장음표시 사용
61쪽
46 Aristotelis Staseritae Meteorologisorum
EX fide colligit Aristoteles hoe totum
spatium inter terram, S ultima astra, per quae astra non intelligit Lunam, ut m
a quidam interprerantur; sed stellas firm
menti; totum inquam, istud spatium non esse plenum corpore, quod sit unum
idest, unius speciei;& si dieantur else plura , quod sine specie diuersa, &vsque quo determi. nata sint locis , id- est, usque ad quem locu singula pertineant, supponit ex
dictis de Coelo, &ponit, dictum esse prius ibi de primo
elemento, hoc est, de ipsa substantia roma ιυ C Ii , quae ideo di-- ἡ citur primum ele ' naeninm.qu a Prs cipuum est, & nobilissimu inter e
corpora, ex quibus uniuerso hoc constat , unde nomen elementi sortiuntur, ut videas nomine elementi no intelligi,quae com ponunt mixta, sed
uersum . & ponit dictum esse , quale sit seeundum vir tutem, hoc est,quavim agedi habeat. dictum est aure in libris de cito,qua
qui est circa superiores lationes , hoc est, in regione syderea,in qua Sutastr , quq Circrimis feruntur, Ccseatur plenus illo corpore e lesti diuerso ab hoe elementari. Ec quia
hoc non probat,sed supponit,ne alicui veniat in metem dubitare haedere, dicit, si
non esse singularem in ista opinione; sed esse existimationem , di sententiam antiquam, ac proinde saepe discustam , di ex minatam, Ita ut corpuS illud, quo coelestis regio repleta est, acceperit appellatione AEtherist fieenim ab ipsis nominatur ; & hoe idem corpus viindetur esse illud , quod Anaxag. igne
quod elt ardere ;' ipse enim putauit superiora illa,& supremam region εillam plenam esse
ardenti materia s& propterea AEthera ab ardore nominauit; iste autem
ignis, qui ibi ponebatur, erat sanε diuersus ab isto
aere, que nos se timus , ergo non
erat etiam per istuphilosophum totuspatium a terra ad
vitima jdera plenum uno di eoaemeorpore eiusdem rationis, cum essest
& istud vocatum AEther. Hoc igitur re cte putauit esse potius substantiam quandam igneam
AEthera, non quidem deducto vocabulo ab ardore, sed is pis a
re; perpetuδ est enim illud corpus sempercurrens, & propterea dieitur quasi diuinum; quia euim ex illo continuo motu, &incita
Τ EXTUS VIII. MEdium itaque inter terram,
& vltima attra, utrum unualiquod putandum sit secundum na turam esse corpus, aut plura ; Et si plura, quot, & viq; quo determinata sunt locis. Nobis agitur dictum est prius de primo elemento, quale secundum virtutem est, & quare totus circa superiores lationes mundus illo corpore plenus est. Et hanc opinionem nou solum nos habemus; videtur autem Antiqua quaedam existimatio haec, & priorum hominum ; dictus enim aether antiquam accepit appellationem, quam Ana
xagoras quidem igni idem putasse
mihi videtur significare. superiora enim plena igne esse:&ille eam, quae ibi, potentiam, aethera vocare putauit, hoc quidem recte putans. corpus enim semper currens, simul, & diuinum aliquid secundum naturam visi sun r existimare, di determinane runt nominare aetheram illud tale , tanquam nulli eorum, quae sunt apud nos,existens idem; no enim dicemus
semel, neque bis, neq; raro easdem opiniones reuerti, factas in homnibus, sed infinities. Diqiligod by Corale
62쪽
in ei tatissima gyratione visum est quandam habere diuinitatem, cuius exemplum apud nos nullum extat,ideo aethera voca. uie; quacunque ergo fh quatur opinionem, S ex quocunque appellationem derivet ,
semper constat illum sensisse Coelum esse diuersae substantiae ab inferioribus. Subdit Aristoteles opiniones quasi in gyrum recurrere, ut nihil dictum, quod non prius dictum, hoc autem ipse in primis dicit, quia putauit mundum esse ab aeterno ; & ita putauit in gyrum infinities redite easdem opiniones, quod nostra aeta
te lactu videmus in opinione de motu terrae , quae tot saeculis sepulta iacuit, & exsi-hilata,nunc vero aliqui conantur illam reis uocare ab inseris, &, si Deo plaeet, inter astra collocare terram, ut Daemon, qui iulius centri incola est, fit sue derum habitator I iam vero, & aetermias mundi error est, ut redire opiniones infinities infinita est falsitas, cur tamen homines nouis libe-tius studeant opinionibus, ardor gloriae, α libido existimationis causa est, qua se non aliorum alecias, sed duces venditent.
I Neipie Aristoteles colatare opinionem
Anaxagorae, quatenus putasset Cςlum esse ex igne. proponam ego confutationem ipsam, & rationem allatam; virum deinde conuineat, nec ne & virum sit demonstratio, viderint alij ;hie solum explico, quid dicat Phil sophus, sic autem
Si omnia sydera esset ex puro igde, S totum spatium caeleste esset plenuigne, nec solum illud corpus cΞleste , in quo langsydera ; sed ipsam et etiam sy-dera , quae desertitur, sint ex is no ἰ
videmus esse factu, ergo neq; illud verum erit , ex quo hoc sequeretur . probat sequelam maioris; nam in ex timabilis est magnitudo syderum, di totius regionis caelestis prae magnitudine terrae rergo tam immensa moles ignea non posset non maximam habere activitatem, & tanto agente non posset non sequi essὸctus. Neque dicas materiam caelestem esse rarissimam , ac proinde parum e Rc cem ἱ quia si astra ex igne sunt: densa, &
TEXTUS IX. OVicunque autem ignem purum esse aiunt id , quod am-hit , & non solum quς seruntur cor
pora , quod aut intermedium terrae& astrorum, aerem, considerantes utique quae nunc ostenduntur per Mathematica lia Hicienter, forte utique desisterent ab hac puerili opinione. valde enim simplex est putare unumquodque eorum, quae feruntur esse paruum magnitudinibus, quia videtur aspicientibus hinc nobis se; . Dustu est igitur do prius in his, quae circa superiorem locum, speculatio
nibus; dicamus autem eandem ratio.
