Lexicon technologiae Latinorum rhetoricae ... animadversionibus illustravit

71쪽

verborum attenuatione Versari, idemque posse exile Niam nominari. Et Quintil. , . . aridant et ieiunam narrationem Vocat, quae nil nisi res nudas nulloquo orationis ornamento instructa eXponat. Cum quo loco componendus est alius ex Prooem Libri I, 24 ubi Rhetorum Artes, quae vocabantur, verae et validaeseloquentiae instillandae impares describit, similibus fere metaphoris ustis, quae ariditatis illius vim luculenter explicant plerumque uda illae Arte nimia tibii-titatis affectatione frangunt atque concidunt, quicquid est in oratione generosus, et omnem succum ingenii bibant, et ossa detegunt, quae ut esse et adpringi nertiis his debent, se corpore operienda sunt. Quo sensu tiam

videtur Libri 8. prooem arido quOSdam oratores Vocare, quibus, quamuis non stulti aut coΡci in causis fuerint, tamen in eloquendo iudicium et modus defuisset. Unde patet ariditaten hanc maxime in elocutionis apparatusque oratorii sterilitate quadam cerni. Id manifestum quoque est ex loco Senecae Controu. Lib. L praef. ubi Marillium Rhetorem, hominem aridum, paucissimeque belle dicentem, cui et exilitatem orationis tribuit, cum Latrone Orcio comparat, qui non in spinis controuersiae perpetuo haeserit, sed et crebras sententias argumentis interposuerit, quibus,

tanquam suppellectili quadam, orationem distingueret atque ornaret. Eademque de causa Auctor Dial docorr. Eloq. Cap. 9. Hermagorae libros aridissimos appellat. Nam eius disciplina, ut Cicero in Bruto Cap.

76. et 8. notat, inops ad ornandum, nudis praeceptis ad inuentionem spectantibus continebatur vid. advoc ieiunus adnotata. Neque his ita cognitis , dubitabimus, apud Quintil. 2, . . aridum magisrum, dici sterilis et mediocris ingenii hominem, qui non recte alere vires puerorum, et augere possit, ita ut hi non audeant sese ultra quotidianum sermonem attollere Eum compararat cum solo sicco et humoribus destituto, cui, si tenerae plantae inserantur, humiles manent et infirmae ein fleriter, eis una Geschmahloser V im egensatae eines fruchibarenaeis; eichen Genies.

Auctori Libb. ad Herenn. I, 2I. S, qua orator

quidem consequitur ea, quibus Scellere debeat, est

72쪽

praeceptio quae dat certam viam rationemque dicendi. cf. Cic. de r. I, 26. ubi cum do Dina iungitur, qu tenus ab ea disserunt, quae beneflcio naturae habemus. Quintil. 2, T. I. Siue V Cleanthes voluit, ars es potesas via, id est, ordine sciens, esse certe viam atque ordinem in bene dicendo nemo dubitauerit sius ille ab omnibus probatus finis obseruatur, artem consare ex praeceptionibus consentientibus et coexercitatis ad nem vitae utilem, iam ostendimus nihil non horum in rhetorice inesses Auctore Cicerone de r. I, O Charmadas artem negabat esse ullam, nisi quae cognitis penitusque perspectis et in unum exitum spectuntibus et nunquam fallentibus rebus Contineretur.

Sed Crassus ibidem cap. 3. negat, si ita ars definiatur, artem ullam esse oratoris. Ergo artem oratoriam

in eo putat poni posse, ut, quae obseruata sint in sae ratione dicendi, haec ab hominibus callidis et peritis animaduersa et notata, verbis designata, partibus distributa, tradantur. Cf. Lib. 2, 3 . et Cap. 6. qui locus ian inprimis notabilem de arte sententiam habet: haec ars tota dicendi, inquit Antonius, siue artis imago quaedam es et militudo, hanc vim habet, non ut totum aliquid, cuius in ingeniis Uris pars nulla fit, pariat et procreet; ed ut ea, quae sunt orta iam

in nobis et procreata, educet, et confrinet. Pro ipsosystemate et doctrina rhetorica literis consignata, aristem dixit Cic. Inu. I, 6 de Hermagora: neque eo dico, quod eius ars, quam edidit, mihi mendossissime

scripta videatur cf. LeX. gr. in voc τεχνη. Et mox antiquas artes commemorat eodem sensu. cf. d. de Inu. 2, 2 sqq. de r. I, 23. Vbi firmiores artis. r. τεχνογρίφοι nominantur. Vid. Brut. a. et Quintil. a.

