장음표시 사용
131쪽
Seholion. Minime contendimus effectum in mussa formaliter, ut aiunt. contineri; aliter enim effectus non foret nouus: sed eminenter duntaxati quatenus videlicet eius ratio suffciens. seu tota exsistendi suffcientia in caussa comprehend tur. Alii per eminentiam inesse dicunt id. quod quidem printrie non inest, adest tamen aliud vicem eius abune supplensi sic inest Deo, quidquid in rebus creatis reale est: quidquid vero in his defectus est . in illo non inest. Quum videmus. audimus. eas
utique facultates a Deo accepimus. ac proinde vl- det etiam, auditque Deus. seu animaduertit . quidquid nos oculis. auribusque ustirpamus. quamuis careat sensuum organis . nec a rebus Corporeis admficiatur. quod deiectum redolet. Videt Igitur. au ditque multo nobiliore modo . et quidem omnia, quae ubique sunt. fiunt. aut sonum edunt. quam tamen videndi. atque audiendi rationem nos cogis ratione consequi non valemus.
stos. Caussa effciens in actu primo consideratur, quum praecise agendi po
testas in ea concipitur: cum Vero caus
satum ipsum reapse essicere intelligitur, tum in actu secundo spectatur.
a Io. Rursum actus primus caussae vel remotus est, vel Iroximus. Remotus , eum sola agendi potentia gaudere imtelligitur: proximus, cum adesse praetin rea concipiuntur omnia, quae ad effectum producendum requiruntur.
Scholion. r. Ea . quae praeter potentiam Caul sae actum eiusdem primum proximum Coumtuunt, cond tionea sne quibus non vulgo adpellantur. I untque aliae. v. v erat, positiva , aliae negativae, abdianti1e scilicet eorum, quae actionem quoquo min
132쪽
do impedire possent. In eiusmodi conditionibus
numeratur etiam Conueniens caussae adplicatio ad subiectam materiam . in qua aliquid efficiendum est. At vero non leuis hic sele obiicit controuersia. an scilicet caussis proxime agentibus debeat materia subiecta sic esse adiuncta. ut nihil intersit di an v ro possint eaedem agere, tametsi ab illa absint ter tis interuallis. quibus earum incacitas Circumscri-hatur. Imo ne illud quidem inter philosophos comvenit . utrum Creatae caussae ipsae vere omnino agant; et non potius earum occasione, variaque dispositione Deus. aut alia quaedam potestas Quinctas in natura rerum molitiones, atque mutationes ossiciat.
Atque ut a postremo exordiar. illud indubita
tum esse arbitror mentem humanam earum actionum. quarum intra se habet Conscientiam. vere ac pro prie effectricem tale. quemadmodum in psychol gia explicabimus. Quod ad Corpora attinet. perdissicitis . et perobscura quaestio est: is enim nexus inter Corporeas Caussas. et effectus non ita evidein rer CCrnitur. quanquam vires quasdam iis inesse admodum sit verisimile. Exploratum habemus eqvl-dem. Corpore impulso id quoque . in quod incidit commouerit vix tamen hinc manifeste essicitur codipora esse veras earum motionum caussasi fieri enim tortasse posset. ut octasiones duntaxat essent . quia hus positis alia quaepiam caussa. per omnem rerum uniuersitatem pertinens, ageret, ut olim cecinit
virgilius: Coelum. ac terras, Camposque liquentes Lucentemque globum lunae, Titaniaque astra Spiritus intus alit . totamque infusa per
Mens agitat molem. et magno se corpor miscet. Aeneid. G.
