장음표시 사용
101쪽
factionem,quim ex rarefactione ea lorem. quoties enim res incalescit statim rareicit,
di hoc omnes ad miti ut Philo ophi l. etiam vulg .res; iterum autem indiget probatione , nec facile persuadebis alie ui haec esse sibi inuicem causa . Quarto, dum malleo tunditur clauus, ineale icit, intino , di candestit elauus,ut dixi, expertus, quis autem dieat, di credat serrum ex vehementi eon lusione ratescere ex luxatione quidem
partium particulae luiplaureae possunt simul
concurrere, be uniri liberatae a consortio illarum, quae intermixtae erant, quae accen sionem prohibebant, at quod rarescat serrum contusione,multos habebo, ut suspicor, mecum incredulos, & potius dicent
aerem attritum , incalescere , ex quo ca
Ior serri eoi, surgit, sed antequam aer ignito incandescat serrum laboran tum eri t, si vero partes sulphureae accedi dicatur, res videbitur facilior .
QUAESTIO II. Quomodo Solis moltis, s non
, Liana dicariar causse caloris .
PRonunciat hoc Aristoteles in texto,
verum non ita intelligendum est quasi in rigore Mattematico ; ita se habeant resina revera si motus producit calore in haec in seriora , & hoc motus Cςli sacit per
disgregatione,& attenuationem partium, - . non puterit Solis motus aerem di gregare
Iia ζ- immediat ἡ,si circa Sole in non est aer, nam
noti disgregatio est veluti abstracta unius partis r cluna alia. ergo non potest disgrega re, qui non tangit rem, quam disgregare
debet, oporteret ergo, ut esset contactus
suppofiti inter Solem; & aerem . si deberet Sol per suum motum diuellere, di disipare,
sen disgregare aerem, Praeterea ille motus diurnus non est m Miu m=- tus Solis, sed est motus primi mobilis; pro- prius autem motus Sol S. eil magi, tardus,' quam sit motds Lunae in sensu vulgi, &per
. ordinem ad aerem. Luna enim unico mense absoluit suum circulum, S percurrit om' nia fiana Zodiaei; Sol autem uno tantum anno absoluit per suum motum circulum eiu idem Zodiaci; ergo loquendo demotu proprio altrorum, motus Lunae videturvclocissimus, di conlequenter aptissimus
ad producendum calorem. . Quamuis enim ex eo, quod Coelum Lunae . ct circulus ille, quem peragit LunR sit lolge minor, quam circulus, quem per a libol, si uterque mensurandus sit in sua sphaera : quanto enim sphaera Solis maior eli. quam sp aera Lunae. tanto circulus ille, seu iter SOIis,si menturetur in miliaribus, maius eit itinere Lune, di ita loquendo deroprio motu utriusque. &vter ipsorumngulis horis plura milliaria conficiaticer r. - . te Sol proprio motu velocius moueatur rinia via qua ai Luna,quamuis Luna totum circulu cμν. absoluat uno mese, Sol vno anno,quia circulus Solis, est plusquam duodecies maior quam sit circulus Lunae. Nihil hominus adhuc motus Lunae,si aliis
quis motus astroru deberet aerem disgre. gare, hoc potius praestaret, qua motus SO- iis, cum haec tangat aerem; Sol vero distet Dina με. esto verum sit proprium Solis motum v e. lociorem, quam motus Lunae. - μι. Preterea contra Aristotelis dictum m tum syderum este quidem velocem,sed es, se procul,motu Lunae esse vicinum sed ea dum; Solis motum esse idoneum, quia, &veloeitalcm habet, ει iusticientem vicinitatem; contra hoc inquam est,quia ex hoe apparet Aristotelem loqui de diurna con uersione lyderum . Sedeciam Luna diu na conuertione rotatur spatio vigintiquatuor horarum in gyrum . quod si iste dicitur non motus Luuae, neque iste est motus proprius Solis, et go fi Sol isto motu potest calefacere, quia ver E illo mouetur :quamuis ille motus sit it i extraneus, Nmotus raptus,no debet negam,haee vis Lunae. quia etiam ipsa mouetur eodem m do diurnaco verilone eadem se: E, velocitate motu raptus. Si ergo Sol ex illa diurna circulatioue, qua rapitur ad motum ste,
larum nec enim Aristoteles putauit foriste dari at ud primum mobile praeter stellas, nec dari Coelum an astrum eur non poterit etiam calore Luna producere; du Metiam ipsa eodem modo sequitur motu asi sarum Neque dicas velociorem esse motum diurnum Solis: quam diurnum pariter Lu- Me M S. nae, non solum quia Luna mouetur in paruo circulo, in suo Orbe, Sol autem in m ' eno; in suo scilicet Coelo longe maiore, di cum uterque eodem die perficiat suam gyrationem, ille magnam, ista paruam n eis cesserio long velocius mouetur Sol,quam
Luna. sed praeterea sol spatio vigintiqua.
