Lexicon technologiae Latinorum rhetoricae ... animadversionibus illustravit

181쪽

plastis metaphora ducta, qui dum tractant et torquentargillam, tingunt stimul, et poliunt. Itaque senseca arripuit illam, quam in emundendo cogitare possumus, Megligentiam quandam, Vel lenitatem minus operosam: quamuis ulterius etiam subtilitate distinguendi progressus, fundere ab Gundere hoc modo sepastauit Fabianus, inquit, mihi non est dere videtur orationem, sed fundere adeo larga est, et me perturbatione, non sine

cursu tamen, venienS.

Elatio orationis est, quae et altitudo, vel altius

exaggerata oratio diei solet apud Ciceron Brut. 7. Etiam in huius metaphorae usu Graeci praeiverant via. quae ad oe. διαιρει in Lex. gr. techn notauimus. Quibus addo, Demosthenem in Midiana rat P. S. ed. Spald. ωρει τω λόγω το πραναα καὶ φοβερον ποιον, iunxisse. Deinde etiam pro argumento adhibetur sub-m4sioni contrario, ut Top. 8. ubi haec sententia est: is comparati partimii nec elationem, nec submissionem habet, hoc est, nec augendae nec Mndendae rei

Gr. 1ὐογῆ, delectus verborum, princeps elocutio. ni virtus. Sic Cic. de r. I, s. oratio conformanda es non solum kctione sed etiam constructione verborum. cf. Lib. 3, 37. ubi docetur hanc eleetionem,

vel delectum in verbis propriis dominari, et hanc inprimis vim habere , ut abiecta et obsoleta verba fugiamus, et testis, illustribusque utamur, in quibus plenum quiddam et sonans inesse videatur in illisque animi, in his aurium quodam iudicio opus esse: einer Geschmach. im eiu eines Ohr cf. eiusdem Libri cap. 9. Orat. CaP. O. Elemantia. Constantissima Rh0torum Latinorum sententia est, elegantiam in elocutione esse, quae faciat, Vt num quodque Pure et aperte dici videatur; unde in latinitatem et explanationem distribuitur: Correhtheit, undlichivosi Bestimmethei de Θιsdruesis. Ita certe Aucti Herenn q, a. Eodem senses Cic. r. 3, Io loque res

182쪽

elegantiam inani seste adhibet: nam in hoc omni locodo latinitato et dilucido sermone disseritur. Locum adscribamus, ut planum fiat, talem contextum saepe unicum et optimum significationis definiendae magistrum osse: Ouinis loqueridi elegantia, inquit, lιanquam

expolitur scientia literarwn tamen argetur Leudi oratoribus et poetiS. Sint enim illi Θleres, qui ornareno idum poterant ea quae dicebant, Omnes prope praeclare locuti quorum Armone sumanti qui erunt, ne u-pientes quidem, poterunt loqlii, nisi Latine litem os multis aliis Cic ronis locis intelligitur, in quibus eminent Brut. a. q. s. et de r. a. T. coss. Quintil. I, 8. . ubi cum ττικισμα comparatur. Quo in loco non possum silentio praeterire iniquitatem Scholieri in Praecept stil. lat. . . Cap. a. Sedi. 4 sqq. Hei nec-cium, Ges nerum, Ernestium propterea reprehendentis, quod , ubi verborum, formarumque dicendi elefantiam, vel aliquod verbum alio elegantiu esse, commemoraverint, pulcritudinem aliquam non satis definitam qua in verbis ingulis esse non possit in mente habuerint. Immo vero viros illos summos, qui Latine

