장음표시 사용
401쪽
artium maximam, lia si lucem, ad ea, quae e fuse ab auis aut respondebantur, aut agebantur. Itaque etiam Cap. 7. Philippum solutum iu explicandis sententiis di cit. Idem vero etiam ex contrario vitio patet, quod commemorauit Cap. 9. in . Nam ut illud solute dicere rectam et dilucidam dispositionem explanatamquo tra. ctationem significat, ita Curio ibi dicitur in infrapndo disjipatus fuisse, h. e. eo disponendi tractandi ius modo usus, qui confunderet auditorem, et obscuram dis..cilemque orationem redderet. Sic ubi Cap. 48. Ma-
iurum solutis um in dicendo et acutissimum iudicat, iulo copiam dicendi et explanationem oratoriam, hoc inu0niendi sollertiam ab ingenio et prudentia pro . di a designat nisi quis sorte utrumque malit ad diales-cticam illam scientiam reserre, quae in dissoluendo, distinguendo, definiendo praecipue Versatur. Cum vero in Bruto Cap. 62. Titius quidam Iohι- tus et monis in gestu dicitur, utriusque vocis significatum non distinguo, sed solutum puto dici, eundem
qui mollis Vocatur, h. e. nimis augens Corporis motum, et putida accuratione singula fere verba gestibus et motu exprimens, unde quaedam saltati oritur, quam
et ibi Cicero commemorat. Quod si quem offendat, solutum hoc sensu accipi quidni in hoc verbo, ut in multis aliis Latini expresserint Graecos, quibus ἐκλε- λυμενοι dici solent, molles et veluti enerues ex nimio artis argutiarumque via, et simili sensu το ἐκλυειν et ψαλυσις usurpatur de quibus uberiu in Lex. gr. techn. ad voc. ἐκλυεν diximus. Porro stolate agere orator dicitur, qui in locis iis, quae Vim Vehementiam, et contentionem dicendi desiderant, placida et leni oratione utitur. Sic Cic. Bruti So. ubi et synonyma uniter, scitanter agere, Ponuntur. Alia ratio est, ubi facile soluteque verbis voltiere sntentias aliquis dicitur. Tum enim expedita et pro- suens celeritas quaedam intelligitur, quam Cap. I. Ciceroni patri tribuit. Vnde Lib. 1. de Orat. Cap. s. quam linguae solutionem dixerat, o Cap. 28. mobilitatem appellat, cui contrarium sit haesitare lingitae si
402쪽
r o soluto, quo nomine Aquila Rom. Graecorum νδετον appellat, id quae ad voc dissolutio disputata sunt. Sonitis S. Cicero de r. 3, T. cum sonitum Aeschinis oratoris proprium commemorat, exprimere mihi videtur Graecorum o 'φούφλωδες, γκωθε et κορι-ικον, grandiloquum quoddam, et sonorum clamosumque dicendi genus, artem ostentans, et pigmentis orationem instruens Plura de hoc genere in LeX. gr. techn advoc. xkοφοι diximus. Unde et Gellius 37, IO Uirgi- Iium in loco de Aetna monte ex Pindaro expresib, quoniam singula veluti pingere verbis et sensibus subiicere non me quodam tumore rationis voluerit, iustrepitu et sonitu verborum conquirendo laborasse iudicat. Cicero autem ad Att. I, 4. cum significare vellet, se in Pompeio laudando omnes orationis vires et ornamenta impendisse, nosti, inquit, sonitus nostros.
Cresollius Theatr. Rhet. 3, 26 P. 334. Graecorum κροτον et ηχος, s. ευφωνιαν confert, quae a Latinis om- tu, sonoritate, canoro, strepitu, expressa esse exemplis docet. f. Lex. gr. techn. in κροτος et ηχος.
Sonus, qui quidem est in verbis . et a numero diversus, hoc efficit, ut illorum pronuntiatio suaviter ad aures accidat, quae verba tum ipsa ovantia dicuntur. vid. Cic. Orat. 9. Talibus verbis ibi etiam bonitas ct splenjor tribuitur. Vnde et verba Ionora et grandia iunguntur, ut apud Gellium 3, a. de Pacuuio, cui
Quintilianus Io. I. verborum pondus attribuit.
