장음표시 사용
151쪽
1 3 6 Aristatas Stagirite Meteorologicorum
mixto solum potentia luminosas, & adueis niente Iumine ad ipsas delato , fieri actu luminosas; sed expressi hanc sententiam posuit Aristoteles de sensu,&sensibili cap. 3. cuius verba sunt clarissima ; & ideo non
Z - ,σ refero . cum enim dixisset secundo de Ani. v ma, Textu sexagesimo nono, lumen est
V actum perspicui, quatenus perspicuum est, id est esse illud , a quo constituitur perspicuu in esse perspicui rillo eap. 3. & diei e S repetit, di probat perspicuum secundum quod inest corporibus, colore parti .cipare illa corpora , quoniam autem in extremitate, eolor huius utique extremitas aliqua erit , quare color erit perfreat in eorpore dete minato extremirami ut supra dixerat,
lumen in esse luminis , en in inde terminato peripicuo , cum autem fit lumen iam in determinato: est color; ergo per Aristotelem , ablato lumine nullus est color , &tamen color non est ipsum lumen , quod est in medio: quia in medio habet rationem luminis , quia est actus perspicui inodeterminati ; sed est lumen receptum insuperficie corporis, di est actus perspicui terminati. neque Pero formaliter color est ipsum lumen, prout receptum in illo eorpore, sed lumen illud est color causaliter; ab illo enim actuantur illae partes stilphureae , ut fiant actu luminosae; S tale
lumen, seu luminosum, nos colorem vocamus . Philosophi ergo doctrina est lumen, quamdiu est in interminato eorpore, hoc Z- est in medio , & non videtur, nisi , ut quo , ' vocari lumen, quando vero est in corpore. --..u terminato, & videtur, ut quod, iam dici. z. colorem; sic vocat Aristoteles ibi, & alibi astra colorata . ergo ubicunque est Iumen terminatum, ibi est color, &e conuerso
Secundo probatur ratione . e lores apparentes in Iride in collo columbae, &Colo ου per triangulum vitreum, non sunt colores apparentes, quia fingantur ab oculo, cum non sinit sed sunt aliquid, quod revera estia rerum natura, neque oculus decipitur,
dum illos colores videt , sed illi colores, ex communi Philosophorum sensu, non sunt qualitates Phi*cae, sed solum sunt lumen
diuerio modo temperatum cum vaco, ut
copiosius dieam de Iride; & si dicuntur
apparent es,id est, quia solum apparent exeo,quod transeant radia lueis per tale medium, non transeunt autem per tale mediure loectu omnium Oculorum, nec respectu
eiusdem oculi in quoeunque situ positi,
sed solum respectu talis oculi. caeterum illa , a coloratio luminis nascitur ex temperatura cum tali opaco, S non ex alio: sed eadem est ratio in omnibus eoioribus: ergo colores non sunt m filumen diuersum, hoc est, Cois em diueris modo ten peratum . quod sit ea dem ratio in omnibus coloribus, mihi ex
eo fie euidens, quia si duraret illa dispositio in nubibus, ct respectu omnium oculorum , talis temper appareret; nullus nundiceret colorem illum esse realemmon apparentem; sed quia non respectu omnium oculorum, nec seni per ita apparet, adeo dicitur color apparens. ergo si detur subiectum , in quo talis dispositio sit, ut lem per posito quolibet lumine , S respectu cuiuscumque Oculi apparet , Ec ta lis color, dicetur color realis, & hoc est quod dico contingere in quolibet corpore colorato. eum enim sint ibi tales partessu lphureae, quae recepto lumine, quasi accenduntur. S actuantur, ut luceant ;&quia illae partes sunt talis naturae, disseminant lumen taliter temperatum , di consequenter sub tali specie coloris comstitutum , non est necesse aliam adde re qualitatem incognitam, quae vocet Tcolor . & est istum diuersitas; quia ille radius recipit illam tinctutam, ut sic Io-uar, a tali medio, sic ideo QIum illam esert ad oeulum , ad quem dissertur
per tale medium talius vero radius resert illam tincturam, non a medio , sed a primo principio , ex quo propagatur; &ideo illam habet respectu omnium Ocul rum. caeterum illam semper habeat, vera. Cou
dius est , S ideo semper distere ad modum
raciij, cum reflexione, refractione, dire-etione, & qualitatibus radij: sed ut radius est , a luminoso peruenite ergo etiam illud principium, a quo fuit sic tinctus radius, est quid luminosum, S dicitur color.
