De gymnasio Romano et de eius professoribus ab urbe condita usque ad hæc tempora libri duo quibus accedunt Catalogus advocatorum sacri concistorii, & bullae ad ipsum gymnasium spectantes. Auctore Josepho Carafa c. r

191쪽

ditatione intendentes omnia quaerimur , ct disponimus , unde illis queat honor, ct utilitas laudabiliter protentre . itaque litterarum stadia ς bonarum artium doctrinae raeie ammam, ac manifest mam utilitatem, uam privatim atquepublice a erunt , maximum ornamentum , ae dignitatem illis Cipitaribus , ct locii, in quibus i a vigentpraebere videantur, di eum pace , ac tranquillitate cujus nos esse cupidis mos prosemur ma-κime ni conjuncta, decrevimus , Deo auctore, hujusmodi

studia per longi a spatia hactenus intermissu in hoc

tempore Ponti carui uo i ad hane Ursem reducere, fomeuro , ea rursus excitare, tu homines per eraditionem , peritatem reram agnoscant, Deo , sique legibusparere addi ant. Facultatibus itaque omnibus

uillatim dissi, flagulii eorum, moris es , Dor praefecimus Magi ros, piros geriti mos , ct longo sudio, longi ue sigilus infructos, data a n II opera H- Iigenti , ut nemini dimo in quaeamque Disciplina, bo- stetur , atque laudabilis des Praeceptor . Primum enim in Theologia obitu mi Magis, i, deinde tam Pure Canonico , euam Ci*iuprudenti mi Doctores , ct omnem

judiciorum usum per exercitatimem callentes, rn. V, bis docebunt. Erant O Mericinar Proin ore amosis mI ad eam i am artem sendendam desurari , nec Philosophiae, rerumque naturalium , di praeterea Logicae atque Rhetoricae artis deerunt Praeceptore1 ; denique ine enim proiimai, ut nihil hale noWro desistidio,

qui litteras Graecat, omnesque ejus Linguae auctore speminem me doceat. Ab hujUmodi igitur Doctoritas ad legendum in hac Alma Viae deputatis , omnes, ριιι discendi grant cupiditat olerti mi infruipoterunt. Ruod F uti es , σοι putet i um locum , in quo studetur , at-yu proscicar , auctoritatem quamdam hominibus assem

re di

192쪽

me , is eo derare debet hujus inebrae Urbis incomparabilem raecellentiam , nulla enim es Urbs in toto orbe terrarum, quae magis illuserit, magi ue magni casis, ct in qua haec is sudia , quae nos reducere intendimus, diutius floruerint: in bae exim Latinae Litterae a principio inventae , hae Iura Civilia ab incunabulis feripta atque populis tradita ccscrorum der es Canonum: in in hac omnis sapientiae ratio , Omni ue doctrina, vel a principio inisura , set a GraeciI Iransumpta, caeterae igitur ostiates aliena sudia docent, haec fuapropria,

ct pernacula pro tetur. 2uamobrem accelerent homines hane Urbem sariorum gratia adire, ut in no riι, atque Curiae nosrae octilis per virtutem cogniti , praemia laborum amplis a consequantur. Datum Romae Mad S. Petrum Kal. Septembris , Ponti catas nostri anno fecundo . Is suit annus Christi MCCCCv I. In horum numero Professorum , quos Innocentius in Romanum Gymnasium vocavit , videtur recensendus Theodorus Beneventanus ,

eujus mentionem faciunt Toppius in Bibliotheca Neapolitana , & Gianus in Annalibus Servorum B. Mariae Uirginis . Qui prius in Salernitana Academia docuerat, tum ordini Servorum nomen dederat, atque Perusiae Scholis praeerat, tandemque circa haec tempora in Romano Gymnasio sedem habuisse dicitur a Giano . Nil igitur omi sit Innocentius ad instaurandum Gymnasium Romanum.

