장음표시 사용
91쪽
76 Aristotelis Dagiritae Meteorologicorum
V Im argumenti supra positi sic osten
die Aristoteles: quod est sub illa cir- aulatione qus sursum eis, corpiis, dest compus illud, quod immediate est sub c elo lunae, quod caelum circulariter mouetur, et hmateria quaedam Elementaris , &consequenter est apta neri calida Digida, humida, dc sicca . & alias subire passiones, quae conueni ut Iubilatiae elementari, &cu has qualitates habeat in poteria, quia habet talem materiam talis naturae vi possit illas recipere, cum motus,& immobilitas habeant vim calefaciendi , & conseruandi calorem, per motum poterit acquirere , &fiet talis a motu,&per immobilitate poterit conserua re, Ecetit talis ab immobilitate , di, dum una mouet,& altera motui resistit Ee non sequitur mouentem, fit stanti js quae replent hanc sphaeram elem: tarem quae grauissima , & frigidissima sisne corpora, Ut quae maxime motui resistunt, se ad medium receperunt, & sunt terra ν& aqua, segregaruntque se ab aIijs, di magis a circulari mo
nee spatium illud iinter aquam, &Lunam, &hoc spatia occupauit aer, sic quod propter coissuetudincm voca
quia sit vere ignis ille qui est incon
cunque alis has sequuntur palsiones, vere non est ignis, fit talis , & est & a motu, & immo refrist0ζple n
hllItate, cuius Causam. G pPlu CI- est excessiis quida pium diximus prius. In medio isti caloris. & veluti
tur , & circa medium est graui ila' te,n quod ibi est mum, &frigidissimum segrogatum, non habet excessa terra, di aqua. circa haec autem, deo Portet autem intelligere sic &hinc cum inceperimus; quod enim sub ea, quae surtum est circulatione, corpus, velut materia quadam
existens, & potentia calida, & frigida , & sicca, & humida, & quae-
caloris nec est se buor Guidam . sed distinguimus . n quit A ristoteles,ae uni e si arem sto vocatum sabillo vocato igne E opotius ratione ais diu ne linam in isto aere Proximo no his sitiit admisti va
attigua his & aer, & quod propter
consiletudinem vocamus ignem , non est autem ignis . excessus enim calidi, & veluti feruor est ignis. Sed oportet intelligere dicit a nobis aeris id , quod est circa terram, velut hu- talis dist Pδr milium , & calidum esse , propterea PQ ς dς0φpQVtium ex illo motu, tet intelligere cor
quod vapores, & exhal tionem ha - pus quod et nobis beat terrae: quod autem super hoc, dicitur aer, Fcestil-
calidum iam , &siccum . Est euim Σα proptere,
vaporis natura humidum , & cali- quod vapores ha-dum: Exhalationis autem, calidum, bc t Rdi' O ,α
dcuccum . Et eu vapor quidem po- sua calidus,&hu tentia, velut aquae exhalatio autem midus , &-γ- potentia , veluζ ignis . hoe est aptum fieri
&exilla immo iise litate vi oriatur calor, ut dicetur in qu stionibus. Nota ergo, quo discursu ordinet Aristoteles vocata elementa, dc quam phyfice euidenti :ve sentiant Aristotelis impugnatores se non Arist telem impugnare,sed suas quas mente perceperunt chimericas imaginationes per- Pore, quia huiusinodi vapores non tantum sequi. Ex omnibus,inquit Aristoteles, sub- asscadunt, sed, si quid habet admixtum,ha-bctaqua; pars autem remotior a nobis non est admixta tali va-
92쪽
bet exhalationem, quae est ealida & sieca deest apta fieri ignis .roh - inuque ergo euidenter videt distursum
D - . Aristotelis no ex combinatione qualitatu, ua uJ ρ'. On.ex immaginata aliqua ratione eleme ea ordinare , neque ponere ignem in conea Miabis. voLu talem, qualem nos habemus imo
expresse negare illum esse talem ignem, &optime asserere ignem, qui vere est ignis excessum esse quendam caloris, qualis eX cessus non est in illo corpore ν sed omnino
hoe .btile, & spiritosium eo us cum habeat partes subtiliores, & exhalationes iubtiliores, quae minus humidae sunt & magis accedunt ad naturam ignis,astius eu lare, & istas constituere partem sublimiorem, seu in sublimiora regione habitare, ocquia istae magis accedunt ad ignem, illa regio appellatur regio ignis; quae vero Crassiora sunt & humidiora habitant apud n ,& regio vocatur regio aeris.