Praeterea in coloribus videmus omnes Cabra,
proprietates luminosi, & coloratum, ut ea b ε asic , omnia videmus omnim, essicere, quae se .effieit luminosum, di omnes illius obtinere proprietates; ergo si ex istis ad naturam
licet argumentari, licet autem, quia alia nobis non est relicta via ad naturam cuiusque indagandam , nisi ex proprietatibus , naturam inferre ; non poterimus assirmare aliud esse coloratum , quam
luminosum tali Iumine , di colorem es
152쪽
LAιν Primus , Textus XXIII. is
Primo, uminos hoe propriuest, perspi-1 - cuum actuare ,& illuminare , producendor e qualitatem per medium Diaphanum,quam qualitatem nos lumen appellamus; quod lume prout in medio Diaphano nihil aliud est, nisi quaeda imago luminos, habet enim
lumen hoc ex sua natura pr. eeiSE, ire
praesentet luminosuin, a quo est. probatur hoe ex illuminatione Solis. Radius productusa Sole per quodcun-ria inum que foramen transeat, semper inconueni
- ωι M- ei distantia, de in debito plano,illuminatio sit -με. erit rotbda, siue forame sit triangulare, siue oblongum, &llaec est propria ratio huius rotunditatis circularis, qnaecunque in aliis afferatur: quia scilicet ille radius est imago Solis, & lumen per medium dela. tum repraesenta t suum principium. proba tur hoc euidenter, nam si radius Lunae tr stat per simile foramen, in conuenienti di- suis stantia , non aeret illumirationem rotunissam . da sed lunarem, & talem, qualis est tunc figura Lunae, aqua prouenit .&si lumen candelae transeat per foramen , illuminatio producta non erit rotunda,lad pyramidalis quale est lummosum, a quo prouenit. ergo radius desert imaginem luminosi, e
principii a quo fluit , immo si Sol ab aliquo
interposito pariete. vel tecto, vel a tegula' domus ex parte tegatur, ut radius, qui adseramen dedietur, non proueniat a toto lari disco, it oculus in Bramine positus, . non videret totum Solem, non fiet illumi... v. natio rotunda; sed fiet talis time, qualis est --φ. pars Solis quae videretur per Brame;quod ego uepissimὸ obseruaui; imam & ia eclypsi Solis, illuminationes non sunt rotunis
de , sed dimidiatae, pro ratione, & quantitate eclypsis I ergo lumeu non est nisi imago quaedam luminosi per medium disiuia i di quia essentialiter est imago , sicut essentia quantitatis est tota in tota quantitate, di tota in qualibet eius parte; ita
tota essentia imaginis est tota in toto me dio, Et tota in qualibet parte, quia essentia iter est imago. . Sic etiam color per medium diaphanum producit imaginem sui; quae imagoti. - in est rePraesentativa tui principis, & quoad ιια . figuram , & quo ad colorem; & hae imagines sunt illae, quae vocantur species intentionales. mmo ex hoc magis placet haec philosophandi ratio, quia explicat elara,ve mihi videtur, rem dissicillimam, de speciebus , ut vocant, intentionalibus . cua sentim coloratu actu, Sc luminorum illuminet medium per ieuum;hoe, est produeae lumen, quod lumen est imago sui plinei pi j, a quo prouenit, ita ut tota ratio imaginis sit in toto, & tota in qualibet parte. ideo in toto medio Diaphano est i mago colorati, & hane imaginem per medium
productam, vocamus speciem intentiona. lem, quae reuera est radius luminis, sed talis luminis, a tali luminoso, hoc est, sic
. Immo sicut lumen purum per medium productum, reflectitur; si ad eorpus spe- R. cinaculare impellat, seruata aequalitate anguli Oiueidentiae .&reflexionis , sieut refrangi tur,quoties mutat medium diuersae densitatis, ni ne a perpendiculari, nunc ad perpendieularem ; sicut producitur Iucis radius solum in directum, non ad latus, ita etiam coloratum , dum medium Diapha.nnm suo illo lumine illuminat aadios ab eo diffusus iisdem prorsus legibus produeitur , directe re ectitur, refrangitur , ex eisdem causis, ut constat experientia . quid amplius quaeso quarti mus , ut cognosca.mus coloratum esse luminosium tali lumi. ne, di sie medium Diaphanum illuminare Quod autem coloratum transiviti per medium perspicuum imaginem sui, ea ratione, qua luminosum diffundit radios, ostenditur etiam egregio illo, & pleno vo luptatis e xperimento, quo natura. ingenioso penicillo, pingit persectissime rima- tubie utagines rerum in charta, di miror Philoso- σιωπα phos aliquos, qui ea nunquam viderunt.& pene d ini, nee apti sunt, ut videant liiscet pateat, oeulis vulgaribus, audere, de dei liis scribere. & velle rationem reddere de re, quam nec viderunt, nec intelligunt, quod in Phycta est intolerabile, M tamen putantur auctores magni nominis inter modernos. Fae Bramen paruum, ad magnitudinem digituli in senesia ligo ea thoc tamen seramen, vimelius pictura formetur , tam ex parse anteriori, quam posteriori dilata, ita ut in medio angustetur. claude deinde cubieulum, ut solum lumen
per seramen ingre di possit; pone chartam ad foramen in distantia spitamae, v. g.&videbis in charta illa depicta omnia, quae in prospectu seraminis sunt, sinsula μο-priis coloribus,& uguris expressi,tieet in-vcrisae decussato ordine. hoc non ex alio prouenit, nisi quia omnia illa colorata suos radios luminoses, ct imagines per ram ., is adios e dun i, ac si vere lammosa,vt vere αsunt,de ridenda videbitur,quod a quodam
153쪽
Philosopho dicitur, dii dicit illas esse um-
bra et Solis proiectas . Sunt eni in imagines coloratae pr. priis rerum eoIoribus, vinbra autem non habet colores, de per foramen ad chartam pingenua transmittuntur colorati radij, & hinc etia est quod , decu flentur, At remotiora sub minori angulo traseminantur, ει o. ino quaecunque a perspectivis de radiis a luminoso venientibus die untur, eadem de radijs a eolorato productis verificantur: ergo coloratum natuaram habet luminosi, cum ut sie omnino e dem praestet. Deinde, sicuti in eodem diaphano pia C t ' ra lumina coaceruantur distincta . si a distinctis luminosis proueniant, nee miscendis. tur, aut in um m coalescunt; Sc hoc, quia lamen in medio, cum sie essentialiter imago sui prineipiis ab illo semper, & pro lam