Nam & viros doctissimos eo accersivit, & illic Disciplinas omnes tradi jussit, Theologiam , Medicinam , Philosophiam, Logicam , Ius Civile , Ius Canonicum, Rhe-' toricam , Graecasque litteras . Atque singulae hae disciplinae lingulos habuere Prosestores. Neque tunc primum id in stitutum, sed jam antea in usu fuerat, uti indicant haec Innocentii verba: Faetiliaribus itaque omnibus villatim divisis, fletulis eorum , ut moris es, suos praefecimus Magisros . Quanta fuisset Romana: Academiae gloria , si diuturnior huic Pontifici vita suisseti At magno

Y cum

193쪽

I7Ocum litterarum detrimento , paulo post vivis ereptus est, eoque extinctio, cum nondum res Gymnasii Romani firmae essent , rursum Litterae pristinam calamitatem subiere . Id vero indicatur a Theodorico Niemio citato loco, his verbis : quod eo defraucto satim evanuit . Hinc Academiae Romanae renovatio, saeculo decimo quinto, Eugenio IU. Pontifici est adscribenda . II. Hactenus rerum Theologicarun , ac utriusque Iuris , Linguarum etiam Orientalium studia in Gymnasio Romano potissimum viguere . Non quod Caeteris liberalibus Disciplinis nullus in eo esset locus; cum Bonifacius VIII. dre erevisset, Studia ibi ne deessent cujuHibet faculturis; & Innocentius VII. omnes in illud ex antiquo more intulisset Disciplinas. Sed nondum illae pristinum splendorem diu in Italia, & toto occidente neglectum, tandem receperant. Et huic quidem bonis artibus restituendo, ptaeclarissima illa duo ingenia Dantes,& Petrarca non mediocriter contulerunt. Demum id

contigit cadente taculo xiv. cum clarissimus ille Emmanuel Chrisol oras Byzantinus, domi optimis artibus innutritus , bono litterarum fato , e Graecia in Italiam appulit, Legatus Ioannis Paleologi Graecorum Imperat Oris, causa implorandi auxilii ad reprimendum BajaZethum Turcarum Imperatorem . Ille enim , Graecia praesenti metu liberata , quod Bajagethum cepisset Tamertanus Tartarorum Imperator, pedem in Italia fixit, ac Uenetiis primum , mox Florentiae, deinde Romae, tandem Ticini Graecas Disciplinas docuit, easque septingentis plusquam annis . hactenus in occidente neglectas suscita- vit, discipulos nactus magni ingenii, 8c eximiae postea doctrinae Franciscum Barbarum, Franciscum Philelphum,Poggium, Aretinum , Stroggium, Guarinum, Verge- xium , Ugolinum , Ambrosium Camalduensem, Antonium Corbinelium , Iannotium Manneium , aliosque , Rquibus Graeci Iibri e pulvere tracti, Graecaque litteratura

194쪽

Chri soloram hoc decimoquinto saeculo vivis ereptum Constantiae , quo venerat causa visendi Concilii, mem rant extolluntque Scriptores , utqui primus in occidente auctor fuerit rc vocandi Graecas Disciplinas. In hac vero Litterarum restauratione, Urbs caeteris Italiae Civitatibus longe praestitit, tum quod ibi Chri loras docuerit , & plures hujus clarissimi Discipuli, aut ibi vixerint, aut e publicis pulpitis docuerint; tum quia hoc saeculo

Eugenius IV. Pontifex rei litterariae amantissimus imperio praefuerit. Ita enim Eugenium describit Ciac conius: Vir aspectu insignis, ct veneratione dignus , grapis iudicendo potius , quam eloqueut , modicae litteraturae, multae cognitionis, Hisoriae praeferrim, Iiberalis in em nes, tum dei maxime In littera os , quorum familiaritate delectatus es. Nam Leonardum Aretinum , Carolum

Poratum , Auriss am, Traseauratum , ct Bundum piros doctissimos sereris iuri admis . Gamnasa ante omnia,

guam diligentissima fovit, maxime vero Romanum, ad quod genus omne litteraturae adhibuit. Accessit litteris favor , ac patrocinium Cardinalis Bestarionis , viri a rebus gestis , & a doctrinae praestantia amplissimi . Qui praeclarissima illius saeculi ingenia in famulatu suo habuit

Theodorum Gagam , Plethonem, Andronicum Thessalonicensem , Domitium Calderinum , Nicolaum Perotium, Valerium Viter biensem; usus quoque familiaritate insignium plurium virorum, Trapezuntii, Argyro pili,

Philelphi, Blondi, Leonii , Aretini, Poggii, Vallae,

Campani, adeo ut communi suffragio Litterarum Patronui diceretur . Tanto igitur patrocinio Eugenii Pontificis , oc Bessarionis Cardinalis, tot viri doctissimi in Urbe fuerunt, horum plures in Gymnasio publice docuerunt; & Liberales Disciplinae in Urbe prae aliis Italiae Civitatibus, Gymnasiisque , insigniter floruerunt. III. Ut vero tanta Litterarum gloria perpetuo in Y a Ur-