nem & nunc . Si enim & distantiae plens sunt igne, & corpora constant exi igne, pridem annahilatu utique esset unumquodque aliorum elementorum. eo si astra essent ex
igne maxime coinbureret; nec dieat aliquis sydera par ua sunt, Sol videtur cubitalis, astra digitalia .ergo par uam habent vim, υσο -
det enim puerilem Iuvi. esse hac opinione ἰchstat enim ex Mathematicis dem, strationibus lem& sydera esse longe maiora, quam appareant nobis in illa suspieientibus. Versi ne quia multi his doctissimi, & unis non damctissimi Patres, quo
eruditionem Aristoteli , non post-POno , dixerui Solem , & astra esse ignea, noniillis visa est talis hςcratio,
demonstraret; cur enim ignis , qui
ab Aristotele ipso ponitur in suprema regione non comburit aerem, que, ut es,
63쪽
48 Aristotelis Stagiritae Meteorologicorum
qui purant, multo seperat interuallo non. nili. quia aer no est corpus ab illo igne co- bullinile, ii ergo dicamus supretnas regio. ne, non elle corpus inflammabile, quantumuis sy dera eslent ignea, & etficacissima
ad erim virendum . tum propter magnitudinem, tu in propter densitate non coburrerent ἔ agens enim naturale requirit pasi
sum proportionatum alioquin nihil opera. . tur quantacunque sit illius vIS . Iam verba explieo. Micunq; ergo aiunt, illud, quod ambit Terram, vel potius a m bit sydera, quae teruntur in gyrum, & corpus , quod Terram ambiendo propagaturusque ad suprema sydera , plenum et se ae-
PRoponit hie Aristoteles tanquam certum Stellas esse longe maiores, quam appareant, ita ut risu exsibilandi sint tanquam pueri , qui putarent Stellas esse par. uas , ut apparet, di supponit per Mathematicas demonstrationes,&speculationes consi ire de magnitudine illarum; oe sane hactenus putauerunt Mathemati ei se sui ficien ter, Sc demonstrationibus; & instrumctorum supellectili esse mitructos , ut illa. rum magnitudinem possint definire; sed scis. - nouissime Galilaeus in suis dialogis de Si-
stemate Copernicano putauit omnes Antiquiores, di retro actos Auctores damnandos, de inItrumenta illorum reprobanda
& exiguo . quo ipse se ipsum instruit, funi
culo ad ignorantiae scopulos alligauit. Dicit ergo,antiquorum neminem seiuic se Stellas certa mensuratione definire , Sillarum magnitudinem determinare;& miratur valde Albatenium , Ptolomaeum, de nouissime Deonem, oc Paulum alta illata ignoratιone sepultos,& quasi antiquorum mancipia ingenium illis deuouisse malo impressa ab illis vestigia relegentes, S se QIum ab hac ignorantia exemptum, sibiq-vni veritatem affulsisse, sed honestius hanc
laudem ab alio expectasset. Sane no video, fiso M. st de taceam , quomodo Ticone
Us Antiquorum mancipium appellet,qui nul- ' li parcens labori nullis sumptabas in hoc
maxime desudauit, ut omneS.antiquorum
obseruationes nono subigeret calculo, &ae si nullam fidem antiquis haberet omnes re, si considerassent , quae sitfiicienter a Mathematicis Ostenduntur, sortε recestia sent ab hac puerili opinione; si enim isti
opinantur sydera esse illius magnitudinis, quam oculus iudicat, Mathematici ostendunt esse longe maiora , quam appareantῆ si enim cognouissene tantis partibus Te ram suparare, sortasse illam non essent secuti opinionem .
. Dicit ergo,se prius in speculationibus, circa seperiorem locum, hoc est, in libris
de Cςlo consutasse eorum sententiam , tamen hie etiam compendiose eandem re Petit ratione, quod nimirum tantus ignis
Planetara motus nouo subi jecit examini, omnes Stellarum fixarum longitudines ,&latitudines nouis definiuit mensuris;& Galilaeus persuadebit, qui nullas fecit,laltem
nullas euulgauit , astrologicas obseruationes,se solum magnitudinem Stellarum ex quisiuisse , ceteros omnes male conceptas
ab antiquis magnitudines tran psisio p
Duo supponit, seu intendit probare a stor male auctores reliquos intellexisse magnitudinem Stellarum nec sciuisse apparente diametrum cuiusque Stellae obseruare; deinde proponit ipse suam rationem,&modum , quo putat exactissime corrigi
aliorum errores. Utrumque examinandum est.