per dependet in esse, & conseruari, ideo multiplicatur in eodem medio, ad multi-πὴς plieationem principii, a quo prouenit, &:icili sortitur communem aliorum accide tium naturam, ut numeretur ad numer
tionem subiecti, sed ad numeratione principit; sic etiam eo lores suos in medio producunt radios, & suas imagines , quae perpetuo dependent a principio, a quo fluui; A multiplieantur ad multiplicationem principisrum in eodem subiecto. Illud quidem verum est, si in eodem me-Lum a dio plura multiplicentur lumim,ex diuer sis luminosis, quamuis remaneant distincta --- inter se in eodem subiecto; ut probarem euidenter a posteriori, & probatum eli aptiori, quia sunt imagines actua Ies suoruprineipiorum; nihilominus, si summantur illa lumina,prout qualitates sunt, no prout imagines, etiam si sint plura, enectum hi bent quasi unius intensioris , tamen hoc idem accidit in colorato ; nam, si sint pluis
prur ra alba in eodem loco,quia album maxime aeeedit ad purum lumen, reddunt locum
maris luminosum ς unde si minus luminis fit alicubi , solemus locum dealbare; quia
sentimus albedinem illam reddere locum luminosiorem, sed di hoc constat experi. D. . mento. fi duplicentur in eadem parte meis Dritam . dii duae imagines eiusdem Colorati, redis dunt imaginem illam magis vividam, ita ut videatur in medio lumen magis inten
Tertio, ad hoc ut videatur obiectu, omnes fatentur medium debere illuminari,
nee posse absque ista illuminatione obteis Ouin rideri sed saris est, si eoloratum ad
oculum transmittat radium , etiam si alio lumine medium non illustratur: erg , color illuminati ergo est lumen immo melius fit visio si eoloratum solum ill nminet mediuusque ad oculum , non vero illuminetur alio lumine . probo experientia r si de nocte ad lueernam ligas, Ec ita oculum constituas, ut oculus fit post lucernam, ει quantum seri potest, in tenebris, ut nullus alueerna ad oeatum radius luminosus duci possit; si obiectum coloratum est illuminarum , di ab illo ad oculum radius duci possit, videbis optime obiectum , etiam a cuius sit in tenebris, & aer cirea oeulum sit tenebroses. Cum erinomnum colensu , non possit fieri visio, nisi totum media sit illumiaatum , dicendum erit illud obiectum coloratum, dum est illumina inmis . illuminare medium per radiosa se transemisos ad oculum usque: di hoc solum tu men est, quod requiritur, ut fiat visio, non lumen externum quod illuminet medium, sed lumen, quod illuminando biectum νfaeiat illud actu illuminosum, seu eolor tum, qnod idem est Eodem modo optime videbis obiecta, intra sinistrum posita , si sis in cubiculo obscurissimo, & per Bramen aspicias obiecta illuminata, ergo meo dium prope oculum non debet alio lumia ne illuminari, nisi lumine ab obiecto pro. pagato hoc est, a colorato videndo. ergo illud eoloratum est luminosum: & confirmatur , quia si minus cl.ire in nocte videatur obiectum, non iuuat magis illuminare medium ,& applicare lucernam ad oculu, sed debet lim minari obiectum magis, Beapproximare Obiectum lucernae , ut magis illustretur a lumine ; & per hoc magis reddatur luminosum obiectum, S sic videtur
Dixi vero potius iuuare, si medium
non sit illuminatum alio lumine.quam illo,
quod prouenit a colorato; quod p i boer
sume tubum perforatum ex quacunque crassa materia, satis longum, di extremitatem alteram tubi applica ad unum oculu tium conuerte te ad quodlibet coloratum aspieiendum , puta ad parietem, di vir que oculo simuι parietem aspice; altero per tubum, altero libere: illo oculo quo per tubum aspicis,videbis eirculum in pariete lons clariorem, &viuidiorem, Eccolor, qui per tubum videbitur, apparebit magis vividus,& spled id tu ito experim to, quod omnibus obuiu est , possunt munta inferri. laterim tamen constat etiam
154쪽
id, de quo dipu o; nitri aer intra rubiam ob urus ferόci , de 3n toto illo tractu tubi naedium non est illuminatum, uti est illuminatum med in alti rius oce Ii . & ta 'nen clarius obiectum videtur illo oculo. constat ergo sitis esse, si lumen perueniat ad eorpus, de actu et externas illas partes sulphureas, quae actuatae a lumine, illuminant deinde ipsae medium. α prout sunt ex natura sua magis, yel minus opacae,lumen etiam diverso modo temperatum effundunt.
Iste autem fortasse tubus ille astronomi-γωιώ, a. eos est, de quo loquitur Framundus: lib. 7.--mi. Mee. eap. a. art. 3. dum refert ex citat In-Dη- golstadienfi Mathematteo, fuisse vim tubi - astronomici familiarem antiquis Astrono lis mis, ut testatur liber vetustissimus in Bibliotheea Monasteri j Scheurensisj scriptu Mante annos 4 o. quo In libro, inter ca tera schemata, etiam Astronomus per tubum opticii in Coelu intues, S 'dera conleptas uisitur; non enim hac imagine nulli per suadeo, usum tunc fuisse tubi, vitris instructi: sed sortasse tubum adhibeat; quia sic res clarior, de illustrior apparet: potuit ergo ille Astrologus per tubum syderaco templari, quia sic clariora apparebant, de tartasse etiam antiqui Uenerem cornutam aspexerunt. Confirmatur, quia ut est commune dictum I Omne excedens corrumpit senso. rium , iam enim partitur, ut materia, &nimia lux exeaecat; ita etiam albedo nimia laedit oculosi unde dieitur disgregare vi-ὐ.., sum a quia maxime accedit ad purum tu.is,a. mendi, si ergo excessus in colore laedit, si- δενουaa. cuti excessus in lumine , ergo color est tu.
