장음표시 사용
31쪽
riter aereum unum, massamq;. lapideam alteram pariter integr2&incorruptam pondo librarum dece, alteramq. libr. .inuicem concordantes , respondentes,etiam cum alia aerea libra penes praefatum Illustrem Fulvium exsistente, in cuius suprema plani lie argenteis litteris haec erat nota, I. in circunferetia hae aliae: EX AVC. D. CAES. necnon&cum alio iusdem semissi aereo,idest unciae sex, inuicem pariter conuenientes concor dantes,seXtarium formari curaui, qualem me in manibus Angeli Colotti,dum iuuenis essem,uidisse memineram. erat enim forma rotunda,planabase,altior quam latior, ab imo ad summu aequa jlis, cum inscriptione Honorij Imperatoris huncq ita a me sormatum sextarium,ita modulatus sum,&uiginti unciarum ex praedictis ponderibus formatis,purae quae ex cisterna, quae pluuia est,capax esset. Dein ex eo communi pede , quem legitimum me credere dixi,quadrantal cupressinis tabulis, quae omnium mini me humore aut siccitate mouentur,sormari seci,sicque sextarium praedictum cum hoc quadrantali,purgato cribratoq. milio, quo Romae mensurae examinari consueuerunt, examinavi, diligentiq. cognitione adhibita inueni, quadranta praedictum octo quadraginta sextariis expleri, plenum euacuari,regula radula semper adhibita, ita ut nihil nec de sextario nec de quadrantali superesset,aut deficeret cumq apud me esset alius segias aereus ponderis maioris aliis praedictis, in quo insuperiori planitie ita
notatum inspicitur 3.B. idest unciae duae, inter cuius sextantis unciam, Millam relatorum aliorum ponderum grana unum Miginti, ex nostri temporis uncia sumpta, intercedunt, quibus haec
illis maior est. de his autem granis intelligo, quorum quattuor Muiginti scrupulum constituunt rursus alium sextarium priori similem fieri sicci , qui uiginti unciarii eiusdem aquae excisterna capax essen pariterq aliud quadrantal ex illo maiori aereo pedesormatum habui,diligentiq. examine ut prius seceram adhibito,
non minus segiarium hunc ex maioribus unciis, cum hoc qua drantali eg maiori pede formato,conuenire reperi, quam sexta rius ex unciis prioribus cum priore formato quadrantali conuenisset unde coniecturam seci, hunc maiore pedemo unciam po sterioris&fere ultimi temporis suillic quia hodie quoq. Roma uncia maior praedictis reperitur: ut credere liceat, paullatim pondera ad hanc, quae nunc est ponderis magnitudinem excreuisse, scut
32쪽
sicut ex contrario monetarum bonitas pondus decreuit,&hi dies magis decrescit. Sed haec ex coiectura dicta sint. Ceterum, ut praedixi,asserere tot testimoniis experimentis non dubito, Romanum antiquum legitimum pedem illum esse, qui ex trihus aereis praedictis colligitur,marmoreis reiectis: quia,ut etiam
praedixi,non eum finem sculptoris fuisse credendum est, ut ex ctam pedis mensuram demonstraret, sed ut ostenderet instrumenta professionis hominis illius, cuius offa aut cineres eo in sepulcro clauderentur: cum contra finem eorum artificum , qui pedes aereos tanta subtilitate sormauerunt, credendum sit eum fuisse, ut illorum mensurae essent legitimae &ad metiendum iuste patia deseruirent: quorum omnium mensuras&sthemata inoperis calce subnectere uisum est. Verum lector candide, ut ea, quae
in sequentibus dicturus sum, planius intelligas, scire te equidem uolo,antiqua ponderi quae Romanis craecis communia suisse ex iis quae lib. quincto dicentur, facile intelliges non eadern fuisse cum iis,quibus hodie Romae utimur nam libra, quae Ro