loqui et scribere pro et didicerunt accuratius, quam ill vel didicit, vel docebit, existimo, ubi illo modo verbis eleganter et elegantia, si sint, nihil liud sibi voluiis nisi hoc: orba nonnulla vel sormas dicendi alias aliis me magis latinas, hoc est, sui loquendi latino aptiores ut taceam, ab ipso Cicuro ne dici elegantia, et eleganter fieri, quae recte, apte, atque X artis norma fiunt vel dicuntur. Sic ille in . . . de Epicuro in diuidendo a regulis Dialecticis aberrante; Detu si in luit, iueIegariter duo enim genera quae erant f citi, in Hoc est non diuidere, sed frangere Et mox de eodem contemnit dioerena elegantiam conjube loquitur. Iam quoniam in elegantia maxime diligentiae cuiusdam et accuratae explanationis vis dominatur, eadem Otiam , ubi de uniuerso charactere et enore dicendi quaeritur, iis tribuitur qui tenue, subtile accuratuni et in docendo inprimis conspicuum orationis genus sequuntur. Locum classicum de ea re puto ecth in Bruto Cap. 22. hi Cicero ex Rutiliana quadam narratione de Laelio haec refert: . . Causam pro publicanis accurate, ut semper solitus esset. legant/rque dixist es Laelium: paucis interpositis diebus iterum Lae

183쪽

lium multo diligentiu meliusque dixisse etc sindo

Cap. 3. ita pergit is ex hac Rutiliana narration sus picari licet, cum duae summae sint in oratore laudes, una jubtiliter disputandi, ad docendum altera grauiter

agendi, ad animos audientium permovendo i multoque plus proficiat is, qui inflammet iudicem, quam ii te, qui doceat, elegantiam in Laelio, vim in Galba fulta. quibus manifeste intelligitur, elegantiae Dia, ut quis subtiliter, accurate diligenter, et ad docendum accommodate dicat quae omnia ad genus dicendi tenue, acutum, et subtile pertinent. Plura Ciceronis loca, quae idem confirmant, Clauis Ciceroniana suppeditabit, in qua, quae ad elegantiae vim explicandam valere possint, et copiosius et accuratius exposita

sunt.

Denique, Ut in vita communi elegantia tribui solet his, qui in omni cultu et vies v quandam venustatem, nitorem, gratiam, sectantur, ita Rhetoribus, ubi de singulorum verborum Orma et habitu sermo est, elegantia dicantur, quae suavem auribus appellationem faciunt. Quo quidem pertinet Cicerissis illud praeceptum in Orat. 9 ut verbum ex re nullum, nisi aut elestans aut graue exeat, quorum illud in suavitate hoc in dignitate cernitur. Idem Cap. q. n. ita nuntiatur ut compositio dicatur tota seruire aut grauitati vocum aut suavitati. . Hinc et elegantia sermonis in univorsum dicta est, de concinnitate et ornatu, quo elocutio illustratur. Luculentus locus est Cic. r. 3.33. ipse Aristoteles, inquit, cum florere socratem nobilitate discipulorum videret, quod ipse suas disputationes a causis forensiibus ad inanem sermoni elegantiam transtulisset, mutauit, pente totam formam prope disciplinae suae: itaque ornauit et ilius rauit doctrinam illam omnem rerumque cognitionem Cum orationis exercitatione coniunxit. ' s. Orat. q. ubi fucati cau-doris et ruboris medicamentis, elegantia et munditia opponitur. Eu e mar e. Refutationis pars ost, quae sit eleuando ita, ut vel crimen aliquis, vel iactantiam minuat alterius. Sic Quintil. 6. 3. S. Sed verbis elertare rem dicuntur etiam ii, qui, ut Cicero ait, rei tristitiam, vel inuidiam,

184쪽

verborum lenitate mitigant. Quintil. 4, 2. T. Verbis, inquit, elevare quaedam licebit: hi Xuria hilaritatis auaritia parsimoniae, negligentia simplicitatis nomi ue lenietur. Eam formam alibi abitus cieritiationem et

deflexionem, Graeci Rhetores υποκοριαμ ον, Uzytιαταργ.32 me τιν appellare consueuerunt. Denique eleuatio est irrisi mi genus, qua voce Aquila Rom. p. 6 inter prΘtatur Graec. ιασυραον, tim ludente disyoluimus ea,

quae s aduerjarii dicit tur. Eu ouisa Lo. Elocutio, quae quidem ab oratore requiritur, est,

dΡsniente quidem Auctore Herenn. I, 2. et Cic. In-Vent. I, T idoneorum verborum et sententiarum ad iuventionem accommodatio. Quintilianus Lib. . prooem. Is eloqui, inquit est, omnia quae mente Conceperis, promere , atque ad audientes pros re sine quo supervacua sunt priora et simillia gladio condito, atque intra vaginam suam haerenti. ' Hinc eloquentia appellata, virtus oratori propria, qua ornate dicit ea, quae pru-d Onter inueni v apte collocauit. Vid. Voc. Eloquentia. Idem Quintil. confert Grapcorum φρα ν quam lacutionem Latini dixerint. Sed pluribus modis eandemGraoco dixisse , docuimus in P gr. tecilla ad OC. ταγγελια, ρα νεια, λεῖς γοαασι et φραστικος.