Obi j ei es, color, ex dictis, esset in sola externa superficie; at color videtur in tota substantia ; lae enim in tota bstantia habet albedinem , & atramentum nigredio νων γε nem in tota substantia . Respondeo mani- seste esse doctrinam Aristotelis cap. Illo 3.
de sensu, di sensili; quod color sit solum
ultimu perspicui,& lume, eum est in indeterminata parte perspicui, vocari lumenta, eum autem peruenit ad determinatam partem, At ibi sistitur,tam vocari colorem. unde, inquit, εc Pitti goras superficie eo. lorem vocabat, di ibi, ut dicebam , ponit Aristoteles totam hane doctrinam de eolore, de mentionem sicit partium ignearum, quas nos sulphureas votamus. ergo
respondeo verbis Aristoralis color συι in
corporis extremitate , sed non VI extremital corporis ,sed eandem nattiram oportet existimare, quae exterius co rati ν, inferiuri hoc eli, eadem natura est in partibus exterioribus , te intelioribus t utrobique sunt partes lulphureae eiusdem rationis. verusOluin exteriores a lumine externo quasi accenduntur, de actuantur; ut reddantur luminosae , & ideo ibi solum dicitur esse color si detegantur interiores , iam etiam ipsae actuantur lumine, di splendent,& dicuntur coloratae . Est tamen color solii in superfiete physice, non mathematice. Die es secundo , si cNor non est nisi id
men , sequitur saltem in nocte omnia corpora esse eiusdem coloris , ese omnes colo
res esse eiusdem speciei, sed hoe videtur
contra communem sensum, nam eti m
ia nocte purpura est rubra, di nix est alba. Respodeo esse qquivocatiorem: si enim sensus sit. in tenebris omnia este eiusdem coloris, quia color actu non est color, nisi praesente lumine, quia partes illae Liphureae, non actuantur 1 nec accenduntur si- c.9 nne luce , hoc verum est; sed debet potius dici, omnia esse aeque priuata colore , qua sm e. esse eiusdem coloris. dum autem dicitur purpuram etiam in nocte esse rubram , ocniuem albam, sensus est, tales habere partes sulphureas, quae si actuentur lumine, hoe, vel illo modo splendebunt ;&quia colores dicuntur colores , quatenus mo Dent sensum ursus, bene dicuntur diuera specie , quatenus diuerso modo mouent sensum,seu sunt apti mouere, quamuis pro 'veniant a lumine eiusdem speei ei, quod actu moueandi sicut enim triangula , & ἀ-gum censentur diners, speciei, etia si non habeant distinctum entitatem a quantita te, vi arbitror ego , & consequenter pi ysice sint eiusa em i peciei; sie etiam colore a Metapliyfice in ratione obiecti differunt, etiam si Physice conueniant, quod nomine eoloris inte ligantur partes illae .lphureae d quae quasi accenduntur a luminc.& dii sie sunt aecenta, di cutur color, quia istae partes sunt inter se diuetis, dii no sunt accelae , etiasi accenduntur eodc niurato lumine, sunt inter se diuersae , N ex sua natura diueris modo moueat sensum, ideo colores dic nntur later te diueriae speciei. Dices tertio, si color s non sunt. nisi
lumen externum, ergo pro diuersitat e tu . minis , diuersi erunt colores, & mutato summe , mutabitur color. Respondeo sal lum esse colorem eae lxmcu extirnum ,
155쪽
x o Aristotelis Stagiritae Meteorologicorum
est enim lumen diffusum a parte illa sul- quoad intensionem praesertim; nam lumephurea corporis lumine externo illumina- externum Glum actuat, & accendit interti. quare variato isto lumine a larte sul- num, seu ab intrinseco perueniens, Spar-phurea proueniente, variatur color, & niti tes illas sulphureas. hil facit, quod varietur lumen externum
EXplieatis coloribus, ut ita dicam in
uniuersum transit ad explicand am rationem . qua fiunt aliquae particulares apparentiae, quae fiunt per colores ver in aere apparentes, qui ab omnibus, de ubique ijde apparenta oc non proueniunti medio , sed lane ipsius obiecti , ut sunt hiatus, S l
uea, quae aliquando in Coelo cer nuntur, SP explicat quomodo fiant dicit ergo hiatum fieri disrupto lumine ex obscuro; d uenim erumpit lux ex circumconsula obscuritate nigredo illa facit, ut vi deatur habere aliquam profundita tem . quoties igitur fuerit accensa tota aliqua exhalatio elaro,& sple-deti lumine,li congregentur Papo reS , ita ut circum obsistant ,&circuis dent lumen, vide
turillud lume quasi ex profunda so-uea exire, dum circum obsidetur eolore atro. at vero quia illa exhalatio aceensata, refugit ab illo atro vapore , tamquam a suo contrario , ideo aliquando ouasi et abs decidere videtur. dum separat se, de sugit, vel extruditura vapore densato. Possunt etiam . ccensi vapores, dia exhalationes alia S re um imagines repraesen- rare; sicuti repraesentant foueam, & hiatum, ut equites , homineS i montes, dae.
sed de istis mox in quaestionibus, simi enim flamma in sumo, dum lamum accendit
multas facit varietates colorum, prodiuersitate fumi ; ita facit multas apparentias accensas exhalatio .
. Concindit mmen Aristoteles de die non videri huiusmodi tolores, nee talia spectra, quia SoI maiori suo lumine obruit, de vincit lumen illius accensae exhalationis: & ide o Iliacet etiam si reuerade die, de meliu
aceendantur ἔ tamen non apparet,
suo maiori lumine; sicuti nec cernuntur Stellaei denos cte autem alij colores, excepto puniceo , serE non cernuntur,quia magis accedunt ad te ne vibras; de obleurita tem , & ideo non
apparet, nisi spocles illa Iuminosi , de quaecunque habent rationem clariorem lueis; colores vero, qui Ba opacitate tendunt magis ad tenebras, non a
parent distincti. Denique concludit se hactenus egisse laillis imaginibus, quae ita e ernuntur in Coelo, ut eeleriter transeant, ει ideo sestinam habent imaginis rationem ad distinctionem cometarum , & viae lacteae, quae .longiori tempore durant, de quibus in se. quentibuli .