Fieri itidem posset. vi corporibus motis insint facultates quaedam ignotae . de quibus Constituere nihil tuto liceat. Latent ista tenebris . et obscuritate naturae inuoluta. Quare nihil sane in obstintulima hac quaestione decerneadum arbitror; iudi
133쪽
gnum est enim grauitate philosophi. atque constantia, id. quod non satis explorate perceptum sit
et cognitum. sine ulla dubitatione defendero. Si tamen coniectura aliqua depromenda sit, Puto eam sententiam esse ad veritatem propensiorem. quae veram essicientiam rebus Corporeis tribuit. Est enim ea et communi hominum sonivi. et statis naturae legibus magis Consentanea. Nam impii-mis quidem homines tacita quadam naturae admonitione eas effectiones vere Caustis Corporeis adsignant; quae ab iis proficisci videntur: e. g. verct arbitrantur uniuerse omnes a globo tormento excusso crura frangi, a ventorum impetu tecta deturbari . ab aquarum vi pontes saepe abripi. et his assinia alia. Deinde constans naturae lex est, ut effectus causesarum huiusmodi semper caussis ipsis proportione respondeant. e. g. Ut ictuS. quo Corpus aliquod feritur. Eoustanter respondeat Corporis ferientis hiassae. et celeritati; atqui legis huius nulla videtur posse ratio adsignari, si Caustae huiusmodi vere non agant. sed ad earum praesentiam alia quaedam Potestas omnia efficiat; quaeremus enim. Cur scim-Per massae et celeritati respondeat ictus cur non ad praesentiam minoris mallae vel maioris maior vel minor ictus saltem aliquando consequatur Facilius ista intelliguntur, si caussis huiusmodi vera
effcientia tribuatur. Dequo argumenta. quae oPrni solent . eiusmodi sunt, ut non satis probabi-: habeant explicat . Quaerunt r) Cartesii discipuli, an Caussae Corporeae agant tanquam instrumenta, vi scilicet ali- Unde accepta, ut hic calamus. quo ista scribimus; an tanquam Caussae principes vi propria. Nos vero ostendemus in Cosmologia minimis Corporum elementis inesse vim agenda propriam . ac proinde Corpora esse multarum rerum Caussas principes. Sed nonne Corpora omnia sunt inertia. hoc est, ad motum & quietem ex aequo indisserentia; quonam ergo pacto agunt m se inuicem . cum pleraeque actiones eorum in motionesint politae sunt nempe inertia hoc sensu. quod hie, vel aliud Commouere nequeant, nisi extrinsecus determin ture siu
134쪽
autem extrinsecus determinentur. siue si ad certas distantias deueniant ab inuicem snam ad attactum nunquam posse venire in sequentibus demonstrabimus tunc enimuero alterum in alterum agere ex vero poterit . ut suo locio docebimus.
ab Vivent ergo. inquiunt. miniPa Corporum elementa, si incertis distantiis posita sese suis ubribus appetere. vel iugere possint. Minime id qu
deme imprimis enim nullum elementum potoritsuapte sese loco mouere, nisi ab altero in certa distantia posito determinetur, Carebitque motibus spontaneis. Deinde vitiles actiones eas utique e se dicimus. quae ab anima essiciuntur. neque aliter ex motu deducimus vitam, nisi quatenus ex motu animae, atque adeo etiam actionum vitalium pia sentiam concludimus e at motiones omnes in elamentis nostris absque omni animae offetio pera- , guntur. vii fit e. g. in particulis ignis aestuantis, in effervescentiis Cheretis etc. ab At si unum elementum loco moueat auerum. conseruabit illud in diuersis successivo locis; nam Cum elementum aliquod movebitur, hoc ipso in diuersis sumesiue Iotis Conseruabitur. Sopnis- , ma istue quidem est. Dum elementum mouatur. iri diuersis equidem totis Conseruatur. sed nou Conseruatur per illam ipsam actionem, per quam mouetur; nempe Dei actione Emeitur. ut elementum illud in rerum natura sit, quod sonat conlaruatior causae mouentis actione fit. ut idem elementum in rerum natura exstans potius diuersa successive Io-Ca . quam eundem Coustanter OCCUPet. Quare com
seruare aliquid in diuersis successive Iocis ambas ibIas actiones inuoluit; mouore vero inuoluit solam . posteriorem et quo rite animaduerso etiam alia his asst a sophismata, seu verborum lusus facile expedientur.