VI nuci a. Primam eloquentiae originem praeclare exposuit Cicero inuent i, I sqq. Ibi eius vim graui et ualli oratione breuissime ἰgnilicat. Eadem ut Cap. s. docetur, inprimis artisciola, quae laetorica dicitur, ciuilis scientiae magna et ampla pars esst. Quare Cicero de Olfic. I. q. eloqui copiose, inquit melius est, quam vel acutissime sine eloquontia cogitare quod cogitatio in se ipsa vertitur, eloquentia complectitur eos, quibuscum communitate iuncti sumus cf. Lib. 2. 4. ubi diserte ait eloquentias nomon in orationis tant limcontentionem adore quae quidem contentio non nisi

ad forum et iudicia pertinet vid. Contentio. Sed ad Libros de Inuentione redeamus. Ossicium eloquentia oest dicere appolite ad porsuasionem finis, persuadere dictione. stlateriam artis rhetoricae Cicero cum Aristotele ponit in causarum generibus, deliberativo de

185쪽

monstrativo, et iudiciali partes autem, inuentionsem, dispositionem, elocutionem, memoriam, Pronuntia tionem, facit Cap. T. - Saepo vero etiam eloquentia speciatim dicitur pro virtute Oratori propria, qu ea, quae per prudentiam et acumen inuenit et dispi fuit, etiam ornate dicat. Unde Cicero in Orat. 1 q. inuentionem quidem et dispositionem prudentis hominis putat, eloquentiam autem oratoris; quem locum attulit Quintil. Lib. . prooem praecipuas oratoris arte in eloquena et elocutione collocans. In Bruto autem Cicero Cap. T. quam eloqueritiam modo dixerat, eam

paullo post, variandi gratia, dicendi vim et copiana appellat, non obscure signiticans, in his duabus rebus Praecipuam illius potestatem esse. Unde et in Dial doeorr. Eloq. Cap. s. eloquentia virilis et oratoria distinguitur a factindia recentiorum, quos idem Au o Cup. I. dicit causificos, et aduocatos et patronos, et quiduis potius quam oratores vocari ad quem locum id quae docte disputauit et Schulgius. Illi sempe sunt diserti quos et Cicero χρ r. i, at ab eloquentibus distinxit. cf. Cap. 23 ubi Graeculorum IoquacitaS. et cantilena scholastica itidem eloquentiae opponitur. Itaque huc etiam perti nobi venuste illud dictum a Iulio Candido, quod Plinius Lib. s. epist. O laudat aliud esse eloquentiam, aliud loquentiam. Ammian Marcell. Lib. 3O, . in eo loco ubi quantum a Veteri grauitate oratorum Graecorum et Latinorum recentiores dicendi professores Osciuerint, ostendit horum Obstinatione, inquit, eloquentiam inanis quaedam imitatur fluentia dicendi Sic se Cic. Brut 4 . non stilum dichnteSab oratoribus, sed et eloquentes asedulis distinguit Scilicet illos natura et inges nium hos studium et imitatio oratores fecerat. cf. quae dicta sunt ad Oc. Orator. Omnino autem, praester Cicoronis Orat. Cap. f. legendum est Quintiliani ad Lib. . prooemium, in quo, et quomodo diserti ab loquentibus differant, et quibus sinibus huius elocutionis studium coercendum sit, egregie docet. Velleius autem Lib. . . Opera fla-quentiae dixisse videtur do omnibus scriptis editis, siue ad poesin, siue philosophiam, siue historiam, iue Rhetorum causas pertinerent. v. Gronou. Obseruati. Lib. 2 a . . . la. Ceterum veteres eloquentiae tantum

