장음표시 사용
51쪽
r 6 Aristotelis Stagiritae Meteorologicorum
bram quidem ullam iaciat, nec sensibiliter illuminet ; ergo valde est alienum a sensu, si quis dieat per illam illuminationem ca- Iesacere, &per calorem illum a lumine.
productum agere; & hoc si bene perpendam tur, videtur physice euidens. & confirmatur, quia, si lumen, quatenus lumen, calefacit, quodlibet lumen, quod si vere lumen calefaciet,&quo magis intenditur lumen, eo magis crescet ealefactio ἱ ergo etiam illuminatio eandelae calesaei ei; sed hic apud nos magis illuminat candela in nocte , qua illum icet Mars, aut Iuppiter I ergo magis calefaciet; ergo maior erit hic actio lueerinnae , quam Martis. Confirmatur secundo , quia, si astra agunt solium per lumen ,ad eIudendam actionem astrorum satis erit vit1 re lumen ipsorum; ergo, dum se quis claudet intra cubiculum, euitabit malas insue. tias Martis, aut saturni; sicut enim vita. mus calores Solis, dum declinamus ad umbram . ita etia vitabimus influentias Martis , si non proueniunt nisi ex lumine caleis
- . Verum quidem est illas insuentias, si fi- dem aliquam prael amus Astrologorum ob - ριν-tin. seruationibus , dirigi etiam ipsas ad modii Iuminis per radiationes; sed hoc no est singulare luminis , quod propagetur per radios directos. Sc reflexos , cum conueniat etiam sono, ea lori, & aliis qualitatibus; ψnde ex hoc non insertur esse lumen. Dicendum quarto, eertum esse in anima 'o. rationalem , Ee in Libitantiam spiritualem, & eonsequenter in eius actiones proprias, di immediatas Eslum, & sydera non habe re influentiam, nec activitatem: hoc serὸ
ex te constat, de eit ita evidens, v t non indlgeat ulla probatione; cum enim C lum, &0dera sint corpora , non possunt haber ullam activitatem supra rem spiritualem in se, & per se; quicunque ergo admittit ani mam rationalem esse spiritualem, S cum actione illius non communicare actionem eorporalem , necessario fateri debet, non posse C li inquentias subuertere libertaic, si e ut ergo nulla obiecti propositio, nulla
torporis assectio, nulla externa violentia potest nos violenter cogere , it amemus,
da .ra quod non amamus , ut velimus interno , &υ uis libero actu, quod nolumus , ita Cglorum, inraum influentiς non possunt unquam cogere , vesuorum bonorum haeredem quis alterum instituat; quia ille actus pendet a libera voluntate potest quidem persuadere uaortari, alia cerei sed nisi libere velimus, nil ulsa ciet; possunt quidem sydera sempatiam inspirare, vel ami patiam immittere; sed liberam cogere voluntatem non pollunt, &quod dicitur de Philtro amatorio , nisi vis
veneni dementiam inducat, unde libertatem tollat, vel hebetet mentem . ut fit in ebrietate, vel somno, nunquam nos Ista cogunt , & liburum actum extorquent. Ex hoc vides, quanta moles iudiciorum
corruati si velint ,insallibiliter futura pronuciari. ec res haec est clarisii ma, cui nullus contradicere potest , nisi is , qui se bestiam ratione, Ac libertate carentem, inuita nautura , velit profiteri; sicut enim constat, quod nullus Prioceps, nulla violentia potest extorquere amorem, aut alfirmatione,
si qdis obstinatus sit ad aegandum, ita neque altra possunt ad se flectere nolentem. quare non est,quod Astrologi in illis dicat,
res remanere libere in manu Dei, remanet enim etiam in nostra, si homines sumus. Manet ex hoc euidens, quod, admissa etiam actione Coelorum, & syderum. Inon
solum certo praedicere non possumus sutu ra, quia a iudicillimum sit assequi efficaciam illarum causarum simul concurrentium , sed quod etiam temerarium fit eerto affir. mare aliquia futurum , si pendeat a libera
voluntate homnis; . pendet autem sere Om- --
nia , quae praedicuntur ac ei dentia , si non immediate saltem inediate , quia vis illata '
causarum e celestium non attingit liberam 'voluntatem. ut ad actionem stellarum necessario te quatur talis actio voluntatis.
Quoties ergo in effectu in eluditur libera aliqua operatio voluntatis, vel mea, vel alterius , nunquam ex inspectione steli rum, tanquam ex causis illorum enectuum,
quae causare per se, di directe illas possint, Iiceb it praedicere. immo si benE consideratur actiones stellarui nullo modo sunt .cau sae noli rorum actuum , nec solum non sunt causae necessariae, sed nee contingetes, nec Apra uul.
solum non sunt eausae determinantes, sed bnec ullo modo. Actus enim liberi sunt spi-μπc Q. rituales, ia a causa spirituali, & nullo modo immediate a causa corporali, di in hae '' ''
conclusione conueniunt omnino , qui non
desipiunt, nec volun t negare se esse homines. difficultas remanet de alia iudiciali facultate, & quid per astrorum conditionem possit praedici de rebus corporalibus futuis ris, dc quomodo . De qua re est controuersia inter Philosophos quantae certitudiciis sit, vel incertitudinis ista praedicto. Dice ad Km quinto, Altrologos nox.