Primo ergo putat alios ignorasse veram D--Viam, qua Stellas mesurare possumus, quia vi b anon aduerterunt ad eapillitium, seu radia- ω β α--tionem lucis, quo circum sulgent astra, ne. que ab isto errore excusandi simi eo, quod tubum spieitum non habuerint, quem tu-bum vulgares per errorem Galilaeo ascribunt, & quasi auctori ascribunt e cunia, etiam aliis rationibus possit deprethendi i ta irracliatio, & reprehendi, seu auferri; fini mirum per paruum soramen aspiciatur sydus,vel exiguo corpusculo eclipsetur. Aequi fieri poteu,ut non aduerterit stellas ab Astrologis obseruari pertenuissimas di pirarum rimulas . Si ergo aspiciendo stellas per exiguum soramen capillitium abstinditur, illas detonsas , vel hoe ignoran- --.tes,videt hi Astrologi, dum per tenuissima dioptrarum foramina aspiciunt; non ergo obiiciat capillatas Iuce, quas detonsas per soramina obseruant. Deinde cum Diametrum visualem accipiunt, instrumentum adhibent, quo, interposita virgula,corpus
64쪽
hellς eclipsatur; ereo etiam ab illis abscinditur irradiatio. Omnino, qui nouit qua ratione Astrologi stellas metiatur, intelligit illos volentes nolentes irradiationem
amputare, sed vel 'se nesciuit, vel putauit B seribere nescientibus. Secundo putat deceptos esse Astrologos, qui putant diametrum visualem stelista primae magnitudinis esse duo, aut tria minuta prima: cum ipse ex sua exactiori obseruatione inuenerit esse quinq. secunda: in qua re, ut verum fatear,si nihil aliud esset ad dedum, de pronuntiaret Tyco se ex suis obseruationibus habere stellam primae magnitudinis esse min. 3. diceret autem Galileus se ex suis obseruationibus habere esse s. rogo,cui nam aliquis putabit maiorem fidem habendam. & cuius obseruationes accuratiores esse exillimabit sumus in fide humana , quam praestare debemus obseruatori. Tyco nihil aliud tota vita fecit, quam obseruauit lydera, maximos in hoc solo sumptus secit,maximam hominum praestantium industriam adhibuit :quid Galileus egerit, nescitur, at puto iam occupasse hominum fidem Ticonem, nec
Galili us creditur in obseruando tantum studium collocasse. integrum tame cuique relinquo, ut cui vult fidat, nec meum calculum alicui sustragari intendo. At Deo
no nouit irradiationem austerre,ac proinde putauit diametrum visualem maiorem.
Vnde habes non nouisse λ nec abstulisse λcum aspiceret Per tenuissima soramina, &eclipsaret virsuta, di omnino absque tubo possit cognolci irradiatio, & auferri te fatente
In primis autem illud suppono, diametrum quidem visualem fixarum posse delianiri in minutis, ae secundis;magnitudinem vero non posse determictari.cum enim non
possimus distantiam illarum a terra defini-re,neque magnitudo , quae distantiam supponit; erit nota. solum gitur quantitatem
anguli quem facit stella aliqua in terrae
centro , seu in terrae superficie, sin tanta
enim distantia nihil aestimatur haec differentia potest haberi ; hoc est, quantus sit
angulus cuius vertex sit in terra, I basis sit diameter stellae, quantitas aute huius anguli mensuratur,ut solet fieri,ex portione Circuli, quam eomprςhendit si centro facto in vertice anguli describatur circa lus per extrema stellae viis. Vult iste auctor hanc diametrum sic suis
mendam esse. Praecipit funiculum appendi
libe τὰ pendulum, tum paulatim accedendo, & reeedendo, inueniatur locus in quo nia terprxei se funiculus oculi et stellam , & nota to loeo, seu spatio inter funiculum,& concursum radiorum; sunt culus mensurabie quasi basis quantitatem anguli,qui fit a r dijs extremis stellae concurrentibus in culo , & ita habebimus diametrum vi tua Iem ἱ quia autem distantia haee non est Q. menda 1 seniculo ad superficiem extremam oculi, neque ad centrum oculi, sed C --μ, praecise ad concursum radiorum , qui per latera funiculi ad oculum feruntur, ut in. 'ueniatur locus iste concursus, qui locus
necessarius est, ut ex illo tanquam ex centro deseribatur areus ad mensurandam
magnitudinem anguli talem excogitauit viam: sumit fasciam cartaceam albam,alia vero nigram, ita ut, si alba est latitudinis bipalmaris, nigra sit palmaris: appendit albam parieti, & aliam nigram contra ipsam pendere facit ita, ut distet nigra ab alba per decem palmos: tum retrahit se proeuia nigra per decem alios palmox e regione
albet , ubi scilicet ipsia eclipsaree albam, de quia alba est duplo maior nigra, & distantia etiam est duplo maior,ideo in illo puncto praecise deberet nigra albam occultare: si ergo non ocultet , sed necesse adhuc sit variare dist.intiam, signum est oculum excipere radios progredientes ex alba qui concurrunt in superficie oculi per extrema nigrae, in qua superficie oculi, si poneretur punctum concursus,occultaretur zota alba, dum ergo notatur quantum acce
dit vel recedit oeulus , ut constituatur loeus visionis in puncto concursus radiornm qui ab extremi ratibus albe transeunt per extremitates nigra,habebitur differentia loei concursus a superficie extrema oeuli, quet si transferatur ad stellae obseruationem ,habebitur exacta cognitio diame tri visualis stellae,in illo enim triangulo qui fit a filo tanquam a basi,& a lateribus co- eurrulibus ad Ioeum visus,quq latera possunt ex acia circino mensurari,cognoscentur illa tria latera, quam ratione habeant ad inuicem, & per tabulas, inquit ipse, sinuum, di anguli cognoscentur, di notus erit angulus quaesitus, ct hae, quam purae exactissimam, mensurandi ratione corrigit ipse obseruationes Ticonis, & aliorum Astrologorum rudi Minerua saetas, qu
rum miseratus alta ignorantiam,stoliditatem deplorae, qui in illis obseruationibus antiquis conquieuerint , & hanc
65쪽
Ar sttotelis Stagiritae Meteorologicorum
suam perlaetissimam non perspexerint.