tribuisse, Vt ad eam referrent, quicquid in aliquo ge-K a Cre

186쪽

nor orationis absolutum et persectum iudicaretur, intelligi potest e loco Plinii 6. I. ubi de Verginio Romano: Scripsit mimilambos tenuiter, argute, venuste, atque in hoc genere eloquenti Pisae. Nullum stenim genus, quod absolutum, non possit eloquentissimum dici. recentioribus nescio an nullus eloquentiae veteris vim et sensum melius accuratiusque expresserit Volturio, cuius in epistola ad ridericum Magnum coeuvres posthumes Tom. I. P. T. hi versus leguntur:

Cicero dans P exin porta P eloquence,Cet grandisr de Romaius , ceti auguste sciente D embesii la rabon, de forcer is eseritS. E in eis, auis . Emendata locutio Rhetoribus Latinis est, quas et

Iatina et pura dicitur, sitque verbis bonis et lectis. vid. Cic. Brut. 74. ubi et recte loqui et latine commutantur, quae omnia eodem redeunt. Eadem metaphora quam in vocabulis emendatus et purus secuti sunt, contrarium vitium inqrιinate loquendi ibidem commemoratur cf. Orat. 9. Hinc et Quintil. I, s. 33. ορ- Θοε τειαν interpretatur emendatam vocum explanationem quam alio loco Cap. 6. proximo ad graecum vocabulum rectam locutionem vocat vid. Voc Latinitas. Idem quod Lib. 8, I latine dicere appellauerat. Cap. 3. emendate dicere, vocat. - Ι exercitatione uteiri dicendi, quem stilum vetere Rhetores dixerunt, emendatio vocatur studium illud quo adiicimus, detrahinius, mutamus in iis quae scripsimus. De ea agit Quintil.

I , . -- Emendatam pronuntiationem Quintil. i , 3. go vocat, quae vitio careat si fuerit os explanatum, iucundum Vrbanum. h. e. in quo nulla neque rusticitas neque Peregrinitas resonet.

Vn ira, vi e mi. Vid. oc Sententia in quo loco Ciceronis sententiam posuimus. Quintiliano Lib. , O. enthymenia est

species argumentorum ex mente Gra 'corum qui πίστεων tria genera constituebant, ἐνδυνα ματα ἐπιχειρ - κατα α οὀGεεις. interpretatur is quidem commeritum s. OuimentatιOHem, putat tamen melius graecu ra nomen

seruari ribus modis illud apud Graecos dici notat,

187쪽

3 quo omnia mente concepta significet a quo sententiam cum ratione 3 quo certam quandam argumenti conclusionem, vel e consequentibus, vel ex repugnantibus. Oe postremum etiam rhetorictim δε- bmum, vel imperferum vocarunt, quia nec distinctis, nec totidem partibus Concluderetur cf. Cap. 4. Vbi et optimum entnymematum genus illud existimat, quo proposito dissimili, vel contrario ratio subiungitur; et ibid. s. q. ubi illa repetit, quae de syllogismo rhetorico dixerat. - Iulius Rufinian. p. b. , enthymema fit, inquit, cum periodus orationis ex contrariis sententiis adstringitur Cic. Top. Cap. 3. HOS DA Umo cireum criptos appellat tu in Lib. 2. epist. . ad quem locum Getherus etiam notauit pro νο αατα, tvulgo editum est, in quibusdam libris ἐνθυμ ab αριτα legi. Neque dubium est, quin cui tun enthymema Iuvenal. Sat. I. ideo appellet, quod alteram propositionem praetermittat. f. oss. Inst. Rhet. Lib. . . T sqq. et quae disputauit Caselius ad Demetrii Phaler. S. O. Entio Ieatu S. Enucleatum genus dicondi est, quo quis subtiliter et accurate versatur in rebus tructandis, nihil praetermittens, quod prosit, nihil leuiter tangens, sed in na- quaque re commorans, singula recte perpendens, et quae sunt diligentiae similis. v. Cic. r. 3, . et Partit. Or. T. Vbi is nec quidquam, ait, in amplificatione nimis enucleandum est minuta enim es orninis diligentia; hic autem locus grandia requirit.' Hinc et u cleate et polite Cic. Brut. O. et eleganter enucleateque r. 9. iunxit. Nam utrumque ad id genus dicendi pertinet, quod Cicero passim subtile tenue, acutulaI, summissium, Graeci το ἰσχνον , τ αφελες appellarunt, in quo et docendi, et ornandi sollicitudo quaedam et diligentia cernitur vid. Brut. . ubi Demosthenis oratio Iimata dicitur, quoniam subtiliter et presse et enucleaigdixerit. Iam vero in limando summa effingendi, omnandi, et absoluendi opera cernitur. s. Orat. 9. et