52쪽
Liber Primus: TexIus Quintus. 3
posse res suturas, quaecunque illae sint,cer in praecognoscere, & praedicere, nisi so lasse illa, quae praecsE pendent ex motibus astrorum, & eonfiguratione syderum, ut sunt eclypses, & s milia, nec posse in particulari praesertim singulares euentus affiris mare, nisi velint temere loqui. Hςc conclusio est illa praecipuE, in qua est maior controuersia in hac materia, di quam sapientiores sequuntur; ad illam autem proba dam non adducam quasdam rationes, quae tamen commu iter afferuntur , quia ubdeor mihi essicacius probare . Hanc tamen
conclusionem ponunt ipsim et Astrologi sapientiores, ut expressὰ Ptol. in Quadril'ar. cap. a. nec ullus magis Astrologis credit, qua qui Astrologia no nouit, qui enim vel leuiter in illa est versatus, euideter cogit
sc et fallibilitatem huius disciplinae, di quam
incertum sit aliquid praesertim in particulari ,& determinate pronunc lare. Non igitur probo conclusionem, quia non possit certa hora ortus insantis habe- - δε- 'Vel etiam hora ortus Ciuitatis, aut Do-2- mus, vel nauis; illorum enim etiam erigunt figuram natiuitatis, quasi vero nasca
tur uno momento civitates,& domus; sed hoc non confutaret artem, vSu potius artis difficilem redderet: nec dico , quod Potius tempus conceptus. quam partus esset inuestigandus, quia hoc puto falsium; magis enim animal pendet ab astris,quando incipit vivere in se, quam quando deciditur a patre semen, & nondum est in se ;nee quod aliquado parturitio producatur ad multas horas, unde hora natiuitatis no Poteit praecise haberi,quia sumunt pro hora natiuitatis illam , in qua infans incipierespirare, & non posset amplius uiuere in
utero matris , nec quod multi nascantur in eodem loco, ci eodem momento, di tamenon easdem assequantui dignitates, qui enim minus male loquuntur, dicunt futurum,ut unusquisque parem assequatur seris tunam iuxta suum statum. Ista, & alia omitto, di probo conclusionem ex triplici ca
Primo,quia iundamenta, quibus nititur tota haee fabriea infirmissima sunt,ut enim . . .. demus posse cognosci naturam planeta- ρ. rum ,& essicacia ipsorum, quod tamen est, falsum posse sie cognosci, ut praedicatur effectus per se secuturus ex tali stella, qu
cunque alio quomodolibet concurrente ,
possunt autem infinitis modis inter se diauersis alia sidera in Esto disposita turbare effectu illius astri; sed troe ommisso, quolandamento diuidunt signa Zodiaei, quaeve obiter dicam, nihil sunt cum sint partesCεli, quod non est, ut alias dixi. quod alia signa sint masculina, alia st minina λ quod
alia sint humana, alia bestialia λ ω tamen dignitates Planetarum ex istis derivantur, quod si ista non subsistunt,& illud corruet, quod in istis fundatur. Diuidunt deinde domos, & singulis pla- Hinetis proprias attribuunt; dieitur autem domus, puta Saturni, sisnum illud Lodia. ei, in quo Saturnus dominatur; minori adhue sundamento singulis Planetis quςdam Hotia
triangula ex tribus signis triagulariter oppositis adscribunt, sic determinant exalta tiones planetarum ,&detrimenta; similiter singulis planetis in singulis signisquenis
eam numerum graduum adscribunt, quos gradus fines vocant, di in istis , quae mer Entigae sunt, innititur tota iudieioru strues ;hine enim, si planeta sit Dominus, si sit in gaudio, & personam gerat, vel contra, se quitur hoc, vel illud futurum. cum igitur
illa sinta deo leuia, & tam exiguo dicta sundamento, & tamen sint eardines huius d seiplinae,euidens redditur eius fallibilitas. Secunda ratio conclusionis est , quiano possunt experimenta suffcientia haberi, ut cognoscatur natura eviusque Astri, occulusque signi, & gradus , ut possit determinari natura illius , Nessicacia , & secundum se,& in hoc, vel illo signo, di gradu: fatentur hoc etiam meliores Astrologi ex Ptol ipso, & probatur euidete t. primo, quia ad hoc, ut experientia possimus antra mare hoc esse caulam per se alicuius est e-ctus . oportet non semel, aut iterum ; sed saepissime obseruasse, quod existentς hoc sexistat illud aliud , & non existente hoc noexistat, & quaeunque variatione facta in quolibet alio, dummodo non fiat in hoc. non fieri variationem in effectu; sed istae obseruationes non possunt fieri, & probo . Cuen im non unica stella agat, sed posita configuratione aliarum sullarum, quae toto Coelo sparguntur, debet fieri obseruatio posita eadem configuratione,& dispositione ominum planetarum , sed & omnium stellarum, alioquin poterit dubitari, di rationabiliter : an iste e flectus proueniat ex
ista stella , an ex alia: ex illa , quae est in istaeceli plaga, an ex alia alibi posita; sed
istae obseruationes non possunt fieri, & si. miles configurationes adeo distant ab ininuicem, ut nec ide homo, nec diuer si colla.
