Ioui Tarpeio in molite Quirites.
Cuius etiam moris testis est congius Vespasiani&Titi temporibus in Capitolio positus, de quo infra Sedue Imperator Valentini nus Aug. lege uniuersali cauit, ut per singulas Romani Imperi
ciuitates pondera, mensiirae publicae essent eYpositae cuius constitutionis uerba titulo de susceptoribus arcarijs in decimo Codicis libro sunt haec.Modios aeneos uel lapideos cusextarijs,
42쪽
atq ponderibus per mansiones, singulasq.ciuitates iussim GL locari, ut unui qui' tributarius, sub oculis costitutis rerum omnium modiis sciat quid debeat susceptoribus dares: ita ut,si quis
susceptorum conditorum modiorum sextariorumq uel pondorum normam putauerit Xcedendam,poenam se sciat competentem esse subiturum Iustinianus quoq. Imperator ea postrema constitutione , quam decollatoribus tradidit, quae in authenticorum libro est, collatione nona,mensuraso pondera in sacratis. sima cuius'. ciuitatis ecclesia custodiri mandauit. De hoc igitur quadrantalii ut ad illud redeamni meminit Plautus in Curcul actu I.sce, a .Phe. sitit haec anus. Pa.quantillum sititὸ Phe. modica est capit quadrantal. Item Cato de xerust.c. 19. Vbi hauseris de mari, in dolium indito, nolito implere,quadrantalibus quinque minus sit quam plenum. c. 12. Alienum,quod capiat quadrat talia triginta. Plinius lib. I . c. I . Licinius Crassus&L. Iulius Caesar censores anno ab urbe condita sexcentesimo septuagetamo quincto edixerunt me quis uinum Graecum Aminaeumq. , octonis aeris singula quadrantalia uenderet Varro de re rust lib.
I.c. 37. In mille modium quadrantal amurcae Asorma autem,
qua deinde, gratia commodioris usus huius mensurae uasa sommata fuerunt, cum utrimque ansata essent, Amphora appellari coepit quae quidem ansata sorma cIare ex Catone colligitur cira 9. cuius haec sunt Post dies quadraginta diffundito in amphoras in addito iri singulas amphoras saepe sextarium unum. amphoras nolito implere nimium, ansarum infimarum fini qua quidem Amphorae uoce plerumq scriptores ad uasa non certa sideterminatae mensurae, ut quadrantes est, sed ad ipsum vasis corpus demonstrandum usi sunt, ut Cato c. I 3 qui de amphora
nasiterna, id est ad aquam continendam inter uineae instrumenta meminit, quam Varrodere rust. lib. I. c. 22. ex aere fuisse inre pretatur, de qua Sex. Pompeius ita scripsit Nasiterna genus uatis aquari ansati patentis, quale est quo equi perfundi solent. Quin etiam in loco proxime relato, Cato de sparteis amphoris
meminit. Qia' pariter sensu, idest pro vase, non tamen determinatae mensurae, eam accepit Columella lib. I a. c. et 8 his uerbis Hoc facto post septimum diem rursus uinum purgatur,4 in amphoras bene picatas,&bene olidas diffunditur.&rursus eodem lib. c. o. de ora loquens: Quod deinde fluxerit, aut doliis aut
43쪽
amphoris condita, & cum deserbuerit,obturato,commodius autem seruatur in amphoris. ωα 7. de oliuis condendis Amphoras usque ad fauces replent oliuis. Quino olearias suisse amphoras, ex Catone colligitur c. I a. ibi, Amphoras olearis duas, quas tamen olearias separatas,&alias a uini amphoris suisse infra demonstrabo. Forma quoque amphorae Amphorale appellauit Plinius uas crystallinum lib. 7. c. a. his uerbis. Idem Xenocrates auctor est, uas amphorale uisum, & aliqui ex India,crystallum sextariorum quattuor. Indeq. Proculus Iurisconfl.fin. in fisne, de tritico legato, uinum amphorariu appellauit, quod in amphoris conditum esset, his uerbis: Qu0d si ita esset legatum uinu