TEXTUS XXIV. Hi ius autem , di stupto lumine
ex obscuro, & nigro facit ut videatur habere aliquam prosundi
tatem: Saepe autem ex ratibus, &Trabes excidunt, cum concretum fuerit magis, colens autem amplius Hiatus videtur. Omnino autem in nigro album multas facit varietates,
veluti flamma in fumo. Die igitur Sol prohibet, nocte autem, excepto puniceo . alij propter similem col rationem non apparet. - De discur. rentibus igitur astris, & ignitis, adhuc autem di de alijs imaginibus talibus. quaecunque sestinas faciunti maga nationes, has, exilii mare Oportet causas.
156쪽
Posita doctrina prseedentis quaestionis,
decoloribus in uniuersum , iam patet cur, & quomodo fiant alij colores ,&apparentiae, quae consurgunt ex accensio in
ne halituum, dum ipsimet halitus accenti splendent, Se se se ostentane, de alijs enim
coIoribus, qui consurgunt ex lucis temperatura , dum per medium lux transit, alius erit dicendi locus . quavis autem tres taniso. Ita tum enumeret Aristoteles ; videlicet hi eri .. tum, Buzam,& sanguinem, non tamen istae solae sunt, sed nominantur istae exempli
Hiatum appellat Aristoteles, quoties accenditur clarum, & luminosum aliquid in Cεlor cireum obsidetur autem colore nigro, di obscuro , si figura lueis sit oblon-N-m,u ga ue repraetentatur enim tunc veluti foueas terrae , ex quo flamma erumpat ; si autem accensa lux non oblonga, sed rotunda suerit; iam non scissura , sed hiatus, seu fouea reprεsentatur, sicuti autem ex duplici hac figura, magis oblonga, vel rotunda, haec duo nobis repraesentantur , ita ex alijs figuris, alia phantasmatu genera sese nobis ostentant, & prout diuersam habuerint naturam sulphureae partes, quae accendu tur, diuersos reprς sentabunt colores; de quibus singulis, si singillatim esset disputa dum, longa nimis esset historia Possunt aute lacus, & foueae,& aliae imagines repraesentari, ut ita dicam per tenebras, sicuti dixi repraesentari per lumen et . si enim obscurus vapor circumuestiatur ;a armis lumine, obscuritas illa cauitatem repraeias. sentabit,sicuti in pictura colores nigriores
M. cauitatem . de lectisum mentiuntur. DO
ergo erit in Coelo fouea; & tamen . quia in meo io aceemae exhala: Ionis colligitur. obscurus vapor, profunditatem illamentiu uturi pro diuersa autem figura, quae e tingit in aceensa ex 2latione, diuersa formantur spectra, quae nunc animalia, nunc. homines repraesentant. Verum sicuti rerum naturalium liben. ter causas inquiro naturales , nec Philos
phicum puto ad Primam recurrere cauis
sam, quae se sola , pro sua libertate, diuersos producat effectus in rebus naturaIibus: Puto etiam mal E illum sapere, de peius sor- IV tasse illum esse animatum erga religionem, Ec cultum , qui nunquam causam primam aliquid operari eoncedat, ad sibi propositos fines r& ut diuinus cecinit Vates , delmetuentibuis um avonem, υι fumant a faeie arcur. Ut Iiberentur eum; saepe igitur in aere videntur spectra, ut equites discutarentes, homines hastati; interdum etiam bellorum simulacra, de totae acies concur.
Innumera talium spectrorum exempla passim ab Historicis narrantur; ut ante bellum ciuile Marii, & Syllae , ante excidiuHierosolymitarum. & ne antiquis tantum temporibus ista apparuisse videantur, nar rat Philippus Melancthon 2. Meteoror. in Germania ab anno I 324. ad 48. apparuis mar usse frequentissimε bellorum simulacra, &- ρbnellius narrat Abstes a mi anno Is 99. p apparuisse in aere, paulo ante Solis occasum,nauiu m conflictus maritimos, imprcssiones hostiles; hos victos , illos vIctores abijsse, idque unius, aut alterius horae spatio , multis hominibus inspectantibus . Et ne desit testimonium adhue magis efficax. I. Machab. 3 .ContIngst, Inquit TextuS, per uniuersem Hierosolyminum riuuatem υιδε- .m diebus quadraginta μν aera equites discurrentes, at alassolas babentes,ct basas, qDas cohortes armatas , or eursus equorum
per ordines digerius, ct congissiones seritaminus , ct seniorum motus, ct galea Isarari rum multitudinem gladi, dism iis, O DL 'lorum factus, ct aureorum armorum I cndorem, omni M generis torrearum. Ex his , & aliis historijs habetur aliqua.do apparere in aere spectra quaedam, quπclate omnibus ostentant imaginem arma torum,& bellorum simulacra, equorum. de nauium concursum, mimo & tubarua sonum vivemur aliquando e xaudire , vude cecinit ille
Martius ine aris rami eanor increpat, ct vox Audi tinfractos somitis imitata tuba
horum causa materialis, ex qua fiunt huiusmodi spectra, nemo negabat esse euaporationes, tum crassiores, tum tenui res, quae diuerso modo formatae,& accenis, cliuersos illos colores, diuersas ostentant sormas, causam vero effetentem, nu ν. d amesse naturam, vel casum , Omnino pu
157쪽
a 4 et Arimtelis Stagiri e Meteorologicomm
ioe se desipientes affirmare . quis enim discat casu contingere, ut equorum, di h minum sermas i mitentur apparentiat illae ἡS frequenter id eotingere, ad multos dies durare , omnibus se se ostentare , & quod maius est iraeeurrere bellorum strepitum ,& quasi bellicum canere. Iugulant lacies. istae aereae Athe istarum exercitum, qui it , -- illud unum videntur intenti, Ut omnem exterminent Naminis prouidentiam, fic Intelligentiarum curam: nec enim sine numine fieri potest, ut tam firmo, & constanti exercitu , tali se instruant acie, inconstantes Vapores , nili bellieum canas hic. Cui militat aethe Est mutarati veniunt ad elassica venti. ita mihi videbatur hoc certum s Vt non alia egeret probatione: videtur enim mihi
adeo euidens, quod holusmodi spectra a
causa naturali non possint formari, ut coo traria sententia, non esset pluribus confutanda . sed quia vidi Christoph. a Castro,in
Comment. ad proph. Min lib. I.de de Vat. cap. I et sic referre illam sententiam, ut non videatur existimare illam omnino improbabilem ;saItem concedit alijs, ut eam talem iudicent, volui verbulum addcre . hac de re.