5. q. Unde idem Lib. II, 3. Ita arti es simpliciter appellat, quos Graeci τεχνιτας, artis Oratoriae magistros. A, t De v I A S.

Auctor ad Herenn q, 9 exornationem illani vel figuram, qua sugula verba uteruallis singuuntur caesa ratione, articulum appellat, hoc exemplum ponens: acrimonia , oce, ultu aduersarios ei teri visi. Simile

isti generi est, quod menibrum idem Rheto ibidem vocat hoc tamen discrimine. quod membrum tardius

73쪽

et rarius veniat, illud autem crebrius et celerius psr veniat. Utrumque Vehementiae Xprimendae seruire,oodem loco notati, Quintilianus autem . . 98. illa genera, cum aliis, quae ab eodem auctore in sigu ris numerantur, Vt interpretationem coirclusionem, bententiam etc. Omnino schemata esse negat. Hoc tamen commemorandum puto, articulosam partitionem Quintiliano dici, nimium concisam, et velut in digitos dea ductam, Lib. q. Cap. vlt ubi ea ratio partitionis scrupulosae et subtilioris improbatur. Nam et auctoritati, inquit, plurimum detrahunt minuta illa, nec iam membra, sed frusa et huius gloriae cupidi, quo subtilius et copiosius diui se videantur, et Veruacua Graminat, et,

quae natura fugAlaria uni secant, nec tam Alura faciunt, quam minora. Deinde curn fecerunt mille particulas , in eandem incidunt obscuritatem, contra quam partitio inuenta es.

Cicero de r. 2, 4. significaturus, quomodo genus dicendi historicum ab oratorio differat, operitatem iudicialem dicit, genus dicendi Vehemens, acre, quo impetum quendam ad auditorum mentes facit ora tor, unde et illi simul aculeos tribuit, opponitque enitatem historici generis die Ochiilteriade, chmergende, heleende Virietinides Redners. V. Oc aculer S. Sic et Cap. 63. asperita contentionis oratoriae, quam et grauitatem dicit, temperatiori orationi Opponitur, in qua sit remissio quaedam et lenitas. V. LEX. gr. techn. in τραχυτρος et σφοῆροτης. f. Quintil. I, 8. II. et Io, s. q. et II, 3. 23 ubi af ere concitateque dicere iungitur. Talis sere asperitas, ni fallor, fuerit, quam Lib. 3, T. Galbae oratori tribuit. Eodemque sensu Cicero ad Attic. 2 I. refractariolum iudiciale dicondigenus appellat, ab eoque distinguit illud, quo quis se

σεμνοτερον et πολιτικωτερον ostendat. Tum enim gravitatem elegantia quadam temperabit. - Compolitio verborum a per Rhetoribus est disturbata, sulebrosa, inaequalis. am graphice et eleganter describit enseca p. I 4. Quidam, inquit praefractam et asperam Compositionem probant disturbant de industria, si quid placidius fluxit nolunt sine salebra esse iuncturam; virilem Iutant et fortem, quam aurem cinaequnlitate