102쪽
tuor horarum persenit sere ad idem pun.ctum, a quo discessit, unico solum sere deis Pto gradu,quantum scilicet est spinu,quod absoluit motu proprio diurno retrocededo contra motum Primi mobilis ab Oecidente in Oriente,at vero Luna 2 s. fere horas debet insumere , ut perueniat ad idem punctum, a quo discessit, unico enim die Proprio motu retrocedit gr. I . &eo amplius aliquado, quod est fere iter unius h rae, non inquam hoe cibi ei as, seu adducas pro Aristotele: nam hoc quidem verum
est, sed pee facit ad rem, quia siue sphaera
sit magna, siue parua ad mouendum, quod intra se habet attenditur motus per Pr portionem ad sphaeram non simpliciter in se, & illa minor velocitas Lunae in ordine etiam ad suam sphaera habita ratione limius effectus mouendi inclusum aerem non
a νψ,3 Vera igitur responsio, meo iudicio, est is ,Θ ικ Aristo t. loqui ad sensum vulgi, cum enim De n. depresendant omnes etiam vulgares tria
Luna proprium quedam motum quo mo. uetur recedendo 1 sole quia ille motus est satis magnus, & valde senfibilis, ideo hune solum motum cousiderant, & attribuune Lunae, & quia iste motus est tardus, sing Iis enim diebus peragit 3 in fere partem Coeli; ideli dicit Aristoteles non posse Luisnam per istum motum , quem etiam vulgus hominum cognoscit esse motum Lunqcalorem excitare; at vero Sol etiam si ipse proprio motu moveatur, quia est exiguuia nec sentitur, nec notatur a populo , & s Ium Omnes in Sole notant motu diurnum, quo diem, & noctem affert, & quia in So Ie magis est iste motus conspicuus , ocnotabilis . ideo iste ab Aristotele dieitur motus Solis; & quamuis, & Luna, de astra eodem motu moveantur, dum isto moue tur, dieuntur moueri motus Solis; & quia per istum motum disgregare possvna aerem ; ideo die untur calefacere per mo tum Solis.
ALia adducit Aristotel. rationem, cur quae possint impetum cone ere. His sup- motus Clli aerem calefaciat οῦ non is positis, dum Coelum circumuoluitur, ignis solum enim propter hanc causam, quae ha- ille, qui ambit aerem, hoc est, illa pars ae- Oenus exposita est 2 ris purioris, quλm.
uenit ad hunc lo- L . . t tudinem Vocamus
eum inserite ea. T propter hanc igitur caulam igne, spargitur moliditas. Sed de pro- pretinistit ad hunc locum cali. tu steque Ππr , Npter aliam causam i ,- - illa circulari rota.
in concavo Lunae . . p - dur, unde illae par
esse ignem, seu ae- sum ciens, quod qui sursum eli locus tes vocati ignis se rem ax nuatum, non sit calidus , neque lenitus , est φ plosa pol ux ς
Nealefactum, Sc si- . , Pt ri V . . , rem calefacere.
isti Aristoteles no etinam discursus astrorum . Ibi enim . Addie deinde vult Coelum iptum non fiunt, deorsum autem: quamuis probatione , quod tum holum . sed quα magi Ouςntur1ςitiuis igni Π sum est, idΣ, re habere partes, alia tur citius . ' Ad haec autem Sol , qui gio eaelestis non siepa tς puriore , ix mexime esse videtur calidus, vide- ς li43 Rctu a ne
etiam maere, pu- i, P . . que ignita natu
rissimas partes sup tur albus I Ied non igneus exilien o ratua, unde si ea
ponit esse sursum, . . - Iesaeit aerem non
o supponit secundo,motum praesertim cir- calefacit per calorem, quem habeat actaeularem habere vim proijciendi eorpora, in se, sed per istum motum, & attritio-H a nem
103쪽
8 8 Aristotelis Stagiritae R euo Iog comm
nem, seu aetennationem aeris, probatio autem est e primo, discursus astrorum, hoc est . sunt flammulae illae , quae nocte serena
videntur per Cςlum quasi discurrere , ae si essent stillae discurrentes, quae flammulae non fiunt,ib in regione cςlem, fiunt autem deorsum, si autem materia Caeli esset aptaeoneipere ea lorem. & ignem deberet fieri huiusmodi discurrentes stellae maeis ibi , quam hic; quia eum ibi subii antia illa C
li malis velociter moueatur citius igniretur , cum motus dictus sit causa caloris. a Aliam denique probationem addueit, ut ostendat Coelum non esse aetii calidum,
quia si esset ibi substantia apta fieri ignem,
De motu locali quomodo impetum producat.
INeer alias eausas, quas affert Aristoreistes, cur a Csto producatur calor in his inferioribus, unam hie recenset, quae quia etiam alijs accomodatur effectibus , deis MM 4- quihus inquitur in sequentibus, quod ext motu Caeli diurno,quem motum diurnum - - sensu vulti motum solis vocavit, o i sim tute eireumagi etiam in gyrum subiectum Ceelo corpus, & attenuari, di attritione inealestere . oc hoc calefactum eor-rtis nos voeamus ignemi licet, ut expressδponit Aristoteles , ignis non sit, sed qui a plures sunt res, quam sint voces, unde pro singulis rebus proprias voees n6 habemusrpropter similitudinem , illam substantiam nominamus ignem, quia illi assimilatur, quem nos ignem appellamuS. Quia vero Sol, seu llum pergit rotare, di circumagere attenuatum istunt, ει cale factum aere in sequitur alius effectus, quod, dum rotarur iste vocatus ignis proiicitor deorsum versem , &s inde particulae ex illo per istum motum proiiciuntur,ec PrO- truduntur deorsum , unde particulae illae . di ea efaciunt,3c accen sunt,siquid in inseriori parte inueniant inflammabile.quaeror
ergo hic , facta illa hypothesi, de qua nune nom disputo. quod Coelum rotetur,& quod fit ibi corpus illud attenuatum , et in ' quod eorpus vocamus ignem. quaero in ao. quam aum possit hoc contia re , ut pude eonseqtienter in ignem transmutari deberet esse substantia Solis, quae & magis calefacit,& magis lucet, vude a multis pu- sc Hostatur ig eus . Sed Sol, inquit Aristoteles, et non est igneus , quamuis maxime videatur calidus; videtur enim albus Solaum ignis non fit albu , ergo ex colore,constat So Iem non esse ex igne, quae probationes non solum non sunt demonstrationes . nec ut tales afferuntur ab Aristotele, qui opti-mE nouit, quam vim haberent ad probandum; sed sunt valde populares, quas ta men ἱ etiam Philosophus possit assum
gyrationem Coeli deheiantur deorsum aliquae particulae ; di quasi radi illius sub
Vt autem haec quaestio lueuientius. declarius examinetur non possum , quin it . . uniuersum aliqua latrem dicam de vi im pressa per motum, de ouamuis nolo hic disputare de motu proi ctorum accurate, aqua vi moueantur proiecta , ut alioru opiniones ad examen reuocem , tamen quod
hie dieam rem ipsam, ut arbitror oli let.
