Opera quae supersunt omnia

716쪽

maluerunt ut pueri vel adolescentes, qui parentum iurgia aequo animo ferre nequeunt, militatum confugiunt et incommoda belli et imperium Irannidis prae domesticis commodis et paterni ad monitionibus eligunt, et quidvis oneris sibi imponi patiuntur,

dummodo parente ulciScantur. CAP. XIV. Quamvis igitur homines omnia plerumque ex Sua libidine moderentur, ex eorum tamen communi societate multo plura commoda, quam damna sequuntur. Quare SatiuSest eorum iniurias aequo animo ferre, et studium iis adhibere, quae concordiae et amicitiae eoneiliandae inser iunt. CAP. XV. Quae concordiam gignunt, sunt illa, quae ad iustitiam, aequitatem et honestatem reseruntur. Nam homines praeter id, quod iniustum et iniquum est, etiam aegre serunt, qu0 turpe habetur, sive quod aliquis receptos ei filatis mores aspernatur. mori autem conciliando illa apprime necessaria sunt, quae ad religionem et pietatem spectant. De quibus vide schol. 1 et 2 prop. 37. et Schol. prop. 46. et Schol. prop. 73. pari. 4. CAP. XVI. SoIet praeterea concordia ex metu plerumque gigni; sed sine fide. Adde, quod metus ex animi impotentia oritur et propterea ad rationis usum non pertinet, ut nec commiSe- ratio, quamvis pietati speciem prae se ferre deatur. CAP. XVII. Vineuntur praeterea homine etiam Iargitate, praecipue ii, qui non habent, unde comparare possint illa, quae ad vitam SuStentandam necessaria sunt. Λttamen unicuique indigenti auxilium ferre, vires et utilitatem viri privati longe superat. Divitiae namque viri privati longe impares Sunt ad id suppeditan dum. Unius praeterea viri lacultas limitatior est, quam ut omnes sibi possit amicitia iungere quare pauperum cura integrae societati incumbit et ad communem tantum utilitatem spectat. CAP. XVIII. In beneficiis accipiendis et gratia reserenda alia prorSus debet esse cura, de qua vide Schol. prop. 70. et Seh0l. prop. 71 pari. 4. CAP. XIX. Amor praeterea meretricius, hoc est, generandi libido, quae ex sorma oritur, et absolute omnis amor, qui aliameauSam praeter animi libertatem agnoscit, lacile in odium transit,

717쪽

PARS IV. 385

nisi, quod peius est, species delirii sit, atque tum magis discordia quam concordia lavetur id. 0roli prop. 31 pari. 3. CAP. XX. Λ matrimonium quod attinet, certum est, ipsum cum ratione convenire, Si cupidita miscendi corpora non ex S0la forma, Sed etiam ex amore liberos procreandi et sapienter educandi ingeneretur; et praeterea, Si utriusque, viri scilicet et seminae, amor non Solam formam, Sed animi praecipue liberi tem pro causa habeat. CAP. XXI. igni praeterea adulatio concordiam, Sed foedo servitutis crimine vel perfidia nulli quippe magis adulationem piuntur, quam Superbi, qui primi esse Volunt, nec Sunt. CAP. XXII. biectioni salsa pietatis et religionis species inest. Et quamvis abiectio superbiae sit contrari , est tamen ab tectus superbo proximus Vide Schol. prop. 57. pari. 4. CAP. XXIII. Confert praeterea concordiae pudor in iis tantum, quae celari non poSSunt. Deinde, quia ipse pudor species est tristitiae, ad rationis usum non Spectat.

CAP. XXIV. Caeteri tristitiae erga homines assectus directe iustitiae, aequitati, honestati, pietati et religioni opponuntur, et quamvis indignatio aequitatis speciem prae se erre videatur, ibi tamen sine lege vivitur, ubi unicuique de saetis alterius i dicium ferre, et suum vel alterius ius vindicare licet. CAP. XXV. Modestia, hoc est, cupiditas hominibus placendi, quae ex ratione determinatur, ad pietatem ut in schol. prop. 37 pari. 4 diximus refertur. Sed si ex assectu oriatur, ambitio est sive cupiditas, qua homines salsa pietatis imagine plerumque discordias et seditiones concitant. Nam qui reliquos consilio aut re iuvare cupit, ut simul Summo fruantur bono, is apprime studebit, eorum sibi amorem conciliare non autem eos iu admirationem traducere, ut disciplina ex ipso habeat vocabulum, nec ullas absolute invidiae causas dare. In communibus deinde colloquiis cavebit h0minum vitia referre, et de humana impotentia non nisi parce loqui curabit: at largiter de humana virtute seu p tentia, et qua Via poSsit perfici, ut Sic homines non ex metu aut aversione, sed solo laetitiae assectu moti ex rationis praescripto, quantum in Se est, ouentur Vi ere.