74쪽

percutiat ., de ho riche, ravh Ausdruth. Unde staequaIiter ingredi oratio dicitur Ciceroni Orat. 8 si

constantem aequalemque numerum habet ita ut non mox tonis et fluens, mox hiulca et aspera sit. cf. Quintil. 9 4. 42. et Cic. r. 6. - voce Gyexum dicitur, si quis vaste, late diducto ore, et rustice, sonos effert. Contrarium est lene, de quo genere

alibi diximus die rauhe, grobe, derbe Aus rache. V. cic de r. 3, T. Asymnitiuus. constitutio assumtiva, in disciplina rhetorica dastatibus, vocatur, cum per se defensio rei infirma est, sed assumta extraria re comprobatur. Species est constitutionis iuridicialis, quae in absolutam et assumtiuam

diuidi solet. t A. ad Herenn. I, 4. Vid. Voc iuriadicialis et Lex. gr. techn. in ποιοτης. Quintil. , . Graecis eam defensionem προσληπτικγῆν dici tradit; vndo Latini haud dubie suum vocabulum expresseruul. Hermogeni dicebatur ἀντιθετικη ut in LeX. gr. Otavimus. Alterum genus est desensionis, inquit . .

Quintilianus, in quo factum perbe improbabile a si nitis

extrinsecus auxiliis tuemur. Quaenam haec auxilia sint, ad voc iuridiciali exposuimus. Attenuatus. Figura, s genus elocutionis attenuatum A. ad Herenn q, . dicitur, quod demissum est usque ad usitatissimam puri sermonis consuetudinem Graecorum ἰσχνος χαρακτερ. Ad idem genus pertinet etiam illa tenuitas, et subtilitas quae magis docendo, quam animis mouendis concitandisque occupatur. Unde Ciceroor. O iuuenili redundantiae, quae nimiam copiam, adfectuumque nimium ardorem attulisset, attenuata opponit, . . remissius, et subtilius, docendi non permovendi causa, adeoque moderatius dicta. Nec vero, inquit, hic virus erat ardor in nobis, ut hoc modo omnia diceremus. I a enim illa pro Roscio iuuenilis 1 edundantia, iusta habet attenuata, quaedam etiam paullo hilariora. Quae sequuntur, commentarii loco esse possunt: ,- ego Homero, unio, reliqui Poetis, et maxime tragicis concederem, ut ne omnibus locis ea.dem contentione terentur i. roque mutarint, saepe etiam

75쪽

etiam ad quotidianum genu sermonis electrent ipse

nunquam ab illa acerrima contentione discederem Ergo ubi orator a contentione dicendi discedit ad modera tius orationis genus, ibi incipit attenuata ratione uti. Propius autem ad propriam vocis significationem accedit ratio illa dicendi, qua attenuata et quidem nimia religione attenuata oratio Ciceroni vocatur nimis accurata et

polita et ad obscuritatem usque subtilis, est iu eius Oratoris, qui nimium inquirit in se ipse se obseruat,

metuitque ne vitium colligat wenu der Reduer, aus

Cap. a. de Caluo Oratore, quem Auct Dial de corr. Eloq. 8. eodem sensu attritum appellat vid. quae di. ximus ad occ calumniari, cauillatio, deuorare. Auctorita S. Si quis in verborum usu sequitur exemplum Eorum, qui summam in dicendo famam consecuti sunt. ea auctoritas dicitur, maximeque, ut ait Quintil. I, 6. ab oratoribus et historicis peti solet, quia poetas metri necessitas excusat. Deinde et auctoritas in probam cta causa adhiberi potest, quam κρίσιν Graeci dixerunt, nonnulli Latinorum iudicium, et iudicationem, de quibus vid. Quintil. , II. 36. et quae ad Oc ivdicatuva nobis notata sunt.

Quintilianus , I. 63. quam sormam dicendi Grae- ct άποστροφῆ dixere, sermonem a perbisna iudicis auem sum interpretatur. Docet ibi prooemium saepe hanc figuram admittere, quamuis Vulgo artis scriptores vitiosum existiment, si in exordio oratio a iudice ad aliam personam auertatur. Deinde laudat exempla Demosthenis, et Ciceronis, qui idem subinde secerit, ut pro Ligario ad Tuberonem, et haec addit: si quis

illam totam partem vehemenistissimam, cuius haec O

ma est habes igitiι Tubero, quod es accusetori maxime optandum etc. conuertat ad iudicem, tum vere alteris videatur oratio et languescat vis omnis, dicentibus, 4 nobis.