Scholion. a. Qui inter caussam, et materiam actioni subiectam attactum requirunt. duo haec suo quasi iure postulante omnes scilicet corporum effectiones in motu consistere; motum autem nonnisi impulsione conciliari: quorum neutrum tam facile.
135쪽
quam hi arbitrantur. conceditur: postremum quidem Certe p.tulo acutiores physici nunquam dabunt. Satis hodie exploratum et t. Corpora Etiam certis interuallis disiuncta citra omnem impulsi nem sese perciere. Imo demonstrabimus in sequelae tibus . nunquam posse venire corpora ad attactum. adeoque motiones omnes absque impullione pera-gi. Neque iuuat . quod solent rederere . Eum a mdi modum comprehendi a nobis non poster an Euim comprehendimus actionem impulsu excitatam 3A Illud a Cartesianis pctimus, Cur tandem per im- . A Pulsum Communicatur motus i cur. ubi globus A globum impellit, motus quieto globo commun is catur 2 Dicent sane impenetrabilitatem elle in A c.ulla: si enim bina corpora idem spatium OC-- Cupare Pollent. non esset, Cur ulterum ab altero A retineretur. Urgebimus: quid autem est impene-- trabilitas istat unde sit. vi idem spatium hina
in Corpora ocCupare non possint 2 Dicent sane minesse vel naturam Corporum. ut alterum alterimis locum non occupet . vel liberani Dei Iegem; vol- - ignotum aliquid: et si quidquam aliud reponant. in semper urgebimus. donec eodem recidant. Si-- nant igitur nos quoque eadem respousione vii, is nimirum eam esse vel corporum naturam. vel Ii-- beram Dei Iegem, ut alterum ad alterum in qui-- busdam distantiis accedere. in aliis recedere deis beatis. Boscou. in Dis s. de vir. vlu. Sed iuuat audire argumenta, quae confertim ad glomeranti ab Negant hanc agendi rationem fore mechanicam. At nonne ii ipsi contendunt, moturi, non esse qualitatem Corporibus internam, sed externam duntaxat ad locum comparationem si Secu ' dum ipsos Corpus unum iucurrens in alterum uiam Iam in illud vim exierit. nec quidquam de suo inmpertit Plangit id solummodo . et continuo Deus utrumque Pari transfert Celeritate, idque non ut cellario; heri enim poterat, ut Corpus impingens abrumque ulla celeritatis suae communicatione resiliret: ut Celeritatem omnem vel communieando. VCI sine ulla communicatione perderet. Si ergo nuncires secus euenit, ni hoc vi legis, quam Deus II,
136쪽
here sanxit, estque Contactus mera occasio, qua lex haec adplicatur. Atqui Certa duorum Corporum ab sese distantia perinde sane poterat assumi in oc-Calionem motus eorundem aci inuicem: quid enim habet praerogatiuae attactus prae quouis alio Coexsistendi modo Est ergo et una. et altera agendi ratio perinde mechanica. Certe Consti tuta etiam Corporum soliditate. Praesentes motuum regulae non fuerunt neCessariae, nisi lex virium inortiae accessisset: ut adeo etiam Careelianis fatendum sit. Ieges CommuniCaudi motus pendero a lege quadam tDei libera, nostraequo eognitioni ponitus imporUia. Sin autem defendant Caussas Corporeas impulsione vere agere, an ea agendi ratio magis mechanica erit . quam haec nostrat utrum Ieses mechanICES.ae theoremata huic tandem impuli Ioni innituntur Nonne ea. quae Archimedes de aequilibritate. Galilaeus de lapsu et proiectione gravium. Hugenius de viribus Centralibus. Newtonus de astrorum motibus tradiderunt. ex vero meChauica sunt ecquis tamen horum theoriam suam impulsioni tanquam fundamento superstruxit: ' Sane motus impulsiondi materiae cuiusdam subtilis Communicatus. Cuius ope Cartesiani omnia conficiunt, tantum abeli, ut mechanicus sit, ut potius totam evortat mechanicam . sicuti patebit in physica.a Experimur utique actiones Corporum tunc primum effici. cum eadem ad mutuas tactiones deuenerint . ut exemplis quotidianis patet e videntur ergo citra attactum nihil quidquam poste agere. At primum tactiones illas elle duntaxat adparentes propter minima interualla sensus nostros eludentia alibi ollendemus: deinde in actionibus plurimis Corporum nequidem adpareus illa tactio deprehenditur, ut vel magnetis actiones, ac mutuas astrorum vires expendenti patebit. 