Enumeratis. In causarum diuisione, quas post narrationem fieri solet, enumerati Auctori Herenn. I, C. Vocatur, cum

188쪽

dicimus numero, quot de rebus dictari sinus. Eadem

et artitio er numerationen appellatur vid. OC. ΩΥ- titio. - Deinde hoc nomine appellatur ea par Conclusionis, s epilogi, per quam colligimus et Commonemus quibus de rebus verba fecerimus, breuiter ut renovetur, non redintegro tur ratio; et ordine, quicquid erit dictum, reseramus, ut auditor, si memoriae mandauerit, ad id, quod ipse meminserit, reducatur. Sic idem uet. Lib. 2, O. cf. Cic. de Inuent. I, 2.

Vbi commune hoc ad enumerationem praeceptum datur, Ut ex uaquaque argui tentatione, quoniam tota ite

xum diei non poti)l, id elisiatur, quod erit grauismum,

et miniquodque quan breuisme tranSeatlir υ ἴHerito Vla, u ratio renouata videatur Partit. r. T. Quintil. 6, . Cur Fortunat. p. 68. et Sulpic. et inst Rhet. p. 49. qui hanc perorationis parto renouationem appellat, cum breuiter capita rerum atque argum Pntorum percurrimus, ad renouandam memoriam iudicum. Qua de causa eam Arii toteles hel. 3. 39. την αἰνάμνησιν diXerat e Georg. Trape Z. Lib. . het. p. a. Ald et Voc peroratio; et LEX. gr. eclin. ad ioc.

appollatione dici ait certam quandam sententiae com- Prehensionem, quae ex tribus minimum partibus consisti Ciceronem ratiocinationem dixisse, quoniam quaedui uter syllogismum et epichirema vicinitas sit. Locus Ciceronis est de Inuent. I, I. Vbi argumentationem omnem in inductionem et ratiocinationem distribuit. Sed nusquam Cicero se ita vocem ἐπιχειρ αατος int0rpretari dicit quamuis et Trapeae antiu Lib. . p. 32. ἐπιχειρημα a Cicerone rationem dici notat. Praeterea Cicero . C. Cap. s. ratiocinatiout quinque partes defendit: propolitionem, rationem, assumtionem, eius probationem, et compleXionem. Hunc autem locum Quintilianus ita laudat Lib. s. q. ut dicat Ciceronem epicherematos quinque partes defendere. Cicero porro ibi declarauerat, ratiocinationem etiam fieri posse quadripartitam, tripartitam, et bipartitam, quia interim propositio non egeat rationis et assumtio probationis, , neque etiam ubi ille complexione opus sit.

189쪽

Quintilianus autem cum plurimis auctoribus trtis epicherematos partes defendit intcutionein, qsMNtionein, connexionem. In hoc tamen: Omni loco, et Gesno rus adnotauit, obscura nec satis accurata Rhetoris dis