In hoc toto negotio multi mihi occurrunt dissicultares,a quibus me non potium expedire,ut Galileu sequar, ta vehementer
dubito num ipse hanc suam rationem litexpertus. Primo enim suppono funiculum non debere esse valde subtile , sed ad summum debere habere maiorem crassitiem quam siti diameter pupillae , de sere magnitudinis grani triticei, S probo, nam nihil mihi rara aliquam eclipiat per sui interpositione inter oculum, te obiectu,si obiectu sit procul ab oculo, nisi res interposita silemator, aut revisa, aut pupilla oculi videntis.res haec est manifesta experientia,&vel ex hoe eoni at, quia si res interposita sit minor re visa, de etiam minor pupilla, si superponat ar ipsi pupillat, non illamistam
teget, quia supponitur minor et ergo nolia
impediet rei visionem , quia non claudit , quasi senestram quo pro abeat infressum radiorum, et si vel vaam partem fenestrae patentem relinquat per illam tota ima. go rei visae ingreditur ι ergo neque in spatiis intermedi s inter oculum , di rem viri iam quidquam obieeii teget, cum semper
obiectum interpositu, trunus obicctu aliud tegat quo magis remouetur ab oculo, nisi obiectu m tangat, quod luc non contingit;
sed hoe nimis per se patet, & post i etiam
demostratione geometrica ex Perspectiva demonstrari, sed appede tibi filum sericum
ante oculum , dc ante Imaginem appensam in pariete videbis quidem filiim,seo m.
terim filum nihil penitus occultabit ex imagine , si ab imagine multum distet certe in nulla d stantia totam Imaginem occultabit et cum ergo funiculus iit minor stella, ut illam oculo subducat , debet esse maior pupilla, quae in nocte dilatatur ad magnitudinem grani trιticet, dum ergo vuyt ad hanc mensuratione replicat i sunt-culos iuxta politos, ut haheatur mensurabilis magnitua , unius ind:cat se velle filii esse tenu i simum; experinicio autu quisque
cognoicere potest ad quamcunque diliantiam filum tenuissimum nullum obiectum occultare, di si aliquid occultare deberet id contingeret cum filum pupillae adlisret, tunc eat in angulus qui fit per radios ab oeulo per latera fili deductos, cuius angu .li fili erassities basis est, maior erit, quo filii proximius est oculo, at oculo si superpo . natur , quia tOzam pupit Iam non claudit,
obiectum no occultat, ingreditur enim tota
Dum vero sium multiplicandum putati
nouo errori viam aperit, dum enim Giculi iuxta ponuntur postunt facillime nunc ni is , nunc minus comprimi, nec tamen sentietur varietas. Quis adeo erit oculatus, licet esset lynceus, ut possit notare senu ac magis, nuoc minus comprimere fila serica, ut vult ipse,supra mensam iuxta posita , deince cur funiculum appendit,non situ serre u aut ς neum cuius cra sities pozelfi longe exactius mensuram , de replicari, filamenta enim multa istaeulum obsi lent. dum ergo dicit per funieulum, non per fila ferreum corrigere errores Ticonis in hoc dico illum magis decipi,iOge enim maior patere viam errori dico in hoc modo, qua in illo Ticonis,& aliorum,& hoc puto cO. stare omnibus qui norunt modum i I rum mensurandi, imo confirmat mihi illum noesse expertum hune modum sutim, denique non ostendet funiculos omnes replicatos
esse prorsus eiusdem crassitiei, cum 1n fidibus in quibus toto conatu in eo laboraturve sint aequalis crassitiei, tamen tam is in hoc peccetur , quod patet quia sono norespondent diuisionibus monocordi, &vulgo dici solent salsae, quod oritur per se ex eo quod non sint aequales crassitie ; hoc autem totum viraretur adhibito filo ser-
Secundo dissieultatem laete mihi saltem, qui res adeo profundas non pervado, locum concursus inuenire , nam putauit. Galileus induci solum varietatem 4 ma
gnitudine pupillae oculi, & ab eo quod
intra oculum fiat concursus, sed primo multae fiunt refractiones in Cornea, in Aqueo, in Christallino,& in vitreo, quar etiam si praecise se iretur locus concursu radiorum in oeuIo , non posset ab illo puncto ducendo ad extrema fili lineas haberi exquisitissime angulus visualis , quia multae restactiones lineas detorquent, & angulum variant, & cum visio in retina fiat, non fit in puncto; sed in parte quanta, cum se ratur radii ad retinam post decussationem fortasse , ut oculatiores obseruare se putant , & post varias istas refractiones, decussationes , de variationes , augetque
dissicultatem, quod refractiones istae, quae fiunt in oculo sunt aliquando maiores, aliquando minores pro diuersitate oculo. rum; nunc enim oculus humidior est, nunc magis siccus, nunc christallinus tumidi
nunc magis pressias, quae cum varient re-
stactiones,variant etiam locum cocursus ;
66쪽
sed haec minora sunt, neque ego hic vim facio, quae tamen sunt crassa in re subtili.