Amphorarium,Aminaeum,Graecum,&dulcia omnia,nihil inter
dulcia, nisi quod potionis fuisset legatu,putat Labeo, ex collatione uini amphorarii. Apud quos Iuriscons promistue pro uase
mensura, uocem hanc usurpatam fuisse legitur Pompo.l. a. eodem tit detritico legato Si centum amphorae tibi,quas uelles, legatae sint ex testamento agendo consequi poteris, ut degustare tibi liceat Vlpia.l. 3. eodem titulo Si cui uinum sit legatum centum amphorarum,cum nullum uinum reliquisset, uinum herede empturum&praestaturum. Et paullo inserius Sed quia credibile est, mentem testatoris eam esse, ut uoluerit accessionem uini esse amphoras: sic inquit loquimur habere nos amphoras mille, ad mensuram uini reserentes Proculus .cum uinum, illo eo. titulo. Cum uinum heres dare damnatus est, quod in amphoris seu cadis diffusum est dari debet, etiam si vasorum mentio facta non est. Et l. Vinum, eodem titulo Illud uerum esse puto, cui uinum legatum cum vasis erit, ei amphora cados, in quibus ut
nidiffusa seruamus, legatos esse. Vin tim enim in Amphoras cados hac mente diffundimus, ut in his sit donec usus caussa promatur, scum his amphoris &cadis id uendimus de quo quide diffundendi promendi i usu alibi dixi. Idem Vlpianus i. ex eo,
eod.tit. Ex eo uino,quod ex illo fundo nascetur,lieres meus amphoras decem quotannis dato. Idem quoque Vlpianust. Vinaria vasa, de uerborum4 rerum significatione aperte demonstrat amphoras uinaria uasa certo tempore esse, certo alio non esse, his uerbis Eandem caussam amphorarum esse, ut, cum uinum habeant, tunc uasis uinariis, cum inanes sint, tunc extra numeruuinariorum sint quia aliud in his condi possit Plinius quoq.prodi iiij uase
44쪽
uase amphoram accepisse uidetur lib. 36.c. 6.desudinibus loqu&his uerbis Cornelius Nepos tradit suisse magno miraculo, cum P. Lentulus Spinther, amphoras, ex eo Chiorum magnitudine cadorum, ostendisset. Haec autem amphoraria uasa fictilia suisse, fiam ex eo , quia picabantur, tum etiam ex his, quae Plinius dicit lib. 3 s.cii et .colligi licet,qui de fictilibus tractas sic dicit Hodie q.
in templo ostenduntur amphorae duae,propter tenuitatem consecratae distipuli magistri q. certamines, uter tenuiorem humura duceret, quod X his, quae quotidie Romae e terra eruutur,apemtissime constat sic etiam, quod longi colli essen ex Catone collia gitur,cap. s.Salem candidum sic facito:amphoram defracto collo puram impleto quae purae,&insole ponito. Ima aute parte amphoras fuisse acutas . non solum in multis antiquis sculpturis inspicitur, sed etiam oculata fide ex his, quae insta terram reconditae Mobrutae reperiuntur passim Romae conspicitur sed amphoris non solum ad uina, oliuas, cetera, de quibus supra, condienda antiquos usos fuisse constat, sed etiam ad uuas passas seruandas tradit Columella lib. I a. c. 2 6. sic dicens. Cum deinde modice aruerunt , in uasa noua sine pice, operculata gypsata , sicco loco reponito. Quidam uuam passam soliis ficulneis inuoluunt, Massiccant alij foliis uitigineis , non nulli plataninis semiuietas uvas contegunt ita in amphoras recondunt.