53쪽
38 Aristotelis Stagiritae Meteorologicorum
tis studiis possint ista obtinere, & certe diuersa eleuatio poli, sicut sole exiitente
nunquam erit eadem habitudo fixarum i in Caenero,hic sunt maximi eatores, ad Cais duod si Sol tu signo Leonis tempore Ptol. put bonae spei est maximum frigus , ergoneiebat tales effectus; in illo signo Leonis, etiam luppiter in Cancro non idem lacleeerant tunc tales stellae fixae, quae modo non hie, de ibi; ergo obseruationes, quae fiunt sant; ergo illi effectus, qui tunc prodibant hic,non deseruient icit. Vides ergo debere ex Sole existete in Leone,non possimi de- unumquemque hominem suas sibi obseris seruire nobis, ut habeamus inductionem, uationes sacere sua aetate, nec ex alienis N amrmemus eosdem ellactus suturos So- posse proficere sapiens in diuersis terraela ibi existente, quia non sunt amplius ibi partibus; hoc autem est impossibile, nisi
illae stellae, quae erant tunc; ergo nouae fa- aci summum pro aliquibus rebus uniuers elenda sunt obseruationes,ut videamus ex lissimis; & sic vides corruere ista iudicia
Sole ne, an stellis prouenirene illi effectus; ex propriJs principijs, si bene ista conside& idem dicendum est de omnibus alijs si- rentur, quae dixi.
gnis, & planetis. Tertia ratio,cur non possit affirmari alia Cum ergo Obseruationes antiquorum is quid certo sutura,est, quia ille causae sunto, iactae sint existente tali planeta in tali signo ex se saltibiles, Sc probo unico exemplo: sie ρ quod sequutus sit iste effectus, de existente aliquis, qui aliquam nauigationem insti- i' alii, planeta in alio signo, & in tali quadra- tuat in aliqua magna naui, ponamus huictura, & configuratione secutus sit alter ese ex stellis certo praedici futurum in illa nais eti-α. fectus;& sic de singulis obteruationibus di- uigatione naufragium; sint alij multi, qui scurrendo: istae obseruationes non possunt vehantur eadem naui diuersis temporibus, nobis deseruire , quia existente Ioue ima de diuerso in loco nati, unde illis ex stellis Ariete, erant tunc in Ariete tale S stellae, praedicatur sutura prospera nauigatio. quae modo non sunt, sed recellerunt sero quaero quibusnam eontingae vera praedici per integrum signum; aat ergo debeat di- ex stellis illis ne quibus praedicitur proincere illas fixas nihil inquere , quod nee di- spera, an illis, quibus praedicitur naufra- eunt, nec dicere debent, aut debent fatori ga nauigatio λ virisque euentus non potest signum Arietis, di sie de alijs non else eluse respondere, & ne casus videatur impossidem naturae, atque erat tempore Ptolem. bilis, fatetur Gard. hoc sibi contigisse nati antiquorum; quia in illo, tunc erant ali- uiganti in Angliam ; sibi enim de batur quae stellae, quae modo non sunt in illo, & naufragium ex suis stellis , S tamen bona hoe est euidens; ergo quod faciebat Iuppi- est usus aliorum fortuna; hoc autem infini. .
ter cum illis stellis coniunctus, non potest eies contingere potest, & vix continget facere nunc fine illis, cum etiam illae agat: mihi casus, inquo mecum non concurrant ergo obseruationes factae tuae de Ioue in alii, quornm genesim ignoro; unde fit, veΑr e te no vaIent nunc , nec possunt infer- praeductio sit vald incerta, quainuis attraria idem effectas, & idem dicendum est de haberent certam vim. omnibus obseruationibus antiquorum νὴ Non omittam tamen Vnum , quod pos' si lauisserto euidens est, si astra sunt activa, non set aliquis dicere, Deum sellicet omni Lia μα- , posse nos inferre ex Obseruationibus alim prςeognoscere, & necessaria, di liberata; et rum,quam vim habeant astra: deberet er- posset ergo Deus illa quε etiam libere su- go unusquiique sibi obseruare, ad quod ta- tura sunt alie ui reuelare, ut Φpe facit Pr 'men vita est nimis breuis, & recursus ea- phetis, salua omni libertate ; posset etiam rundem consigurationum nimis remotus ἀ describere in earta, vel pingere claris, de . nune enim, Ioue existente in Ariete, alii disertis notis; posset etiam subobscuris, planetae existunt in alijs signis, ex qua a ut solum difficulter, secum magno peri- complexione causarum sequuntur eales culo errandi cognoscatur hoc facere et nees 'effectus; iterum existente Ioue in Ariete, dico, quod secerit, sed potuisset Deus se- ω in tali eleuatiooe supra Horizontea , cere; potuisset ergo Deus in Coelo, tanqua
alij plinetae non erunt in eisdem signis; er- in folio, astris, quasi caracteribus diuerisgo non erit eadem complexio causarum ἱ modo dispositis, velle , ut quae futura sunt, ergo no sequentur ijde effectus, certe non di libera, & necessaria ibi sint exarata. 8c potes asserere secuturos . Adde, quod Ioue si quis sciret legere illos caraeteres, pose existente in Ariete, non sequetur idem e D set ex illis , tanquam ex signis futura praefectus , nisi in eodem parallelos si enim sit cognoscere; sed hoc non dicunt Astrologi,
54쪽
Liber Primus. Cextus Sextus. 39
nolunt enim leuiter desipere; neque hoc tem uniuersalia, quae signa infinita suasa ego dico, esse de facto; ipsi dicunt astra . pientia Deus ita disponat, ut futura cer causare sutura: ego neque dico significare; to; sed obscurE praenotentur,alla esset ra.
