장음표시 사용
861쪽
quia ad tisum rationis requiritur non solum acquistio specierti,sed etia ordinatio, ad hoc aute plurimum iuuat institutio. ergo .Ex quo sequitur, quod etiae quales m naturalibus, no in aequali tempore perueniunt ad usum ratio nis .Ex omnibus dictis patet, quod habere ali- qilem usum rationis, uel peruenisse ad 1llum,
nihil aliud est, quam esse in tali statu, ' praesentato aliquo obiecto, circa quod contingit operari, potest potetia propinqua su sis cienter deliberare, & cosultare quid agendii,aut litandii, mediate uel immediate. Quod addo, quiano oportet ut quicuque habet usum rationis,
possit per seipsum dignoscere,& iudicare 'dageduuod satis est ut hoc possit per se,uel per instructionem aliorti,& ipse sit capax cocilii, iuxta illud Hesiodi ad Aristo. adducit 1. Ethi. c. q. Optimus qui de ille est qui potest ex se se
qui omnia. is rursus bonus,paret qui recta monentibus,&c. Quanquam reuera fateor, quod
fortasse neque ex omnibus quς disseruimus satis habetur quid sit habere usum rationis,neq; in quo consistit.Loge enim facilius est intelli gere & cogitare qs habet usum ratio is, aut nobabet, q experiri qd hoc sit. Illud enim idiotae quavis ineruditi, cognosciit,& discernut ametes ab integris,hoc uero neq; philosophis
facile est explicare.Na et hoc ipsum, id costare y 4 ut detur
862쪽
uidetur,& definitum est,non caret calumnia. Nam ignari, & alias errantes in moribus, ut sunt haeretici,non sunt sufficientes consulta re,& iudicare quid agendum,aut euitandum:
alias non ita aberrarent,& tamen non negamus eis usium rationis.ergo hoc non requiritui .Potest quide responderi ad hoc, negando assumptum, sed omnes illi sunt sufficietes, sed errant ex negligentia sita uel corruptis assectibus.Sed hqc quidem sunt philosophica,in quibus theologum no oportet adeo iblici tu esse:& ego intelligo me etiam cum non fatisiecerim, imminutu suisse. ergo siue habere usum rationis sit id, quod constituimus, siue quid aliud nos supponamus,aliquem habere iam usum rationis, & de illo disputemus. Sed tamen hoc dubium, quod ex praecedentibusto Oritur, non licet praetermittere: An aliquis possit habere usum rationis circa aliquam materia,uel obiectum,& no circa aliud, utpote circa materia iustitiς,& non circa materiam teperantia ,ut sit capax rationis ad deliberandum, &iudicandum an sit iurandum uel nocendum alicui, & non sit capax ad consultandum de fornicatione, sed habeat se ad illam tanquam puer.& uidetur quod non possit contingere.Quia alias daremus hominem capace meriti,& demeriti circa aliqua materia,&non
863쪽
ueniens ad usum rationis 3 θ& non circa alias materias morales, quod nunquam aliquis concessit. In contrarium uidetur, quod aliquae materis sunt multo notiores aliis.Vt, quod non est occidendu, quam quod non est sornicandum,&species non simulacquiruntur circa omnia. Item ut dictum est Maniaci tridentur carere usu rationis circa aliquam particularem materia, scut amantes ci ca omnes. Profecto res est dubia, & ideo respondeo. Prima propositio, Videtur st quis
possit habere usum rationis susscientem circa artes, qui non habeat circa materiam morale. Probatur, quia videmus aliquos, qui incidunt
in amentiam, non amittere artem, si quam an
tea didicerat, sed sciunt scribere,legere,ping re, imo syllogi si nos sacere,& smilia, ut catare. Maior confirmatur, quia pueri institutitur in aliqua arte, etiam ante usum rationis. Item ut dictu est institutio multum facit ad usiam rationis:sed potest quis institui circa aliqua arte prius qua circa moralia.ergo. Secunda propositio,Hoc quod dicimus este possibile,uidetur multum dissicile,uel nunqua contingere, quia principia saltem moralia multo notiora sunt, quam artificialia. ergo omnino uidetur impossibile, ut quis possit sufficieter iudicare de artificialibus, & omnino sit expers rationis in agibilibus. Tertia propositio,Ornnino puto im
864쪽
possibile, ut quis habeat usirin rationis circa laliquam materiam moralem, & non circa Omnes.Probatur primo, quia principia moralia
sunt eadem circa omnes materias. ergo si ha-
bet iudicrum ad principia unius materiς, iam aliquo modo habet circa Omnes. Vt qui iudicat 91 non est nocendu proximo, ia habet principium, ita quod non est surandum, & quod non est occidendit: sicut qui scit, lubd in Barbara est bona consequentia, scit hoc tenere in omni materia: & qui cognoscit, quod est aliqua lex diuina, quam tenemur seruare, habet principium tam ad materia iustitis, quam temperantiae. ergo impossibile est, ut quis habeat usum rationis ad consultandum in materia iustitis,& non temperantiq. Antecedens declaratur, exempli gratia, In materia iustitis deliberatio incipit ab hoc principio , quod Opo tet seruare praecepta Dei,o ex hoc quod praecepta Dei continentur in scriptura sacra,vel in doctrina ecclesie, & quod uerum est non sura ri: eadem omnino uia, uel simili procededum est in quacunque materia morali. Alius deliberat hoc modo , quod in agendis oportet considere pexitiores, & est idem principium deliberandi in omni materia. Tertio probatur, quia quicunque habet usium rationis, habet h0c principui, quod in actionibus sitis potest