Quadranta istud, siue haec amphora, ut ad institutum redeamus pro mensura sumpta capit sextarios octo quadraginta ut Festus testatur,cuius haec Quadrantal uocabant antiqui, que ex Grae' co amphoram dicunt quod uas pedis quadrati , octo 'uadra ginta capit sextarios . Haec ille, quodvi multis aliis argumentis, de quibus infra, probatur. Ipsa autem amphora infrascriptas minores mensuras in se continet, in has quoque diuiditur,primo in ut nas duas , secundo in modios tres , tertio in semodios sex quarto in congios octo, quincto in sextarios octo&quadraginta, sexto in heminas sexvi nonaginta Optimo in quartarios centum
nonaginta duos, oetauo in acetabula treceta octoginta quattuor,
non in cyathos quingentos septuaginta sex, decimo in ostre ino in cochlearia siue ligulas bis mille trecentas quattuor. &hic finis Romanis liquidorum aridorum q. mensuris, quae a pede su- .muntur,&infra pedem sunt supra autem quadratum pederi ,siue amphoram, Culleus est , qui constat ex amphoris uiginti, nec eo
45쪽
D antliquid aridorum' mensuris. v
maior mensura reperitur de quibus omnibus singulatim&distincte tractandum censeo pondus aquae uim cuius'. men
surae tradendum, ut non solum qualia antea fuerint, cognoscere possimus, sed etiam, eas cum nostri temporis mensuris ponderibus conferendo, discrimen percipere ualeamus. Interim tamen lector candide te haec scire uolo, culleum, amphoram, urna,& congium, liquidorum asitum mensuras fuisses modium se
modium aridorum latum sextarium, heminam,quartarium,ace
tabulum,cyathum i gulam siue cochlear promiscuo tam liquidorum quam aridorum in usu fuisse quod&ex infra dicendis latius apparebit. Vrnam, quae est amphorae dimidium, ab eo dictam putat Varro delin lat. lib. quod in aqua haurienda urine summergendo, emergendo has autem non solum ex figlino opere, sed etiam ex aere&ex sparto confectas fuisse, satis aperte legitur, quod promensura lamphorae dimidia probat Fannius, de amphora sic scribens. Huius dimidium fert urna Columella lib. I a. c. 2O. Ego tamen, si humida fuerit vindemia, trientem,si sicca,quadrantem medicaminis,in binas amphoras misceres litus sum, ita ut qua
tuor urnarum esset musti modus, urna autem quattuor Muiginti sextariorum. Haec Columella ex cuius uerbis constat aperte, amphoram duas urnas,&sextarios octo quadraginta in se continere. Pro mensura etiam accepit urnam Paulus Iuriscons. l. ta bernae, de fundo instructo sic scribens . Item urnae aereae congiaria sextaria: quodvi multis aliis argumentis a recentioribus probatum, adeo ut sine controuersia pro ueritate haberi possit. Nec que uam moueant aduersus hanc scribentium omnium sententiam Catonis uerba c. Is s. ubi in lege uini indoliis uen dendi ita scripsit Vinum in doliis hoc modo uenire oportet. Vi ni in culleos singulos , quadragenaevi singulae urnae dabuntur: quod nequeaceat, neq muceat. Ex cuius uerbis colligi uidetur, culleum, qui ex amphoris constat uiginti, ut infra suo loco probabitur, urnis una inuadraginta repleri quoniam id in sua lege ea ratione adscripsit Cato, ut emptori consultum esset propter de trimentum, quod in metiendo uino per singulas urnas emptor pateretur ideoq. urnam adi)ciendam putauit, quod iudaeus alijq.recentiores censuerunt.laborabant enim no parum antiqui, in mensurando uini culleo uno,unico actu, ut constat ex eiusdem Catonis
46쪽
Catonis testimonIoeap.46r dum docet quomodo uini culleusti
unica mensura metiri possis qua de re alibi quod autem pro uase& non mensura urnam quoq antiqui usurpaverint, probat idem
Cato c. I a.&Iy. ubi in instrumento rustico urnam quinquagenariam requirit quo in loco aliter quam pro uase accipi non potest,quibuscumq. mensuris& ponderibus examinetur sic&eam accepit Plautus in Rud. actu et .ste. s. dum dicit: Metuo hercle, ne illa mulier mihi insidias locet, Vt comprehendar cum sacra urna Veneria.