Sed exquisitio loquendi ratio est, qua Quintilia.
nus a Io. II. Certum scriptoris vel oratoris characterem, qui veluti inter cetera emineret, eodem illo verbo expressit. Nam ut ibi vim Caesaris, subtilitatem Calidii, aliorumque aliam propriam dicendi sormam laudat, ita et Dium Trachalli commemorat. Hunc quidem iam Cap. s. ita descripserat: Habuit oratores aetas nostra copiosiores sed cum diceret, eminere inter aequales Trachallus videbatur: ea corporis sublimitas orat, is ardor Oculorum, frontis auctoritas, gestus praestantia, VOX quidem, O ut Cicer desiderat, paene
403쪽
tragoedorum, sed super Omnes, quos ego quidem audierim, tragoedos Et acitus isti I, O Trachali genus orandi crebro usu celebre, et ad impundas auia res latum et Ionans dicit. id Stilus. Multo autem subtiliori metaphora Cicero sonum appellauit rationem dicendi ipsam, et elocutionem,
non tam voce, quam arte et vi Oratoria aestimandam.
Huc pertinet Lib. a. de r. Cap. a. ubi, cum de Catonis Pisonisque simplicitate et breuitate dixisset, mox. paululum se erexit, inquit, et addidit histori; maiorem sonum vocis in quo loco vocabulum vocis delendum puto, ut interpretis additamentum aliquod non satis aptum, quoniam nunc e pronuntiatione sermo non est vir optimus, Crassi familiaris Antipater. Et cap. q. Xenophon, ait, leniore quodam ono est usus, et qui illum impetum oratoris non habeat. Iam vide, quomodo ipse Cicero se explicet in Lib. I. de Legg. Cap. a. de iisdem scriptoribus historicis ita iudicans: Post Annales pontificum maximorum, si aut ad Fabium aut Catonem aut ad Pisonem aut Fannium, aut ad Uenonium venias, quanquam ex his alius alio plas habet virium, tamen quid tam exile, quam isti Omnes Fannii autem aetate coniunctus Antipater auia D in uit vehementius hoc supra dixerat maiorem Onamhisoriae addidit habuitque vires agrestes ille quidem et
horridas, sine nitore ac palasestra etc. i Planior etiam locus est de p. gen dic cap. . In Tragoedia, inquit, comicum vitiosum est, in Comoedia turpe tragicum, et in ceteris scit poematum generibus, quae antea nominauerat suus est cuiusque certunsonus, et
quaedam intelligentibus nota vox: dematiunthatthren elenthsimvehen Ton, anter, Colorit, Urich.
Nam nos in ea re Variis metaphoris utimur. His addo locum Quintiliani II, I. 43. ubi de apto vel decoro dicendi genere haec inter alia notat se Nec tantum, quis, et quomodo, sed etiam apud quem dicas, interest: facit enim et ortuna discrimen et potestas nee eadem apud principem, magistratum, senatorem, pri-Vatum, ratio est nec eodem sono publica iudicia, et arbitrorum disceptationes aguntur Mox autem ita
Pergit: quis nesciat, quin aliud dicendi genus poscat grauitas senatoria, i aliud aura popularisy et paulo
404쪽
post: suam quidque formam, et proprium quendam modum eloquentiae poscit. Quae hactenus de sono diximus, . si fortasse nonnullis qui non facile possunt ab antiquitatis iudicio
suae aetatis cogitationem ieiungere vel incerta vel παραδοξα videbuntur, Taciundum nobis est,' ut et his di litorum idem aliunde comprobemus Nostrae enim aetatis omnisque rei publicae ea ratio est, ut si ab orationibus sacris recesserimus, in quibus solis hodie vox et lingua aliquid valet, reliqua omnis eloquentia mutareportatur adeoque non male iudicent, qui vel ipsa nomina, quibus nostra lingua hodiernam eloquentiam
gent, cum ea non dicendo et eloquendo. sed scribendo maxime se possit exserere Veterum Graecorum et Latinorum contraria ratio fuit Nulla apud istos eloquentia aerat, quae possiet voce et lingua et lateribus carere Constat, quantum his rebus , quantum actioni, in qua praecipuae vocis partes erant. veteres et Rhetores et Oratores tribuerint. Atque hinc etiam actum est, ut, ubi uniuersa eloquentiae vis, vel ars et acuutas dicendi significanda erat Graeci quidem ευστομυιαν,ευφωνιαν, υλαλιαν , ευγλωττιαν, φωνὴν γλῶτταν , στόμα, Latini autem linguam os et vocem simpliciter nominarent vid. Lex. gr. techn. in λογος Quo minus mirandii erit, cum sine sono oratio nulla esset, et is ipse sonus in eloquentia plurimum valeret, Latinos hoc
verbum datiori illo sensu, quem supra demonstrauimus, surpasse.