inae,ut olim, sic hodie una eademq. est omnibus argentariis,monetariis,medicis,ueterinariis, pharmacopolis laniis, piscariis,&demum negotiatoribus omnibus, & tam ciuibus, quam agricolis comunis,maior est antiqua libra, scripulis quattuordecim quae scripula uelim intelligas de iis, quae a libra instantis teporis pro ficiscuntur,4 de quibus quattuor Muiginti unciam constituunt, quae rursum scripula singuli ex receptiori medicorum sententia, ut lib. quin nodicam in partes quattuor Muiginti, grana appellata, dividantur. quo fit, ut unciae Romanae temporis in stantis undecim, drachmae tres scripulum unum, antiquam libram, de qua supra memini, peraequent uncia uero nostri temporis, maior sit uncia antiqua, scripulo uno granis quattuor, quae ratio ad calculum ineundum,dum antiquas liquido ruis aridorumque mensuras, cu nostri temporis mensuris pondere exa minabimus , necessario tenenda est. Non minus aliud te scire uolo,quod palmus, quo hodie Romae Architecti ullitur, de quo cum reliquis ab eo proficiscentibus mensuris sequenti libro di cam,sicum legitimi antiqui pedis dodrante id est unciis nouem, quem dodrantem Plinius, ut supra retuli, pithamam, uocabulo a Graecis mutuato , appellat conseratur 4 cXaminetur,palmuSipse dodrate,seu pitham a q an tu sunt duae nonae parte unciae
33쪽
pedis praedicti, id est unciae sextula scripulo uno , triente scripuli, longior es. reperitur quod si palmus idem cum altero supra relato pede commetiatur, qui maior est,&qui cum prophyretico illo concordat, si uera Philander dixit & quem posteriorum4 postremorum temporum fuissi existimavi,& cum illius dodrante seu spithama conseratur Quorum ferme scripulorum disiscrentia intercedente, quibus palmus hic dodrate isto minor est, conuenire constabit , ut subiectum in calce operis schema demonstrat ex qua etiam demonstratione fulcitur coniectura, quam paullo ante feci, dum me credere dixi, maiorem hunc pedem sequentium postremorum temporium inclinationis Romani imperi fuisse nam putaui,&puto, labentibus annis,&selicitate Romani pop. decrescentes, mensuras pondera aucta fuisse, ab hoc maiore pede, & illius pithama adsparinam, de qua sequenti libro, itum esse quae tamen ita dicta sint, ut opiner potius, quam affirmem.
De Graecis interualgorum menseris
epitome . EN sv ARVM quibus Graeci interualla metiricosueuerunt,eX iis,quae a recentioribus tradita sunt,&iuxta eorum translationem, epitomen tradere uisum est, ut in hoc quoque huius rei studiosis consultum sit quas cum ego eX propriis illaru auctoribus non suis pserim,ita tamen ut ab aliis tradita sunt, non quidem ut illoruis laborem in meam laudem transferre cupiam sed ut operi nihil desit, ad publicam studiosorum utilitatem reserre uisum est.sunt aute haec. Dactylus,Dochme, siue Dactylo dochme , siue Palaesto,sive Doron, na haec omnia 'non ima sunt Lychas,orthodoron,Spitham Pes, Pygine, Pygon, Cubitus, Orgya, Plethron,Stadium,Diaulus,Ηippicon, Miltiare, Dolichos. Quarum mensurarum quantitates discrimina sunt haec. Dactylus,lati digiti est mensura e Graecis omnium minima. Dochme, Dactylo dochme, Palestae,
34쪽
Doron,quae idem sunt , constant ex digitis quattuor, & sunt idem,
Lychas, est interuallum digitorum decem, idest quantum quis ab extremitate indicis ad pollicis extremitatem, expansis quanto magis fieri potest iis digitis,complectitur. Orthodorum , est interuallum digitorum undecim, est quantum quis inter primam palmae partem, ubi brachio iungitur palma,&suprema medij digiti complectitur quasi rectum palmu dixeris. Spithame, constat ex digitis duodecim, palmis uero tribus,&est quantum quis expansa manu, ab extremitate digiti minimi ad summitatem pollicis , complecti potest.