De impetu quid sit, s qMid sit
mrins impressa proiectorum quomodo producat ''m juretur, in qua,'m multis sequentibus examinatAr do-
ST tuo igitur primo loco tanquam ce
tum ex plurimis experimentis; quidquid localiter mouetur apud nos mom, qui non sit contra eius naturam, dum m ne tur vim acquirere se amplius monendi , de quecunque coniuncta sunt illis, quae tali motu non contrario naturae mouentur Motuar fimiliter vim acquirere se monendi eodem ιαμ αε- modo,& eadem,quantum fieri potest diro ctione, qua moliebatur illud mobile, quod
primo moueri dicitur, ita sti motus Io calis
104쪽
ealis naturalIs, vel non violentus sit, aut vis productiua , aut productio huius virtutis motricis. Sumo ad hoc probandum multa experimenta ex Galilaeo dialogo secundo , quibus aliqua etiam ego addam, quae mihi ante eandem rem confirmare visa
Primo, si quis ex summo malo nauis, dii
nauis quiescit dimittat, corpus qu odcuque graue, ut globum, aut saxum: profecto naui quiescente eadet saxum ad mali pedem: sed eodem prorsus modo cadet, si nauis imcitatissimo cursu feratur ad aliquam partem, & hoc non solum, si ventus ad ea nisdem parthm flet, sed etiam si in contraria partem nonnihil spiret, & omnino prorsus eodem modo, S ad eundem loeum nauis cadet saxum, siue nauis quiescat, siue in- - eitatissime seratur ad unam partem Hoc non aliunde eontin rere potest, nisi quia
dum nauis ad Orientem, v.g. mouetur,om- ρε- . nia, quae in naui sunt, ad orientem incit
tur; ergo etia saxum illnd, quod detinetur in summo malo, ex motu illo ad Orientem impetum concipit mouendi se ad Orientem, S dum permittitur deorsum cadere, impetum illum retinet,quem conceperat,
Hoc idem patet, si quis in naui stans
sursum recta pilam, aut saxum pellat; recta enim perpendiculariter saxum ascendit, Ze recta descendit, ita ut proicies proin
prijs illud manibus excipiat, di hoc eodemodo contingit, siue natus stet immobilis. incitatissimo cursu seratur ad aliqua partem,dum prosiciens sursum pellit la- μα- , pidem ; illo enim t e pore , Quo lapis Iursum ascendit,&de laedit deorsum, pro ij ciens delatus est procul a loco, in quo erat quando sursum proiecit, S tam si lapis illusequitur, ει recurrit ad easde ipsius proij-cien iis manus, siue stet immobilis, siue ve- Iocissimε ad aliqu*m parte currat, &hoc
quia cum separatur a manibus proiicientis, si manus illa duos habeat motus, alterum , quo sursum pellit lapidem, alterum quo mouetur ad hane, vel illam partem ,
ad quam sertur proij ciens; etia lapis duos
coneipit impetus, alterum eundi latium , alterum sequendi proij cientem: eum vero separatur a manu stantis, unicum tantum concipit impetum ex unico motu manus. Et ne quis putaret recidere in manum proijcientis, dum a eurrente proiicitur,
quia non recta sursum proijciatur; sed antrorsum,huc idem lapponitur contingere,
si erigatur perpendiculariter bombardaia,S, velocissime incitata naui ad unam par tem, sursum explodatur; eodem enim impetu cadet perpendiculariter ad os bombardae, siue stet nauis immobilis, siue vel
cissime ad unam partem moueatur. Non
tamen ideo dico globum ferri per lineam rectam transuersalem, sed omnino sertur
linea curua, quae composita est, cum con surgat ex duplici motu ascensionis,& progressionis, quorum alter rectus est, alter circularis supra centrum terrae, sicuti ex
duplici motu generatur spira,vt dixi alias.