76쪽

nobis, Habet igitur Tubero ei: Nempe nunc Quintilia'

inui ludit in voces et vere aversam dicit orationem, quia sublata apostrophe a ratione et veritate et utilitate causae auersa sit et alienata libro autem , a. 8., aufrsus quoque a iudice sermo, inquit, qui dicitur αποστροίτη, mire mouet, uiue aduersarios invadimus, siue ad inuocationem aliquam conuertimur, siue ud invidiosam implorationem. Sed cilla quoque Vocaturauer m. quae a proposita quaestione abducit audientem; quod sit et multis et variis figuris, cum aut aliud X- peditasse nos, aut maius aliquid timuisse simulamus, aut

plus videri posse. ignorantibus, quale est prooemium pro Coelio. Etiam Aquiles Rom. p. IS. auersonem interpretatur. . Necessaria plerumque Mura, inquit, ubi quae ad alios dicta volumus ad alios dicere videmur. Sic tertimqae conuertimus orationem ad reum ab iudice, cum illa tamen, quibus aduersarium alioquimur, iudici alligentur Exemplo utitur Cic. pro Roscio Cap. A9. Rogat oratque te, Chrsogone etc.

B a 4 a cismi S. Uitium sermonis puritati L latinitati contrarium, a solo secismo disi is eo, quod hic in verbis pluribas,

barbarismus aute in in ingulis vitiose elatis conspicuus est. Sic A. ad Horen n. 4, 2. - Quintilianus Lib. I, 5 tria genera barbarismi commemorat, i is si quis orationi Latinae peregrinum nomen inserat. 2 quod fiat animi natura ut is, a quo insolenter quid aut minaciter aut crvd liter diectum sit, barbare locutus existimetur, 3 ut verbo, cui libebit, adiiciat aliquis litoram h llabamve, vel detrahat, aut etiam pro alia, aut eandem alio quam rei tum est, loco ponat. In Podem loco lititor otiam scite notat vitia barbarismi et soloecismi interim excusari aut consuetudine, aut auctoritate, aut vetustate, aut donique vicinitate virtutum unde saepe a figuris a separare dissicile sit vid.

quae diximus in Leg. r. ad voC. σολοικισ3κος, et cf.

Beaturi

77쪽

B fit u S. Quintilianus II, 3. O. inter Varias ornatae pronuntiationis virtute hanc quoque commemorat, ut vox

sit beata. Recte iam ad hunc locum Gemerus virum doistum refutauit, qui eam vocem sollicitaret, velletquo latam roscribi; deinde acutissime docuit, beatum ad Iaetam quandam ubertatem significandam, excludendamque inopiam aut tenuitatem etiam ubi de voce humana sermo si pertinere posse ut adeo beata vox dicatur, ut felix ingenuina, quae virtutes omnes habeat, lassiciat una omnibus contentionibus, remissionibus, eademque, prout opus sit acuta, et grauis etc. eine

Collendae Stimine, in Stimme vom gr Ustenim tange; Sic iam olim in libello satis eleganti et raro Iodocus Wilichius de Pronuntiat. Rhetor. p. l. beata Ox est,

ait, cum sit plana et perfecta vid quae notauimus ad Voc . contractus Seneca etiam Controu. Lib. . praef.

ubi significare vult Albutium ubere Xplicatione sum esse, si in aliquem controuersiae locum incidisset, locum beate impleuisso dicit. Et Quintil. IO, I. I. indaro beatissimam rerum verborumque copiam tribuit. B oisti Bla, i Da s. Verborum bonitas inest in eo doleistu, qui verbis