Pes, est palmorum quattuor, digitorum sexdecim. hic reminisci oportet,hunc,semuncia,Romano pede maiorem esse,ut supral,
te deduxi,dum de stadio,& milliario tractaui. Pygnae,est mensura digitorum circiter duodeuiginti,pro paruo cubito capi solita: est quantum a brachircuruatura ad extremam manum complicatis, contractisque digitis quis complectitur. Pygon,est mensura digitorum uiginti,ipsa quoque pro paruo cubi to sumpta,& est quantum quis brachiicuruatura, ad extremam manu complicatis, non tamen contractis digitis, coplecti potest. Cubitus, est mensura costans ex palmis sex, digitis xxiiij.4 est quantum a brachij curuatura ad extremitatem digiti mediiquis complectitur. Orgyia, siue passus, mensura est constans ex cubitis quatuor, pedibus uero sex Plethron constat ex pedibus in longitudine centum. Stadium, qui&Stadius constat expedibus in longitudine sexcentis , siue orgyis centum. Diaulus Datium est constans ex stadiis duobus. Hippicon,spatium est constans in longitudine ex stadiis quattuor. Milliare constat ex stadiis octo in longitudine:&haec Graeca mensura non est; sed a Romanis mutuata ex quinque millibus Romanis pedibus constans ut supra de stadiovi milliario dixi. Dolichos,mensura est, costans ex stadiis duodecim. haec de Graecis: ad quarum mensurarum comprobationem duas e multis, quae a iunioribus adducuntur , auctoritatibus reserre uisum est.
Altera est Herodoti in libro,quem inscripsit, Euterpeaeuius haec sunt. Centum autem iusti passus sunt stadium unum, quod sex sit plathroruinc
35쪽
plethrorum: ut passum sex pedibus metiamur vi quattuor cubitis, pedes autem sint quattuor palmorum, cubitus autem sex palmorum. Altera est Heronis, qui sic scriptum reliquit Stadium in longitudine habet pedes sexcentos, Diaulus mille ducentos, Miltiare stadia octo, Dolichus stadia duodecim. Reliqua ex Iulio Polluce, He*chio, Malijs comprobantur. Has autem mensuras siquis in usum deducere uelit, facile assequi poterit, si ex Romano pede supra a nobis tradito Graecum formabit, qui Romano longior sit semuncia, eumq. sic formatum, in digitos sexdecim diuiserit. nam Graecis uncias mensurales, de quibus loquimur, fuisse, non memini me legisse di cum eo sic diuise spatia supra relata metiatur. Atque hic harum Graecarum mensu
LIBER SECUNDUS. De interuastorum mensuris quibus hodie Romae utimur.
N i unus longitudinum latitudinumq.mensuris iam cognitis, operae pretium me factu rum existimavi, si eas nunc, suo loco liquidorum aridorumq. mensuras,& poder cum ijs, quibus Romae utimur, conferrem ut inde architecti, agricolae, medici quoq. qui humanioribus litteris deieci antur, noti tiam& discrimen facile assequi ualeant igi tu eas hic longitudinum latitudinumq mensuras,quibus hodie Romae utimur,enarrabo. De ijs autem loquor, quibus architecti, agrimensores utuntur nam Romae magna disseretia est inter istas, &illas, quibus mercatores pannorum, serici, ac illas,
quimus merciarij, ita appellati &illas, quibus textores telarum quae
36쪽
quae omnes 1nter se disserunt ituntur sunt autem archItemctorum, agrimesorum, de quibus loquimur,liae Palmus,Canna,sive Passus senatus,Staiolus,Petia, ubium de quibus singulatim tractandum Palmus igitur interhas,de quibus loquimur, architectorum,d agrimensoru mensuras, sicuis in antiquis pes, primum locum inter maiores minores q. mensuras obtinet. Qui Palmus non idem est, qui antiquis, sed triplo maior , id est tres ex illis capiens 4 eo amplius, constans ex uncij antiqui pedis nouem, unciae sextula, scripulo uno,&triente scripuli, ut priore. libro demonstraui eadem tamen ratione, , palmo appellatum fuisse putauerim nam fere est, quantum homo recte sormatus