sed, si essent signa a nobis vix pertinaci la- tio ; hoc tamen noa dico factum. bore eognoscibilia secundum aliqua salin
RE uertitur Aristoteles iasiis nonnullis
iundamentis ad suam tractationem,& proponit sibi argumentum acturum s scilicet de Via lactea, hoc est, de zona illa alba, quae C caelum in transuerso cingit, quam Zonam imaginationem laetis appellat, non quia imaginatione fingatur ; sed quia color ille , nobis
lae resere , unde imaginatur aliquiesse lac Iunonis; re
se imaginationem, quia vere non putauit esse in Coelo causam illius apparentiae; sed esse
an medio,& in aere,ve dicetur, Pr
ponit Cometas, &alia , quae sunt istis vicina, ec cognata, loco, sciIieet, vel natura , de quibus singulis copiosissime inserius . Ue autem istas expIicet apparentias,8e illarum naturam palam faeiat, alterum hie supponit . elementa scilicet transmutari adlauicem, ecfieri ignem ex aere, Ecaerem ex aqua , de ita elementa adinvis
Huius rei breuissimε tangit rationςM 4 1ι--ώ-
priori, quia unumquodque eorum in uno quoque existit in potentia, quod autem Gano. est in potentia ne eessarib potest re duei ad actu, alio quin non esset in potentia; de si natura est in potentia, eadem natura fiet actu. quod vero sit in potentia, probat, quia omnibus id e subiicitur, hoc est,omnia habet idem subiectum, & eandem materiam , in qua etiam, tanquam in ultimum subiecta resoluuntur; sed, quaecunque habet eadem materiam , poliunt ad in uico transmutari; materia enim est subiectum receptiuum omnium formarum, fit potest unam serma abiicere, alteram assumere vi, di actione agentium naturalium; hoc a tem est transinutari; ergo elementa omnia possune adinvicem transmutari.
TEXTUS UI. RE sumentes igitur eas, quae a
principio, positiones,& dictas prius determinationes , dicamus &de lactis imaginatione , & de cometis, & aliis quaecunque existunt his Cognata. Dicimus itaq. ignem, &aerem. & aquam, & terram fieri ex se inuicem, & unumquodq; horum in uno quoque existere potentia sicut& aliorum, quibus unum aliquid, &
idem subiicitur, in quod etiam resol
55쪽
Vtrum vere clementa transmutemur ad inuicem.
in potentia non est aliud, quam posse fieri;
sed omnia elei agnia sunt potentia alterum eIeinentu; ergo omnia elementa possunt
fieri omnia, do quodlibet fieri quodlibet. maior patet,minor probatur. Quia mat ria est potentia omnia; potest enim suscipere quamcunque formam . & cum illa is SVpponit hie Arist. tanquam certum, elementa posse ad inuicem transmutari, & cum possit fieri,de facto id continiarean' - gere non negabit, quod autem possit fieri probat dein nitrative politis suis princ pijs, dari scilicet in quolibet composito
materiam, S sormam , de formam quidem esse diuersam pro diuersitate corporum , materiam vero , esse eandem in omnibus elementaribus seu elementis; hoc autem hic supponit , quia tractauerat copiosius hanc quaestionem secundo de gen. 1 tex. 24. ad. 3i . conclusio igitur Arist. est, omnia elementa posse ad iniucem transmutari; quia autem elementorum aliqua dicuntur symbola , alia di sisymbola , ct symbola dicuntur quae communicant in una ex duabus qualitatibus quas habehi, ut aqua , &aer communicant in humiditare,que qualitas utrique eommunis est; aer, & ignis communicant in ea lore , utrunque enim horum calidum ponitur . Distyn bola vero dicuntur quae in nulla qualitate communi eant, ut terra,& aer, illa enim stigida est,&sieea, iste dieitur calidus,& humidus. affirmat Philosophus posse quidem ex quolibet elemento fieri quodlibet, tamen facilius symbola. quam dissymbola transmutari: ita Arist. illo tex. 14. 6 9 primam partem probat primo; quia inter illa, quae habent qualitates eontrarias aptas ad inuicem agere , di pati, potest elle actio. de omino agens, dum agit ,intendir sibi assimilare passum , nec quidquam natura intendit , quod non possit aliquan scias tequi; natura enim nihil molitur frustra, nec fertur in impossibile; ergo illud quod agit, S intendit alteium sibi assimilare naturae impetu, vita . aliquando hoc poterit obtinere . Et de sa-
, cum duo agunt ad inuicem illud quod .--as praeua et, assimilae sibi alterum; eum ergo δε - elementa omnia habeant contrarias qua litates aptas ad inuicem agere, quae de sacto ad inuicem agant, illud, quod prevalebit, alterum trasmutabit. haec est vis primae rationis, quae positis principi s Arist. vere vim habet demonstrationas
Secundo probat, quia quidquid est potentia tale, pozest fieri actu tale . Esse enim
ma fieri it ud: ergo quod habet materiam, quatenus habet materiam est potentia quodlibet: sed omnia elementa habent materiam, omnia enim constant ex materia di forma, quae materia est eiusdem rationis in omnibus elementis; ergo omnia
sunt potentia quodlibet, di possunt fieri
Secundam partem , videlicet probat Arist. quia facilius est uniam trasmutari, quam duo, sed in symbolis est unica tan eum qualitas diuersatrasmutandar in dis symbolo sunt duae; ergo facilius ista elementa ad inuicem transmutantur,quam il
Hae rationes in Doctrina Peripatetica videntur euidentes ineq. Peripateticus de tamen a illis dubitabit tamen posset aliquis ali ulla liis insistens vestigiis fortast edicere,quid- 'quid si de possibili Methaphisice loquendo, nunquam unum elementum in alterum trasmutari, quod enim ex terra nunquam fiat aqua, aut ex igne terra, nunquam sere ex experimeto conuincere poterimus; sed nec quod ex aqua fiat aer, aut ex aere ignis
unqua in demonii rabitur ι sicut enim aqua calefacta non dicitur transmutari substanistialiter, quia ipsa se sola, remoto externo alteranteire siluit se ad pristinum statum; ita etiam attenuata in vaporem se sola iterum conuertit se , Ed restituit ad statum aquae, neq. conii nee sex aqua fieri aerem, sed solum attenuari in vaporem, ex quo iterum fit aqua, nee quantundi bet intenis datur agens plus unquam effetet ex aquaquam vaporem, qui in pluviam, vel rorem iterum deci lat; neque ex aeie videtur fieri aqua ,sed partem vapori ian, quae aeri per mu*-ν mixta erat , ad statum aquae se restituere ; sed vam . neque , dum iGni agit in aerem ,imo sorotasse , dicet aliquis, nec in aliud corpus, aliud faeit, quam separat partes tenuio nes a crassioribus, quae iterum currente rota coniungantur, S ad id e reuertantur.