EX tradita doctrina in superiori textu
remanet soluta ultima quaestio proinposita ab Aristotele suprat cur nimirum solum in hae ultima parte aeris cogatur nubes. duas enim affert rationes. Prima
est , quia solum in rem lationempneeesse est enim motu Caeliquo circulariter in gyrum rapitur tant veloeitate, simul etiam abripi non solum corpus illud quod immediate est Caelo eo- riguum, & propter similitudinem in subtilitate, & tenuia
hae ultima part insut vaporeS qui, dum frigescunV,c gutur in nubes; In parte autem superiori non fiunt nubes. quia non sunt ibi vapores.neque enim ascendunt ad tantam altitudinem , di remotionem a terra. sed
illud, quod ascen dit ad illam regi nem , est potius ignis potentia . &aduerte diei igne potetia, idest aptuneri ignem, & est magis ignis, qua in aqua , di propter ea ibi non fiunt
, Alteram ad dieratione: quod etiam si aliquis diceret aliquos va pores ad illas re-
est , loco non cogantur nubes, hanc existimandum est causam
esse, quia non inest aer solum , sed magis ignis. Nihil autem prohibet
di propter circularem lationem prohiberi nubes cogi in superiori loco. Fluere enim necessarium est omnem
in Circuitu aerem , quicunque non
intra circunferentiam capitur definientem, ut & terra sphaerica sit tota . videtur enim & nunc ventorum generatio in stagnantibus locis terr & non excedunt venti altos montes. Fluit autem aer circulariter, quia simul trahitur cum totius citculatione, ignis enim cum eo, quod sursum est, elemento; cum igne autem aereiones aseetideria continum sit. Qua in ta propter eumserentiam du- nihil prohibet non tum prohibetur congre ari In aqua. ctam per summo ν
Propter circula. Hus grauesci , ex malo in superiorem montium contine
late a nobis apia 'pellatur ignis, qua uis non sit vere, L 'Mn
ergo ille ignis sievocatus fit continuus , hoc est, immediatus cum suis periori, elemento νnimirum Caelo, de huic igni sit continuus aer, nimirum qui talis a nobis vocatur, quia non
habet illam subtilitatem a neeectis est, Se istum in gurum fieri & propter istum motum circularem potest
etiam contingere, ut ibi non concrescant nubes; at vero in parto inseriori aeris, nimiruin illa parte, quae capitur intra ci
93쪽
laeum calido , deorsum sertur, alia autem in parte simul sursum set turcum exhalato igne . & sic continue hoc quidem perseuerat, aere picnum existens, hoc autem igne: & semper aliud, dc aliud fit unumquodque ipsorum . De eo igitur, quod est non fieri nubes, neque in aquam congregationem , & quomodo oporteat accipere de loco intermedio astrorum , & terrae, de quo est corpore plenus , tot dicta sint.
tur, ne in gyrun motu Caeli raptavitur, possunt nubes cogi, cuius rei a gumentu est, quod
tio fit solum in istis iocis, nimirum in aere stagnante,seu qui non mouetur nec rapitur in v.
rum eo quod amotali verticibus e5- tineatur; vetorum enim flatus extra montium vertieen non percipiuntur.
QVAESTIO I. De loco nubium 'cur Intf-lsi in inferiori parte aeris, de si uatione corporum , S
HAue quaestionem, quam supra propra. fuerat Philosophus hie prinei paliter
coneludit,eum enim perpetuo constanti ratione Naturae nubes producatur,in inferiori parte aeris , no in viciniori,nec remotio-ri: debe t necessario huius dari eerta aliqua dc eoastans ratio in Natura, quam hie pro pono inuestigandam. Sie igitur philolaphatur Aristote Iesi supponit primo totam materiam,& corpus illud omne, quod infra Lunam continerur, huius esse naturae,ut ppssit ess. calidum, stitidum , humidum, &siccum; has enim, esse primas corporum , dc uniuersalissimas qualitates iupponit ex sentata experientia; cum autem omni Rista corpora hac lunari sphara con tenta unius, di eiusdem naisturae supponantur, quoad materiae capacitatem, singula laas omnes recipere possviralitat es rectu supponit, de reuera non estere, qui hoc neget. Supponit secundo ,grauitatem esse illam, quae lituat, di disponit haeesorpora , quo ad loeum, ut in ista subiunari sphaera sint viciniora, vel remotiora a centro illius, &quia grauitas oritur ex corpulentia, & desitate materiae, quan meliores Philos bifixitatem vocat: ibi maior grauitas est,ubi magis constipata sunt partes. 5e plus est domateria: maior enim grauitas non est sortasse, nisi maior materiae portio,materiam
autem hie non voco materiam primam
peripateticam , sed corporalem , & fixa substantiam . qua quo plus res abundat e magis grauitare dicitur, nequ2 aurum,aut alia similis materia ab hae Philosophia co. git nos discedere. Supponit tertio,remotis his, quae possunt esse per accidens Natutae in uniuersum sumptae . frigoris proprium esse constringere, constipare, fle coadunare; oc quamuis ali. qua calore fixentiir, Ac pondus acquirant. ficcatione facta per ignem; hoe tamen sertasse per acci Mns est. vi const/l ex arte,si e uti ex aduerso proprium, idetur coloris reddere corpus tenue, subtile , & leue . 6c se uti grauia,densa,& frigida, pigra videmtur, de immobilia, ita calida natura sita spi, ritosa, mobilia, vivida videntur,quod etiain animalibus quotidie cernimus , in quibus iste quali tates istos ipsos producunt essectus ἔ his suppositis. Quia terra, &aqua frigidissima sene ;ideo sunt etiam grauissima, di in hae sphaera in medio consistunt immobiliter, perinde quasi a motu essent alienissima ,segregata , de proiecta sunt ad medium remotissi-mε a motu: sumit autem Aristot. hic aqua, et terram simul, quia simul unum integrant globum, de simul physieEpermixta sunt, oc coagmentata, δι quidquid sit deprima-uaeuiusque i IIorum qualitate, terra, ct aqua sti dissima censentur di propterea Citissima centro . remoti ima sunt a perbpheria, alienassima a minu.