aperta manu ab CXtremitate digiti minimi ad extremitatem pol
i licii, complecti potest. hic palmus a Dante Aligerio, Mina scia Flaminiaq. panna appellatur, quem ita quoq.in Hispania,&Germania appellari testantur Didacus Couarruvias Variarii Resolutionum lib., .c. 2o. nonnulli ex iunioribus Quem a Graecaspithama, quae pedis dodrans est,corrupto uocabulo dictum puto de qua pithama Plinius supra etiam relatus lib. 7. c. a. ita inquit infra hos extrema in parte montium pithanaei Pygmaei narrantur ternas spithamas logitudine, hoc est ternos dodrantes non excedentes de qua dulius Politigia iunioribus relatus, sic dixit: Si uero digitis Ytensis a pollice' ' .ad minimum metiaris, ea mensura spitham euocatur. Cuius pannae nomen&usus a Graecis. Imperio iam in Constantinopolim translat, cum ipsi egarchatu Rauennate potirentur,in Etruriam,Flaminiam,Hispa iam &Germania sorsan irrepsit.&corrupte prospitham e span- Cdictum est &facile usu ea mensura recepta fuit, cum unicΠiq. quasi in manu haec mesura esset. quae forsan facilitas pedis usum in Latio,& Etruria aboleuit. Etsi non negem Spannam,abjXpan sa quoq.manu, corrupto pariter uocabulo, dici potuisse. Hic aurem noster palmus hodie ab Architectis non solum in tres tertias& quattuor quartas parto diuiditur,sed etia1n in digitos duodecim, quos etiam aliqui uncias palmi appellant rurium l. digitos singulos in partes quinq quas minuta appeti .it S minuta in duo semiminuta ac tertia quarta&quincta minuti parte, diuidunt, ut facilius minimam etiam interualli partem quamlibet, Σprimere possint. Canna, quae in nostris municipalibus iuribus lassus senatus appellatur, constat ex palmis decem, instar decempedae, qua
37쪽
Te Rom. nost temp.interuast mensuris. 7
qua aliqui ex antiquis usi sunt, ut meminit Cicero pro Milone,&Philip 1 Frontinus de limitibus, Suetonius in Aug. cap. q. Palladius lib. a. c. I et ex decem palmis ideo, ut arbitror,constituta, quia is numerus receptior sententia perfectus dicitur, ut&supra priore libro deduxi. Nomen autem Cannam a palis arundineis,quibus Romae uineae pedatur, qui Canne uulgo appellantur sumpsisse credo hi enim arundinei pali,eius logitudinis essecosueuerunt, ut, cum terra semipalmari spatio sint defixi,summitas eius extremitate digiti medii , extenso quo ad fieri possit brachio, contingatur quae mensura cum palmis decem concurrit: uel etiam forsan ex eo, quia, relictis perticis, hanc mensuram in arundinibus, quas promptiores habebant, designabant. Quidquid sit haec mensura, ut diκi, in nostris municipalibus iuribus Passus senatus, eo quia senatus consultori certalege ea mensura statuta sit,appellatur qua etiam uoce inmensurandis lignis,quae ad comburendum emuntur, hodie quoque utimur ligna enim passu mensuranturvi venduntur, hoc modo strues lignoru, quae palmorum trium &semis longitudinis sint, construuntur,ita compositae, ut neq ictu calcentur,neq. transuersariis aut fraude rar stant; quae autem strues erit longitudini Spalmorum decem, totidemq. altitudinis, siue longitudinis palmorum uiginti, altitudinis palmorum quinque, Passus appellatur. Haec autem mensura decem palmis diuisa,&distincta olim in stipitibus portarum
ueterum palatiorum Senatoris,&Conseruatorum, quae in Capitolio sunt, insculpta erat Hodie uero, illis in meliorem augustioremq. sormam factis,in marmorea tabula,quam in Conseruatorum palatio poni curaui, cum ceteris inter uallorum mensuris, quibus Romae utimur,coseruatur. Staiolus est mensura,qua agri