3 Poterunt ergo corpora sese perciere ad quaeuis interualla et Poterit gladius Viennae vibratus hominem Parisiis interimere. Minime gentium. Nam actiones quaedam minima. quaedam maiora requirunt tutervavi, ut in sensus possint iucurrere: vires
137쪽
tmeu Omnes CD 'rum sequuntur rationem aliquam reciprocam distantiarum . nabentque certos effCa-citiatis limites, quemadmodum explicabimus in physica. Certe ne ipsi quidem aduerterii concedunt eam impulsionem. quae ferrum in certa distantIaadducit ad magnetem. Possse adducere in quavis alia distantia. e. g. ad viginti passitum milliat Fieri non potest . Inquiunt i ut agat Caussae aliqua in momento temporis . a quo distetr igitur neque potest fieri. ut agat in puncto spatii. a quo disiuncta sit. Sed quae est in collatione ista similitudo 8 Nam II in arguentes ipsos retorqueri potest hoc modo e Caussa nequit agere in momento B, in quo non exsistit, tametsi exstiterit in momento praecedente Ar ergo neque potest agere in loco B. in quo non exsistat. lamelli exsistat in loco vicino continente At atque ita caussa subiectae materiae non vicina modo . sed in eodem omnino loco esse debet. id quod ne aduersarii quidem requirunt. Sicut ergo suffcit. vi caussa coexsistat momento. quo agit; ita suffcit . ut coexsistat rei subiectae . tu quam agit. a) Longe diuersa est temporis et loci hoc est, entis successivi et simultanei ratio. Nonne fieri apud Cartesianos potest. vi ens Convingat idem Ipatii punistum cum pluribus momentis temporis I neque tamen iidem dabunt posse vicissim fieri, ut idem temporis momentum Cum pluri-hus loci putastis conjungat. ab Dissimilitudo igitur in hoc sita est e quando caussa in momento praesente, quo deberet agere. non est. simpliciter
in rerum natura non est e Contra tametsi abut a loco. in quo sublecta materia est. exsistit tamen simpliciter in natura rerum . illique materiae Cert quodam malo coexsistit, atque adeo vi agendi Pob Iere potest 5 Reponunt e comparate ad illum locum, iri quo subiecta materia est. perinde caussam sese habere. ac si nuspiam exsisteret; atqui tunc agere non posset: ergo ne nunc quidem. At id quidem primo falsum est; nam si caussa in aliquo loco disiuncto est, iam vere in rerum natura est. subiectaeque materiae certa ratione coexsistit; adeoquu
138쪽
vi in eam agendi gaudet. Deinde argumentum idem rursus in aduersarios retorquiri potest. Vt patet consideranti. Devique Cum duo Corpora inlabstantia aliqua sese attrahere . vel repellere dicuntur. fieri sane potest. vi alterum reapse non agat in alterum et sed unumquodque vi sibi insita in se ipso produCat motum. Cuius magnitudo. O directio pendeata mutua eoruudem distantia. O positione. Nimirum vis eiusmodi. qualis soliditatem efficit, eff-pere poterit in quovis Corpore motum. Cuius quantitas. et directio determinetur ab alterius situ. et distantiar nec magis intelligitur . quomodo ea dete minatio fiat in nulla, quam in aliqua distantiar fiergo illud concoquunt Cartesiani, non est cur huic
a II. Id, cuius gratia caussa essiciens o uideausta
agit, siue quod agendo consequi cupit, V ' ii' fluis, aut cavilla flualis nominatur.