Posset ergo aliquis dicere saltem ista prima quatuor corpora ex quibus fise sub
Iunaria constituuntur, ita a Deo esse eodi- Smista ad bonum, di conseruationem uniuersi, eis
ut pos in t quidem austeri, de ad inuleem '
56쪽
alterari, neque transmutari, ut perpetuo illam seruent rationem, in qua codita sunt, ne tandem uno prevalente totam alterius destruat subitantiam . neque experientiae euincent unum elementum in alterum transmutari.
Et ad primam Arist. probationem resipondebunt fortasse i lii, non omnia agentia,S alterantia intendere sibi pastum assimi re; praesertim si sint agentia aequi uoca;dum enim Coelum agit in haec inferiora non in tendit illa ad L lestem naturam perduc re. certE ista non est intentio naturae, &primi agentis, ut omne agens assimilet sibi
passum.Ad secundam rationem,uel seppo nitur gratis materia Physsea communis. Sequae in Physica substantia sie eiusdem rationis,cum dicere possit aliquis rationem materiae esse rationem Metaphysicam per abstractionem ati omnibus separatam . Non tamen ideo recedendum puto 1 DOctrana Peripatetiear quamuis non possit ita evidenter ostendi, omnia elementa ad inuicem transmutari ; ut enim ignis transmutat ligna, Sstipulas, cur non potest etiam, di aerem, & aquam transmutare
PRoponit Arist. primo loco quaestio.
nem de aere, quaenam sit eius natura ,& quis locus illius, & quae sit eius magni.
r. , ludo; dicit autem vocatum aerem , quia εν. eum nondum constet de natura illius, explicat semper Cin
quasi dicat , hoc, quioquid sit, cuius
nunc naturam in qu rimus,quod C muniter vocatur
aer , quod ambit terram; quaero igitur eius naturam in hoc mundo elementari ; fit quin modo se habeat in ordine ad alia uo cata elemeta; quis sit euis locus. supponit autem primo ad indagadam mus magnitudine nobis eo stare de magnitudine ter rae, & conseque ternos scire posse. quam habitudine habeat nosser ille terrestris globus ad ambientes magnitudines I per ambientes autem magnitudines non intelligit aer x m, neque ignem, quia eorum quantitas noudum patet, stat inquiritur , ergo nec potest sciri quam proportionem habeat terra , ad hoc corpus; neque intelligit aquam, tum quia aqua non ambit terram, tum quia multo minus possumus scire quantitatem totius aquae; ergo neque quam proportio.
Τ V s VII. ΡRimo igitur dubitabit utique
quis circa vocatum aere, quam oporteat accipere ipsius naturam in Mundo ambiente terram,& quom O
do se habet ordine ad alia ducta ele
menta corporum. Moles enim terr , quanta sit ad ambientes magnitudines, non immanifestum; iam enim vi
sum est per astrologica Theoremata a nobis , quod multo eti m quibusdam alitis minor est; aquae autem naturam congregatam , & separa
Iam neque videmus, neque contin
git segregatam esse ab eo, quod cir
ca terram locatum est, corpore, ut a
mam sestis mari, re fluminibus, & siquid in proflando immanifestum no. bis est.