Vtrum autem verE futurum sit, ut bus recidat prorsus in os bobardae sic perendiculariter erectae, quae explodit glo-um dum ipsa mouetur, non dico horid taliter, ut loquuntur aliI; moueri enim per horizontem est moueri per planum tan- Τgens globum terrae, di consequenterdum aliquid mouetur horiχon taliter , semper aut ascendit, aut descendit, sicuti tangens isemper recedit a superficie curua, quam tangit recedendo a puncto contactus trum inquam futurum sit, ut recidat ad os bobardae magnas habet dissicultates;opo GώM ustuleret enim motus illos c5 mensurari; non solum motus ascensus cum descensu, sed ... .a etiam motus ascensus, S descensus cum progressuro; di, quando omnia ista comenis surarentur, adhuc no sequeretur, quod recideret in os bombardae: quia, estii duraret
in globo vis illa,ut ita dicam, progressiua, quam concepit ex bombarda, quae pariter progrediebatur, seu prouehebatur, dii explosit, etiam si duraret prorsus in nulloe
imminuta, quod tamen ego non admitto nunc, nec video quomodo vis impressa
ab extrinseco, quae nullum habet in subiecto prineiptu sui esse, possit durare prorsusimn inuta; sed ,esto duraret eadem vis progressiua, certe non augetur Iposito autem, quod non augeatur non poterit recide re in os bombardae; nam vis illa , quam
concipit globus, dum est in bombarda ex motu bombardae v g. ad Orientem, est talis, ut tantum spatium faciat singulis mo---mfmentis Orientem versus, quantum scille et D m
faeie bombarda ipsa; sed dum globus exit
ex bombarda, & iam sertur per aera deberet maiorem portionem spatij perager , quia deberet moueri in circumserentia maiori, ut patet ex adiecta figura, sit enim hombarda A, B, quae, dum explodit globu, feratur rapta verius D E, dum globu cxplodit versus C , sit autem erecta perpe no
105쪽
Aristotelis Stagiritae Meteorologicorum
dieulariter ad eentrum terrae G; dum glombus fertur ascend endo, & descendendo per
aera, moueatur bombarda usque ad D Et non habet globus vim maiorem se move di eirca centrum terrae G , quam sit vis illa, quam concipit ex motu bombardae,nec hombarda plus illi eommunicare potest,
quam habeat in se ; sed in se non habet nisi
quantum eo temporis spatio perficiat arcum Α, D, S globus, si deberet consequi motum bombardae . di recidere in D, deberet moueri per arcus maiores, & ma tores, prout magis receditur a centro G, ergo moueri velocius motu illo progressi-uo. sed istam maiorem velocitatem non potest a quoquam habere ; ergo non assequetur bombardam in D E, eodem tempor is artieulo,quo bombarda peruenit ad punctum D, E,quod bombarca seratur per circulos minores , de globus per maiores: neque auctor ille , qui assuetus est Mathe-
Ο matteis demonstrationibus , debuit hoc
si ti negligere , dum minutiora ali)s opponit Sed sunt etiam aliae probationes contra
hoc, ut , quod motus globi per aera sit dis- formis, O motus bombardae uniformis. Alterum experimen tu sit, quo probatur ex motu imprimi virtutem motricem: siquis, dum ambulat. Vel curru , aut equo rua eam vehitur per planum horreontale p ystcE, - 'i decidere sibi patia ur globum aliquem,vel
f pilam lusoriam, semper globus ille percu L plano eurret post illum, cui decidit, eo
maiori incitatione, quo incitatius currebat is, cui globus decidit: hoc licet cuique expiariri, ducurru vehitur: ergo dum mouetur ,& manu pilam cenet, pila illa concipit vim mouendi se ad eandem par- rem,quam retinet etiam separata ab eiusdem manu, dum ad suppositum impellit planum; cur enim pila in fallibiliter sempersequitur currentem, si currenti cadit nisi
quia ex cursu illo impetum concipit ad
eandem partem Tertium experimentum esset,quod p nitur a Gai ila o, dum exploditur bombata da, aut lclopus ad latus currus, aut nauis, aquae incitato cursu feratur ad aliquam par- μαιε tein; si quis enim explodat selopum stans in rheda ad latus rhedae curer tis,si 5 seriet globus locum , ad quem destinabat ictum, dum ignem coneepit inopus, sed locum omnino anteriore , prout etiam rhed a ferintur; sed de hoc experimento non ita Deilis erit coniectura, di easdem patitur difficultates; quas bombarda; puto tamen omniuno futurum, ut ictus praecedae, & praecurrat destinatum loeum. sed dum rheda, seu earruca sertur incitatE ad unam partem, vel nauis secundo flumine ineitatissime fertur,du tu deveheris tene manu lapillum,&teta collimando in arborem in ripa posita, arborem lapillo serire,videbis te n siqua id assecuturum , semper enim lapillus feretur seeundo cursu cum naui, nec ad arborem destinatam perueniet; nunquam tamen, cithoe simiapE expertus, lapillus e regione nauis ripa teriit, sed pone sequebatut nonnihil : vi videas, licet lapillus ex iIlo motu nauigii, & proijcientis in naui existentis illum motum transuersalem concipiat, non
sequi tamen pastabus aequis , & ratio est, quia currus sertur ad anteriora aequali, αν niformi motu, lapis aute, aut globus sertur ad scopum deformi motu , di velocior in principio praesertim. Quartum experimentum sit illorum,qui naui vehuntur, si enim stent pedibus in naui, di nauis repentino ictu prora impellat ad litus, leu in breuia, ille , qui staban, ca- -- 'd it, vel certὰ ad cassi urgetur, & se per ca πη dit ad illa parte, ad qua fuit impulsus, siue facie habeat ad illa parte couersa, sive dorsum. Hoe non aliunde crintingit,nisi quia ex illo motu nauis, utomnia alia, ita totucorpus illius, qui in natis stat, motum eoniscipit ad illam eandem partem. ad quan mouetur nauis; dum autem nauis repente sistitur, pedes etiam, qui naui adhaerent. Glluntur; at vero caput & reliquum corpus, uod ad illam partem erat incitatum, none repentd sistitur; dum ergo pergit somouere ad illam partem statibus pedibus, cadat neeesse est ; ergo ex illo motu nauis concipiunt partes omnes corporis vim se mouendi ad eandem partem. Hoc idem seia contingit, si quis ex naui, dum mouetur,descendat,aut ex eurrenti curru deissiliars experitur enim semper ubi primum pedibus