Deinde si magnitudo pupillae ipsa est,
quae concursum radiorum variat, quam
illo artificio Eonarum velit inuenire, pupilla est omnino inconstans,& nune maior est, nunc minor, quod inter caeteros obseruauit ille ipse Auctor , quem exagitat Galil Eus; dum ergo nocte obseura ad stelis iam aspicit oculus, pupilla erit maxim Edilatata; dum aut ε per diem ad Eonas c5- uertitur in luce, iste ergo lora minor erit, di eo semper minor, si sint zonae in sole, oclumine,& si anterior sit alba thoc ego do iscueram vigi ut i ab hine annis. ω alia multi hoc evulgarunt, quod si vulgus hominum hoc no obseruauit apud Philosophos eruinditos est decantatum ; dum igitur inuenit magnitudinem pupillae oculi aspicientis,
Zonas tuto trans ferre non poterit ad magnitudinem, qua stellam a pieit, quae adsensum est longe diuersa; praeter qua quod neque illo artificio Eonarum puto magni rudinem pupillae tuto haberi. Vnum Iaddo, quod haud scio, an a Scheinerooeulatissimo in suo oculo obseruatum suerit, & est sanὸ mirtam. Sume lamellam qneam.& in illa fac paruum for
men acu, eum oppone oculo seramen in
distantia, verbi gratia, statamae,& per istamen aspiee obiectum aliquod ultra lamellam positum , pura picturam, immoto oeulo, lamella, & pictura: dupliciter potes per foramen picturam aspicere, vel intendendo aetem oculi in foramen, ita ut inte-das videre foramen. & quia foramen estres aperta, & vltra soramen est pictura, qua si peraccidenu vides etiam pictura, vel directo intendis aciem in picturam, &tunc quasi peraecidens vides seramen , di aduertas hic nullam fieri variationem,neque in medio, neque in obiecto, neque in distantia, sed tum in intentione videndi , quod nunc intendis foramen viderei , de per soramen vides etiam picturam nunc intendis videre piisturam , & vides etiam
roramen ex ista variatione intentionis pictura nunc videtur maior, duc minor, quia prout intentio videndisertur ad obieetiim remotius, aut prciximius dilatatur, aut restringitur pupilla, & haee diuersitas magnitudini picturae visa est vald E sensibilis. Vi. deas ergo lector quantum istis obseruationibus. & nouis mensuris sit fidendum ,& angulo ex magnat udine pupillae producto s aliam enim magni rudinem habebit
pupilla. dum remotissimam stellam a picio; aliam dum proximam zonam etiam data paritate lucis.
Tertio , dissicultatem Deio, quia in ipsa re dissicile erie nocte obscura, dum stella obseruatur funiculum ipsum subtilissimum
videre, ut cognoscas quando nam fit E regione stellae, quando totam, vel Parte seius tegat, nisi lumen asserendo, quo statim pupillae magnitudo variatur, & concursus
Quarto, dissicultatem lacio, quod dieat
cognita proportione laterum ill 1us trianis guli, in quo iuniculus est basis, se ex tabulis sinuum eruere quantitatem arcus, quam subtendit angulus ille; libenter enim scire vellem, quas tabulas ille innuati, nam in magno canone Trigonometriae Magini non habentur nisi minuta, nee unquam locupletiores tabulas inueni, quomodo
ergo inueniet per tabulas, nisi ipse sibi tabulas is et Cum igitur iste modus tot scateat dii
ficulta tibus, tot abudet errorum scopulis, eur non videatur melior modus ille, quo
hactenus Astrologi usi sunt per dioptram
Hipparchi, quam ponit etiam Blaneanus in sua Sphaera ex proelo, Diodoeo con
struitur autem regula oblonga, & in vito extremo erigitu r pinnula cum exiguissimosoramine , vum inseritur in hae regula alia pinnula satis graciliς , di ita aptatur,ut per medium longitudinis regulae erectae perpu-dicu aditer pcissit duci .& reduci remotae
do subinde 1 ramine alterius erectε. Hoc instrumentit ira dirigitur ad stellam , cuius magnitudo indagatur, & applicato ocillo ad seramen paulatim remouetur mobi is primula donee aspicienti per sorame praecisὸ eclipsetur totastella ; hie etiam prorsus eodem modo habes triangulum illud, cuius vertex est in foramine , vel ad fora- me ubi decussantur radi ,& basis est pinnula mobilis, & vidantur omnia illa incom da, qua filo obieci m usi non filamenta su-niculi vitium ficiunt, no replicationes su-niculorum, non dilatatio pupillae, & variatio loci concursus, quia concurrunt ad ramen, non reseactiones in oculo , quae fiunt ultra decussationem,& si capillitium a filo aufertur, cur etiam non auferatur stpinnula, quae locum fili possidet pNescio quid huie opponat Galilaeus, cueum per istum modsi, quo usi sunt Ast trologi , dicat illos in maximos errores in . disie,& i euorasse intolerabili errore mapa E a tu di.