195쪽

Urbe vigeret, nee temporum iniuria umquam deesset, pristinamque Literae subirent calamitatem, publicis Scholis consulendum esse Eugenius decrevit. Et primo quidem illis habendis AEdes media sere in Urbe jussit a Senatu Romano addici; tum aucto vectigali vini, quod ab exteris regionibus Romam advehunt, haec pretia alendis Prosessoribus jussit erogari . Quare Eugenio excitati,ditatique Romani Gymnasii gloriam adscribunt Andreas Fulvius in Carmine de antiquitate Urbis ad Leonem X. Fensonius lib. 3. Statutorum Urbis, aliique. Et hanc rem quoque memorat Ciac conius in vita Cardinalis Ioannis Baptistae Mellini, his verbis: Mortuo deinde Martino , in ejus locum Eugenio suffecto , cum de insia

tuendo Gamnino Romano cum subiicosiario mentio fa- feretur , ortaque esset ob hanc rem inter Civitatem , OPoniscem dissensio quaedam, tandem Cives i domum

emere πρn longe a Circo Flaminio, ubi Praeceptores liberalium artium publice legerent , ac novum vectigal impo- fuere, undefalarium legentibuspraeberetur , vini aliun.

de Romam advecti id pectigal es . Addit, Ioannem Baptistam Mellinum in nova hac Sapientiae domo post crebras,& graves disputationes publice habitas in conventu do

ctissimorum hominum insignia Doctoratus accepisse; ejus que disputationibus interiisse plures viros clarissimos , Abbatem Siculum , Ludovicum Pontanum , Antonium Rosellum , Gaspares duos, aliosque . Porro ut Gymnasii administratio recte se haberet, duas in hanc rem Pontifex edidit Constitutiones . Harum prima lata est , anno ΜCCCCXXXI. qua confirmavit Rectori jurisdictionem ei vilem , criminalemque ei a Bonifacio VIII. concessam: Rectores quoque, quos Doctores, di Scholares ou odi Romani Stadii pro tempore duxerint eligendos, in ipsos Doctores , Scholares, di familiares ipsorum tam circa cognitionem, di deci onem Causarum eipilium, di crim nolium civiliter motarum , criminaliter in crimi

196쪽

I73nibus lepioribus, gaam i oram corrigendos excessus le-les, ordinariam obtineantpotesatem. Tuiu statuit, ut in Gabellam pini forensis addantur etiam pro libra tres δε- Irdi cum dimidio, uae additio exigi ct confer pari debeat, pecuniae extude exactae exponi juxta ordinationem Rectoris di Reformatorum pro tempore exisentiumproni rio Doctorum per eos ad legendum in Studio condiactorum, di omnium aliarum expensaram in Studio huis ueri oecurreutium . Hactenus constitutio Pontificis Eugenii IU.

Unde patet solius Reetoris iurisdictionem suisse ; in administratione vero publicae pecunia , atque in accersendis Prosessoribus , suas habuisse partes Reformatores . Altera edita est sequenti anno, eaque incipit A premo Patrefamilias, quam exhibet Galganet tus inter Statuta Urbis . Ibi memorat, confirmatque Eugenius primam illam Constitutionem, aitque decrevisse se, ut generale studium perpetuo in Urbe esset in qualibet facultate, utque Prosestores , Auditoresque iis omnibus donati essent privilegiis , quae aliis Universitatibus collata sunt, & ut stipendia solverentur Prosessoribus ex vectigali vini ab exteris regionibus Romam advecti, rem hanc moderantibus Reetore, & Reformatoribus; ita tamen, ut siquid, solutis stipendiis, ex illa pecuniae summa superesilet, id vel aedificandis Scholis, vel excitandis AEdibus , quas Auditores illi habitarent, quibus ob inopiam nullae essent , vel aliis Gymnasii usibus impenderetur . Praeteterea Constitutione hac praescripsit Ponti sex ordinem eligendi posthac quatuor Gymnasii Reformatores. Nam iusisit annis singulis a Conservatoribus Urbis seligendos esse duodecim Cives Romanos, quorum aliqui ad rei litterariae utilitatem esse omnino deberent in utroque Iu- .re Doctores, horum omnium nomina exhibenda esse Camerario Romanae Ecclesiae, in cujus esset potestate quatuor ex illis duodecim constituere Resormatores Studii , ita tamen , ut ex his quatuor, unus Doctoris honor