suauitatem, splendorem et elegantiam conciliat. Cicero Brut 69. cum Curioni verborum splendorem tribu inset, mox Cap. i. hanc laudem ita repetit: orator Proximus optimis numerabatur, propter verborum sinnitatem, ut ante dixi in bona verba eodem sensu Commemorat Cap. 66. s. de Orat. 3, 37. Et bene loqui maxime idem est, quod pure et latine loqui, ut patet ex loco Brut cap. a. ubi illae formulae manifeste commutantur, ita tamen ut simul intelligatur de- Dctum verborum inprimis ad illam loquendi elogantiam Tequiri vid. Oe sonus. Curius etiam Fortunat. Rhet. P. O. Pith. bona verba esse dicit, splendida, antiqua, Propria, tranStat mala autem, vulgaria, aliena, gentilia, obscura. - Bonitas vocis, quam Cicero in Or. I 8. optandam esse dicit, quoniam non sit in nobis, Omne eas Virtutes complectimr, quas natura dare let, cum perfectam vocem homini attribuit. f. Quintil.

II, 3. I 3. et quae ad voc liberalis dicta sunt In

78쪽

loco Enniano apud Cic. de r. 2, 4. bona diffa sunt,

facetiae, sales, acuti ioci, es hons mois Francogallorum.

B, e vici Breuitas. Auctori ad Herenn q, 4. breuitas est, res ipsis

tantummodo verbis necessariis expedita. Et moX, habet paucis compreliens breuitas, inquit, multarum rerum expeditionem. Quare saepe adhibenda est, cum aut res non egon longae orationis , aut tempus non sinit commorari. vid. quae dicta sunt in LeX. gr. techn. ad Voc. συντομος et βραχυλογος. Cicero autem

de r. 3, 3. inter figuras sententiarum, disium concisam breuitatem nominat, Graecorum βραχυλογιαν. Ne autem putemus breuitatem, quam Rhetores subinde laudant et requirunt, pugnare cum copia illa, quae Oratoris propria habetur, huc pertinet locus Ciceronis in Bruto Cap. 3. Greuitas, inquit, laus est interdum in aliqua parte dicendi, in uniuersa eloquentia laudem non habet. Itaque in summa bertate et copia tamen etiam breuitate laudabili uti possumus ac debemus. - Quintilianus , 2. 2. cum notas et Graecorum nonnullos circumciseam Xpolitionem, συντομιον,

quae superuacuis careret, a breui distinguere, quae et aliquid ex nepos artis desiderare postet, noS, inquit, breuitatem in hoc ponimus, non ut minus, s ne plus dicatur quam oporteat. Ibi et Sallusianam breuitatem Commemorat, abruptumque sermonis genus appellat. Ammianus Marcell. s. I. Tunc es laudanda brevitas, Inquit, cum moras rumpens intempsivas, nihil subtrahit cognitioni usorum vid. aderus ad Martiat. Lib. 6, 77. T. Similes metaphoras huc pertinentes dabit Plinius p. I, O ubi toto capite hoc agit, ut amplum et copiosum genus dicendi cum breui et circumscripto Conserat. Sic reputatam et bycissam orationem, Iatae, adstrictius dicentem, Fusius dicenti opponit. Et

Seneca Controu. Lib. a. praef. de Fabiani oratione equaedam, ait, tam subito desinunt, ut non breuia sint, sed abrupta. De breuitate ea, quam narrationi tribuere solent, egregie praecepta sunt in loco fere classic Cic. de r. 2, O. Auctor autem ad Herenn. Lib. I, 9 breuiter rarrare quid sit, loc modo docet: ιν embreviter narrare poterimus, si inde incipiemu narrare, unde

79쪽

xnde necesse erit, et fissu ab stim initio repetere o lenitis et summatim, non particulatim narrabimus, et se non ad extremum, sed Sque es, quo Opus erit, persequemur et si tranSitionibus ulli vieinur, et si non deerrabimus ab eo, ιιod coeperimu exponere etc. et omnino non modo id, quod obes, scd etiam id, iιod neque obes neque adiuuat, satius est praeterire. Manifesto haec Oxpressa sunt ex Cic. de Inuent. I, O in quo loco maxime eminet utilisque est haec obseruatior Multos imitatio breuitatis decipit, ut, cum se breu's putent esse, longissimi ni cum dent operam, ut res mulistas breuiter dicant, non ut omnino auca res dicant, et non iureS, quam necesse β. - Magis proprio et ad phylicam quandam rationem accommodat breuia Opponuntur extensis, Ut breui gestus, et breues manus in actione et motu corporis Oratori appellantur, quao non evagantur, non Xcurrunt, sed contractiores sunt et moderatiores. Sic Quintil. II, 3. OO. et Ii 6 in