94쪽
Ex hoe ian sequitur, quod sicuti in tota sphaera sublunari illud, quod magis frigidum est, di densum repellitur magis vero ius medium, ut cli terra, & aqua, ita di in aereipis, seu in reliquo corpore replente hane sphaeram elementarem partes illae huius reliqui corporis,quae minus calidae Sut, sic magis consistentes, semper proximiores sunt terrae, & quia nubes totum densantur exlpiritibus grauioribus, ct densioribus, qui in sublime seruntur, ideo isti sempersunt terrae magis vicini; S ideo nubes no Coguntur, nisi propE terram; ratio igitur era, & propria ex doctrina Aristotelis de . sumpta ex Physica obseruatione rerum est, quia vapores illi, ex quibus nubes c guntur, ut minus ealidi, & magis humidi, non
Galle ascendunt, nec altius coguntur nu-Ms, quia non sunt ibi vapores, ex quibus
Quamuis autem a terra educantur aliae vaporosae evaporationes calidiores, & mi. nus humidae laumiditate aquea, ac proinde, quae prae illis dicantur siccae. ut constat etiam ex arte Spagi rica, qua actione ignis similes spiritus educuntur ex corporibuS, tamen isti spiritus tenuiores, utpote calidiores segregantur ab humidioribus, &crassioribus, de altius euolant, nec enim crassiores possunt illos sequi, nec tantum ascendere; illis ergo separatis crassiores quasi destituti pennarum remigio facilius inerassantur,&coguntur in nubes. Dum
Illas vero partes aeris tenuiores &subtiliores, quae natura sua superiorem habitant huius sphaerae elementarisi parte dicit Aristote l. nos consueuisie appellare ignem, Protestatur tamen expreste noria esse verum ignem, & euidentem reddit rationeni, quia ignis est quidam excessus ea- Ioris, de quidam seruor, at vero illa substa tia non est seruida, nec talem habet excessum caloris,quare, cum alibi in sequentibus dicit Aristoteles ignem esse in comcauo Lunae, intelligendus est cum hae explicatione, quod vocetur per quandam consuetudinem ignis, non quod re uera sit;& si Peripatetici in eoordinatione eleme torum dicunt ignis sphaeram, seu loeum esse in concavo Lunae, intelligant. svo- Iunt Aristotelem sequi,ignem istu elemen tarem non esse ilIum,quem vocamus igne,
rui est excessus quidam caloris. S veluti
erum; sed ignem elementarem esse partem illam subtiliorem , spiritosiorem , de
magis vividam, quae supra istum voeatum aerem, in quo vapores humidi consistunt, natura sua astendit, & vere hoc est elementum corporum; ex his enim spiritibus omnia subIunaria componuntur, S a sa pientioribus pars ignea voeatur, Sex ve- Α- --ra peripatetica doctrina , hoc est, verum elementum ignis . quod intelligant veri Petipatetiei, ne suum praeceptorem ridiculum saetant nomine ignis elementariS. Aliae rationes, quae deinde afferuntur, eur nubes in inferiori tantum parte cogan tur congruentiae potius quaedam sunt; Scide , ab Aristotele ipso illa loquendi sormula prosertur, quod sequitur nihil prohibet, &c. vel certi reseruntur, non ta, Vt rationes ipsius Aristotelis, quam ut allatae ab alijs, qui videntes illum effectum adduxerunt causam illam, quod aer, & vaporescireumseruntur ad motum Coeli; undo
Aristoteles dicit nihil prohibere, quin etiam illa ratio aliquid probet, & aliqua
tandem ratione posse admitti unde Ari. stotelis impugnatores videant, quam inique agant cum Aristotes e, dum non solum eius: conclusiones, non impugnat; sed nec rationes bonas euidentes physicas conmderant, & insequuntur congruentias in illo solum liberaliter admissas. Obseruaui tamen ego, εἰ alii fortasse rotyn u- etiam obseruarul,quoties Rat ventus con- , era vallem aliquam montibus prealtis cin- 'ctam, nos vocamus nostro idiomate, una
goti di monti, si ventus spiret contra illos montes , sere semper nubes generari in montium illorum cae uminibus, quae deinde sparguntur, & diffunduntur ubique, de
pluuias excitant. unde,vel ipsi rustiei,dum summos illos monte nubibus contectos vident, solet pluuias praedicere. Huius rei, dum causam inquirerem,inueni illa ex hoc textu Aristotelico, ut videas Aristotele trosolum Metaphysicam, sed Physicam doeere. Du ventus vapores contra montes ii Ios propellit, montium verticibus,quasi sistuntur, dc opposito muro detinentur, ne impetu Ventorum aispergantur . ventus
aute interim nouos subinde aggerar,& coiit ibi vapores, quod si non elient moles stentes non eogerentur ibi; dum ergo sistunt vapores, ne motu disikiantur,di ve to dissipentur,eausa sunt, cur eogantur nubes, praesertim ubi ventus e perit conis quiet re; conquiescit autem ex hac ipsaeongerie vaporum restigerata Oxhalatione a qua ventus excitatur, ut dicetur suo loco
95쪽
'o Ari uulis Dagiritae Meteorologicorum.
gimur, & pluuias terunt, dum venti vaportis in vallibus agglomerat, & ista sunt loca apud Aristotelem stagnatia inter montes.
