장음표시 사용
552쪽
DEMONSTR. Laetitia et tristitia, et consequenter assectus, qui ex his componuntur vel ex hi derivantur, pasSiones Sunt per schol prop. 11. huiuS); nos autem per prop. 1. huius necessario patimur, quatenus ideas habemus uadaequatas et quatenus eaS-dem habemus per pr0p. 3 huiuS , eatenu tantum patimur, hoc eS vad Schol. l. prop. 40. part . . eatenu tantum necessario patimur, quatenus imaginamur, sive Vid prop. 17. pari 2 eum eius Schol. quatenus assicimur assectu, qui naturam noStri compori et naturam corporis externi involvit. Natura igitur uniuscuiusque passionis ita necessario debet explicari, ut obiecti, a quo allicimur, natura exprimatur. Nempe laetitia, quae ex obiecto, ex gr. Moritur, naturam ipsius obiecti Λ, et laetitia, quae ex obiecto B oritur, ipsius obiecti B naturam involvit atque adeo hi duo laetitiae assectus natura sunt dixersi, quia ex causi diverSae naturae oriuntur. Sic etiam tristitiae assectus, qui ex uno obiecto oritur, diversu natura est a tristitia, quae ab alia causa oritur; quod etiam de amore, dio, Spe, metu, animi fluctuatione etc. intelligendum est ac proinde laetitiae, tristitiae, amoriS, odii etc. tot Specie neceSSario dantur, quot sunt Species obiectorum, a quibus assicimur. t cupiditas est ipsa uniuscuiusque eSsentia Seu natura, quatenus ex data quacumque eius constitutione determinata concipitur ad aliquid agendum. Vid. Schol. pro p. 9. huiuS. Ergo, prout unusquiSque a cauSi externis hac aut illa laetitiae, triStitiae, amoris, odii etc. Specie assicitur, hoc est, prout eius natura hoc aut alio modo constituitur, ita eius cupiditas alia atque alia eSSe et natura unius a natura alterius cupiditatis tantum dimiere neceSSe eSt, quantum assectuS, a quibus unaquaeque oritur, inter se disserunt Dantur itaque tot species cupiditatis, quot sunt species laetitiae, triStitiae, amoris etc., et OnSequenter per iam ostensa quo Sunt obiectorum species, a quibus assicimur; . e. d.
SCHOL. Inter assectuum specieS, quae per pr0p. Praec.)perplurimae esse debent, insignes sunt luxuria, ebrieta S, libido, avaritia et ambitio, quae non nisi amoris Vel cupi dilatis sunt notiones quae huius utriuSque assectu naturam ex plicant peribiecta, ad quae reseruntur. Nam per luxuriam ebrietatem, libidinem, avaritiam et ambiti0nem nihil aliud intelligi
553쪽
PARS III. 313naus, quam conrivandi, potandi, coeundi, divitiarum et gloriae immoderatum amorem vel cupiditatem. Praeterea hi assectus, quatenus eo per Solum obiectum, ad quod reseruntur, ab aliis distinguimus, contrarios non habent. Nam temperantia, quam luxuriae, et S0brietas, quam ebrietati, et denique caStitaS, quam libidini opponere solemus, assectus seu paSSione non Sunt Sed animi indicant potentiam, quae ho assectu moderatur. Caete rum reliqua assectuum species hic explicare nec possum quia tot sunt, quot obiect0rum SpecieS , nec, si OSSem, DeceSSe St. Nam ad id quod intendimus, nempe ad assectuum vires et mentis in eosdem potentiam determinandum , nobi susscit, uniuScuiuS-que Metus generalem habere definitionem. Sufficit, inquam, nobis asse tuum et mentis communes proprietates intelligere, ut determinare poSSimus, qualis et quanta sit mentis potentia inni0derandis et coercendis assectibus. Quamvis itaque magna sit disserentia inter hunc et illum amoris odii vel cupiditatis assectum, ex gr. inter amorem erga liberos et inter amorem erga uxorem, nobis tamen has disserentia cognoscere et assectuum naturam et originem ulteriuS indagare n0 eStipuS.