718쪽

386 ETHICES

CAP. XXVI. Praeter homine nihil singulare in natura noximus, cuius mente gaudere et quod nobis amicitia aut aliquo con suetudinis genere iungere poSSumuS adeoque quicquid in rerum Uatura extra homines datur, id n0strae utilitatis ratio conServare non postulat, Sed pro eiu Vario S conserVare, deStruere, Vel qu0cumque modo ad D0Strum usum adaptare nos docti. CAP. XXVII. UtilitaS, quam ex rebuS, quae extran0 Suni, capimuS, est praeter experientiam et cognitionem, quam acquirimu ex eo, quod eaSdem obServamus et ex his formis in alias mutamuS, praecipua 0rporis conSerVatio; et hac ratione res illaem1primi utiles sunt, quae corpu ita alere et nutrire possunt, ut eius omne parte ossici Suo recte iungi queant. Nam quo compus aptiu est, ut pluribu modis posSit assici et corpora externa pluribus modis assicere, eo mens ad cogitandum est aptior. Vide prop. 38. et 39. pari. 4. t huius n0tae perpauca in natura esse 14dentur. Quare ad corpus, ut requiritur, nutriendum DeceSSeost multis naturae diversae alimentis uti quippe humanum corpus ex plurimis diversae naturae partibu e0mponitur, quae continuo alimento indigent et vario, ut totum corpus ad omnia, quae ex ipsius natura sequi poSSunt, aeque aptum Sit, et conSequenter ut men etiam aeque apta Sit ad plura concipiendum. CAP. XXVIII. d haec autem comparandum vix uniuscuiu que vires sussicerent, niSi homines operas mutua traderent. Verum omnium rerum compendium pecunia attulit. Unde sactum, ut eius imago mentem Vulgi maxime occupare Soleat; quia vix ullam laetitiae speciem imaginari possunt, nisi concomitante nummorum dea tanquam cauSR. CAP. XXIX. Sed hoc vitium eorum tantum est, qui non ex iudi gentia, nec propter necessitates nummo quaerunt, Sed quia tueri artes didicerunt, quibus se magnifice esserunt. Caeter uincorpuS ex consuetudine pascunt; sed parce, quia tantum de uisboutS Se perdere credunt, quantum ui corpori S c0n SerVationi in pendunt. At qui verum nummorum usum norunt et divitiarum modum ex sola indigentia moderantur, pauci contenti Vi unt.

CAP. XXX. Quum igitur res illae sint bonae, quae corporis partes iuvaut, ut Suo ossicio iungautur, et laetitia in eo conSi Stat,

719쪽

PARS 1 387

quod hominis potentia, quatenu mente et corpore conStat, iuvatur Vel augetur Sunt ergo illa niuia, quae laetitiam asserunt, Noema. t tamen quoniam contra non eunt in sinem re agunt, ut nos laetitia amiciant, nec earum agendi potentia ex nostra utilitate tena peratur, et denique quoniam laetitia plerumque ad uuam cor P0ri partem potissimum refertur habent ergo plerumque laetitiae allactus nisi ratio et vigilantia adsit), et consequenter cupiditate etiam, quae ex iisdem generantur, excesSum. Ad quod accedit, quod ex assectu id primum habeamus, quod in praesenti suave est, nec sutura aequali animi assectu aestimare possumus. Vide Schol. prop. 44. et Schol. prop. 60. Pari. 4. CAP. XXXI. t superstitio id contra videtur statuere bonum esse, quod tristitiam, et id contra malum, quod laetitiam assert. Sed, ut iam diximus vide schol prop. 45. pari. 4.), nemo, niSi invidus, mea impotentia et incommodo delectatur. Nam quom tori laetitia assicimur, eo ad mai0rem persectionem tranSimuS, et conSequenter eo magi S de natura divina participamus nec laetitia unquam mala Sse poteSt, quam nostrae utilitati Vera ratio moderatur. At qui contra metu ducitur et bonum, ut malum vitet, agit, is ratione non ducitur id prop. 63 pari. 4.

CAP. XXXII. Sed humana potentia admodum limitata est et

a potentia cauSarum externarum infinite superatur atque adeo potestatem absolutam non habemuS, res, quae extra no Sunt ad nostrum Sum aptandi. t tamen ea quae nobis eveniunt contra id, quod nostrae utilitati ratio postulat, aequo animo seremus, si consei simus nos unctos nostro ossicio fuiSSe, et potentiam, quam habemuS, non potuiSSe Se eo Sque extendere, ut eadem vitare posSemUS, OSque partem t0tiu naturae eSSe, cuius ordinem sequimur. Quod si lare et distincte intelligamus, pars illa nostri, quae intelligentia desinitur, hoc est, par melior nostri in eo plane acquieScet et in ea acquieScentia perseverare conabitur. Nam quatenus intelligimus, nihil appetere nisi id,

quod necessarium est, nec abS0lute, nisi in veri acquiescere possumus adeoque quatenus haec recte intelligimus, eatenus e natus melioris partis n0Stri cum ordine totius naturae convenit.

720쪽

Τranseo tandem ad alteram et hic es partem, quae Stde modo sive via, quae ad libertatem ducit. In hac ergo de potentia rationis agam Stendens, quid ipsa ratio in asse ctus posSit, et deinde, quid mentis libertas seu beatitudo sit; ex quibus videbimus, quantum Sapien potior Sit ignaro. Quomodo autem et qua via debeat intellectus perfici, et qua deinde arte corpus Sit curandum, ut possit suo ossicio recte iungi, huc non pertinet hoc enim ad medicinam, illud autem ad logicam spectat. Hic igitur, ut dixi, de Sola mentis seu rationis potentia

agam, et ante Omnia, quantum et quale imperium in assectus habeat ad eosdem coercendum et moderandum, Stendam. Nam nos in ipsos imperium absolutum n 0 habere, iam supra dem0n stravimus. Stoici tamen putarunt, eoSdem a noStra voluntate absolute pendere, nosque iis absolute imperare posse. ttamen ab experientia reclamante, non vero ex suis principiis c0acti sunt lateri, usum et Studium non parvum requiri ad eosdem e0ercen dum et moderandum. Quod quidam exemplo duorum canum si recte memini), unius Scilicet domestici, alterius Venatici cona tu est ostendere nempe quia usu essicere tandem p0tuit, ut domesticus venari, venaticu contra a leporibus sectandis abstinereaSSuesceret Huic opinioni non parum a et Cartes ius. Nam