paruis rebus, inquit, tristibus, mitibus, breues manus, in magnis, laetis, atrocibus, extensiores sunt. s. Cic. Orat cap. 8.c a d e. Frequentior apud Rhetores Latinos huius mota. phorae haec vis est, Vt, quae cadere dicunt, eorum quendam mem, et terminationem, vel rationem in sine verbi aut orationis conspicuam significent, haud dubie consuetudinem loquendi imitati Graecorum, quibus το πιπτειν iisdem fere in rebus usurpatum scimus,

Ut in πτωσει, πολυπτωτω, ομοιοτοπτωτω, et similibus,

quas vel ad Grammaticam vel Rhetoricam pertinent. Vnde non modo casum expressere Latini Grammatici, sed et Rhetoribus militer cadens dicta est figura orationis, qua in eadem constructione verborum, duo aut plura sunt verba, quae similiter iisdem casibus enferuntur, gr. μοιοπτωτον. Vid. A. ad Herenn q, O.

et Cic. r. 3, 4. ubi et commemorat similem guram, qua verbum in rustis Asbu ponitrer, το πολυ- πτωτον. In Oratore cap. a. eandem guram sic variatis verbis eloquitur 'pariter extrema terminantur.erindemque referunt tu cadendo suum Cap. 23. eodem

80쪽

pam cadentia commemorat; quorum prius μοιοτέλευτον duo posteriora autem ριοιο πτωτον significat vid. Quintil. 9, 3. 36. T. sqq. et Aquila ROm. p. 9 vel p. 69. d. RUhnk. - Porro limero se cadere dicitur Oratio, si in extremis verbis numerus sentitur, et emba in syllabas longas cadunt, si extremae eorum syllabae longae sunt, ut in spondeo et iambo. Cic0ro in Or. 59. is Solet quaeri, inquit, Otone in ambitu verborum numeri tenendi sint, an in primis partibus, atque extremis. Plerique enim Censent cadere tantum numerose oportere, terminarique sententiam. cf. Quintil. 9. q. T. 32. et alibi saepe. Itaque ad hunc locum illa etiam subtilitas pertinebit, qua usus est Seneca p. I p . ut cadendi et demendi in oratione discrimen notaret. Ibi duo genera scriptorum Commemorat, alios, qui eo usque asperam Compositionem ament, ut etiam quae mollius casus Xplicuerit, ex industria dissipent, et clausulas abrumpant, ne ad exspectatum respondeant alios contra quorum compositi pedem seruet, curata, lenta, et in infamia mollis sit. Illam priorem Pollionis Asinii, posteriorem Ciceronis osse dicit: donique haec duo ita complectitur: apud Ciceronem omnia de sinunt, . . apte et molliter et numero clauduntur, apud Pollionem aisnt, . . aspere abrupte, absone iniuntur: erym Cicero gisitet die Perio

lis illi metaphora videtur, qua ad vitiosam oratoris gesticulationem articula ad timerum cadens resertur a Cicerone or Cap. 8. quod sit, cum orator singula momenta rerum et ordines ita auditoribus adnumerat,

ut articulis digitorum depressis et veluti intra palmam decidentibus illum numerum notet an inger herem Esthlen. Ia amisis umet. Notum est, instrumentum id suisse serreum, quo capillos crispare solebant. Id quoniam Ornatus atque elegantiae causa fiebat, a Rhetoribus etiam calamis, is inurere orationem dicti sunt, qui nimiis ornamentis

am instruerent, eiusque natiuam pulcritudinem corrumperent. V. Cic. rvt. T. et orat. 3. ubi de ore. eundo oratoris subtilis tenuis ornatur remouehi. turo