106쪽
pedibus terram tangit ad casum impelli,&quide perpet uo, hac lage, ut caput antrorsum stratur ad illam eandem partem , ad quam erat currus , vel nauis incitata, &hoe quia impetus conceptus , ex motu n liis , retardatur quidem in pedibus, dum pedes terram tangunt,& ilii adhaerent, non vero tetardatur in capite, quod nisi vi detineatur, pergit ad eandem partem moueri, & corpus affligit terrae. Quintum experimentum sit uniuersaliter in omni proiecto. videmus enim nullum proiectu moveri, nisi pr ijeiens prius ipsum moueatur simul cum re prolem , si ergo quis animaduertat,notabit non moueri proiectum separatum apro1jciente nisi simul cum pro ij ciete prius moueatur,& notandum est, quod ,quo incitatius mouetur proiicieus coniunctum eum proiecto , eo proiectum mouetur etiam separatum vehementius,& sic imprimitur impetus quo pro ij ciens moueatur simul cum proiecto ; dum enim postea separatur abi lIo, pergit in eodem motu,&, quo diutius durat in motu incitato simul cu proiicien te, eo Iongius fertur; & ideo vehementius funda iacitur, quam manu Iapis,quia m intus fundae, urpote, qui in circulo maiori fit, di velocior est, & productior quam rqui fit sola manu:hinc areus valentius etiaiacit, quam funda, quia arcus adductus, dum reuertitur ad suum statum,incitatius reuerti tur , di ita sagittam, seu globum v locius propellit, quia, dum coniuncta sunt illa duo, incitatius feruntur, & quo arcus fortius tenditur, quia relaxata corda velocius reuertitur, & longiori motu ad suustatu; ideo proiectum pellit vehementius, nihil aliud enim videtur esse impulsus, nisi
impetus ex motu conceptus, quem facit res simul cum mouenter eodem modo, eurhombarda, ct selopus si plus nitrati pulueris post globum accendatur, di fistula sit
productior vehementius , & Iongius globuprotrudit hoc accidit, quia dum plus pulueris ignescit, & maior, & vehementior fit aeris ratefactio, & eelerior, δέ ineitatior eurlas per bombardam, quem vehemenis Gorem cursum retinet postea etiam glo-hus exelusus: similiter; si diligenter adue ras, notabis nunquam quidquam simul eualtero moueri, qnoennque tandem motu moveatur, in ,si relinquatur ab illo, quocum mouebatur, pergat aliquantulu eodemo rumoueri, quo mouebatur eum illo.
Experire quaeso te di suspctan digitis glo-
humeireumfer aliquo notabili motu, deinde ex improuiso globum permitte ela hi ex digitis nuIlo quantum potes impresso impetu, videbis nunquam globum recta decidere perpendiculariter ; sed semper deserti ad illam eandem partem, ad quam
serebatur manus: ergo per motum Illum producebatur in globo vis motiua ad eaadem partem, quam virtutem motivam a siue appelles impetum, siue virtutem motivam, siue alio nomine, non laboro. Hoc num,ex istis experimentis, Ac alijs insta dicendis , eontendo ad motum localem cuiuscunq; rei, qui vel ide perseueret, vel nomultu minuatur, si sit motus aliquo modo naturalis,illo moin produci vim se ulterius mouendi etiam remota eausa illius primi motus, neque hoe puto a quoquam posse negari. qui istis vel te inniti experimentis, di similibus Vt autem constet magis hane virtutem motivam, seu impetum a motu produci,&ut loculentius natura ad huius rei eogni - tionem nos deducat, obserua, illa solum subiecta capacia esse huius virtutis producte permotum, quam virtute vocamus impetum, quae per te , & seipsis sunt apta moueri sua vi,& medium superare,& ita pluma,& tenuissimus capillus, sicuti per se non potest moueri, ita nec potest prod-ci, hoc est , ita nee potest ex motu concl-pere vim se ulterius mouendi, dum relinquitur ab externo mouente.
sinalis sit iste impetus, s νο-
Ista vis , quam impetum vocamus, repotest dici virtus impressa, non quia quasi ab ipso proteiente, quasi aliquid a se separatum in separatione, qua a proiecto diuiditur, imprimatur, seu immittatur; sed quia ex motu illo, quo simul mouetur cuipso proijciente, producitur; quia ista vis
per motum, ut dixi, producitur, & no aliter producitur etiam dum res naturaliter mouetur , siue sursum moueatur, siue deorsum, ochaee vis producta est effectiva ulterioris motus , de producitur per m
107쪽
sa Ari Iotelis Stagiritae Meteorologicorum
Galilaeus eontendit se primum omnium mortali uin,qui toto orbe a prima sui codibtione usquam fuerint istum impetum men suralis. Melius dixisset se nusquam Iegisse aut sciuisse ab aliquo men suratum; nam &ego , & alii mecum mensurauerant , & f teor me ab ipso hoc non didicisse; ut ergo
impetum mensuret . quia nouam calcare
profitetur viam nullo sapientum signatam vestigio,non est mirum quod a veritatis re gia ab .rret dicit ergo quod, si graue descendat, concipit impetum; & quia potest descendere vel perpendieulariter vel per planum inclinatum,dicit graue prorsus eu dem concipere impetum , siue descendae perpendiculariter , siue per planum inclinatum . dum ab eodem puncto , seu plano eleuato reeedit, & ad idem planum peruenit.