IN quanta autem altitudine . seu eleisu .itione a terra cogantur nubes, non
potest , ut ego suspicor certo definiri ; vel P enim loquimur de nubibus, quae eommuni loquendi formula , hoe sibi nomen vindicant , vel loquimur de qualibet sensibili vaporum congregatione: si de hoc secundo sit sermo, Alaetenus,Vitellio, & alii Peris spretiui, At ex illis Clauius, & Blancanus in sphaeris ostendunt vapores cogi in distantia milliarium 33. a terra, ita ut hςc sit sum a vaporum eleuatio; in tanta enim altitudi: em ascendunt vapores, ita ut ad nos sensibiliter lumen resectat; fi enim nullum esset corpus vaporosum, & aere magis 1 is densum , quod corpus , utpotE non omni va no Diaphanum lumen Solis ad novi cesse- risibilium cteret, dum Sol est infra horletontu , non videremus vll um peni tus I umen, nili stellarum , qtiae pariter radios solis reflectunt; cum ergo videamus lumen Auro .&canis dicantem albedine crepusculorum signum est,esse ibi aliquod corpus aere magisden sum,& minus diaphanum , uc proinae vaporosum , quod lumen reflectat. liuiusmodi autem vapores, qui albedinem illam Aurorae causant, Procul a terra ad 3 a. milliaria distare domonstrant Auctores citati. Verum ista res non facit ad rem nostra, quia illi vapores non dicuntur nubes, nec candor ille, aut color croceuS, aut purpureus propriE dieitur ex nubibus deferri, sed ex vaporibus, loquimur ergo de nubibus, quae ita communi loquendi consuetu. dine appellantur , oc non solum coloran.
tur, sed sistune omnino lumen Solis, & de illis quaestio est quantum eleuetur, di qua
procul a terra cogantur. Qua in re non puto quicquam posse cer-N to definiri; existimo enim rem esse, &in- eertam, & inconstantem ἰ incertam dico,ia..isum quia non fac te certana viam inueniemus. i. nubium altitudinem mensurandi, nisi is te cu adest aliqua nubecula ab alijs diuulsa, quam vel duo eodem momento obserinuent per ordinem ad SoIem , aut stellam aliquam, & ex para Iaxi, seu diitersitate aspectus altitudinem definiant, ea sere raritione , qua syderum , & Lun e altitudinem metimur,si hoe fieri possit, quod vix adducor, ut eredam ; sicut enim ibi ex semidiametro terrae, oc ex angulo parallaxeos de finimus altitudinem; sic etiam ex distantia duorum obseruantium , dc ex angulo poterit eadem distantia haberi, vel certe si nubecula aliqua sereno sere tempore appareat, quae inumbret in planitie determinatum aliquem loeum, cuius praecisa diis stantia cognoscatur ex angulo enim,quem nos aspicientes nubem deprςhendimus ea radio Solis per nubem transeunte, Eedia stantia cognita inter nos,ic Iocum umbrae, ut ex eleuatione Solis supra hori χontem, conficiemus triangulum notum, dc habebimus altitudinem nubis; sed quia res est abis
inconstans, de nubes nunc plus, nune mi nus eleuantur, non est operspretiu in hac re laborare, ubi autem cognouero altitudine huius nubis non potero ad alias traD serre, nec quidquam certi pronunciare. Si tamen verum sit, quod notatura multis , & fideliter transcribitur, supra altissimos montes, ut in vertice Olympi, nee
pluere, nec ventos flare, non cogerentur
nubes supra terrae planiciem, nisi ad distatiam vatus, aut alterius milliaris, si verum esset, quod notauit Blaneanus in sua sphqra, de sumpsit etiam ipse ex alijs, non eleuaismaltissimos moles supra communem planicie magiS quam per duo milliaria, de qua tamen altitudine montium alibi infra disputandum erit, eum sit res valde controisuella, quantum videre potui dissicultatis
plena, nec exactE tractata; re tamen vera nubes, oc altos coronant montes & plu
tissimos montes serE semper candida niue aspersos videmus: possumus etiam mex eadem experientia a Srmare nubes circa montium vertices haerere et tegunt enim nubes vertices montium nobis exi.
stentibus in planicie eris stant inter oc
lum, fic Verticem montis, de si montes prpaltos ascendamus, videbimus frequerer nubes insta nos positas, & montis latera pluuias fgdare, dum culmen sereno gaudet Coelo, dc toto vertice supra est. Sive erso cogantur nubes circa moῆ-rium UerlIcem,quia sistunt vapores ne disesentur, Ac dissipentur, vel a ventorum im
petu, vel amotu Cceli, vel quia vapores aquei
96쪽
aquei, ex quibus Solis nubes coguntur,no altius ascendant, quia ubi primum exeme rint se a reflexione ratiorum Solis, quibus .calor in illis fouebatur, statim natura inspirante ad propriam reuertuntur frigidit a.
tem, de ideo in nubem, & aquam eoncre scunt; certe videntur omnino nubes ita in infima aeris regione consistere, ut no multum excedant montium vertices, di frequenter non assequantur.