nem habeat cum terra; ergo cum
dicit per astrologi ea Theoremataeonstare quanta sit magnitudo teris rae ad magnitudines ambientcs,hocessiper respectu ad illas, neque inintelligit absolute Cεlum, ut videturὐ quia terra ad C lum uniuersum habet rationem Punis cti indivisibilis, eris eo nulla habet proportionem ad Ceulum, ex quinta dinfinitione quinti e lementoru: ubi di citur. Rahemem impers habere dicam tur magnitudines possint mutirpties Φa sese mutu vorare. Si ergo terra respectu Coesi est veluti punstrum,no poterit multiplicata unquam Ceesum suis
57쪽
Quamuis tamen hoc communiter di catur , de probetur ab auctoribus; nihilo minus re vera Terra non est punctum, sedeorpus satis magnum, et, si lapius repliceis tur, poterit adaequake, & Coelum, & vniuersum. quod si Archimedes in libello donumero arenae inuenit, quoties replicandus esset arenae puluisculus, ve aequaree molem uniuersi: faeilius inuenietur quoties replieanda sit Terra, ut aequet uniuer sum, de ita habebimus, quam rationem habeat Terra ad uniuersum; hoc tame is
Imo neque astronomicis rationibus co stat quanta sit uniuersi magnitudo; cuIn
enim scire non possimus distantiam stellais
. rum a Terra,quia non habemus nec parallaxim, nee aliam viam, qua possimus hoc certo inferre , nec altitudine ipsius Firmamenti, seu crassitiem illius , nec possumus se ire eius maenitudinem, S consequenter, nec proportionem,quam habet cum
Vico mercatus dicit ambientes magni tudines esse sedera. verum primo non posissimus omnium sederu magnitudines cer to stabilire; quamuis enim illorum,quorum
habemus dii antiam a terra, posSimus m. gnitudi 'em ex diametro visuali definire In partibus semidiametri Ierrs: tame illarum, quarum non habemus distantiam,nec magnitudinem pomum us determinare . Praeterea syaera proprie Terram ambire non dicunturieonstat quidem , ut bene I quit ut Philosophus,minorem esse Terram quibusdam altris , ut minorem esse Sole , quod patet ii enim contra corpus lumino sum ponatur corpus opacum. hoc corpus proiicit umbra T, de quidem, si corpus t minose ad si t minus opaco, umbra corporiSsemper crescit, quo magis ree editura cor pore umbroso: li luminosum, di opatu sint Corpora aequalia, remanet semper umbra
aequalis in quacunque distantia; si corpus
Iuminosum sit maius, umbra semper minuitur, se a videmus umbram Terrae,quam
prolueit ex solis illuminatione, semper minui, quo magis receditur ab ipsa Terra ad
oppositain Solis , ita ut umbra non perumniae niti ad Lunam, ergo Sol est malorTerra. aliquorum vero est maior, ut Lunae, de Mercuri .
Sensus ergo Arist. erit solum nos scire
Terram longe minimam,& in hoc Vmue
se minimum quid esse , neque intendit sibi esse comm Itum, quam proportionem ha-
beat.sed cum mensurauerint Astrologi terram, & mensurauerint etiam jdera intelligunt Terram esse minimum quid in hoc uniuerso:& consequitur nos seire magnitudinem Terrq ad ambientes magnitudines, sumendo per ambientes magnitudinem quicquid usquam notum est, incipiendo a Terra usque ad ultima ast ra, nos, inquam, seire, quamuis nobis magna videatur, per comparationem ad hoc uniuersum, esse
quia omnino exignum , di insensibile; hoc enim solum sussicit ad propositum , te hoc probat,quia in isto ambiente sunt dera longe maiora Terra,& tamen illa *dera, in hac magnitudine, parua omnino censentur; ergo Terra exiguissimum quiderit per comparationem ad tantam magnitudinem . non vero supponit notum eta praecise in numeris, quae sit proporcio inter
Multo minus proportionem sensibilem
habet Aqua ad uniuersum; Aquae enim n turam congregatam in unum locum, & se. paratam non fraciemus meque potest sepa. rari, Ut eonstituatur unus globus, & consideretur, quam proportionem habeat iste globus ad uniuersin; non quia Aqua velle effetu cauitatibus Terrae; nam si nullae eLSet in Terra cauitates naturalissime Aqua Ircum uestiret totam Terram , sed quia Aqua vult esse in loco proximiori centro Terrae, quam possit; i ummodo ibi sit Aer, dc corpus leuius se in speete; nec habet
centrum,aa quod teno at, o istinctu a centro Terrae. in possibile ergo est rotam Aquam unum globu confluc re naturaliter. nec alia habemus requam, nisi illam, quae Ostenditur
a Mari planitie inani sessa,& a fluminibus, de in viseeribus terrae. si aliqua latet ibi .no
bis ignota. Interim autem, cum tota ista Aqua, iue nobis nota, siue ignota, constia tuat unum globum cum Terr .i,6e t ktus iste
globuo sit quid uummum per con parδti nem ad uniuerium: multo magis Aquaerit quid minimum, si eum eodem conferatur ; dc hoc est quod praecipue inten dit Philoso phus .
58쪽
ΤErrestris globi magnitudo quanta sit,
accuratε ab astrologis est quaesitum;
hoe enim illis apprime fuit necessarium , quia terrae diametro, vel semidiametro utuntur quasi cognita decempeda, & men sera ad mensurandam distantia in , , magnitudinem omnium corporum Coelestiu, ac proinde non, unica ratione eius magni tudinem depraehendisse , illis fatis suit; sed plures inire vias tutius Putarunt.