67쪽
tudinem apparentem stellarum , lectorem iudicem constituo,Vter melior sit alias etla habeo dissit ultates: sed fortasse subtiliores sunt;ve tu mihi istς satis videntur patentes. Vnum postremu addam , quod iacit ad diametrum etiam visualem stellarum; dicit enim posito motu Terrae , quamuis nos
nunc accedamus, nunc recedamas a stellis ipsis per spatium diametri magni orbis ; uarietatem istam distantiae non variare magnitudinem apparentem fixatu, quamuis tantum variet magnitndinem Saturni, ut nunc longε minor, nunc maior appareat, pro ut accedit, vel reeedit a terra, quamuis excentricitas illius minor sortasse sit magno isto orbe; cur ergosyderano varient apparetem magnituri: ne tanta variata distantia, rationem reddit, quia alia, inquit, est habenda ratio de corpori-hus luminosis , alia de alus corporibus ἐεorpora enim Itiminosa huius sunt naturae, ut non crestant sensibi uer per accessu ad nos , nec minuantur per recessu,& probat quia si si lucerna aliqua in distatia dueentorum cubitorum nemo ex visu illius, Sapparenti magnitud ne discernere poterit utrum moueatur, Sc aceeoar, aut receda squod dieit se experimento didicisse. In hac re multa mihi dubium faeiunt, primum est instantia in alijs stellis, seu planetis e sunt enim & aIiae stellae corpora luminos, S tamen mutant apparentem magnitudinem pro varietate distantiae. cur Mars, Iuppiter, Saturnus, adeo sensibiliter, cum tamen sint corpora luminosa, mutant magnitudinem pro varietate distantiae ec non mutabunt stellae fixae Deinde dum crescunt res peraecessum, non variatur statim apparens magnitudo, vepossis sensus iudicare, an accedat, vel r cedati exiguum enim est incrementum ,
neque hoc est proprium luminosorum, sed omnium visibilium; & Ape vidi ego, & alij
mecum obseruarunt me oculatiores,naues
in Mari, nec tame ex aspectu,neque ex magnitudine variata cognoscere poteramus utrum accederent uan recederent nisi post longum tempus; cum tame velociter mouerentur. Tertio, hoc di crimen magnitudinis apparentis ex diuersa distanti, nudo sensu no possumus determinare, quo nonnisi magnas differetias sentimus; sed instrumento aliquo praecise angulum visualem metimur, nec mirum est sensum visus magnitudine nonnihil caectit ire , cum ma
gnitudo sit sensibile coae mune, in quo Ob-
iecta sensus lacile salIunt. Cum autem eadem basis est vieinior, non potest angulus non esse maior; unde accurata mentu- ratione, diuersitas debet deprhendi. Quarto aliud esset loqui ce lueerna in Terra constituta, almd de Stella in C qIo fixa. Et pro ratione diuersitatis,suppono circa Terram esse sphaeram vaporosam; ultra vero hanc siphaeram aerem, aethera, ct Cῆ-lum esse purissimae lilbstantiae: hoc posito, quo magis in Terra recedit a nobis ali. quod lumen cum debeat . ut ad nostrum perueniat oculum serri per maiorem qualitatem aeris vaporosi , de consequenter maiores refractiones, maius videbitur, &hoc magis est proprium lucis, euius rest etiones magis apparet,& hine est,quod re mota lucerna ab oculo non minuitur; ita sensibiliter iam enim transit per maiores vapores magis oblique; quanto enim minor apparere deberet tanto refractiones augent; at vero Stellae in tanta eleuatione semper transeunt per tantam sphaeram vaporosa lic Oblique , neque per minorem transeunt, eum prope sinit; & quia haec re fractio diuersa non est, manet illa variatio apparentiae , quae oritui ex diuersa distantia . Quod autem transitus per maiorem portionem sphaerae vaporosae notabiliter augeat obiectum, patet in ipsis Stellis, quae propE horizontem tanto maiores videntur,non alia de causa,nisi quia transeut per maIOre , S inagis obliqua parte sphaerae vaporosae, ut alibi copiosius dicetur .
QVAES TIO II. Vtrum Aqua constituat unum globum cum terra, s habeuidem centrom omnes Aqua fagnantes. Et virum omnIAM aria Iuprema superficie
Terrae. Non exactE hic Aristoteles exam,
uat, aut supponit examinatam magnitudinem Aquae; neque ego illam hic exispendo, neque ad proiuncia Maris dimetienda descendo ; unum hic propono stabiliendum , quod tanquam certum statuerexidetur Philosophus, Aquarii stilicet corpus
68쪽
pus non constituere distinctum globum a
Terra ; sed Terram, & Aquam in unum coalescere globum. No est sere vllus, qui dubitet inter vocuta elementa locum Aquae debitum esse supra Terram, ita ut in hoc Mundo elemexari im fimum medium enim locum, seu
centrum horum elemctorum vocamus infimum, S rem clescendere dicimus, dum accedit ad istud medium, ascendere, dum recedit infimum, inquam, locum naturqimperio Terram oceu pare, ut dictum est. quae eosequenter se in sphqram componit, vi quatum fieri possit omnes partes aequa- Iiter distent a centro, ad quod aequaliter tendunt. & hoc exequitur media grauitate; hanc enim qualitatem, quam nos gramuitate appellamus Natura hisce corpori- . bus dedit,ut per hanc se disponant ad con- stituendum unum globum elementaren adcuria pars aliam urgeat,quo unitatem, di firmitatem inter se conseruent; quae igitur plus grauitatis habebant, se magis ad medium urgebunt, quae proximum obtinebunt grauitatis gradum , ists succedenticum ergo Terra grauissima sit,medium obtinebit. Aqua, uae illi succedit grauitate,Terrae etia in circnm fundetur;& ita primo a Deo condita suisse putantur, dum spiritus Domini serebatur super aquas. Dii ficultas ergo oritur quid factum sit, dum dieit Deus, Congregentur Aquae tria Iocum unum, & appareat arida. Aliqui enim putant, quos reserunt Commbriecca. Clli cap. 14. quaest.8. aat. I. di sunt Auis ctores sine graues, & cordati, &ἰ multos Patres refert Martinen gus in Glossa magna , isti putant Terram eleuatam esse ad Nnam partem, S ad aliam eleuatas csso Αquas; nolunt ergo esse unum centrum magnitudinis Aquae, & Terrae, ita ut existrema superficies utriusque nec Physicε concentrica sit; sed volunt Aquarum, &Matis superficiem longe eleuatiorem esse, di longe maiorem describere circulum , quam describat Terrae globus. Quod si quaeras, quomodo Aqua manet ibi protuberans, & eleuata, & non reuertitur diffluens ad operiendam Terram; hicia auctores ad diuersa recurrerunt. Aliqui enim confugiunt ad perpetuu diuinae prouidentur miraculum, ut Terra ab animantibus inhabitari possit: aliqui ad Occultas
caulas, quas vocabat ille asilum ignorantiae alii alia commemorant.