197쪽

re frueretur . Et e Tabellionibus Urbis , tres a Conserinvatoribus nominandos , unum a Camerario seligendum , qui hoc munere in Gymnasio fungeretur . Re rinatores absoluto sui officii anno, reddere jussit administrationis suae rationem Conservatoribus ipsis , & Cardinali Cana erario , vel alicui, qui hujus vices gereret. Reformatorum officium obtinuit sortasse a Bonifacit VIII. aetate. Neque enim Eugenius hos memorat tamquam recenter institutos , et sit novam illorum eligendorum sorinam tradidisset. Cumque in publicis Scholis excitandis, alendisque Senatus Romanus suas habuisset partes, hinc enati Resormatores, qui Senatus nomine illarum gererent

curam . Atque hoc erat in t 'r Rectorem , ac Resormat O-

res discrimen , quod Rector Summi Principis , R Coetus

Academici partes obiret, Resormatores vero Senatus ,

Populique Romani. IU. Eximia suere Nicolai Quinti Pontificis , qui Eugenio successit, de re litteraria merita,omnium dectorum virorum laudibus perpetuo commendanda. Quod, capta a Turcis Constantinopoli, profugas Graecos litteratos liberaliter exceperit, & in Gymnasio docere jusserit. Libros e tota Gradicia perquisitos ad se jusserit afferri, &in Latinam Linguam converti; Bibliothecam veteribuS, ac novis Codicibus pretiosissimis instruxerit, in qua circiter tria millia librorum Volumina posuit ; doctos virosis cognatorum, & amicorum loco habuerit. Quamobrem , quotquot suere ea etate Scriptores , Antoninus,

Cardinalis Bessarion, Cardinalis Angidius , Franciscus Philelphus,aliique bene multi Nicolaum summis laudibus celebrarunt. Audiendus de eo Cardinalis AEgidius: Hie viros doctos ni temporis quor invenit, toto Ponti catus fui te ore in Iuris consstiireudis, exscribendis, incerpretandis exercuit, neminemque , qui aliquid librorum, aut invenisset, solertia, aut ivenio elaboratum edidi fet, indonatum abirepassus es: quem obrem tantum ho-

198쪽

norum ingeniorum numeram excitavit, ct in litterarum certa en adduxit, ut primur auctor fuerit his rem oribus eloquii , ct eruditionis. Et Franciscus Philelphus in epistola ad Callixtum III. scribit: uanium si gloriam comparapit Nicolaus T cum ad caeteras virtutes

nas, vitaequesummoniam, tanta erudi ione, tanta δε- pientiastolluit , ut omnibus benefaceret, omnes ad se accerseret, quos uua vel ingenii, ve doctrinae praefantia insgnes esse audireti Vidimus unius ejus optimi Sapienti migue Ponti is set diligentia, set muni centia id esse factum , in nita pene Graeca volumina, quae nosris

hominibus erant ignota, de rebus maximis,argue clari

simis a Graecis Philosophis , in oricis , Oratoribuι, eleganteroris a in Latinum esse traducta fermonem, idem-quefactum de libris Theologicis atque Mathemaἔicis .... ut ps Urbis Consantinopolitanae castititatem Nuncior tuos, di negociatores clam mi t per universam illam , ct Europam , ct A am , quae Turcis paret ad comquirendor , cmendosque Graecos Codices, nulli neque Iabori parceut, neque impensae, innumerabilia prose volumina ingenti etiaw pretio aduecta fiant in Italiam: itaque tunc optimo dieipotes , nonperiisse Graeciam , sed Italiam, olim Magna Graecia dicta es , antur ejus ejus Ponti is elementia commigrasse. Mi t etiam quamplurimos cum grandi pecunia per Europam uulsemam , qui ubique diligenter odorarent, F quid Latinae gra*itatis , ct elegantiae usuam lateret, idque nullius pretii rationem Bahentes ad se devehendum curarent.