Solutis aliis quaestionibus soluit in pra
senti textu illam , quam secundo loco proposuerat, quomodo astra producant: z. calore in haec inferiora , cui pia calida no T. - sint, supponit tame no esse hic exacte age
dum de calefactio ne, eum enim ca
proprietas sensibilis agere de calesa.ctione spectabit ad tractatum de se lude ad philosophia
agitur de potentia,& actu ipsius, agendum est Ecde obiecto.Hic ergo expli-
propter quam causam fit calor a Solein syderibus noexistetibus illis calidis natura sua ἐnihil enim videtur posse producere supra id, quod habet in secum ope rari sequatur adesis
r nos experientia videre motum posse disgregare aerem,imo ει ignire ; dum enim aer per motum, quasi diuellitur, di dilais ceratur, altequa tur, ct in ignem transit ι unde narra ur , aIiqua per solam motus vel incitatem liquefierit strutenm aliquos Deittarios imposuisse plumbeas glandes supra sagittas, εe tanta veloeitate ex arcu sagittas emisisse, ut dum Rer aerem serebantur, liquefieret plumbum ; hoe Aristoti narratum suti,di ipse credidit,& huius esse-etus causam puta
DE facta autem caliditate, qua exhibet Sol, magis quid c secundum se, & diligenter in ijs, quae
de sen se, conuenit dicere' calidum enim passio quaeda sensus est. Propter quam autem causam fit, non talibus existentibus illis secundum naturam,dicendum est & nunc, vidernus itaque Notum, quod potest disgregare aerem, & ignire; ut & quae seruntur, liquefieri videantui saepe . Ut igitur fiat tepor, & calor; sussiciens est essicere etiam Solis latio;tau tum velocem etenim oportet, & nolonge esse. Quae igitur astrorum est, velox quidem, longe autem; quae autem Lunae, deorsum quidem, tarda autem; quae autem Solis, ambo haec habet sufficienter. Fieri autem magissimul cum Sole ipso caliditatem rationabile est, sumentes simile ex ijs, quae apud nos fiunt, etenim hic eorum, quae violentia feruntur. vicinus aer maxime fit calidus, de hoc rationabiliter accidit, maxime enim mo
ult, quia dum sagitta serebatur,aer qui tanta velocit te no diuioebatur, quantam requirebat sagittae veloci tas,diuellebatur,&illa diuulsionequasi
laceratus attenue in batur, de cosequc
ter incalescebat,&in ignem trasibat est ergo ille motus poterat calorem,& ignem inducere ex illa attenuatio inne, ut fiat tepor,&aliqualis ille calor, qui sentitur, po emrit esse sufliciens Solis latio, seu mo
Supponit enim Aristoteles, quan
bo non sunt dura, uram, sed unum tantum est durii, alterum liquidum, non fieri calorem per mO otum, nisi motus sit veloxοῦ cum enim uoci fiat calor permotum, nisi ex alis tritu , dc attenua tione corporum, si eorpus durum
97쪽
to motu moveatur, liquidam sequetur m eum duri nullo attritu , di ita nullus excitabitur calore debet esse ergo motus velox a Ex hoe infert, non esse aptum motum astrorum ad producendum calorem, sed motum SoIis i motus enim Lunae, vicInus
QUAESTIO I, 'quo modo motus fit causa
OVoniam Aristoteles expressὶ hic as
serit , motum localem producer calorem, & aliquando etiam ignem, iam quasi commune pronunciatum, & vlaxioma reeipitur , motum esse causam caloris; di ad hane tanquam ad veram eausam
in multis essectibus huiusee philosophiae
recurrituri videndum est prius an sit,id est, an reuera per motum localem producatur calor, deinde examinabitur quomodo hoe
Videbitur alieni piaculo simile . quod in
quaestionem reuoeetur, utrum motiis pro
ducat calorem ; iam enim vulgus philosophorum hoc ta certum habet . quam quodeertissimum;mihi tamen,qui philosophiam ex e perimentis quaero, nec unqua. si pose sum , effectus alicuius causam quaero , nisi prius experimento effectum verum esse didicerim , non solum dubito, sed omnino contrarium iudico. Dicendum igitur est motum localem in animali producere in eodem animali cal rem , sed non praeelse, quia motus e strinalijs vero rebus inanimatis, absolutε nego motum localem produeere calorem; sed
dico calorem produc L ab aliquo, quod camo tu omnino aecidentaliter, ει contingenter est connexum. Probatur conclusio, quoad hanc secundam partem , multa eni ira videmus moueri,& quidem veloci Dsime, quae nullo penitus modo inealeseunt ex motui imo si calida erant in frigidantur, Et multa sere nihil mouentur, quae tame vehement issime incalescunt, quod si motus praecise esset causa caloris, aucta causa augeretur effectus, & quae magis mouen rur, magis incalescerent: atqui contrariuaccidit ; aliquando enim quo vehementius mouentur, eo magis restigerantur; di probo: si quis serrum candens manu teneat,&incitatissimum arripiat cursum, reseiger
tur senii ex illo motu, di restiferatur vior
quidem est, sed tardus: motus astrorem velox quidem est, sed remotus : motus autem Solis, S uelox est, sic proximus, &ideo aptus ad producendum calorem, hoc autem quia subtiles aliquas habet specul tiones seorsum explicare proposui. Sed de tota re videndum. lenter; de, si equum velocissimum,aut eursorem non habes. infige gladium candentem supra Volantem rotam, quae praecipiti cursu circumagatur, refrigeratur serru quasi dicam violenter, hoc est citius,quam suae naturae relictus naturalem sibi aequiareret frigiditatem; temperatur enim seriarum illud, de crudescit ea serε rationetis, qua contingeret, si serrii eandens in aqua extinguatur; nunqua vero serrum sie te peratur ic durescit, nisi quando iuuatur ab externo ambiente , ut celerrime sibi suum acquirat frigus, & extinguatur ignis in sulphure ferreo accensus. cum ergo se rem candens ex celeri motu temper tur,non solum ex illo motu non inealescit; sed potius ex eodem motu fiigus pro lucitur, Ut ptaeueniatur natura ferri, quae sibi lentius frigus produceret; ergo motus noest causa caloris;sed stigoris: deinde do experimentum, quod quisque per se sumere potest , expende fune oblongo aliquam