Communi ergo iam sero lactario Do.ctores autumant Deum Terram ab initio Omnino persectE sphaericam creaste , cui Aqua super effundebatur ἰ cu vero Aquas iussit congregari in Iocum hunc, id ea demum ratione facti: m autumant,quod Terram efficaci imperio eruerit, & m montes congregarit, ac proinde putant Terram
illam , quae in montes allitigit, illam ipsam Trera ruelle, quae ad Maris profunditatem effodie- dam eruta est ; in illis autem excavatis fossis deeurrisse Aquas,unde in illis natura Iiter continetur, terramque rotudare,n Oaperturbaret sed ex Terrae, & Aquarum superficie unum globum Physice rotundu, concentricum componi, quam sentetiam confirmat ex eo Blancanus, quod communiter Maris profunditas commensuretur cum motium altitudine, ve ipse putat. Reuera haec videtur commodissima sententia, quid tamen ego hac in re sentiam libete aperiam. Dicendum igitur primo, idem punctum videri omnino centrum grauitatis Terrae,& Aquae, di omnino omnium grauiumia.
Probatur primo ratione a priori Huic gloho elementari debebatur aliqua qualitas, qua continerentur partes unitae, & conuenienter disposiis semper eodem modo, ita ut non dissiueret, nec luxarenur . & quo niam partes hoc totum componen Pes natura sua separabiIes erat, & alterabiles debuit dari qualitas, qua, si contingeret remoueri a proprio loco,redirent,dc conquerent certis naturae legibus, nec satis erat illa corporum adhaerescentia , qua natura sobsistit vacuo : haec enim corpora non or- ordina adinat , sed quodcunque cum quocunquo coniungit, cum ergo ex natura sua possint haec corpora elementaria deordinari, de . buerunt habere qualitatem, qua omnia tenderent ad unum ordinatE, & proprijs in locis starentur: haec aute qualitas necessario talis est, ut per hanc in globu copona tur, alioquin non omnia, nec omnes partes aequali tetr adinvicem essent disposita, Se hanc qualitatem appellamus grauitarem , ct hae necessirio in sphaeram , seu globum
eoncentricum rotundantur elementa.
Verum autem in alijs globis integrantibus uniuersum, ut in Luna, Sole, Ioue , Itie. st similis qualitas, qua proportionali iubis ter eontineantur illi globi; ita ut si separe si M.tur pars Lunae a Luna, confluat ad Luna. ut si separetur paas terrae a terra consule ad terram, S idem dicendu de alijs astris: Respondeo, si in natura daretur vis, quae
69쪽
Arinoesis Stagiro Aliteorologicorum
aquam quantumuis alta sit , non premer
posset partem Lung 1 Luna separare. Esto
haec natura, & vis non sit in rebus elementaribus . Si, inqua, in tota natura eslet taliSViSdeordinatiua partium Lunae, dico et ad audam esse vim quandam impia Luna, in natura i psius , qua iterum parteS rcordinentur ad totii, ut conseruetur uniuersum
hoc totum , & idem dic de alis S globis. Probatur secundo,a posteriori euid c ter. Linea horizotalis, quae per libellam exquIritur, eadem prorsus inuenitur, siue qua ratur aqua, siue argento vivo. siue plumbo, siue ferro, siue terra , ergo idem est punctu ad quod collinaant omnia grauia huius ho- sequentiae euidentia MaιLematicis rati nibus eli demonstrabi is, S. confirmatur,
quia si quis ex filo suspiidat quodlibet gra
ue, siue fieaqueum, siue terreum, scin pcrfilum quaqua versum eandem Omninia .I neam designabit; ergo grauia ad idem punctum collimant.
Dicendum si cundo aquas sagnantes in '' extetna superficie sphaericas esse, di cent u .. illius sphaerae esse centrum grauitatis, ad quod conimant omnia grauia,S esse etiam
centrum terrae. Po ut hanc propofitionem Archimedes , ut illam demonstret in libesto de insidentibus aque Theorem-secundo, propolit. secunda; sed supponit in demonstratione partes aquae se mulcem premere,& magis premere , si plures sint ex va a parte, quam ex alia, quod umuerialiter v ideo apud aliquos dissicultatem habere, qui putant partes humidi homogenei non se in . uicem premere , nec in hu.nido, cuiuscunque altitud nis sit, esse ullam compressione in partium superiorum lupra inferiores. alaciquin videretur sequi partes inferiores densiores esse, in aqua prae lettim altissima, quia vehementer Premerentur.' Videtur autem hoc, quod te parteS non premaut, constare experIentia; nam si su. mat aliquis rem aequalis ponderis cum aquai ut simi, ex nonnullorum placito, crines Equorum, oc illos in profundum aquae demergat pulla ratione premi videbit ab aqua,quantumuis altissima, supereminete; praeterea videmus in profundo maris esse
fundum fluminis, aut lacus, ita mul dolor talse alijs certius videbitur unam 8M ς . aquae alia non premere I imo forta in nec iiudicabit posse nos ita philosophari , ac ii se premerent, sicuti iaciunt Perspectium-- lumine, qui quamuis non adsint r)du, oc liqneae, quae ab ipsis nominantur; tamen r vela res ita se habet, ac si adessent illae P nex, ct propterea possunt sic instrui dem strationes. In hac vero materia, neque ad sunt partes , quarum Vna supra ab λm νδ - . uitet, nec si adessent realiter distinctaedi aer
non interciperetur, una supra aliaingrauitaret , cum res non videatur grauitare , ita ut ullus ex grauitatione sequatur effectus , nisi quatenus habet corpus inuas leuius se in specie.