Nempe optimo iure in uinclis enice . Magistratus, siquis me hanc habere uiderit. Nam haec litteratast ab se cantat, cuia sit. Vnde&illud notandum, quod sacrae urnae nomina, cuius sani essent, inscripta habebant. Spartea quoque urnas,ut dixi,fuisse testatur idem Cato cap. 13 ibi Urnas sparteas sex.4 quod ex aere c. I a. ubi tractans de locis, ubi optima quaeq. utensilia uenderentur,ita inquit Hamae, urnae oleariae,urcei aquarij, urnae uinariae, alia uasa ahenea Capuae quod Paulus Iuriscons loco proxime relato testatur Ex quo Catonis loco olearias linarias urnas, non easdem fuisse intelliges de quare infra. Rursus pro uase urnam accepisse uidetur Proculus Iuriscons l. qui uinum,detritico legato,dum inquit Qui uinum Surrentinum in urnalibus habebat, diffusum, is tibi legauerat uinum in amphoris,omne illud quoq quod in urnalibus fuisset, legatum esse Labeo,&Trebatius responderunt. A qua quidem urna Vrnarium appellari, locum in culinavi balineis, ubi urnae aquatiles rotinebantur, dixit Varro de ling.Lat.lib. . his uerbis. Praeterea erataertium g nus mensaevi quadratae vasorum,uocaturq.Vrnarium,quod urnas cum aqua positas, ibi potissimum habebant in culina ab eo etiam nunc ante balineum locus, ubi poni solebant urnae, Urnarium uocatur. Haec ille . Ex quibus intelligi licet, urnas, de quibus Varro ima parte acutas non fuisse, ut erant amphorae seriae, cum supra mensam quadratam seruarentur Urnae quoque appellabantur vasa, in quibus mortuorum cineres recondebantur: quarum multae Romae inspiciuntur, tum ex figulino opere , tum etiam in marmoribus sculptae, cum suis inscriptionibus, det quibus meminit Cicero Tusc. I. Aspicite o cives senis Enni j imaginis urnam. Fr
47쪽
Et Ouidius ad Liuiam Tu. Scilicet exigua cineres condentur in urna Et in elegia de morte Tibulli: Carminibus confide bonis: iacet ecce Tibullus:
Vix manete toto, parua quod urna capit.
Vrnae quoque appellantur uasa,in quibus Iudicum suffragia eolliguntur. Virgil Aen. 6. Nec uero hae sine serte datael, sine iudice sedes. Quaesitor Minos urnam mouet ille silentum Conciliumq uocat, uitas q. e crimine discit. Haec urna, retenta supputatione, quam infra de sextario tradam, uino desaecat, non crasso, non cocto, non nigro, aut aceto, uel aqua pura plena, pondo librarum quadraginta fuit secundum quam rationem, amphoram podo octoginta librarum fuisse constat ut infra latius probabitur &sunt hae duae liquidorum mensurae tantum, ut praedixi. Nodius, qui aridorum tantum est mensura, Min quo secunda est ab amphora diuisio, amphorae pars tertia est tres enim modij a phoram unam constituunt, ut Fannius testatur de amphora loquens, ut iam dixi. Huius dimidium ferturna, ut&ipsa medimni Amphora, terque capit modium sextarius istum, Sex decies haurit , quot soluitur in digitos pes . A qua sententia nullus ex his, quod mihi uidere licuit, discedit. Quod esset aridorum mensura,passim legitur sed,ne sine auctoritate pertraseam, probatur ex Varrone de re rust.lib. Lcap. q. ubi ita Seruntur fabae modii in iugero quattuor,tritici quinque,Ordei sex, farris decem , sed non nullis locis paullo amplius aut minus. lib. 3.cis. Ordei pavonibus singulis mensibus singulis modi singuli Martialis, epigri in Crispum: Quando fabae nobis modium farris q. dedisti
Cum tua Niliacus rura colonus aret. Horum quidem modiorum quattuor tritici, erat seruorum de-imensum , ut dicit Terenti interpres ita Phorm actu. I. sce. I.&Cato cap. 66 his uerbis . Familiae cibaria qui opus faciant per hiemem, tritici modios quattuor per aestatem modios quattuor semis quibus quidem singulis seruis,ultra tritici mensura praefatas,olei mestruum sextarium,&salis annuum modium Cato at