Aliquas ponit Clauius in sita Sphaera,
uas etiam refert Blanc anus item in sitaphera,quibus addit illam Maurolici. Tota sere earum vis in eo consistit, ut cognoscamus quantum in partibus notis . Ut puta in milliaribus, con tineat unusTerrq gra dus in AEquatore,quod ut intelligatur, nonnulla supponenda sane. Postro ergo quod
9 via Astrologi in isto iam conuenerint,vi quem C.,emia cunque circulus maximus ΝΠ aerae , cuiuiam ri-ς. eumque sit magnitudinis Sphaera. in 36O. Partes aequales aiuidatur , quas partes gra dus vocant. Circulum maximum in Sphaera volant illum qui habet pro centro cem
trum Sphqrae illius, se si Sphsra per planum
rectum huiu, circuli diuidatur, diuiditutin duas partes aequales. Conuenere autem in isto numero 36 o. quia iste numerus m
ximε omnium in diuersas aequales partes potest diuidi. Hoc posit O .supponunt primo Terram esse in centro Sphaerae octauae, seu firmamenti,ita ut non fit ulla sensibilis differentia. Supponunt se cundo, quod, si duo fini cireuli concentrici,si ducantur duae lineae a duotius punctis circuli maioris ad centrum commune istae duae lineae, etiam circulum minorem secabunt, & proportionaliter ad primum, hoc est,si i IIae duae lineae in cireulo maiori comprehendunt illius maioris quartam, aut sextam partem, etiam cireuli minoris quaream, aut sextam eodem modo co re hendent Hoc posito. RSi ab extremitatibus unius gradus Coeli ducantur duae lineae ad eentrum Terrae; sisecuti in Cato illae duae lineae claudum tan
cisia tum spatium, ut in Circulo molino illius
Coeli sint. 36 o. ex illis partibus ita etiam in terra claudent eadem. 36o. partem cire uti Terrς, has autem lineat nutant se posise ducere nullo errore , he in enserando deinde spatium terrae inter has liaeas com- praehensum, & multiplicando per Iso. inserunt magnitudinem totius circuli maximi Terrae, quanta sit in partibus illius mensurae
Verum,quia hee ratio aliquibus fortasse calumnus expolita est, aliam excogitauit Maurolicus , quae non minores forasse pa- C titur dissicultates; vix enim ultimum hori Eontis punctum,visum in Terra ex edito loco,aut in Mari,quis videre potest,ut dete minet locum,& distantiam ab illo piacto viso i& possit metiri. primo enim refractiones punctum horia ontis eleuare possunt; quod si dicas totum ipsum horirontem et cuari, non solum punctum vivim; tered antulum deprauabunt, ει perturbabunt. Deinde alias patitur dissicultates:sed istud, hic non
ago ut ali Ormn rationes examinem. Vnam ego addo a me exeogitatam , certE ab alio non acceptam; haec sartasse tulistima omnium erit, sed tuum erit,amice lector, illam examinare, & censuram apponere
uppono,quod est, lineam visualem tra-seuntem per pinnulas dioptiae ad libellam exacte collocatae,esse lineam tangente circulum maximum, cuius centrum sit ce trum terrae, quidquid sit deeentro uniuer- 'si, di quocunque in loco sit tale centrum ν& certe tangit circulum terrae ista linea iapuncto, Vbi eadit perpendicu Ium libellae; nullus enim et , qui dissentiat grauia te dein re ad centrum terrae recta, siue tendant ad centrum univer si, siue non; fiergo descriptus intelligatur circulus, cuius centrum sit centrum terrae, linea vise alis per pinullas litie Ilae producta erit tangens hunc cir
Si ergo cireulos terrae maximuS, A, B, C, mensurandus, cuius centrum , D. eonstituat se quis in puncto, Λ , & per libellam exacte prosiciae lineam visitalam , Α, Ε, notetque 'diligentissimἡ punctu B in hastae,
E, B, erecta perpendiculari ter ad centrum
D.sit ergo exacte nota per mesuram in paselibus linea, E,A. quae sit unius milliaris, exe-pli causalia re eedens a puncto, A, relinquae tamen ibi erecta hallam, A. G,perpendicu lar iter in loco, in quo erat libella, quam lis bellam rursus eonstituet in puncto E, & per pinullas lineam visualem dirigat ad Arhaee linea non transibit per punctum, A, eum sit
59쪽
tangens circulum descriptum ex , D,interis uallo, D, E, quod interuallum est marias, quam, D, A, ct occurret puncto, G, liasiae erectae in , A, uescendenduin ergo est ex , E, per hastam. F , I, rc ic tendo ad hastam, A, G, doue e puncturi. visus sit tantum praecise supra , A, quantum recessimus descendendo a pum io, L. ita ut, E, B aequalis siit; ipsi
G, i. dico tunc punctuin, B, aequaliter
distare a puncto, U, atque puncto, A,& cO-
sequenter esse in codem circulo; cum enim tangentes A, E: B, F, supponantur aequales eci a illaru secate S, D, i : ,h ercitae qua Ies , si ergo aut crantur aequales, F, A: E, B; relinquentur, D, A: L ,B, aequale suam ergo cognita linea, A E, & A, F, seu B. E, iacile erit totum semidiametrum. terrae cognon 3 Wa scere; Sed facilius hoc idein demonstro. Cum Misse quis per libellam ex.A. inuenit punctum ,
it h, deruilas per t.., Citani ex , E, regre uitur, di in halia eiecta notat exactc punctum, acum lineae iliae per libellam Proiectae suit tangentes, constitvcnc angulos rectos, culi a per centruna, D, B D, A; ex cum sit ducta per libellam faciet angulum re
et um c u linea per 'eudiculari, quae ad cen trum vadit ἡ cum ergo angulus, G, E, D,sit rectus, de ex, E, cadat, E, A perpelidiculariter iupra balim, C, D: erunt, Vt, G, A, ad A. E, ita L, A, ad A, D, cu ereo in partibus eisdecognitae lint duae lineae, G, Λ, Δρ A, E, in iliadum etiam cognoscetur, A, D, semidiatne ter terrae , quod erat faciendum; quoties euian, G, A, lngreditur, A, E toties, ta A, lngreditur, A, D. S cum a A, E, lit unu in milis 1lare , habeb s quot milliaria contineat se uia diameter torrae.