PROPOS. LVII. Quilibo uniuscuiusque individui as
sectus ab assoctu alterius tantum di Screpat, quantum Ssentia unius ab essentia alterius diffort.DEΜONSTR. Haec propoSitio patet ex axiom. 1 quod vide post lemmara schol prop. 13. part . . t nihilo minus eandem ex triuii primitivorum assectuum definitionibus demonstrabimus. Omnes assectus ad cupiditatem, laetitiam vel tristitiam reseruntur, ut eorum qua dedimus definitiones ostendunt. At cupidita eSt ipsa uniuscuiusque natura Seu essentia ride eius desin in Schol. prop. 9. huius) ergo uniuscuiusque individui cupiditas a cupiditate alterius tantum diScrepat, quantum natura SemeSSentia unius ab essentia alterius dissert. Laetitia deinde et tristitia a Siones sunt, quibus uniuScuiusque potentia Seu conatus in suo e SSe perseverandi augetur vel minuitur, tu atur vel coercetur per pr0p. 11. huiuSet eius Sch0l.). t pere0natum in Suo esse e Severandi, quatenus ad mentem et corpus Simul refertur, appeti-
554쪽
tum et cupiditatem intelligimus vide schol prop. 9. huius); ergo
laetitia et tristitia est ipsa cupiditas sive appetitus, quatenus a cau-Si externi augetur vel minuitur, iuvatur vel coercetur, hoc St per idem schol. est ipsa cuiusque natura. tque adeo niti cuiusque laetitia vel tristitia a laetitia vel tristitia alterius tantum etiam di Screpat, quantum natura seu essentia unius ab essentia alterius dissert et consequenter quilibet uniuscuiusque indi fidui assectus ab assectu alterius tantum discrepat etc. q. e. d. SCHOL. Hinc sequitur assectus animalium, quae irrationalia dicuntur bruta enim sentire nequaquam dubitare pOSSUmuS, P0S quam menti novimus originem , ab assectibus hominum tantum disserre, quantum eorum natura a natura humana dissert. Fertur
quidem equus et homo libidine procreandi; at ille libidine equina, hic autem humana. Sic etiam libidines et appetitus insectorum, piscium et avium alii atque alii esse debent. Quam et itaque
unumqu0dque individuum sua, qua constat natura, contentum Vivat eaque gaudeat: ita tamen illa, qua unumquodque S contentum, et gaudium nihil aliud est, quam dea seu anima eiusdem individui atque adeo gaudium unius a gaudio alterius tantumma tura di Screpat, quantum essentia unius ab essentia alterius dissert. Denique ex praecedenti propositione sequitur, non parum etiam intereSse inter gaudium, quo ebrius ex gr. ducitur, et inter gaudium, quo p0litur philosophus, quod hic in transitu monere volui. Atque haec de assectibus, qui ad hominem reseruntur, quatenu patitur. Superest, ut pauca addam de iis, qui ad eundem
PROPOS. LVIII. Prastor astitiam et cupiditatem,
quae PaSSiones sunt, alii laetitia et cupiditatis assectus dantur, qui ad nos, quatenu agimus, re
seruntur. DEΜONSTR. Quum mens se ipsam suamque agendi potentiam concipit, laetatur per prop. 53 huius). Mens autem se ipsam neceSSario c0ntemplatur, quando veram sive adaequatam deam e0ncipit per prop. 43. pari. . . t mens quasdam idea ada quata concipit per schol. 2. prop. 40. pari. 2. Ergo eatenus
555쪽
etiam laetatur, quatenus ideas adaequatas concipit, hoc est perprop. I. huius quatenus agit. Deinde mens tam quatenus claras et distinctas, quam quatenus confusas habet ideas, i suo c)sse perSeverare conatur perprop. 9. huius). t per conatum cupiditatem intelligimus per eiusdem schol.). Ergo cupiditas ad Do S refertur etiam quatenus intelligimus, Sive per prop. l. huius)quatenus agimuS q. e. d.
PROPOS. LIX. Inter omnes affectuS, qui ad mentena, quatenu agit, referuntur, nulli Sunt, quam qui adlaotitiam vol cupiditatem roseruntur.
DEΜONSTR. Omnes assectus ad cupiditatem, laetitiam vel tristitiam reseruntur, ut eorum quas dedimus definitiones osten dunt. Per tristitiam autem intelligimus, quod mentis c0gitandi p0tentia minuitur vel coercetur per prop. 1l huius et eiu Schol.); adeoque men quatenus contriStatur, eatenus eius intelligendi, hoc est, tu agendi potentia per prop. l. huiuS minuitur vel c0erce tur. de0que nulli tristitiae assectu ad mentem reserri p0ssunt, quatenus agit, sed tantum assectus laetitiae et cupiditatis, qui per prop. prae c. eatenu etiam ad mentem reseruntur; q. e. d. SCHOL. Omnes actiones, quae Sequuntur ex assectib , qui ad mentem reseruntur, quatenus intelligit, ad fortitudinem resero, quam in animositatem et generositatem distii guo. Nam per animositatem intelligo cupiditatem, qua tinusquisque conarer sitim esse eae solo 'ationis dictamine conservare.