865쪽
ueniens ad usum rationis. 3 7 test bene & male agere: sed quicunque habet hoc principiis,potest deliberare de omni agendo . ergo. Maior est nota, & minor proba tui quia omnis talis potest deliberare & quaerere quid agendum sit, siue erret, siue non. Et ad argumentum factum in contrarium, quia aliquae materiς sitiat notiores, resp5detur,Verum est, sed ex hoc non sequitur, quin ille qui potest deliberare circa magis nota,possit circamin is nota, quia satis est, quod potest dubita re,& per conseques potest consulere. Ad aliud de maniacis respodetur, quod inaniaci fortasse circa omnem materia habet usiim rationis, sed disserunt maniaci, quia circa aliquam materiam errat uehemeter, nec post uni reuocari ab illa opinione, sed error est quodam odo naturalis & inuincibilis. Sed certum est, quod maniaci deliberant an bene uel male agant, &circa illam materiam, circ quam laborat morbo, sed errant post deliberatione quasi naturaliter.
Vel sorte potest dici, quod mania tollit usum circa id speculatiuum, ut quod quis putat se aegrotare, & ualeat, uel aliquid simile. Et sini litor uidetur licendu de phreneticis, qui uid tur insanire in ali uib sapere in aliis.Oppositu huius propositionis posset poni & defenda sed hoc itide habili .Vtcuq; tame st,no dicitur alique habet eustu attonis simpliciter,uel peruenisse
866쪽
uenisse ad illum, quousque posset stisficienter deliberare in materia morali. Hoc patet, quia Olum de tali loquuntur philosophi & theologi: neque dicitur quis sapere in agendis, quantumcunque aliquis si fieri posset omnium artium esset peritus. Sed priuiqua ad secundaia quaestionem ueniamiis, adhuc restat inquirendum, quid ' sit, uel quid uocetur primum instans,uel primum tempus nihil enim interest usus rationis, iit primu instans, in quo peruenit quis ad usum rationis,uel liberi arbitrii. Et sit prima propositio,Deliberatio no potest e se proprie libera, id est,q, sit in potestate hominis deliberare,& no det i b erare.Pro batur, quia liberum proprie est ex electione,uel a ctus qui sequitur deliberatio nem, ut supra diximus, noest actus humanus,nisi sit deliberatus, sed deliberatio non potest sequi deliberationem, quiano est procestiis in infinitu ,ergo non est proprie libera. unde sequitur, quod prima deliberatio non potest esse bona uel mala,meritoria uel demeritoria. Secunda propositio, Prima deliberatio est ex causisno naturalib.uel prorsiis extriniecis, puta uel a Deo, uel ab angelo. Probatur, quia non potest esse ex electione
uoluntatis, quia ut dictum est non est libera, neque potest imperari ex electione, quia illa electio iam praestipponeret aliam deliberationem
867쪽
ueniens ad usum rationis. 3 Utionem. ergo Oportet, omnino ut sit uel ex motu phantasmatum facto ab obiecto , uel ex aliqua causa extrinseca. Vnde Aristoteles octa Aristotcles.uo Ethic. dicit, quod principium consultandi est aliquod intellectivum principiti altius intellectu eo, quod est Deus,& per hunc modum ostendit quod non est processus in infinitum , Omnis actus uoluntatis praestipponit actum intellectus & econtrario. Sed primum consilium non est a uoluntate.& idem S.I ho. 'prima parte quaest. 8a.artic.*.ad tertium . quod non uidetur sic intelligendii, quod Deus concurrat semper tanquam causa partialis ad primum consilium, sied dicitur principium ei se Deum, quia primus talis motus intellectus est naturalis, & naturalia attribuuntur Deo, qui hanc uirtutem dedit intellectui: licet non sit negandum, quin nonnunquam Deus, uel per se, uel per angelos particulariter sit causa talis deliberationis, quam inspirationem uocamus. . De quo uide Caietanum prima parte, caseunqugstione octilagesimase Hqcaute adeo uera sunt,ut no tantum clim quis primo deliberat, prima deliberatio non sit in nostra potestate, sed etiam postquam aliquis omnino cessauit amotu intellectivo, non sit in potestate eius erima deliberatio, ut est in dormiente, qui a somno excitatur propter eandem rationem. Tertia etice eu
868쪽
αα Tertia propositio, ' Cum quis primo delibe rat , no habuit in sua potestate prius deliberas-ie.Patet ex di istis , quia si ista non sui stet prima
deliberatio, etiam alia suisset Daturalis, ut patet. ergo non potuit este alia libera ante hanc.