Haec ratio videtur mihi facillima&MDtasse . naxnne omnium minori cum errore
e praxtin deduc nua neque vero quis putet in longitudine unius milliaris lineam , A, G, ι ore inlcnsibile;erat enim valde sensibilis; nisi enmi ςgO magnopere falsus su posito, quod tenuata meter terr sit 3 foco oo.& au uncias milliaria reuocentur: fiatque ut numerus, D, A, semidiametri terrae , A, E, unius milliaris, ita,A,E, ad A, G, Parebit continere uncias bene multas lineam, A, G, nimirum uncias i6. Qiua autem tota res in eo posita est, veex acie , ta praecise inueniatur per libellamin, A, possitam punctum, E, in linea recta ,
perpendiculari; quia hoc fieri debet per dioptram, in qua,si pinnullae sint angustiore S, visum non admittent quantumuis linc eum in tanta diliantia, ii libella sit aliis quantulia longa,ut oportet: si v cro pinnulae sint latiores, iam ii 'nam pinis punctu inlinea recta eum rimulis habebis; sed spatium
latis an plum,& basim coni vis alis, cuius latera transibunt per latera pinnularum de vortex erit in oculo, & in tanta distantia vix possibile erit medium,& centrum illius h.ilis determinale, quod tamen laciendum est omnino. ut statuamus praecisum Pun- D .
cium , L, ad quod terminatur linea libellae, quae est tangens ex , A, nec debet sumi punctum infimum deicctum per rimulas, ut faciunt communiter isti mechanici, qui per visum libet at vel potius decipiunt nescientes quid sit libella; iam enim non erit linea
tangens, nec faciet angulum rectum cum perpendiculari, ex qua producens, sed acu. tum pro ratione arcus basis visualis.
Vt huic occurrerem difficultati, cogitaui melius Gla, rem noctu exequi. parentur ergo interdiu omnia exactissime , ciconstituantur libellae perfecti issimae in A,&in, E, O dirigantur ad inuicem; ita ut iam
nil il aliud supersit, quam per pinnulas pu-etum, E, &, G, inuenire. tunc nocte iubo
scura respicienti cx,a, ad hastam, b, c, applicetur lucerna , S ex loco intimo haltae paulatim lucerna erigatur se eundum hastam , ct ubi primum aspiciens ex pinnulis in , a , incipit illam per rimulas detegere, ibi in hasta notetur punctum ν . pergat deinde eleuans luce illam, ex ubi iam rimula lucernam oculo amplius no aperi t, iter um notetur halia. N ilia erit basis coni vi ualis per rimulas deducti; si igitur hoe spatiun i bifaria diuida uir, ii oebi- mus praeci Sc Punctum, z, α hoc eodem ar. 3
60쪽
Etiti eio innensemus punctu,G, quod erat
propositum. Vnum superest notatu dignissimum, , quod notauit etiam Blancanus in sua siphera , sed alio rem deriuauit: multos obseris uasse Terrae magnitudinem,& diuersci arti ficio, & instrumentis mensurasse; & tamen omnes diuersam pio tulisse mensuram , nec ullus unquam cum alio consensit ἰ in hoe tamen mirabilis est conleo sus , quod omnes antiquiores illam maiorem secerunt,psteriores vero semper minorem, & miis norem. Res vera est; mihi tamen varias ingeri e hoe Chim ras, num erra decreicat; nam mirum sane est, cur pollesiores semper minorem esse d erram deprehederint, nee aliquis unquam maiorem. consecerit, sed perpetuo minorem. Hqc dicta sunt de magnitudine Terri a solute; quia aute Aristoteles loquitur praecipue de magnitudine Terrae comparatae; dicit enim notam esse magnitudine Terrae ad ambientes magnitudines per astrologica theoremata; ideo,ut dicebam ad textu,
dico,vere ex astrGlogicis obseruationibus
constare Terram exiguissimu quid esse r spectu uniuersi; nam & horologia solaria fiunt supponendo , quod simus in centro Terre, ac si distantia ista a certo nihil esset di obseruationes optime succediit. ex quo
constat istam distantiam non esse sensibile;
praeterea si quis in Terrae superficie constitutus circumspiciat Celum: ex astris, ocalijs obseruationibus videbit Cςli medietatem sibi apparere, ita ut ad sensum non percipiat discrimen inter partem C livi- iam, At non visam; ergo perinde est, ac si
oculu& esset in centro terrae, di semidiametrum terrae non haberet, & sensibile rationem ad magnitudinem uniuersi i hoc tamequod communi r dititur de stellis,&medietate Cςli apparenti supra hori Zonte, uo habere videtur, ut mihi efficace vim, quia refractiones possunt stellas, quae ex se esset insta horironte, & nobis inuisibiles,eleuare,& reddere visibiles; interim tamen satis constat de rei veritate . quod Terra exi guu quid sit in ordine ad uniuersum, pro eo quod intendit probare Aristoteles totunon esse aere plenii a terra usque ad ultimas, dera, nam si de nostro aere isto, sit se m O : si tota aere plena esset regio, eum aervnum ponatur ex qnatuor corporibus componentibus uniuersum, quae corpora adi uicem agunt, & patiuntur, & adinvicem transmutantur, non debet unum illoru tantis partibus alia excedere; unum enim de bet sensibilem rationem ad alterum haber .
Quod vero subdit de magnitudine Maris alibi sottassὶ commodius examinabitur , interim satis sint iam dicta.