48쪽
tribuit, dicto c. sis A quo modio Modiales aulae&es1ces dita sunt, quod sexdecim sextariorum, idest modij capaces essent. IPlautus in Capi actae .se. ulti Aulas calicesq. omnes confregit, nis quae modiales erant. Inde &Sesquimodius, pro modio semis. a Varrone de re rust. dictus , lib. I. c.7 qui de uinearum recta ordinata dispositione tractans, quantum illa a confusas inordinata infructu differat,'
sic scripsit Hoc licet coniectura uidere in aliquot rebus, ut nuces integras quas uno modio comprehendere possis,quod putamina suo loco quaeque habeat natura composita, cum easdem, si fregeris, uix sesquimodio concipere possis. Et c. et de medica loquens. In iugerit unum, si est natura temperata terrascribunt opus esse medicae sesquimodium. Hinc a modio Trimodium de quo Plinius lib. 33. cap. I. de usu anulorum loquens Promiscui autem usus alterum secundo Punico bello neq enim aliter potuissent trimodia illa anulorum,Carthaginem ab Hanibale mitti. Meminit quoque Columella lib. I 2.c. I9. Funiculi quoq.fiscellis,&lora trimodiis. Et c. 3o.tradens quo modo oleum fiat: Tium c lae,corbulae decem modios, Trimodiae satoriae quibus districta ibacca suscipitur Hactenus ille.Trimodia uero satoria,saccitus est metae inuersae similis,quem alatiori parte collo suspensum &funiculis seu loris alligatum,ima cicuta parte ad sinistram manum reuoluta, qui hodie quoq. seminant plenum semine ad semen iaciundum portant Modios autem mensurales semodios, de quibus statim, non ex opere figulino, ut amphorae, sed ex lignosuisse crediderim, iraeferratos, ut hodie quoq. mensurae,qui bus arida metimur, Romae pro maiori parte conspiciuntur, ex Catone cap. 3. qui inter uineae instrumenta modium praesem aratum unum, semodium unum requirit. Nam nisi lignei suissent, uix est ut praeserrari potuissent, aut praeserratione indigerent. Constat autem modius iste ex sextariis sexdecim, ut ex Fannio probatum est facile ex calculo colligi licet nam cum amphora constet ex sextarijs octo, quadraginta, ipseq.modius amphorae sit pars tertia, modico negotio dignoscitur sextariorum seYdecim esse Pendet autem, si eius capacitatis uinum purum aut aqua pura appenderetur, retenta supputatione praedicta, libras sex uiginti, klibrae bessem nam pondus tritici, uel ordei,aut arris,
uel aliorum seminum, certa ratione pro mensura tradere absurdissim trai ἰ
49쪽
Te antiq. liquid aridorumq mensuris. 9
dissimum puto cum non solum frugum pondera pro regionibus mutentur, larient, sed etiam eiusdemmet fundi semen a semine eiusdem generis podere distrepet, ita testante Columella lib. 2. c. 9. cuius haec sunt. Collis enim quamuis granum robustius aliquanto, minus tamen tritici reddit. Quem falladius lib. 1.c.6 secutus est,& re ipsi dignoscitur. Mitto annorum temporum qualitates cum,si rubigo inciderit, quincta parte Mamplius ponderis detrimentum accipiat. Ex quibus constat, ex seminibus nihil certi, ierpetui ponderis aut mensurae statui posse: ea, quae Plinius lib. I 8.α7 de tritici pondere diuersorum locorum tradidit, non praecisse, sed a commutute continsentibus intelligi