Perse=ὶerositatem autem cupiditatem intelligo, qua umisquisque eae solo rationis dictamine conatur reliquos homines iuvare et sibi amicitia iungere. Ea itaque actiones, quae solum agenti Sutile intendunt, ad animositatem, et quae alterius etiam utile in tendunt, ad genero Sitatem resero . emperantia igitur, sobrieta3 et animi in periculis praesentia etc. animositatis sunt speeleS; modestia autem, clementia etc. species generositatis sunt. Atque his puto me praecipuos assectus animique suetuationes, quae ex compositi0ne trium primitivorum assectuum, nempe cupiditatis, laetitiae et tristitiae oriuntur, explicuisse perque primas Stad causas ostendisse. Ex quibus apparet, n0s a caii Si externis multiS
556쪽
modis agitari, noSque, perinde ut maris undae a contrariis ventis agitatae, guctuare nostri eventus atque sati inscios. t dixi, me praecipuo tantum, non omneS, qui dari possunt, animi constic tu ostendisse. Nam eadem via, qua Supra procedendo facile p0SSumus Stendere amorem eSSe iunctum poenitentiae, dedignationi, pudor etc. mo unicuique ex iam dictis clare constare credo, assectu tot modiS, alio cum aliis, posse componi, inde que tot variatione oriri, ut nullo numero definiri queant. Sed ad meum institutum praecipuo tantum enumeravisse Suffcit; nam reliqui, quo omiSi plus curiositatis, quam utilitati haberent. Attamen de amore hoc notandum reStat, quod scilicet Saepissime contingit, dum re, quam appetebamuS, fruimur, Ut corpuS ex eas ruitione novam acquirat conStitutionem, a qua aliter determinatur, et aliae rerum imagines in eo excitantur, et simul mens alia imaginari aliaque cupere incipit. I. gr. quum aliquid, quod nos sap0re delectare Solet imaginamur, eodem rui, nempe comedere cupimus. At quam diu eodem sic huimur, stomachus adimpletur corpusque aliter constituitur. Si igitur corpore iam aliter disposito eiusdem cibi imago, quia ipSe praesen adeSt, so- mentetur, et conSequenter conatus etiam Sive cupiditas eundem comedendi huic cupiditati seu conatui nova illa constitutio repugnabit, et con Sequenter cibi, quem appetebamus, praesentia Odiosa erit, et hoc eSt, quod a Stidium et taedium vocamus. Caeterum corpori assectione externas, quae in assectibus observantur, ut Sunt tremor, liV0r, SingultuS, riSu etc. neglexi, quia ad solum corpus absque ulla ad mentem relatione reseruntur. Denique de assectuum definitionibus quaedam notanda sunt, qua propterea hic ordine repetam, et quid in unaquaque observandum eSt, iisdem interponam.
I. Cupiditas est ipsa hominis essentia, quatenus ex data quacumque eius ast ectione determinata concipitur ad aliquid
EXPM c. Diximus supra in scholio propositionis . huius partis, cupiditatem esse appetitum cum eluadem conscientia;
557쪽
appetitum autem esse ipsam hominis essentiam, quatentu delerminata est ad ea agendum, quae ipsius conservationi inferri iunt. Sed in eodem scholi etiam monui, me revera inter humanum petitum et cupiditatem nullam agnoscere differentiam. Nam sive homo sui appetitus sit conscius, sive 'ior sit, manet fame/ὶ appetitu unos idemque atque adeo, ne tautologiam committere viderer, cupiditatem per appetitum explicare nolui, sed eandem ita de ire studui, tit omnes humaylae naturas conatus, quos nomine appetistus, si talis, ripiditastis vel impetus signiscamus, una comprehender em. Potueram errim dicere, cupiditatem esse ipsam hornithis essentiam, quaten s determinata
concipitur ad aliquid agendit sed eae hac dosnitione perprop.
23. pari. 2. nor sequeretur, tio 'nens possit sua cupiditatis sive appetitus esse correcta. Igitur ut huius conscientiae causam involverem necesse fuit per eandem prop. Laddere quatenusem data quacumque eius assectione deter minata etc. Nam per assectionem humanae essentiae quamcumque eiusdem essentiae cons itutionem intelligimus, sive ea sit innata, sive quod ipsa per solum cogitationis, sive per sol, eaefensio iis attributum concipiatur, sive denique quod ad frurnque simul referatur. me igitur cupiditatis nomine intelligo omnis quoscumque conatus, impetus, appetitu et olitiones, qui pro varia eiusdem homDus constitutione varii et non raro ado sibi invicem oppositi sunt, ut homo diversimode trahatur, et quo se versat nesc-at.
ΙΙ. Laetitia est hominis transitio a minore ad maiorem Pe sectionem.