TOt, & tantos doctos viros, hujus Pontificis beneficiis allectos, pluribus abhinc saeculis Roma non viderat. ΗΟ-rum alii versabantur in Aula, alii in Gymnasio. Alii edendis , alii vertendis e Graeco in Latinam linguam libris operam dabant. Tunc Dionysii Areopagitae, Basilii, Gregorii Naziangeni, Ioannis Chrysostomi, Cyrilli Opera in Latinum sermonem translata. Poggius Quinti

199쪽

lianum tune invenit , Sc Enoch Asculanus Marcum Caelium Apicium , & Porphyrionem in opera Horatii egregium Scriptorem; Laurentius Valla vertit Latine e Graeco insignes Historicos Herodotum , & Thucidi dem . Nicolaus Perottus vertit Polybium, Publius Candidus Historiam Appiani Alexandrini, Poggius Florentinus Diodorum Siculum; Theodorus Gaga vertit Theophrastum de Plantis; Guarinus Ueronensis Geopraphiam Strabonis . Et jam Litterarum splendori nil deesse videbatur . Quamvis etiam huic illarum splendori restituendo in

Italia, suam operam contulerint Alphon sus Rex Neapolitanorum, & Laurentius Mediceus. Ille enim doctorum virorum studiosissimus, plures in Aula sua excepit, Panormitana, Factum , ipsumque Uallam Roma excedere Coactum, & eorum st udi a insigniter fovit, quo nomine laudatur a Bessarione in praefatione ad versonem Meta- physicorum Aristotelis. Is vero Graecos extorres benigne excepit; Ioannem Lascares in Graxiam ablegavit, lut optimos, & antiquos Scriptores magno Tre redimeret; muneribus, & stipendiis dochos viros excitavit Marsilium Ficinum, Angelum Politianum, Demetrium Chal- condylam , aliosque , ut proinde pater eruditionis diceretur . Attamen Nicolaus V. Pontifex de re litteraria praeclarissime meruit. De hujus Pontificis erga litteras ,& litteratos viros patrocinio edidit Di Milouem Vir Clarissimus Dominicus Georgius in calce Vitae ejusdem Pontificis . Ex qua patet aurea sane saecula Nicolaum Urbi reddidisse . In tanto Litterarum studio, non potuit Nicolaus Romanum Gymnasium negligere . Imo Constitutionem edidit, quae extat in Collectione Bullarum Romanorum Pontificum ex Bibliotheca Petri Gomesii

excerpta , & edita Romae anno ΜDx Iv. in qua confirmat,

innovatque Constitutionem Bonifacit VIII. de Studio

Uibis latam anno Mc CCI I I. ac ait, in melius Studiorum

rationem ejusdem Gymnasii Urbis a se suisse restitutam .

200쪽

I77Ηane Sanctionem , quae editoris vitio caret nota temporis , censet Dominicus Georgius in hujus Pontificis vita reserendam esse ad annom ΜCCCCL. Quae fuerit haec Studiorum ratio a Nicolao in Gymnasium illata, temporum iniuria certo definiri nequit. Verisimile tamen est , nitidiorem Greeorum Philosophiam, Graecas littteras, Latini sermonis elegantiam , Veteremque eloquentiam Gymnasio Romano restitutas.

V. Ea quidem aetate, Eugenio ΙU. & Nicolao V. imperantibus , praeclarissimi totius Italiae viri in Gymnasio docuerunt. Neque enim solis legibus , ac privilegiis , sed etiam constitutis eximiis Prosessoribus Eugenius, 3c Nicolaus Gymnasii Romani gloriae consuluerunt. In illorum numero Ludovicus Pontanus insignis Iurisconsultus , quem Eugenius Protonotarium Apostoli- eum , Advocatum Consistorialem , & Romanae Rotae Auditorem constituit; quemque Alphon sus Rex Neapolitanorum misit ad Concilium Basileense. Et Iuo Coppulus Perusinus,qui in librosDigestorum,Codicemque scripsit, Advocatus Consistorialis , pariter sub Eugenio Pontifice Iura in Romano Gymnasio interpretabatur a Franciscus Philelphus Tolentinas Graecae 3c Latinae litteraturae peritissimus, Eugenio Pontifici, & Alphon Regi chariis

docuit in Romano Gymnasio humaniores litteras , magna cum sui nominis gloria , uti testatur doctissimus ille Alexander ab Alexandro Lib. I. Cap. 23. qui saepC Philelphum docentem audire consuevit: Ad eum , inquit, quotidie concursus Studiosorum juvenum, ct elari nominis ' ofessorum frequent eseat. Iraeque inter iegeπ- dum ma etiam tunc voce, is latere, novit, ct exquisitis eloquentiae generibus praecepti ue Discipulos imbuebat , exploratoque judicio, gula dicendi genera, Philosophorumsita multo eum nitore, O cultupensitabat rimabatur . Cumque aliquando e Cathedra dixisset ludum litterarium Ciceronem aperuisse ὁ dc Gram-