Quarta propositio, Cum quis primo deliberat,potuit primo deliberasse, quia prima deliberatio est a causis mere naturalibus, ut dictu est,&ilis potueriit prius concurrere .ergo potuit prius deliberaste. sed et i a illa suisset natura fi lis. Quinta Ppositio,Deliberatio non potest cadere sub praeeepto, non enim dantur praecepta, nisi de actibus, qui sunt in nostra potesta te.Et confirmatur, quia posset scire tale praeceptum, quia iam hoc ipsum est et deliberationi enim habet usum rationis qui cognoscit se te neri praecepto .ergo impossibile est, quod quis habeat praeceptum primo deliberandi, nec o missio, nec impletio esset libera. Sexta proposi tio, Quicunque primo deliberat, non tenebatur prius deliberaste. Patet ex praedictis, quia
non erat in sua libertate.ergo no poterat ei euse praeceptum. Unde sequitur corollarium, Va
si num est quod dictit recentiores, quod datur tempus induciarum, in quo aliquis potest deliberare, & s non deliberet, non imputatur ei, quo transacto si non deliberet, iam imputabitur. Hoc in qua patet ex dictis esse salsum, quias non
869쪽
uersiens ad usum ration7S. 3 Isi non deliberat, nec est in libertate ipsius deliberare, imo si fieri post et, ut quis per centum annos bene dispositus nunqua deliberaret, nopotest ei imputari. Secundum corollariis, Primum' instas uel tempus ustis rationis, in quo quis primo deliberat actu, non est in quo potest primo deliberare. Probatur, quia primum instas rationis uocat,in quo quis potest uti libero arbitrio primo,& in quo primo est capax p cepti, aut boni&mali, sed hoc nullo mo do potest antequa primo actu deliberet. ergo id est primu instas usus rationis. Tertita, Cum doctores quaerunt, an homo obligetur ad ali
quid in primo instati usus rationis,&ad quid
teneatur,intelligendu est necesiario de primo instati usus rationis,&ad qd teneat, intellige-du es necessario de primo istati, uel ipe i quo deliberat. Pal. qa primo no est imaginabilis obligatio, sicut nec libertas. ergo. Et c5firmat, gaomnino est impossibile,ut os cognoscat quo modo primo potuit deliberare, si hoc suit an teg actu deliberaret.Patet,quo enim signo uel argumeto hoc posset cognoscere ergo si aliud si lepus designarena' usus rationis anteq homo ζς deliberaret,&1 quo homo obligaret, nul pocs et scire, nec p coiecturas pigues & crassas,an impleuit necne illud p i sceptu .Et i summa,est
absurdiss .hoc ponere, sicut si es dormiat, ipos
870쪽
sibile est dicere, quod habet aliquod nouum preceptum ut expergi sicatur, quod quide prius
non haberet antequam dormiret. Dico ergo,
quod ad quamcuque dispositionem quis perueniat,antequam actu deliberer, nodum pem uenit au usum rationis,nec est tempus usus rationis,nec obligatur ad aliquid, nec de illo est dicendum apud theologum aut philosophum aliud, quam de puero. Sed quanilo quaerimus, ad quid homo teneatur in primo instanti usus rationis, intelligendum est, id est in quo primo actu deliberat, unde si quis excedat e vita, antequa actu deliberet, impostibile est ut peccauerit. Haec de prima qua stione.
SEcvNDA PARS RELEcTIONIS. Homo in Barbaria educatus , sine instructione, ermentione deitat irier religionis, an cwmprimum pem uenit ad usum rationis, posit Deum cognostere. et Homo ad cognosicendum quod Deus est fustem sine doctore extri 'co, quod indigeat non paruo tempore etiam post capicitatem at percipiendum disciplinas.
3 Doctore non babens extrinsecum, quomodo uideatur pro tempore posse habere de Deo ignorantiam inu iii, iris in Ratio qκod nusquam sit nec unquσm fuerit, nec erit, ubi non sit notitia de Deo probabiIis , er cui omnes teneantar rationabiliter credere. s V Μ Μ A.