Hac igitur probatione omissa, quam Archimedi intactam relinquo, hocque solum dictu volui , ut dubitationis mea: CZulam darem:pi Obo meam conclusionem, &ad probatione illud solum propono,quod ν& communiter dicitur,ta admittitur,aqua ad inseriora descendere,oc locum illum iu- seriorem esse, qui proximior est centro ter rati aqua igitnr tano iv mouetur . si illi non opponatur corpus solidum , donec descen uamst. dat a d illum locum, in quo maxime prOXI- virium. ma lit centro terris, & proximior qui a aliud corpus leuius se in specie; ergo nunquam quiescet, donec externa eius super fiete, sit facta sphaetica, cuius sphaer cicatis centrum sit ceutrum terrae: bc Probo.
praeterea videmus in proluncio mam Uue o Sit enim centrum terrae punctum . Arsit sedissime tenuissimas herbas, quS,Vςl leuise aqua. quae supponitur stare immobiliter. sime compresse , sternerentur, ex tamen vim ita ut non fluat, neque ad hane, neque addemus illas aequaliter assurgere, siue immi- illam partem, si non est sphaerica extremata. c. - Α-ωm Atilis ' eius superficies, ut dictum est, vel planata,
ut, B, C, tangens sphaericam superficiem in D: vel sphaerica . sed sphaerii itate , E, F a vel minori,S,H. si dicatur plana, aqua,quae est in B, remotior est a centro, quam illa,
neat palmaris aqua, siue decempedalis et praeterea urinatores experiuntur se non magis urgeri aquarum sibi imminentinas mole, siue aquae magna copia immineat,
70쪽
quae est in D , eum linea A,B, sit maior qua A, Det ergo fluet ad D. per illum enim motum descendit, hoc est, fit proximior
centroi dc nullum habet impedimentum, isimiliter aqua, quae est in E , consuet ad D. Sc eodem modo aqua, quae est in I. fluce ad G, vel H . sie enim fiet vicinior centro, di nullum supponitur impedimentum, ergo non stabir , ut Iupponebat: r, sed suet; ergo sistat, est ita sphaerica, ut habeat cino trum in A, inia tunc solum non potest moueri neque ad hane, neque ad illam partu,
nec partes possunt fluere, nisi recedendo a
centro, quod cit, ascendere. Aquis do. Quod autem aqua quantum fieri potesthinora descendat, vi faciunt omnia grama, si non Πρες tr. impediatur, quamus S per se videatur manifestum, tamen probatur ex libellis, quibus aquς linea heri eo talis designatur. Sume eiushiodi libellam, & imple aqua, si veIA , vel B, tantillum ad unam partem inclinaueris,ur non sint illa duo extrema prorsus in eadem l mea tangente terram In pucto medio C, & horizontali, aqua statim per tubule accurrit ad illam partem, quae est magis inclinata; εἰ confirmatur, qui , tantundem accurrit aqua ad partem inclinatam, atque accurret Mercurius, si Mercurio esset plenum instrumentum: ergo eodem modo dequit aqua , atque defluant alia corpora grauia.Secundo,in speculo planissimo eodem modo ad qua ncunque inclinationem decurrit aqua ad partem inclinatam , nisi quatenus speculi siccitas obsistat, atque decurrit Mercurius , vel globulus plumbeus, & eodem modo . Perpendiculum ex facie, atque ex plumbo
p dente dirigitur. Terso, si quis costituat,is, is me se in littore mar s, vel in loco cleuato, ubi si maris quieseentis habeat prospectum, &resulam quamlibet rectam horizontaliter
col olet, tum oculum post regulam applicer, & per extremam lineam regulae maris superficiem prospiciat, tune flemum per lineam rectam maris totam stiperficiem, deteget, cum extremitatem lineae prorsus horizontaliter collocauerit, quod verum esse cognoscet, si postea ad perpendiculum re examinet; ergo maris superficies quie .sceas est aque inclinata ad utramque Par
Constat ergo aquam quantum fieri potest, fieri semper centro terrae proximam, ut excludat alia corpora leuiora se in syecie, hoc est alia corpora, quae data paritate molis, S magnitudinis leuiora sunt.
Hoc, quod hactenus dictum est , videtur mihi suffetenter, & ab experimentis. N a sensatis rationibus ductum , ut haec sit natura aquarum, imo Se liquidorum ; liquia aenim non solum, ut caetera grauia urgent perpendiculariter ad centrum ; sed eodem Impetu moventur ad latus , si per talu mo tum occupare possint locum viciniore centro exeludendo eorpus leuius in specie. Remanet,nihilominus mihi difficultas que me Vehementer urget: videtur enim mihi mare, etiam si non habeat impedimentum, S libete possit defluere, tamen non aequa re totam suam planitiem ; ita ut omnia maria aequaliter cistent a centro terrae suprema sua superscie, sed in aliquibus partibus supremam superficiem elle altiornm, in aliquibus depressiorem; suadent mihi
hoc duo, ratio, di experientia. Ratio tabs est , cum primum Deus teris Maria e rain condidit, illam prorsus rotundam se. - δ Moacit,cuius tentrum,& magnitudinis,& gra uitatis erat idem punctum ἱ cum vero tertia die congregauit aquas in locum unum ,
effodit, ut dictum est, terram,& aggerauit montes, & veluti sons aperuit, in quibus se aquae reciperent; eum autem aqua si Ccorpus leuius terra, si quis effodiat cubitum terrae, & locum illum subito aqua expleat, fiet leuior ex illa parte terra. Cumis ergo Deus tantas cffoderit fossas quatum excurrit Oceani, & maris magnitudo, si
locum effossae terrae tantundem aquae cx pleuit, ut terra rotundetur; iam erit leuior
terra ex illa parte, in qua est estosta terra ἰergo iam mutabitur centrum grauitatis; si ereo debet conseruari idem centrum
debent aequilibrari podera, & ubi plus teirae effossum est, plus etiam aquae positua