Elegans locus est Quintiliani o r. 7. poetarum lectionem hoc nomine commendantis: ab his, inquit, in rebus spiritus in vocibus sublimitas, in Getibus,
et in perlbnis decor petitur. Iam cum poetarum hoc proprium sit, ut omnes res quas tractandas sumserunt, sensibus subiiciant, multas etiam agentes, viventes et veluti spirantes inducant; non obscurum erit,
quo sensu a poetis spiritiι in rebus tractandis peti dicatur die Must inem egensaude, ei in t e eisun Leben unu Puter se et virlethen. Deinde Rhetores Latini spiritu etiam expressere id, quod Graeci το πνεῖμα dixere, vim dicendi, mon
405쪽
tentionemque, qui ex ingenii quodam vigore et ἐνθου- σιοι τμῆ nascitur. Sic Quintil. IO, I. q. ubi elatiorem vim ingenii et magis concitatam et plenam spiritus
commemorat. Vid. quae in LeX. gr. techn ad voc. πνευμα notauimus.
Cicer de orat. 2, 33. Dissi exitus hanc vim habent, ut Orator, siue asse tu vehementi concitatus. ve summissa et leni oratione usus, nec illum affectum, nec hanc lenitatem repente abrumpat et Commutet, sed tardo veluti et haesitabundo pede ab troque genere discedat. In utroque genere dicendi, Cicero inquit, et illo, in quo vis et contentio quaeritur, et hoc, quod ad vitam et mores accommodatur et principia tarda sunt, et exitus tamen piis et productu es debent: nam neque assiliendum est statim ad illud g nus rationis; nec, cum in eam rationem ingrestus es, celeriter discedendum est. Ad quem orationis Ciceronianae contextum, qui plerumque optimus ver. borum interpres est, si animum aduertere volitissent Strebaeus et Pearcius, nec ille crebros, nec hic obscuros illos exitus explicasset. Nam pisiim omnino est , densum, tenax, in quo haereas, per quod aegre penetres. Ergo nisi exitus sunt ampli, pertinaces, qui roram et audiendi et dicendi faciunt, et in quibus multa et varia et copiosa oratione opus est, ut OX Praecipitur. Splendor Splendidus. Tres sunt res, quae splendori proprie sc dicto attributae cogitari possunt, I claritas et perspicuitas, a
dignitas ex ornatu et magniscentia, mundities elegantia et puritate delectans. Iam quomodo singulas iulas virtutes in eloquentia et elocutione oratoria observata Rhetores Latini per translationem splendore significauerint, accuratius Videamus. Ad iucundam claritatem pertinet plandor ille, quem voci humanae tribuerunt Metaliseiche volit elide Maphei de Stimme. Audio Herenn. 3. 2. acuta S, inquit, vocis exclamationes vitare debemus lectus enim fit, et vulnerantur arteriae acuta atque nimis attenuata
acclamatione, et si qui3 splendor es vocis, consumitur
406쪽
iso lamore niue sus. Sic a Cicerone in Bruto s. praeter magnam et havem vocem, splendida etiam in Sulpicio laudatur, et fuscae opponitur Graecos eadem metaphora, quam fortasse Latini secuti sunt λα υιπροτητα dixisse, in Lex. gr. techn ad voc λαμπροφωνία ostendimus. Frθquentior in ornatu orationis siue concinno et ambitioso, siue grauior et digniori, declarando, i 'lendoris usus in Rhetoricis reperitur. Cicero de Inuent. I, 18. , EXOrdium, inquit, sententiarum et grauitatis plurimum debet habere et omnino omnia, quae emtinent ad dignitatem, in se continere: iste idoris et sessivitatis et concinnitudinis minimum, propterea, quod ex his suspicio quaedam apparationis et artificiosae diligentia nascitur.' Haec ergo est, quam Graeci πομπὴν λέξιν πορι τικὴν, πομre ρινυητορικ8 dixerunt, de quibus vid. Lex. gr. techn. in ποαπικος - Deinde
Lib. 2. de r. Cap. . eloquentiam laudans, quid aimirabilius, inquit, quam res splendore illustrata verbo.