putatio est Paullo post epicherema iudicat nullo di 1 0rro a syllogismis nisi quod illi plures habeant sp0cies, et vera colligant veris epicheromatis autem requentior circa credibilia usus sit. Nam, inquit, si contingeret semper controuersa confessi probare, vi esset ii hoc genere usus Oratoris . Georg. Trape T. Lib. 3. Rhet. p. a. quas ipse rati0nes appellat Grunde 'muBemesen, elahe aus That acheu indiui Itynden herne-kitet mei deno ex circumstanti ii inueniuntur, Graecos dicit πιχειρη; κοιτα Vocare. AEL Casp. Laurent ad Hermog. περὶ Ῥεσ. Lib. I, I P. z. q. Euidentia. Gr. ἐνάργεια. v. Quintil. 4, 2 63 ubi maiorem quandam perspicuitatis virtutem describit, qua non solum quid verum sit, dicamus, sed quodammodo etiam osendamus hoc est, cum vi aliqua et ita declaremus, ut videatur ipsa res in oculos incurrere. Itaque hanceaidentiam oriri etiam ex visoni S s. φαντασιαις, docet Lib. 6, 2. a. ubi et Ciceronem ait virtuten illam ii strationem vocare, incertum, quo loco. Nam Lib. I. de Nat. Deor. I. alium sensum habet. cf. tamen

Acad. Quaest. 4, 6. Aliis euidentiam illam epra6entationen dici, notat Quintilianus Lib. 8, 3. I. Eius virtus est, res, id qrtibus loquimBr, lare, atque ut cerni videantur, enuntiare. Hoc si l cum tota rerum imago quodammodo verbis depingitur unde et Graecis υποτ τωσια Ct φαντασια dicitur, quoniam facultate maginum concipiendarum nititur 2 interim etiam X pluribus efficitur illa, quam conamur exprimere, acies.

Ergo quae uno verbo dici possunt, si ea per partes ad sensus admoueas, et veluti inclusa aperias, tunc apparebunt, et ouid sentiam illam efiicient vid. Descriptio, et quae o. Caselius ad Demetr Phaler. f. ao dis-

Gr. παρεκβασις s. παραβασις, digressio quaedam

est, et passim aliis nominibus, egre sis, egrebit ex

190쪽

cursus, procursio dici solet. Ad hoc genus egredion dipertinet similitudo . Iocus ' coirimi tuiS e S, exemyla, quas partes commernorat Quintilianus 3 9. q. andem excursonem appellat Lib. IO3. cuius rationem, causas et modum plani ut docet Cap. I. is Plerisque moris est, inquit, prolato rerum ordine. h. e. finita narratione trotinus in aliquem laetum et plausibilem locum excurrere: quod quidem natum ab ostentation declamatoria iam in sorum bonit, mo, si pressae illi narrationis gracilitati ioniuncta argumentorum pugnacitas fuserit. dilatis diutius dicendi voluptatibus oratio ros rigescat. mox idem e patiari, et exire , et digredi, et deuertere dicit; nec multo post procιιrsonem appellat, et in uniuersum notat, non post narrationem tantum, set per totam causam excursus tuis institui utiliter os , quales sunt in Ciceronis. Verrinis Sicilium laus. Pro serpinae raptus, et alii similes, quoniam παρεκβασις dicatur alteriae rei sic ad utilitatem casae pertinentis, extra Ordinem tractatio. Omnino autem quicquid praeter receptas quinque orationis partes dicatur, egressionem esse existimat, ut indignationem, miserationem, inuidiam, conuicium, excusationem, conciliationem,' maledictor uim resutation om tum etiam amplificationem, minutionem, et omne asseelus genus, locosque communes varii generis, ' quae maxime iucundam et ornatam orationem faciant. Sic et Cur Fortunatian.

in Rhet Schol. p. 63. Pith. post narrationem, inquit, semper inducemus excessum, qui in διεῖο θου παρέκβασιν Graeci vocant, rii materia desiderauerit, hoc est. quum ea res ist in narratione, quae maximam in se continet atrocitatem. Exe Iamatio. Figura verborum σχῆμα λεῖεm: quae conficit gnificationem doloris, aut indignationis alicuitiq. per homini: . aut urbis, aut loci aut rei cuiuspiam compellation m. Sic definit Auetor Herenn. 4, 8. s. Cie. r. q. 4. r. ἐκψῖωνησις, quae sit admirationis causa. Ab a Cicero in Orat. Cap. 30 distinguit X-

clamationi t conquestionis causa quae σχετλιασαος graece dici solet vid. Lex. gr. Ochn in utroque vocabulo. Qui latilianus , 3. T. contra Ciceronem, qui inter guras verborum posuerat, sententiae potius fguram