III. Tristitia est hominis transitio a maiore ad minorem
persectionem. Ex Phic Dico transitionem. Nam laetitia non est ipsa per- Detio. Si enim homo cum perfectione, ad quau fransit, naSc retur, eiusdem absq/le laetitiae assectu compos esset quod clariit appares eae fristitiam ecfu, qui huic est confra1 ius. Nam quod tristitia in transitione ad miriorem perfectionem consistit, non autem in ipsa minore perfectione, nemo, negare ODSs, quandoqtiidem homo eatenus co=ὶfristari tequit, qualenus alicuius perfectionis estparticeps. Nec dicere possumus, quod tristitia in privatione maioris perfectionis consistat; nam privatio
558쪽
nihil est. Tristitiae autem Uectus actu est, qui propterea nullus alius o epODSt, quam actu trameundi ad minorem perfe- creonem, hoc est, actus, quo hominis agendi potentia minuitur via coercetur. Id schol prop. 17. huius. Caeterum dosnitiones hilaritatis titillationis, melancholiae et dolori Omareo, quia ad corpus potissimum P mutntur et non nisi laetitiae aut tristitiae sunt species. IV. dmiratio est rei alicuius imaginatio, in qua mens defixa propterea manet, quia haec singulari imaginatio nullanicum reliquis habet connexionem. Vide prop. 52. cum eiusdem schol. ExPLIC. In scholio propositionis 18. partis 2 ostendimus,
quaenam sit causa, cur mens in contemplatione unius rei fatim in alterius rei cogitationem incidat, videlices, quia earum rerum imagines invicem concatenatae et ita ordinatae sunt, talia aliam sequatur, quod quidem concipi requit, quando rei imago noc est sed mens in eiusdem rei contemplatione detinebitis , dona ab aliis causis ad alia cogitandum deferundietur. Res itaque novae imaginatio in se considerata eiusdem naturae est, ac reliquas, et hac de causa ego admirationem inter os eius non numero, nec causam ideo, cur idiacerem, itandoquidem flusto mentis distractis eae nulla causa positiva, quae mentem ab aliis distrahat, oritur, sed fandium in eo, quod cauSa, cur mens eae unius rei contemplatione ad alia cogitandum deferminatur, descit. res igitur ut in schol prop. 11. huius monui)fantum V hius primitivo seu primario agnosco, em Elaetitiae, tristitiae et cupiditatis; nec alia de cavsar orba de admiratione feci, quam quia usus actum est, ut quidam assectus, qui eae tribus primitivis derivantur, aliis nominibus in-dιcarci soleant, quando ad obiecta, quae admiramur, referun- fur quae quidem ratio m eae aequo movet, tit etiam contemtus
G sinitionem his adiungam. V. Contemtus est rei alicuius imaginatio, quae mentem adeo parum tangit, ut ipsa mens ex rei praesentia magis moVeatur ad ea imaginandum, quae in ipsa re non sunt, quam quae in Sa Sunt id Sch0l prop. 52 huiuS.
559쪽
Dsinitiones venerationis et dedigmatio tris missas hic facio, quia nulli, quod sciam, assectus ex his nomen trahunt. VI. nior est laetitia concomitante idea cauSae externae. . EXPLic. Haec deffinitio satia claro amori essentiam explicat.
Illa vero auctorum, qui de liniunt amorem eSSe voluntatem amantis se iungendi rei amatae, Ποῖ amoris SSentiam, Sed eius pro-pν ietatem, i imit; et ilia amoris SSentia non satis ab auctoribus perspecta uit, ideo neque eius proprietatis ullum clarum conceptum habere potuerunt, et hinc iactum, ut eorum desinitionem admodum obscuram esse omnes iudicaverint. Verum notandum, urem dico, proprietatem eSSe in amante, se voluntate iungere rei amatae, me per oluntatem non intelliger consensum vel animi deliberationem seu liberum decretum nam hoc siclitium esse demonstravimu propOS 48. partis 2. , nec etiam cupiditatem sese iungendi rei amatae, quando abeSt, vel em severandi in ipsius praesentia, quando adest potest namque amor absque hac aut illa viditate concipi); sed per voluntatem mea quiescentiam intelligere, quae est in amante ob rei a natae praesentiam, a qua laetitia amantis corroboratur aut saltem
VII. Odium est tristitia concomitante idea cauSae externae. EXPLic suae hic notanda sunt, eae dictis in praecedentis de sinitionis e licatione facile percipiuntur. Vide praeterea Schol. prop. 13. huius partis. VIII. Propensio est laetitia conc0mitante idea alicuius rei, quae per accidens cauSa est laetitiae. IX. versio est tristitia concomitante idea alicuius rei, quae per accidens causa est tristitiae. De his vide schol prop. 15.
huiuS. X. Devotio St amor erga eum , quem admiramur. ExPLIc Admirationem oriri eae rei novitates, istendimus
propositione 52 huius. Si situr contingat, ut id quod a Damur saeps imaginemur, idem admirari desinemus atque adeo videmus, devotionis asseclum facile in simpliuem amorem,
XI. Irrisio est laetitia orta ex eo, quod aliquid, quod contemnimus in re, quam odimus, ei ueSSe imaginamur.