Suppono autem hoc, quod Histori ei tam
multi etiam saepe factum reserunt, esse, ut narratur, visas, scilicet in aere, a cies, &classes concurrentes, & hominum armato rum simul aera , aperto Marte pugnantiarvisos cnrrus, 3t equites, di non fuisse sinu vicia gulorum aspicientium imaginationes , prout aliquando eadem nubes, alicui aspieienti videtur eques, alteri videtur homi nis caput, alteri repraesentae Campanam ,
prout illam quisque sibi imaginatione finiagit. suppono enim illa spectra verὶ in te ha.
huisse illam speciem , & formam armato. rum, nauium, currus, &similium e quo posito.
Dieo non solum improbabiIe esse , sed
prorsus ridiculum, di puerile,velle redueere illa spectra ac causas naturales, dine cessarias, effetentes istas figuras, ve videtur velle Niphus, que citat a Castro; quasi figura illa pendeat a figura consimili, &constellatione aliqua, & nauis pendeat, &formetur a naui. Gladius ab ense orto.
nis, miles ab Hercule, & similia. Hoc di,
eo prorsus esse puerile. Primo enim noria omnium constellationum nomina, ct figurae deiumptae tunt a natura illarum stella rum, ut i ta ccini ellatio dicta sit Leo , quia habeat naruram leoninam, seu hanc inspiret, the dicatur aquarius, quia Aquatica sit . esto enim, hoc veru sit in multis, quod
non improbo, non est tam e verum in omnibus, S hoe est ccmisimum . Multae enim constellationes sunt denominatae ab historijs, di in eratiam Principum ,&Regum snec ullo modo natura stellarum est obseruata. sicut ille satellites Iouis appellauit
stet Ias Mediceas , non quia mediantur; sic hoc non indiget probatione, & huiusmodi sunt fortasse pleraeque constellationes: hoc posito. Arma, enses, immo equites, & mult6
magis currus, naves . & similia sunt res artificiales, quae libere fiunt ab hominibus hoe, vel illo modo, & pro diuersis temporibus, diuerso modo ista sui formata. .
modo ergo potest quis sibi fingere, a stellis formari in aere turrum, aut navim laris mari hominem armatum etit ne Armatus selopo, an arcu an ianda λ ista enim sunt variata ; stellae aute non sunt variatae.
Illi pugnabant sudibns praenulis, nune hasta,& iclopetis. quae nunc arma procudunt sydera naues antiquae non sunt nostris similes , & instrumenta nauium sunt Omnia inuenta ab hominibus . ergo in Coelo non possunt esse seIIς instruentes naues. si ergo videtur in aere formatae naues plures , dccogredi Etes, no debet dici casu sic serma tae; quia illa strues praesertim plurium,non potest esse a casu. idem dic de curru; idem de armato die; sicut enim dum vides im ginem in tela no putas casu colores telam colorasse, sed arte dispositos; ita illa notia sunt casu.ergo ab aliqua causa libera,quae se aecomodauerit ad liberam causam, quae
Iibere navim, currum, exercitum sic con- fruit, & armat.
Quod in Cetto videatur falcatus C
meta, qui ensem reserat, & hoe sie a insudi stellis, no abnuo; sed quod viaeatur phalerati equites,milites, di instruetς naues, falcati currus, instructae e Iasies; hoc non potest esse neq; a casu, nec a causa necessaria, cum sint imagines rerum artificialium . ergo a causa libera erunt.
158쪽
Liber Primus, QUAESTIO H. Quomodo Pictura dictantias
iusmodi apparentias commemorat Aristoteles,quae in aere cerautur, cu tam.