rem, in qua sedere, aut laeere possis, tum agita te taeentem ex fune pendulum, ita ut fluctues; cet illo motu valde sensibile senties frigus, & maximam in aestate restigerationem; ergo incitus non est causa cal ris, sed frigoris. Dices id contingere , quia in illo motu nouus Iemper subintrat aer qui non fuit passus, nec calefactus ileorpore illo calido , ut a serro candenti, veI a nostro eo pore calido , & ideo ex illo motu sentimus frigus, ut etiam sentimus si immoto eor. pore aerem agitemus flabello; dum enit
aerem agitamus,partem aeris calefactam a nobis removemus, & nouus aer non ca- Iesareis inducitur. Respondeo me non discere motum ipsu iri, qua motus est localis, producere frigus;sed solum contendo non producere calorem: immo dico, neque ex
motu locali sequi calorem per se physice, sed aliquando tequi stigus, nec quaero nuccausam cur frigescat, sed eisectum , an res ex motu frigescant, vel calescant; & dico ex hoe experimento me habere, quod sti- geleant, di ut ego do tibi experimentum, in quo magis res stigescit in motu, quam iuM- θὴ
98쪽
in quiete; ita ostende tu milai experimentum, in quo confici rem inanimatam pὲκ-ci Se ex motu locali incalascere ita vi. aucto motu, augeatur calefactio, imminuto
motu imminuatur; Sideo dico praecise motum non esse causam caloris. Diees iterum: experimentum sit illud, quod hic innuitur ab Aristot. dicunt enim suisse aliquos sagittarios ita robustos, ut νω-ἴ-- plumbum, imia ferrum tu extrema sagittais i. positum , dum tanta velocitate serebaturis. c. e. lagitta,liquesceret, & dicimt,si quis ouum μι--ρω sunda celerrimὶ tot et coctum iri. Respo- deo i. Aristot. non se testem oculatum profiteri in hoc; sed experimentum ex aliis referre,fidem penes auctores relinquendo, quare non mi ur: osi erimus Aristoteli, si
hoc experimentum non admittamus tamquam verum ; sed Philosophi eam rusticitatem magis ostendemus, dum negamus ,
- .se,si quod te ς ur'. ane admisit. sicuti tot gra . . isam uos viri admIs runt allium magnetice virtuti officere, quod ipse , & nego , dc perne go , & in re inuetito esse falsum ; sic etiam, nego, aut ouum coqui rotatione aut pli bum in extrema sagitta liquescere; imo secundo dico, rem sane mirabilem esse i lis temporibus, ferrum frigidum, dum perae. Ea1 1-- ra mouetur celeriter, non soli im in eandescere, sed liquescere, dum nostra tempe- Hostis. stato candens serrum stigescit rotatione. Sed dices, no ita celeriter mouetur. Ad mitto ,ὶ sed etiam do tibi ferrum iam candens, di non liquescit. at saltem iam conceptum calorem non amittat. Tertio nunquid ta-dem cum illo iaculo i de aetate arcus, &brachia hominum defecerum/ ut nunc noeernatur istud experimentum, nec lapite, aut Sciis, non Brasilinses, aut Peruvianil Nis ad unquam nobis ostendat liquatum serrumc-ν- se in extrema sagitta & cur non falle pluma, 'Πε quae in altera extremitate est , saltem per μ' si cingiture cur non ita se habet salte velocitas nos ratum ad velocitatem antiquo tum , ut facilitas, qua eomburitur pluma , ad facilitatem qua liquescit ferrum i Cum praesertim velocitas sagittae, non tam ex robore brachij, quam arcus dependeat. . quod si pluinbum , de ferrum ex velocitate motus liquefiebat, cur non pluma ex alte. ra parte ardebat ittuno cur non incede . batur ipsa sagitta lignea, ut totii in cinere abeat te fauillamὶ & in maxima vi feriendi nullii fuisset vulnus ut videas nimiS,eredulos fuisse Philosophos, video eauillationes aliquas; sed no prosequor iugenuus enim
Philosophns in istis non immoratur. Quarto, non puto ego, & mihi consentientes habeo plurimos , globum plum beum ex stlopo, vel moschetto, ut vocant, explosum minus veloe iter deserri, qua squaelibet sagitta ex areu illo Aristoteli coexcussa, sed globus ille fclopi non solum non liquescit, sed non incalescit, quamuis vi ignis explodatur, quod pater, quia in debita distantia,ad quam non perueniae flamma pulueris, nec eartam, nec lanam comburit, nec adurit. Hoc quotidie videmus contingere , quid eli igitur, quod ad indueamus dicta Poetarum, vel Historicorul Historicos enim consulit Philolophus,qua 'do experimenta remota sunt, nee potest ipse sibi exhibere . Ille autem eum videamus plumbum velocissime ferri, di non liquescere , cur ex Histori eis adducamus liquefactum Z Quinto ex hoe demum respondetur, si verum sit, quod di Aristoteli narratum fuit, Sa Peripateti eis scriptum plumbum in sagi itis liquefactum, id non
potuisse praeci r u ex motu ContIngere, contingeret enim etiam nunc in selopis, quibus non minori , sed maiori velocitate glandes excluduntur, cum igitur videamus plumbum moueri, nec tamen IIquescere, conficitur, id ex alio, quam ex motu, sequi, ut postea dicam si ta men unquam actum est, quod non eredo, immo di nego. Quod dicitur de otio, quod ex agitatione ,&rotatione coquatur, nego omnino ni is concingere , & miror Philolophos has sabulas transcribere, cum tam facili negotio rei veritatem assequi possin t.