rum , h. e. Ornatu et apparatu oratorio declarata. Vbρrrimus autem ad splendoris vim explicandam locus est Lib. 3, 3 I. ubi cum admonuisset, onerandum comisplendumque pectus esse maximarum rerum et plurimarum suauitate, copia, varietate, hoc est, varia doctrina
et philosophiae inprimis studio imbuendum ita fore,
ut et verborum elocutionisque ornamenta secillius sequantur hanc sententiam postea hoc modo ulterius explicat: , In hoc tanto inquit, tamque immeno campo
quem scit philosophia aperit facile suppeditat omnisvparatu ornatuque dicendi. Rirum enim copia ver-
horum copiam gignit et, si est honestas in rebus sis, de quibus dicitur existit ex rei natura quidam splendor in verbis. Sit modo is, qui dicet aut scribet, institutus liberaliter educatione doctrinaque puerili, et sa-gret studio, et a ratura dilιuetur, et in niuersorum generum in sinitis disceptationibus exercitatus; nae ille haud sane, quemadmodum struat et illuminet. haec duo
splendoris sunt a magisris istis requiret Ita facile in
Werum abundantia ad rationis ornamenta sine duce, natura Ha s modo est exercitata, labetur. - in Bruto cap. i. Marcellum ita laudans, ut ei nullam deesse Oratoris virtutem dicat et lactis utitur Gerbis, inquit, et frequentibus, et splendore vocis, ut dignitate motus
407쪽
st speciosum et illubere, quod dicitur. Quo in loco plendore vocis uniuersas dignitatis magnitudinis et suavitatis virtutes, quibus persectissima pronuntiati continetur, complexus esse videtur. Et Cay. 88. cum Hortensius in verborum plendore elegans fuisse dieitur studium illius, quod in verborum grauium, PulCrorum, bene sonantium delectu adhibuerit, declaratur Fortunatianus quoque Rhetor. p. Ti. Verba bisndida esse notat, quae natura sua nitida sint, et copulata facilius claritatem suam ostendant. Ac Cic. in Bruto T. o Carbonis et Gracchi orationes habemus, inquit, non insatis splendidas verbis, sed ac las, prudentiaeque plenissimas. Unde patet plandorem elocutionis elegantiae et ornatui, ac me autem rebus et sententiis tribui vid. Atus. f. Orat. 49. qui locus de istendoris vi hactenus exposita classicus et omnium luculentissimus est.