mensurantur, constans ex palmis quinque&dodrante ipsius palmi, hoc est tribus quartis partibus palmi. Huius originemo nomen ab opilionum palis prouenisse conijcio; nam ipsi palos, quibus retia ad continendas oves suspendunt,staiolos, eo quod stantes retia sustineant, hodie quoque appellant, suntq. eius longitudinis, ut, cum terra semipalmari spatio defixi suerint, extrema superiore parte, hominis imum pectus pertingant; quae cum ea, quam dixi, mensura palmorum quinq.& dodrantis concurrit cuquibus forsan palis, opiliones ipsi, his superioribus calamitatum temporibus, agros, quorumherbas uilissimo pretio emebant sor-
38쪽
san metiri solebant,& ex inde in usum certamq. mensura transi
ti, nomen conseruant. Sed haec ex coniectura dicta sint, melius autem sentienti facile acquiescam. Retia tamen uenatoria,estitudinis palmorum quinq; nostri temporis,aut paullo ampliuS, etiam
apud antiquos fuisse colligi licet e Xenophonte de Venatione, qui praecipit uenationum retia quinq. spithamas altas eme quae cum de Graecis intellexerit eficit palmos nostri temporis quinq.& digitos duos, semissem digiti,habita ratione discriminis Roma 11id Graeci pedis,de qua priore libro abunde dixi quae quidem retium altitudo hodie uenatoribus, opilionibus commuia nisus opiliones etiam antiquitus retibu Soues in montanis,&longinquis pascuis continuisse, costat ex Varrone de re rust.lib. a. c. a. Hic autem stat olus nihil cum antiquis mesuris commune habet, nec simile. Petia est terrae quantitas certa in petias enim, uineta, arundineta, pomaria distribuere solemus, ut in iugera consueuerunt antiqui, licet petiario ad omnes agros ut iugerum pertineat, s stantum ad praedicta. Haec autem petia constat exstaiolis quoquo uersu quadraginta, qui inter se multiplicari,constituunt statotos quadratos mille sexcentos, seu, si eam petiam ad cannarum mensuram reducere mauis , constat ex cannis in longi tudine tribus liginti, totidemq.in latitudine, quae summae in ter se multiplicatae constituunt quadratas cannas quingentas uiginti nouem,& haec petia cum antiquo iugero non multo discrimine concur t. iugerum enim, ut dixi, est in longitudine pedum ducentorum quadraginta, in latitudine centum uiginti pedes autem centum uiginti ea ratione retenta, ut palmus hic, de quo
loquimur, legitimi pedis sit dodras, unciae sextula, scripulum,& scripuli triens constituunt palmos hoste centum quinquaginta sex in latitudine, in longitudine duplum, id est palinos trecentos duodecim quae summae, inter se multiplicatae , constitu ut palmos quadraginta octo millia sexcetos septuaginta duos:
qui si dividantur per numerum centum, ex quo palmorum numero costat canna una quadrata cannas habebis quadratas quadringenta octuaginta sex,&palmo S septuaginta duos. Cum autem petia, ut supra dixi, constet ex cannis quingentis uiginti nouem, perspicue intelligitur, petiam maiorem esse iugero cannis quadratis quadraginta duabus,&Pal. 28. tantum a iugero di
serre qua ex supputatione eorum detegitur error, qui iugerum
39쪽
pro rubio capiunt: de quo statim dicam Rubium, siue Rubium, agri certa est melisura constansi quantum