Dico praeterea , si ex motu esset calor , quae velocius mouentur magis incalesce- , --rent , quae lentius mouetur minus: si enim motus est causa caloris, de inrtus causandi 14ν calam est in is motu aucta hac virtute, augebris tur eflectus, at saepe contrarium accidit, ut quae magis mouentur minus 3ncalescat. ergo motus non est causa caloris . hanc minore probo multipliciter . bit rora aliqua magna. quae supra tuum axem velocissime moueatur; non est dubium partes omnes circa centrum positas mi ueri hae lege, ut quo remotiores sunt a cetro velocius moueantur, S quo viciniores tardius, sed in hiusmodi rota partes extremae, quae velocissime incitantur non incalescunt, axis vero, qui tardissime mouetur, valde incalescit, ergo ex alio, quam ex motu calor oritur praeterea dum aliquis limat ferrum,
lima, quae mouetur supra serrum, nullum prope
99쪽
8 4 Aνιφoselis Stagiritae Meteorologicorum
propemodum concipit calorem, serrum vero, quod stat immobile, incalescit vehementer, ergo non motus est causa illius Ferro caloris; maior enim motus est inlima, &in illa nutius est ealor . Tertio, si mal --L. ' leo super incudem clauum tundas, malleus
qui mouetur, Si percutit, nullum concipit, ad sensum calorem, at vero clauus intan in
tu ineale it, ut si frequentatis ictibus tu datur, in eandescat simpliciter ,& ignu ae-eendat iniectus stipulae, di ligno, ne dum
sulphuri, quod ego ipse frequentissim E . "idie labri serrarii hac via sibi ignes
aceendunt, & tamen elauus, vel non mouetur localiter, quia illa tontusio non censetur motus localis, vel certe vix m uetur, dum partes eontusae ferri dilatantur, vel procuduntur, certe tanto magis mouetur malleus ad ictum , di tamen malleus non inealescit, posito ergo, quod non si motus localis, qui calorem producat, videamus quid sit. Ptimo, ergo a saei lioribus incipiamus.
β - motos Iocalis in animali, dum mouetur, veI membra agitat, producit in parte mo-Deisa. ta calorem, di in ipso animali per motum excitatur calor: patet hoe experietia; quis enim est , qui non experiatur exercitati ne eorpus inealescere, Et membrorum sagitatione calorem exeitari si cui manus frigescant, fricatione incalescunt. Res est ,etigis patens, quam ur probatione indi- eat . ratio autem huius est etiam manife-a uto enim animal sit corpus heteroge neum, duos habet calores, quos voeant innatum , & influentem . Calor innatus cuique parti oritur ex temperamento cuiusque, de est proprius, α singularum partium
v t talis, pars est, ut calor carnis, ossis,& cstera. Calor insuens est ille, qui ut ego arbitror,proprius est cordis viventis,& comisca εν in. municatur spiritibus , qui spiritus deferu- ' tur per corpus ad actiones vitae ad se usum, &-motum . isti ergo spiritus transmittu-tur ad omnes partes, & quia isti calidiores sunt, quam sit quaeliber pars, dum ad partes perueniunt, illas calefaciant, & quo maiori copia consuunt, eo magis calefa-eiunt ; quia ergo ad motum traii sinittuntur, qu magis, di vehementius membrum moueri debet,eo plures spirites confluunt, di magis partem eatefaciunt, magis autem
calefacta parte, magis pori dilatantur, &exspirant inspirati spiritus , Vnde natura nouos subinde transinitti t, qui partem iam calentem inuenientes, nec amplius frigida
magis calesae iunt, quia no repati utur tal tu , dchine oritur in animali calor ex motu . imo Et lassitudo ex evanescentia, de Ira spiratione spirituum .
Maior difficultas est quomodo per m
tum excitetur calor in non viventibus satitem per accidens, si non per se:vndὶ si quis
contenderet verum esse, quod resertur de
sagittis , Ec liquefacto plumbo, aliqua et i 13 huius rei ratio reddi posset, qua ostendatur non insipienter dictum ab Aristotele , non motum esse causam caloris, sed di regationem aeris,quamuis hoc inuitus sacerem : vix enim possiim adduci , ut causam quaeram alleuius effectus , nisi certo mihi coster, si fieri possit, meis experimentis ve- rum esse cffectum;tamen, ne litigiosi videa- mur, si dicamus hoc pomisse aliquado contingere, causa fuisse dicere,quia in isto e5muni aere multi sunt ignei spiritus, quos iam recepto vocabuIo vulgus Philosophorum exhalationes appellat , qui spiritus eaIidi fiunt, ει tenues; verum, quia sunt permixti ex alijs ipiritibus magis humidis humiditate aquea, Ee minus calidis; ideo isti
tenuiores impediuntur, ne accendatur, &ignescat, si autem secerneretur ab illis, nullo alio auxilio ignescerent, hinc motu illo a in locati . de vehementi aeris agitatione fit ne eis iae huiusmodi spirituum secretio; de ideo Ari- ς - .stoteles dieit fieti disgregatione aeris .habemus autem exemplum huius rei sensibile;dum enim cribro triti eum agitatur illa agitatione sumentum corrosum, S leisue leeernitur, de ascendit, di graue deseedit, ergo, de in aeris agitatione, L quasi cribratione facta per motum violentum s gittae, exhalationes illae calidiores,& leuiores secernuntur, & per morum localem in unum coeunt, tune pero liberati illi spiriatus a commi stione vaporum incalescunt magis . oc ignescunt; talis enim est illorum natura , qui impediebatur a vaporibus, intermixtis incalescere. 8c si in magna copia colligatur, nihil prohibet ignescere,&quia huto modi agitatio, si debeat secerni
magna eo pia exhalationu, non quali seu qne debet esse, sed vehemens; ideo motus debet esse incitatus, & velox, & sic potest
intelligi ductum Aristotelis hic. Quod tamen dico prine ipaliter in hae
quaestione, est, non per motum Ioces em abis
soIute produci calorem, sed per attritione corporum; primit probaui supra sum cienter, ut arbitror. Secundum patet experiatia; videmus enim ex omni corporum at-etitio.