Sed quoniam, quae splendent, hanc etiam vim habent, ut in oculos facilius incurrant, non absonum videtur, quemadmodum Graecis την λευκοτητα et φαοτητα, ita Latinis splendidum in oratione dictum osse, quicquid clarum et perspicuum esset. Adferri solet, quo haec ip=ndoris significatio comprobetur, locus
Cic. de Orat. 2, 6 ubi, postquam monuerat, Omnia quae pertineant ad sum ciuium, morem hominum, quae, versentur in consuetudine vitae, in ratione reipublicae, in societate ciuili, in sensu hominum communi, in natura, in moribus, comprehendenda esse oratori, haec
addit: hisce autem ipsis de rebus ita loquatur, ut ii, qui iura, qui leges, qui ciuitates constituerunt, locuti sunt, simpliciter et sylendide, sine ulla serie disputationum, et sine ieiuna concertatione verborum: hura
deuitich. Sed, nisi me meus quidam sensus fallit, nescio quo modo mihi ista perspicuitas in hoc loco rigere videtur. Vniuersa quaedam et omnibus orationis locis necessaria virtus est, perspicuitas, quam Cicero
non tam laudare, quam agitare solet. Uulto aptior illa admonitio videtur, ut qui res ad philosophiam ad
mores, ad ciuitatem pertinentes in ratione tractare velint, grauiter et seuere et σεμνῶς verbis et sententiis, id faciant, legum iuriumque scribendorum rationem sequentes in qua non elocutionis ornatus aut concinnitas aut conia, sed veritas et grauitas et σεμγο- Aa τλ ς
408쪽
της quaeritur. Itaque si quis illum locum ita interprotari malit, ut inplieitatem quidem ad incomtam aliquam orationis tenuitatem breuitatemque, Alandorem vero ad dignitatem grauitatemque rebus aptam . chlich te aut pruchstose Hirde des Vortrasis reserat, non video, quid re e contra dici possit praesertim cum ipse
Cicero inplicitati illi seriem disputationum, Alendori
autem ieiunam concertationem verborum opposuisse videatur.
Ad munditiem denique et elegantiam quam supra dixi splendor attributam sis, pertinere illud arbitror. quod ex loco Senecae in praefat. Lib. . Controu intelligi potest, in splendore veteres honestatis cuius da inelegantisque nitoris in dicendo conspicui notionem sibi informasse Delthatesse, Neit hei , Elegane es Aus- uehs, bis et eluer Art on littergland etrieben. Rhetor ibi de Albutio is inaequalitatem inquit, in illo mirari ibebat: plendidispimus erat idem res dicebat
omnium sordidissimas, acetum, ptile tum latrinam, Paederotam, laternas, spongias nihil putabat Te quod dici in declamatione non posset. rat autem illa causa timebat, ne scholasticus videretur. Dum alterum vitium deuitabat, incidebat in alterum nec videbat, nimium orationis Olendorem his admixtis sordibus non defendi, sed inquinari. Haec ultima verba metaphorae illius vim et cati iam illustrant. Splendori semper puritas et nitor adiuncta sunt sordibus obducto non splendent. Iam puritas et sordes, Cogita, quam Vim habeant, si ad mentem et animum reserantur splendoris illius oratorii vim explicatam habebis. y Wil O . Quintilianus , s. q. Suaserim, inquit, et antiquos legere, ex quibus si assumatur solida et virilis ingenii vis, deterso rudis sectili squalore, tum noster hiacultus clarius enite cet. Expressit, quod Graeci ταπῖνος dixerunt in antiquioribus, in quibus omnia propter morum tirnplicitatem orant secta et moderata et rudia, et impolita, si cum elogantibus recentiorum sensibus, auribus iudiciis moribu fique comparantur. Simili metaphora in Dial de Orati Cap. O. Oeticus decor Attii aut Pacuvii veterno in uiuatus dicitur: et apud Sidon. Apoll. Lib. a. p. I. vcternosum commemoratur
409쪽
moratii dicendi gemis. Idem ille Auctor Dialogi Cap.