ad agrorum mensuram attinet expetiis septem . nam aridorum quoque mensura Rubium est, de qua quarto libro dicendum. Huius autem Rubli nomen unde prouenit, non solum fateor me: ignorare, sed nec assequi coniectura possie concurrente etiam maxime ipsius nominis uarietate. In marmore enim quoda, quod in palatio Conseruatorum est, ubi quaedam subiectio Tuscanet lorum memoriae traditur, quae anno a Christi seruatoris nostru natali millesimo trecentesimo'extitit, Rubium per litteram l .post h. hoc carmine talptum legitur. Frumenti Rublabis millia ferre coegit. eisdem litteris scriptum legitur inter nostra municipalia iura, quae ante annum natalis Domini 13 3 et uigebant,in quibus Ru- blitella frumenti, calcis, quae est Rubli dimidia pars, crebro I gitur. ita in antiquis uenditionum praediorum instrumentis , supra annos centum quinquaginta stipulatis, criptum saepe legi. In Platina uero in uita Gregorij duodecimi, qui creatus est Pontifex anno I o 6. ubium; .littera in i . mutata etia in ueteri exemplari seriptum legitur, his uerbis. His autem perturbationibus adeo Romae annonae caritas inualuit , ut mensura tritici , quam Rubium uocant, decem&octo florenis uenderetur. In marmo-rjbus uero Capitolinis sub porticu palatij Conseruatorum, ubi earum Rublitellarum mensurae publicae conseruantur, Rugitella B littera in G. mutata scriptum est. Quidquid autem sit Res latum studinam hoc uerum nomen puto, Quia pluribus testimonij comprobatur in agri quantitate consideratum constat ex sta iolis decem in latitudine in longitudine statolis mille centum ui ginti: quae summae inter sic multiplicatae summam quadratorum stat olorum undecim millium ducetorum constitutant: siue, si eam mensuram ad cannas redigere tolueris,constabit Lubium excannis quadratis tribus millibus septingentis tribus. sic ex petiis, de quibus proxime dixi, septem, siue numeres septies statolos mille sexcentos, siue septies cannas quingenta uiginti nouem multiplicaueris qua ex supputatione iunctis his, quae paullo an te de iugero dixi, liquido apparet quam turpiter quidam ex nostris decepti sint , qui cupientes Resbium in latinam uocem trans. ferre, pro Rubio iugerum scriptis tradiderunt: cum iugerum ne
40쪽
septimam quidem Rubli partem contingat capit enim Rubium iugera septem,&iugeri septuncem,scripula duo, & semissem scria
puli Peliae autem Rubia metiri consueuerunt ab agrimen ribus catenula longitudinis staiolorum decem, habente statolos suis anulis pendentibus distinctos haec enim neque rore contrahitur, neque sole relaxatur, ut in funiculis cuenit, quem Ru-hlum in subsicivis in quartis quatuor&quartam, in scortia pariter quatuor, & sic in scortia sexdecim diuidunt quamuis Rubium in mensura aridorum ex scoriij pluribus constet, ut quarto libro tradetur Libet quoque hoc in loco animaduertere,quod men sura tritici Rubli unius cribratis purgati,de qua dicto libro quarto,in prima sementi, mensuram terrae mediocris bonitatis,unius Rubli catenae nam sic a catena,qua terram metiuntur,terrae Rutilum appellant serendo implere solet. Dixi autem, in primas menti, quia in secundas tertia, eo quia propter tempestates, pluuias ac frigora non nihil seminis emoritur, plus seminis,&inpingui terra minus, teste etiam Columella lib. a. c. 9. requiritur. a cuius sententia nemo exij qui de agri cultura scripserunt,disc dit:&re ipsa uerum esse compertum est. Milliarium,quod ex quinque millibus pedum priore libro constare dixi, ea supputatione, qua palmum pedis dodrantem, inciae pedalis sextulam, scripulum, scripuli trientem esse demonstrauimus, erit hodie cannarum sexcentarum quadraginta nouem, palmorum nouem, digitorum trium.
tadium uero, quod est ut dixi milliarij pars octaua, eadem supputatione retenta, erit cannarum unius ictuaginta, palmi unius,& digiti. Et hic harum mensurarum finis.