reuera nulla sit ibi eminentia, nullus vap rum recessus, sed tamen in eodem plano aere, & OcuIus iudicet recessus , & profunditates . videntur mihi Pictores artem didicisse, qua in eadem tela mentiantur pr funditates , & distantias, q uae tanta arti exprimuntur, & tanta voluptate spectantur, de quibus hic breuiter. Duo igitur sunt, quibus Pictores oculoi IIudunt, felici & grato artificio ; alterum est , ut in eodem plano iudicet oculus recessiis, & eminentias; alterum, distantias rerum diuersas t magnitudine, & parui. tate reprς sentant distantiam; colorum varietate , di obscuritate repraesentant inaequalitatem . si enim duae res supponantur aequales , & in eadem tela pingantur inaequales , quae minor repraesenta tur, hoc ipso exprimitur magis distare ab oculo. & ratio huius est, quia cum semper invisione, ut alibi fisrtasse eviosius, fiat conus, seu pyramis visualis, euius basis est res visa, & eu is est in oculo, seu ad oculum: hinc fit, ut res visa tanta appa reat , quantus est angulus , qu i ad oculum terminatur; ει cuius anguli basis est magnitudo rei vita: ideo, quo maior est angulus, eo maior iudicatur: sed cum eadem res oeulo appropinquat,maior fit angulus, dum ab oculo remouetur, fit minor . ergo virina res maior videbitur,remota minor Res haec vulgaris est, de perspectivis eo munissima; tamen quia omnibus scriborsit columna AiB. & oculus constituatur in C, longitudo columnae ab oculo iudicatur
pro mensura anguli A,C, B. & iste angulus dieitne angulus visionis i si alia constituatur columna vicinior oculo C , eius- Res a Madem longitudinis, ut D, E, pariter radios se e mittet concurretes ad oculum C; praecise ,
eo quod sit vicinior , fiet angulus D, C, E, maior angulo Α, C, B, de ita, quamuis istae duae columnae sint aequales, non videntur sub aequali angulo , & ideo oculus non cOprehendit aequales, sed viciniorem iudicat
Verum quidem est ad mentiendam illam distantiam, non satis esse, si res exprimantur sub diuersa magnitudineat altera pm- Non sitagatur maior, altera minor; sed praetere a m guttis
requiri proportionatum Ioeum, &dispo. 'ε sitionem in tabula; alioquin oculus minorem sortasse rem iudicabit, non remotio. / 'rem sicuti si duo homines fingantur tamanu tenentea, alter magnus , alter Paseuus oculus non iudicabat paruum aequa- Iem magno, did esse in loco remotiori costitutum, sed iudieabit ioaequales. requiritur ergo determinatus situs in tabula, de proximior, seu depressior debetur maiori, remotior, seu elatior minori ; nec variari possunt situs, salua arte. Alterum etiam Pictoribus affero, ilia quo video etiam aliquando , qui vellent accuratiores videri, errare . Dum fingunt res remotas, non debent eas i sdem coloribus, & aeque viuidis colorare, sicut colorant, quae ab ipsis vicina repraesentantur; nec partes singulas distantium ita debent minuid formare, ut vicina sormant. si enim fingat mihi hominem vicinum duorum cubitorum, dc alium remotu digitalem; in illo remoto, non debet distinguere, oculos, aures, manum, digitos, nec νestimetoru colores animare .du enim hic est mihi adeo remotus, ut videatur digitalis, non distinguo in illo oculos , digitos, vestimentorum clarissimos colore S. ν/m ι. m.
de hoc idem in omnibus obseruandum : sed Ira obseuhoe etiam artificium solers tibi indicabit natura in sequenti puctura Hanc artem per magnitudinem distantias mentiendi, Prospectivam vocant , eu- λius artis demonstrationes multas attulit Guido baldus de Monte licet liber sit post- sthumus, ae proinde ultima manum Aucto- .ris desideret; praxim plurimi Pictores ediderunt . de sanὶ tota haec ars prospectivae . est plenissim voluptate, Sc ingenior dum cogit nos, ut iudicemus aequalia, quae me qualia
159쪽
i44 An telis Stagirra Meteorologicorum
qualia cernuntur, aequalia tamen &iudicemus procul recedere, quae in eadem suis perficie taeent delineata . Et ne quis putaret artem esse ab hominibus gratis excogitatam , &ex hominum consensu fieri, ut illa iudicentur remotio.. , ra, quae minora pinguntur, illa regula, ut Iraia . omnia rendant ad unum puctum: sic pror- βυμ . - sus videmus etiam a natura pingi in planaelissime ii superficie suas pro ectruas, es omnino' - ijsdem regulis imminuere magnitudinem rerum, quae magis distant. sae foramen in .senestra obscurato cubiculo, ut supra diceba quastione praecedeti de coloribus, in cuius fenestrς prospectu exeurrat porticus vel sint domus longo ordine dispositae, vel sit via , aut platea, in qua sint homines in diuersa a senestra di stantiar tunc videbis in charta post foramen posita, Picia omnia illa, quae sunt in foraminis prospectu,& ita
picta, ut paulatim deerescant, omnia ad unum deducta punctum , p orsus eodem modo,quo artifieiose Prospectui deline rent ita ut ars ex isto naturae artificio de. ducta videatur . Et si veros supra chartam a natura coloratam colores , & lineameta superindueas, ve ubi apparet columna, vel
senestra apparebunt aute clatius, si locus extra foramen in perspectu positus , fit Sole illuminatus, di feriatur radi)s solari hus ibi di locum, & magnitudine utriusque depingas, videbis egregie, di ad omnem artis libellam, te prospectivam delineasse.
non eli ergo artis inuentum , neque ex libero hominum consensu stabilitum, ut maisiora vicina pingantur, sed naturae artifi-eium , cui se homines accomodant .' Antequam autem hinc discedam, no
. omittam, amice lector. quin tibi saltem
t ' subindicem rem, quam ego summa eum voluptate cognoui , di si minus exactὰ explicare lieebit, quia non est hic locus, sal. tem sontem indieabo. multae sanε sunt mae , multa instrumenta, multae regulae de-. lineandi pro emas , di corpora etiam irregularia , quae se ab arte eximere videntur, arti siet 4 picturae subiiciedi, ut vel so- Iis lineis, nul Io umbrarum, vel cOIoris artificio, sormam plana superficie ostetentive si quis prospectu regionis alicuius, nos Itali voeamus Unmse, describere velit ;si in larniee, .el laeunari velit pingere ere-
. ctum, & recta astendente homine, res erit,
in qua etia periti pictores laborabui; ideerit,si in appensa tela velit quis depingere
iacentem homine . dicimus nos in scortis. do tibi ego, seu repeto instrumentum, quo haec omnia facillime praestare possit quilibet , etiam si in lineis ducendis sit omnino rudis,& inexpertus, nedum etiam si noria sit bonus pieior . rem vulgauit iam Christophorus Scheiner, homo, qui maculis istaribus elarum se fecit, & illis obseuris notis, quas ipse primus euulῖauit, quasi
scriptis charactra ibus , nome situm aetem iis tali consecrauit. hic libellum edidit, euititulus: noua delineandi ratio: in quo tale instrumentumr iam san E ab alio inuentum ς uulgauit, &exposuit. Immo
Fae tibi parallelo ramum ex regulis ligneis i ipsae enim fortasse meliores sunt, ει ira compone, ut possit eommodE inflecti ad arbitrium, prout praesens figura indieat; & quia ad praesens institutum solum
accomodo instrumentum . in regularum
iuncturis. D,F, G, E, H,l pone lquigatos,&teretes ligniculos pede inferiore aliqua-tulum productos, ut repraesentatur Ia L. ut facillime moueantur regulae,sed ne tantillum quidem nutenr, aut luxentur. Sume aure in instrumeto tria puncta A,C, B,quq
omnia sint in una i ct ea aem recia ,
pone in puncto Α, ferreum axiculum, quo infigatur instrumentum ligno; in puncto B, pone calamum scriptorium ; punctum
C, sit foramen, per quod IiberE quaelibe eobiecta prospicere possis , tum tabula ac comoda: super quam excurrat punctum
B, dum istamen C, ad quodcunque obiectum dirigitur . Hoc Dcto, si vis prospectiva delineare a M.ώ,
ut porticum, vel excurrentem domum , -- pone te in prospectum illius rei, deindα. γν eis. colloca tibi tabulam , & totum mentum in ea constitutum, verticaliter
erectum, & superinducta super tabula
eharta, apprehenis manu calamo , ducas, reducasque calamum super chartam,
dum singulas rei pingendae partes per soramen prospicias; dum enim foramen ma
160쪽
mente oculo uno in loeo immobili, dirigitur ad singulas obiecti paries . lineamenta manuτcalamo in charta depinget exacte , seque prospectivam a natura potius qua ab arte depictam habebis.