Semodius, modij est pars dimidia, amphorae sexta, in quo est, ut dixi, tertia amphorae diuisio, dietus,quia semis est modius se enim pro semis antiqui in his frequenter usurpaverunt, teste Varrone de ling.latilib. . cuius haec sit ni Semuncia, quod dimidia pars unciae se ualet dimidium, ut in selibra,& semodio Haec ille De semodio quoque meminit Cato cap. ulti de salsura pernarum his uerbis Salis Romaniensis moliti in singulas sic modius. Idemq. Varro de re rust. lib. 3. c. 8. In uicenas centenas turtures fere semodium aridi tritici. semodio autem semodialem placentam C to appellauit c. 8 .constat autem ex sextarijs octo, aridorum est
Congius, in quo quarta est amphorae diuisio, est ipsius amphorae pars octava, liquidorum tantum mensura, constans ex sext rijs sex a quo congio sextarium nome sumpsisse Fannius testatur. Adde duos chus sit uulgo, qui est congius idem, A quo sextarij nomen fecisse priores Crediderim, quod eos capiat sex congius unus. Ex cuius Fanniiuersibus, sententia eorum confundi uidetur,qui primas sextario tribuere uelle uisi sunt: cum liquido appareat, si Fannissententia, ut arbitror, uera est, sextarium ab alio sormari, nempe a congio, cuius ille sexta pars est, & non ipsum,alteram supra se mensuram formasse. Quod congius esset uini mensura,pro bat Paulus Iuriscons loco supravi infra de sextario a me relato, in quo congium,4 urnam, sextarium inter instrumenta tabernae cauponae connumerat Plinius quoque hoc probat lib. I q. c. I 6. de uinis fictilijs loquens Proximu fite mitissemine maturo cum
50쪽
ipsa stipula, libram siquadrantem in congios duos musti maeerato, & post septimum mensem transfuso. Et paullo post Graeci uero illo modo, ramis teneris cum suis solijs in albo musto decoctis tus , libram in tribus musti congij deseruefaciunt. Quod esset etiam congius olei mensura, eo tamen modo,ut infra deci rabo, probat Liuius lib. et s. Et congij olei in uicos singulos dati A congio Congialem fideliam, eo quod congiicapax esse appellauit Plautus in Aulul acti . sce. 2. Sed si reperero, o sancta Fides, Mulsi congialem, plenam faciam tibi fideliam: Id autem tibi faciam uerum ego mihi bibam Vbi id fecero. 9 A quo etiam cogio congiarium munus appellatum est, quod populo dabatur, de quo abunde Budaeus, ceteri q. iuniores. Hinc&Tricongium appellatum fuisse Torquatum Mediolanensem,
Tiberio imperante, refert Plinius lib. I . c. a. his uerbis. Apud nos cognomen etiam Nouellius Torquatus Mediolanensis, ad proconsulatum us'. e praetura honoribus gestis , tribus congiis, unde&cognomen illi fuit, epotis uno impetu Dectante miraculi gratia Tiberio principe.Ηos autem congios puto fuisse in communi usu ut plurimum ex aere,ut infra de sextario dicam,ubi sormam in Capitolio positam temporibus vespasiani , Titi Imperatorum demonstrabo. Congius autem uino puro aut aqua pura plenus, librarum pondo decem suit , ut ex supras infra traditis constat, instriptio praedicti congij testatur Sextarius, in quo quineta est amphorae diuisio, qui est, ut dixi,con-gij pars sexta,amphorae uero octaua,4 quadragesima,in cyathos duodecim instar assis diuisus fuit, ut Fannius testatur. Quod si mensurae pondus componere fas est, Sextarij cyathus pars est, quae est uncia librae. Hic Fannius, cuius carmina nonnulli Prisciano falso tribuerunt,i Rhemnius Fannius Palaemo appellatus est, ut eius inscriptio in fine operis CornelisCelsi notata demonstrat ne quis ulterius, quis nam fuerit,&quo tempore claruerit, haesitet de quo Pl nius lib. I q. c. q. his uerbis. Sed maxima eiusdem Stheleni opera Rhemnio Palaemoni , alias grammatica arte celebri , in hisce uiriginti annis mercato rus D C. nummum , in eodem Nomentano, decimi lapidis ab urbe diuerticulo,&quae sequuntur de quo