at boris verborum, inquit, qui est idem ille resγος, sius forma et structura, siue sensu conspicuus et hians con postio , et incondit redoleiι antiquitatem. Hinc et a Gellio . . ii, T. verba invulgata et Iordentia iunguntur, quae antea obsoleta, exculcata, et insolentia dicebantur. Statarius. Facili et apta translatione nam proprict actores in scena et sabulae ipsae statariae, noto sensu, dictae sunt oratorem statarium Rhetores appellarunt, qui mi-yus vehementer diceret aut ageret, cuiusque, ut ait Cic. Brut. 29. simplex quaedam in agendo veritas Dset. f. Cap. 67. Cresoll. Vacc. Autumn Lib. 2. Cap. I 3. P. O3 sq. et quae ad Voc Sermo disputauimus. Itaque illi statariorum rationi contraria est, quam Oucti Uationem Cic. Brut 69. nominauit. Locus est hic:
addamus huc etiam, Ne quem vocalem praeteriisso videamur, Cosconium Calidianum, qui nullo acumine, eam tamen verborum copiam, quam habebat praebebat populo, cum multa concursatione magnoque clamore. ' Vulgo interpretes . . concurlationem et Clamorem ad populum reserunt, qui concursasset, et clamores fecisset. Sed ego rectius ad ipsis in oratorem coacur utem et clamantem referri puto. Num non ante solum vocalem eum nominauerat cuius nominis rationem utroque illo vocabulo reddit, sed eundem etiana in Or pro Cluentio s. clamositim vocat. Omnis etiam orationis consormatio hunc nostram potius, quam illorum interpretum sententiam, commendat. ACCE-dit, quod in Orat. Cap. 8. motum oratoris dicentis et gelticulantis, excursouem appellut vi et Quintil. I,
II. . Oll. Lib. , a. a. ubi procurso, et 'lin. Lib.
a. epist. 9. ubi discurγtis dicitur. - Maiorem etiam ambiguitatem habere videtur locus Quintiliani Lib. 7,
3. 4. ubi Rhetores quosdam non nisi ostentantes eloquentiatri reprehendens, , quaerrintur, inquit, sententiae , s seri potes, praecipiteS, vel bycurae 1lam ea
nunc virtus es et pulere fuerit eum materia tumultu et clamore trauSactum. ' Hic cum alii tumultum et clamorem ad auditores laudantes plaudentesque retulistsent, Gesnerus ad agentem referri mauult, hanc solum Aa a mutatae
410쪽
mutatae sententiae causam commemorans, quod Quintilianus, si auditorum clamorem intelligi voluisset, iliter iuni sitim et clamorem scripturus fuisset. Ego vero primum in illa causa non multum momenti esse existi. mo deinde valde dubito, an Rhetores Latini unitissitum , qui est e Graec θορυβο expressus, de alio quam auditorum plausu et clamore dixerint. s. cresoll. Theatr. Rhet. Lib. , O. p. 73 sqq. et LeX. gr.
technol in ΘορυβασδM. Status vid. Consi tutio. Sti Iu S. In scriptis Ciceronis perpetua vocis illius haec ratio est, ut primum ipsum instrumentum, quod silum
dicebant, cogitare, deinde, ubi opus est, metaphorae sensum ex instrumenti su eruere Θbeamus. Quod eum literis in cera fingendis seruiret, adeoque frequenter usurpatum ipsum scribendi studium declararet, nata
metaphora est, qua situs pro ipso scribendi actu vel
studio vel exercitatione diceretur. Haec unice certa apud Ciceronem metaphorae potestas est. Ita de r. I, 33. caput est, inquit, quod minime facimus quam
plurimum cribere silus optimiis et praestantissimus i. cendi essem ac magister Mox a sidua et dirigens Ariptura dicitur. Et in Bruto Cap. 24. nulla res, uit. tantum ad dicendum proficit, quam scriptio. Hanc metaphorae rationem tenuerunt quicunque ad Ciceronis potissimum eloquentiae imitationem studium suum conserrent. Sic, ex antiquioribus quidem, Aquila Rom. de Figg. f. o. p. T3 ubi de figuris πλοκ et παλιλογιο disputat: ideoque et Aristoteli, inquit, itρ- ratio ipsa verborum et nominum, et repetitio frequentior, et Omnis huiusmodi motus, actioni magis et ceristamini quam suo Videtur conuenire, ' hoc est, magis in seclamando et agendo, quam in scribendo valet. Nam Aristoteles Rhet. Lib. q. a. quem locum Aquila laudat, illa hoc modo dixerat: τα συνῆετα καὶ το πολ- λακ: το αυτ έπειν ἐν γραύλικῆ ορθῶς ἰποδοκιuα- ζουσαν ἐν δὲ γωνιστικῆ - ο ρ τορες χρῶντα , εστὸ α -οκριτικά. cf. Quintil. IO. . Sod multos Ciceronis interpretes recentior loquendi onmetudo, qua dicimus en tu, die vinior, in