Quod si tu tela verticaliter erecta rem iacentem horirontaliter, vel quasi horizotaliter placet describere; colloca obiectu, ut lubet,idest prout in charta velles apparere: tum oculum pone immobiliter haeretem uno in loco, instrumentum verticali, ter erise, duc manu calamum, B, dum per extrema obiecti, di Per omnes eius partes oculus per foramen , quod ducitur, ac reducitur, singula prospicit pueta;& in charta delinea bis exacte verticaliter corpus ad lacri rontem prostratum. Si in lacunari, vel fornice delineare velis ascendentem figuram, constitue tibi Gguram illam ante oculos erectam , tu colis loca tibi instrumentuin in plano horizotis, . supra forame appone stylum paruum erectum nonnihil, de oculo immobiliter haerente loco in uno i duc calamum B, 'ipra chartam, ut oculus per punctum C, singulas obiecti partes prospiciat, di isto motu in charta delineabis exacte apposita figuram in plano horizontali, ita ut, si lacunari appendas, prorsus erecta videtauri Hoc instrum utrum videtur mihi adeo tim. cundum , paratum ,& expeditum , ut nihil addi possit, & quod caput est, harum om-Pmonstra nium operationum, S aliarum,quae hoc in- rur epη - strumento fieri possunt, demonstrationes Geometricae, facillistiae, de sele obuiae sunt. quibus probetur euidenter, rem sic se habere , es propterea demonstrationeS non appono. multas tamen ex his posuit Schai ner, & ex eo italico libello quidam alius; quibus solum adda aequi uocare illos, dum dicuti si quis velit,v.g geographicam mappam ex alia mappa describere, sed maiore.
v.g. si ponat stylum in C, S supposita eat
mo charta ducat manu calamum B, ut sty- Ius C, per cunctas mappae subiectae partes incedat,ealamum describere mapp mai qu M. rem in ea proportione , ita ut, ut se habete tu , . A, B,C,ad C,B, seu D, H, ad H, B, ita se ha- ineat mappa ad mappam: hoc enim est falsum . ita quide se habebit scala unius mapini pae ad scalam alterius, ut A, ad QB, sed non ita mappa ad mappam . proportio autem mapparum erit, ut quadratum , A, C,
ad quadratum A, B : quod facile demonstrarem, sed istud non ago.
Alterum artificium, quo In plano reces- .sus, & eminentias imitamur, seu metimur
dant colores. hoc autem fit primo, si lunae extra odiectum visibile fingamus ipsum, Exi in obiectum illuminare , quia nee totum , nec aequaliter illuminabit, ex altera parte Iu -mmen apparebit, ex altera inumbratio: dii ergo hoe colorum varietate imitamur; illa varietas eminentiam repraesentat, &haee communissima ratio est eminentias in plana tabula mentiendi. Sed est & alia via , qua pictores erudito penicillo logos aemulantur recessus; cum . enim videmus nos rei vicinas proprijs co- Coo iratoribus egregie insignes distinguere,ci quores fuerit vicinior,colorem proprium ma gis vivide ostentare; remota autem solum subobscure colorari, & solum con fuse distingui, & pallere colores, ita ut remoti sesima in umbra solum,& nullo distincta colore videantur; & hoe praesertim in aliqui-hns eo loribus. quia radius, S lumen, quod a colorato ditanditur, una sermiter de sormiter decrestit, quadam in te nsione, ut loquitur vulsus Philosophorum. certe liber, di nudus o cuius ab isto non tingitvr radio,
potius quam quod radius oculum non at- . tingat, & quo colorata rem xiora sunt. , imaginem minus vividam transmittunt. . . hinc pictores exprimendo remota,colores
pallere faciunt,&obseurant eal gine, & remoti stima solum in umbrant, & ista colo- .rum inumbratione putant oculorum iuditium se fallere posse , ut aliqua remotio- ra , alia viciniora iudice ne i quod verum . demum est, si aliorum adsit suffragium , 'de quibus supra disputatum eli, L ex his . Patet ad rem propositam,quomodo ibueaea i 'hiatus, ct similia in aere cernatur solatu minis diuersitate. in sanguineo colore suificienter causa . . Patet ex praecedenti quaestione de eo lori sabaiau, et vbus: si enim sit ibi talis sulphureus spiria , tus , qui accensus lumen emittat taliter Wre. cum opaco temperatum, ut colorem referae sanguineum; sanguis ibi . .. videbitur esse , sicuti vide- mus hic etia apud nos