Sint duς superficies A B , D C, aeque, distantes later se, & aequali ter suis circa eentrum terrae sint duo mobilia in plano A B, & sint E . G, quae debeant discendere ad plar um inferius C, D, sed alterii descendat per perpen Cicularem F , alterum per planum inclinatum G H et dicit utrumque mobile tantumdem impetus concipere in suo motu , ita ut aequalem habeant impetum, cum peruenerint ad planu D C, siue eadant per lineam perpendicularem siue per Obliquam.
Puto ego hoc salsum, & ex principijsti e-ρ, eiusdem auctoris cuidenter eonfutari, &sic ostendo, dum perpendiculum , &pon-- dus filo appensum removemus a sua directione , deinde relinquimus: descendit ad perpendicularem directiouem graue, nec ibi conquiescit, sed per Oppositam via tantundem sere ascendit quantum descende. rat, & quo fila magis est breue, ut velocius descendit ex aequali remotione a perpendiculo,ita & velocius ascendit. Sit perpen. diculum A , B, quod pendeat ex Α ,sir moueatur a perpendiculari Α, D, ad punctum B, deinde relinquatur, non solum d scendit ad D,led ex impetu concepto ascedit ad C per circuli portione aequalem
quod si id non prorsuo cutingas,putat prO-
uenire idem auctor ex aliquo aee Idente non ex eo quod est per se. hoc posito,quod totum,& ipse admittit, sic arsumetor: Impetus debet mensurari ex vi quam habet ad motum causandum,cum iste impetus nose nisi vis motiua; sed vis concepta ex de descesu per planum minus inclinatum munor est,quam sit impetus conceptus ex deinscensu per planum magis inclinatum . ergo non idcm concipitur impetus in utroque
descensu Maior est ipsiusmet Galilqi: minorem probo sie: quo graue debet a cendere ad idein planum vi locius eo requiritur maior vis, quam si ascondat lentius: ficquo graue explano inseriori ad pIanum
superius attollitur per planum minus in elinatum, & erectum, eo maior .requiritur
vis; sed si perpend iculum pendens ex Α expuncto B, descendat ad D, concipit imp tum ascendendi ad C, sed per lineam D. C, M- ωοῦ tanto tempore; si autem pondus pendeat - - β.ex C, & remoueatur a perpendiculo D, & s eleuetur usque ad idem planum B, C, in E dum descendit ad D, concipit impetum quo ascendit ad idem planum B, C, sed lo ge breuiori tempore, quia linea G,E, breuior eit quam A, B, & ascendit per lineam magis erectam D, P, & per planum minuaerectum nimirum per lineam D , F, quam sit planti D,C,ergo graue desc/dens a plano B.C.ad planum M,N, non concipit eundem impetum, sed dum descendit per linea minus inclinatam B, D, minorem concipieimpetum, quia non solum per lineam minus inclinatam ascendit & longiori tempore quam dum descendit per lineam magis inclinatam E, quia ex concepto impetu
108쪽
& veloeius aseeneit, & per planum minus
inelinatum, quod erat demonstrandum .
ergo in descensu ex E, D, concipit maiorem impetum, quam ex descensu per B , D , ab eodem plano ad idem planum M, N, cum acquirat impetum ascendendi breuiori tepore, & per lineam magis erectam. Quod
vero . ad velociorem motus requiratur maior vis eoastat sere ex omnibus mecani. cis, ex quibus, quatum Vis augetur tantum tarditas imminuitur, quia vere non augetur vis, sed diuiditur.quod autem maior re. quiratur vis si eleuetur pondus per lineam minus inelinatam, & magis erectam,costat experientia, di demonstratur a Pappo Al xandrino. S ab omnibus admittitur,etiam ab ipso Galil eo . Et confirmatur hoc, quia experientiata v constat si pendulum aliquod pendeat ex fi-
lo decem pedum, & remoueatur a perpen
diculo ad altitudinem gr. 4s. deinde relinquatur breui undationum numero puta I O. perueniet ad gr. O. & I a. undationibus
pertaeniet ad 3 s. & sic deinceps semper si,-giori tempore ut postea dicam minuetur eleuatior at si idem graue pendeat ex filo quinque pedum , & eleuetur similiter ad
gr. 4 . plures perfitiet undationes antequaperueniat ad gQ inde pluribusvndationibus semper proportionaliter imminuet nume. rum graduum ad quos,eleuatur per motu: ergo singulis undationibus minus amitim
ergo in breuiori filo marix semper accedit ad illam altitudinemra qua clascendit,quam in longiori: ergo dum descendit ex filo hre. uiori, & eonsequenter dum destendit petlineam magis erectam, maiorem concipit impetum, a quo sursum sertur, non solum breuiori te inpore,&per lineam magis erectam,led eleuatur etiam plus, ct magis ae-eedie ad planum,a quo descenderat, de vim rationis fi aduertas; demonstratum sentias non aequalem concipi impetum dum delataliaeas die per lanitas non aequaliter Inclinatas. Immina. Neque dicas nos loqui de descendenti--Gaβ- bus per diueris plana inclinata,comparat - do illa ad inuicem , Galilom vero loqui Comparando graue, quod perpendiculariter delaendit, eum delaendente per planum inclinatum, nam si idem impetus concipitur in descensu perpendicularem , & per
planum cuiuscunque inclinationi si omnes isti impetus diuersariim inclinationum umeae quales unitertio , nimirum concepto per
descensum per lineam perpendicular zm erunt aequales inter se.