100쪽
tritione, & vehementi collisione eatorem orir i , de ignem, siue motus sit tardus, siue
velox; nam in axe volantis rotae hi motus tardissimus, ει tamen fit magnus Calor, &eo maior,quo grauior est rota inTroesea, si praesertim multae sint Trocleae, motus est
tardissimus; & tamen si pondus est ingens
Am , is Trocles incalescunI vehementer,usque ad εν ea ignitione et in serro, qui limatur nullus est fere motus, ic tamen ex illa attritione ma- π gnus concipitur in serro calor, contra sera inealescit, lignu secatu no inca Iescit ex attritione, in terebello quantulus tandem est ille motus, dum lignum perforat & t men maximum concipit calorem e si duo ligna semel se frieene, si leuiter se tangat,vix inealeIcunt, si veli mentcr praemant,acceduntur. omnino nulli dubium est ex sticatione corporum calorem excitari.
Dissicilior est mihi salte pro ingenii mei
tarditate huius rei causam, quae latisfaciat afferre. Hanc do, donec meliorem ex alio habebo. In quolibet corpore mixtio subluis nari partieulae sunt aliquae sulphureae de spiritosae. Hoc non tam ex Chymicis lummo,
quam Peripateticis: istud enim suspieor
esse ignem, ex quo mixta componuntur, deesse ignem elementarem, non illum vulgarinis in. rem urentem:& dum in mi xto sunt partes -- Mia istae dicuntur ignis in potentia, de secun-U Wi dum virtutem, quia ex admixtione.&qua --ρ si confusione cum alijs partibus detinem tur ne ignescant, ecauolent; dum igitur ex vehementi confricatione corporum atteruntur mixta , Sc diuelluntur partieulae vehementi confricatione, fit,ut vel luxentur, vel soluantur particulae aliquae , unde sulphureae liberius in unum eonfluere possunt, de liberatae 1 commixtione aliarum accendi, bc corpus calefacere possint . Quamuis autem omnia corpora mixta
habeant in se tales spiritus sulphureos, die μν- αι igneos, ut constat ex iIlorum disibintione parro in per Chimios operationes, de ideo omnia ex eonfricatione, de attritione incalescat, tamen ad hoc aliqua aptiora sunt alijs, illa scilieet, quae partes istas spiritosas habent, vel copiosiores, vel magis compactas, nec ita facile euolantes, dc habent, ut dicitur, sulphur magis fixum, videmus enim aliquasticatione iacilius inealescere, ut serrum non dure temperatum magis incalescit, quam durum, si enim ferrum timetur . ipsa Iima non incalescit, eum ferrum limatum
sed vehementer inealescat, non ita vero incalescit cuprsim, si timetur, aut auriciacum,
&-ipsum inealescat; eontra si sera lignusecetur incalescit ipsa vehementer, non limgnum , quod sane mirum est ,& hoe ipsum diserimen ollandit, quod contendo, non praecise ex attritione partium, Sed ex aciscensione horum spirituum calorem excitari , quia enim sulphur serri magis est co- pactum,& fixum, partes sulphuris,quae ac-eeuduntur in secto serro, in quo sane plures aecenduntur, quam in secante, propterminorem duritiem,in ipso secto remanent,& illud inflamam ; at vero quia sulphur Iigni est magis vapidum, di minus fixum x duilis particulae acceduntur,l evanescunt, de potius deseruiunt ad serrum ipsum accendendum , cuius aliquas partieulas inflammant, quam lignum , a quo statim separantur. quod si ista ratio non placet meliorem tu; sed tamen Physicam proseras, cur stilicet sera non ita incalescat, si semrum, atque si lignum secet, & eur sertum sectum, contra non lignum, incalescat. Dum autem ealibe silicem percutimus ignis excitatur, quia particulae lalphurζην -- de attriti aeris, S ,quod no negarim, etia ip rasius lapidis, de fortasse etiam eati bis aetenduntur, sed illae partes sulphureae accensae non sunt scintillae , quae sparguntur, S apparent: sunt enim illae particuli lapidis magis sensibiles ab illis spiritosis accensae. Dicet aliquis; ex confricatione, & attritione sequitur rarefactio, ex rarefactione calor. Varia mihi dissicultatem faciunt
hac in re. primo, quomodo ex attritione sequatur rarefactio ; nam attritio est quida motus Iocalis, quo partes diuelluntur, &quasi laeerantur, rarefactio autem. Vt IO-quitur Aristoteles,est quedem alteratio, &motus ad qualitatem, explicandum ergo esset,quomodo ex attritione sequatur vera raritas , pro ut comuniter a Philosophisaeeipitur . Secundo hactenus non explicatur physica ratio,& modus causandi, quomodo rarefactione sequatur calor, dicitur quidem ratitatem esse caloris limam . Sed hoc verbum sonar, non rem explicat, cur dii corpus rarescit, debeat inealescere,na neque omnia rariora, calidiora sunt, nec eum trasit res ad maiorem raritatemprq sertim quando transit violenter, non video cur debeat sequi in illa re calor' enchi-ma enim cordis, ut de alijs ta . iam, in ani mali magis densum est, quam perene hima
iecoris, aut pulmonis, dcramen cx natura
sua magis calidum est cor, quam pulmo. Tertio, video potius exeatore sequi rareis factio.