e. g. belli gerendi finis est victoria. Scholium. Finem inter caussas recte referri 'caussae ipsius notione perspiciuum est. A An nonis euim Putas. inquit Seneca . inter Caussas facti o ris nUmerandum, quo remoto factiun nouis euet A 8 Finis hic semper est boni cuiusdam v ri. vel adparentis consequutio, quae speratur actio ne Posita.
aia. Finis proximus ille dicitur, qui ou e eiura nullo alio intermedio intenditur: remotus ' μ λ vne vero, qui nonnisi alio, vel aliis finibus intermediis obtinetur. Finis, ad quem
intermedii omnes referuntur, UltimuS nuncupatur.
e. g. quum Coemendorum librorum gratia taber, nam librariam quis ingreditur, eam emtionem HS
139쪽
ouid Me dium , et Impedim ntum
fine suo proximo, eruditionem e libris haurIemdam pro remoto, gloriam Conditoris, ad quam eruditionem suam denique refert, Pro ultimo ha hetea Ig. Cum finis eiusmodi est propositus, ut propter illum solum, tametsi aruessent ceteri, actio poneretur, tum ille vocatur principalis: ex aduerso sinis, . Propter quem sic agitur, ut si alius Praeterea non foret propositus, actio omitteretur, est secundarius, vel minus princiFalis.
. g. voti exsoluendi caussa Romam iter suscipis . simulque urbis visendae studior voti exsolutio finis tuus principaliis est; urbis visitatio
a Id. Medilim adpellatur, quod rationem in se continet, cur finis exsistentiam consequatur. Id vero, quod in caussa est, ne sinis obtineatur, impedimentum VoCatur.
ais. Qui finem serio vult, Velle quoque debet media. Velle enim debet id, sine quo finis exsistere non potest; atqui finis sine ratione sufficiente (aa , atque adeo sine mediis exsistere non potest (praec): igitur velle debet media.216. Id quod propter finem agit. intelligenda polleat necesse est. Est enim finis id , quod caussa effciens Actione sua
140쪽
cupit consequi ( a II : qui autem consequi aliquid cupit, intelligentia instructus sit oportet signoti enim nulla est cupido :id ergo, quod propter finem agit, intelligentia polleat necesse est.
Coro . Probari adeo non potest ullum usquam Mem haberi, nisi ante demonstratum sit exstareens aliquod vi Intelligendi praeditum.
Scholion. Sunt . qui caussas omnes finales e tra etatione rerum naturalium exturbandas contendant.
Sed male id quidem uniuerso. Si enim Deus sit
natura quaedam intelligens. ut Certe est, et quaedam eorum, quae fecerit. aptissima sint ad effectum aliquem luculentum edendum. eumque mechani- CR Iua Conformatione necessario edant. quis neget Deo hunc sum fuisse propositum in iis Conden dis, ut effectum eum producant. E g. Ut oculus videat 3 Inscite igitur pronunciauit SpinoZa tanquam e tripoder AOmnes causias finales nihil . nisi is humana esse figmentat hanc de fine doctrinam is naturam omnem euertere; nam id. quod reuera- Caussa est. vi effectum Considerat. et Contrara deinde id. quod natura prius est . facit voste in rius . Quasi vero pugnet unam. eandemque rem diuersa Comparatione et caussam et e Iectum. et Priorem et posteriorem esse. Peccant nihilominus. qui fines Dei non ex operibus colligunt. sed e finibus pro lubitu constitutiae ad ipsam Operum dispositionem argumentum ducunt. vi Cum talem. stellasque inerrantes telluris Caussa conditas sumunt.
ac inde Conoludunt eas circa terram. tanquam Cen .erum suum. torqueri.
2IT. Materia, siue caussa materialis est id, ex quo constat ens compositum.
e. g. marmor est materia Columnae. aut statuae.
Seholion. Materia haec solet adpellari materia ex qua, ut secernatur a materia. in qua aliquid recipi-