Nec dicas secundo Galilaeum loqui de
desteusu per lineam rectam, nos vero de descensu per curaram nam omnes descensus sunt per curuam; sicut, de omnes aicensus ex ipso Gallico, di proportionatur in omnibus impetus conceptus ,&Muti,descen dendo per lineam euruam, acquiritur impetus quo receditur a centro terrae tantu
dem. quantum aceesserat, sed per lineam curuam: ita, si terra esset perkranta per centrum, oc dimitteretur graue, quod pertineam rectam tenderet ad centrum, qua uis per ipsum non tenderet per motu rectu, sed per euruum, acquireret impetum sola tantumdem recedendi, quantum accetaerat per motum siue rectum , siue curuum ergo idem est loqui, quo ad hoc, de m tu per lineam rectam vel per curuam . Hoc sublato,quod pro sundamento ster M-nitur,corruit tota illa fabrica,quod mobile πα- descendendo, transeat per omnes gradus tarditatis; contendit enim dum mobile ex quiete. motum ineipit; ut incipit ex non m diu habere motum; ita velocitatem momtus augeri; ut in illo motu possit assignari quilibet gradus tarditatis, quia proceden eo versus principium, sit semper minor
minor velocitas. hoc non ego admitto, bc mecum sortesse multi non admittent, nam
velocitas in motu non est illa, qua simpliciter breuiori tempore, quodcunque datum spatium perfieitur, sed qua hreuiori tempore aequale spatidm perlieitur. at vero measu nostro,verum quidem est spatiu,quod transitur a mobili esse semper diuisibile in infinitum in partes semper minores, de mi nores,dedemus etiadn illis partibus superioribus mobile semper tardius, & tardius m
ueri; quia, & velocitas est divisibilis in infinitum sicut est diuisibile spatium,& semper
velocitas est minor versus princpni motus; non est tame necesse deueniti ad minimum velocitatis, qua uis deueniretur ad minimuspatii; potuit enim incipere motus ille statim principio cum velocitate , ut quatuor, quae in progressu lacta sit ut 6. dum mouet, per spatium palmare: in prioli enim
di priori parte spatij mobile habet minore
velocitatem, S tamen in principIo motus, cum recessit a quiete,redessit cum quatuor grad. velocitatis; certe per hoc non probae nonpcuuisse reeedere a quiete eu tanta illa
velocitare. sicut enim si sit aliquod ealidum ut septem . Sincipiat fieri calidum ut octo
ille octauus gradus, qui aequiritur deteP-
minato tempore, ita est diuisibilis in4nfinitum
109쪽
ρη Aristotelis Stagiritae Meteorologicorum
tum ut semper in parte anteriori & anteriori minus sit de illo in subiecto, tamen in prima parte huius temporis, si daretur minima, non sequeretur esse minimum calo
vis simpliciter;sed minimu illius gradusquiaequiritur; ita potuit illud mobile incipere
motum simpliciter eum septem gradibus velocitatis, di post tantum descensum puta palmarem peruenire ad octo & potuerunt semper summi paraes superiores, & superiores,in quibus semper suit minor , & minor velocitas, & tamen non transiuit omisnes gradus velocitatis supponitur enim ine episse cum septem gradibus.ex ista ergo diminutione velocitatis non insertur hoc ἔsed petendo principium supponitur, quod est in quaestione.
V.iserearis Dum vero contendit autor vel oeitatem mere-ia illam temporibus aequalibus crescere iux- om. ta numeros pariter impares I. 3. . . 9. &deinceps,Ae dicit se hac do re demostrationem habere, ut verum latear libenter viis derem hanc demonstrationem,sortasse etiaego possem percipere, di hanc nobilem addiscere veritatem.video enim ab alijs nodemonstratum, in hac materia; qui tamen putant se demonstrative proe edere, sed vi prineipium experimentale supponitur . interim tamen, ut fortasse aliquem magis emitem ad hanc demonstrationem prosei rendam, Vnum proponam,quod Occurrit.
Suppono graue aliquod descendere ad terram determinato aliquo tempore putas. Iecundis; quia autem non possum totum Ahoe tempus oculis subijcere represento ii Iud per hane lineam A, B, & quia hoc tempus quinque aequales continet partes Idiuido hanc lineam in quinque partes amquales. haec ergo linea representae mihi tempus quo graue descendit. suppono nuchoe graue Incipere motum ex non velociatate in A, & per omnes gradus velocitatis
transire ad summam velocitatem, quam
habet in B. in fine motus, quam Velocitate diuido in quinque partes aequales,quaecunque illae sint, & quia neque hane velocitaω rem passum aliter repraesentare, illa mihi supponat linea C, D, qua coloco in extremo B , quia in illo extremo temporis tota habuit graue velocitatem, & quia haec velocitas creuit , ut debet supponi, uni-Brmiter diformiter σide tamen utrum hoc tu admittas nam aliqui dubitabut d cantur lineae A, C; A, D, quae piramidem seu triangulum velocitatis essiciant. iam vero si quis quaerit ex me, quam velocitatChabeat graue post primum minutum i uncto E, dico lineam per E, parallelanias asi C,D, representare illam velocitatem sicuti linea C, D. representat velocitatem quam habet in B. post quintum minutum quare velocitas erit I, Κ, sicuti linea L, Μ, representat velocitatem in fine secundi minuti F , & sic deinceps quae velocitates cuprocedant uniformiter di formiter, & incipiant l, non velocitatem A debent terminari a , lateribus trianguli C, A , D, at constat in partibus cuius C,D, est quinque illas lineas procedere r. 1.3. progressio noΑriimetica et cum enim sint parallelae basi hae liheae habent proportionem laterum, ut A,I,adl.C. ita I, K,ad C, D,& sie de reliquis sed A,I, est unum, & C, D, est quatuor er- hgo I, Κ,&C, D, similiter se habent. ergo
grauium descendentium velocitas proce.dit isto modo,non illo I. 3. s. 7. nescio tria futurum sit, ut meus discursusSavedo apud
Gali Igum probabilis suturus sit. mihi certe, si esset demonstratum, quod ipse supponit;
dum graue motum incipit,transire per omisnes gradus velocitatis, & velocitatem er scere uniformiter disermiter videretur demonstrati sed adhuc dubito,num gra possit ex quiete motum incipere cum quatuor gradibus veloeitatis exempli eausa, o qui deinde augeantur uniformiter disormiater; per motum usque ad sex, vel octo gradus, di quia, nec quant ιζatem velocitatis, qua quodlibet graue motum incipit, neci quantitatem aci quam excrescit in partibus eiusde veloci tutis notam habeo, neque hoe ipsum mihi constat vir sive loci tas creueat uniformiter disormiter in Nualibus paetibus temporis,& spatij, & cosequitii rutrupossim facere triangulum velocitatis: ideo nihil eerti possum statuere.
110쪽
' Liber Primus, Textus XVII. ΜQVAESTIO IV. Quomodo deperdatur isse
π Stum impetum, siue vim motivam no - - ' Imminui, nisi sit contraria motui natu-i.. ' rati contendit idem Galilaeus; immo si illi non sit contraria prorsus illum motum naturalem non retardare supponit; si ergo sit aliquod graueconiti tutum in plano, nee acclivia nec declini, in quo plauo fi moueretur mobile, nec recederet, nee accede
rei ad centrum , seu terminum sui motus naturalis ,putat futurum, ut a qualibet vi possit moueri per illud planum tale mobile
aequali motu, qui nec incitetur , nec retardetur, a vi naturali motiva illius mobilis propria, quia ex eo, quod illo motu, nec recedat, nec accedat aa suu locum, illi mo. ini non repugnet mobile ἔ& semel impresela vi ad motum in tali plano. vel circa sua
centrum, perpetuo gyraturum et nec retardato, nec concitato cursu. deinde dum mouetur pet tale planum, si contingat descenis dere,etiam illum motum descensus non retardare istum motum priorem.
Quo ad primum, ut indicaui, supra hoe
falsum existimo , tum quia, ut loquar dograuibus, ut de nobis notis . niti tuI grau oeorsum,&grauitas non lotum caulat mo tum, si remoueantur impedi Tea, sed et la, dum graue actu non mouetur,nititur reSilla actu deorsum, & hic est actus secundus Mis graoitationis , qui semper est coniunctus 3 cum actu primo, nimirum cum grauitate, deqnamuis non sit absolute copressio pat---,. tium, nisi quatenus pars inferior sit leuior in spe ete superiore: tamen eis suaedam coinpressio , ex qua oritur quaedam adhaerentia corporum , quaenon potest , nisi determinata vi superari, di q uae resistit simpliciter motui etiam in liquido: saltem deis bet probari,uo u supponi talis non resilientia , nec enim est per se notum quod , si sit
iugans saxum super pauimentum non asperum,& curuum sphaerieitate terrae, visu
pra lacum conglaciatum,possit a qualibet vi, ut a culice saxu propelli & moueri pro libito nec etiam puro per se notum On rarium a musca trahi posse per aquam stagna atem, quod puto prouenire, quia grauitas suavi supra corpus insta se positum
praemat semper tali nisu, qui non possit aqualibet vi superari. Iste eerth est eomunis
sensus hominum , a quo rationibus deben rremoueri, non verbis, di derisionibus,qui bus, & ego etiam acquiescerem si asteran tur ergo non quaelibet vis incitabit malum,etiam in plano non accliui, nec declivi, & incitatus tandem finietur, quia iste conatus, qui semper adest integer, & in
actu secundo,utpote proueniens a naturas vellicab:t, & tandem detrahet impetum . Praeterea nullum accidens inuninersa
Ratura hactenus apparuit mihi , quod tales figat radices in subiecto, ut duret perpetuo in illo,semel productum,nisi in ipsamet na- rura substantiali radices habeat, & ad bouum ipsius tendat; cum ergo nullum squam videatur accidens, quod perpetuo duret in subiecto, & iste impetus sit all- quod accidens, nec habeat in ipla mei natura subiecti ullas radices , nec stuat ab ipsa natura, cum non sit in illius bonum; non VIdeo cur absque ulla probatione,iolo suo dicto nobis persuadere velit istam vim mo. tracem perpetuo futuram in lubiecto,& ha bituram actum mouendi etiam si ab extraneo fuerit producta , quod enim posset ali irim quis adducere de virtute magnetica in ferro producta, non est ad rem et habet enim uuc.
connexionem eum ferrea natura, &ideo non nisi in ferro producitur.
Quod si hane supponit doctrinam , ut illuc tirmaret;quomodo astra moueantur in gyrum circa Solem , di non moueana n. c a principio externo, ut ab intelligen' θω . a. tia, nec ab interno, & a propria sorma , -- quia nulla forma, & natura inclinaret ad
repetenoas easdem gyrationes; labori parcere potest , quia euidentes habet figme tum illud impugnationes , quas alias adducerem, si opus esset; sed nunc non imme
Quo ad secundum, impetum, vel conceptum, vel impressium non retardare motum
naturalem rei, ac proinde si sit bombarda aliqua, quae globum explodat ad distantii milliarii, dum ad horizontis libellam prae. cne collocatur,taeo tempore sustineri glotium, vi proiectionis, ne decidat in planum horizontis, quantum si globus ex ore ho- bardae ad planum eiusdemhorizontis dee