장음표시 사용
141쪽
tur . er quae propterea subiectum inhaesionis dicituri irem a materia, circa quam actio quaepiam versatur, quo sensu marmor est materia statuarii.
218. Forma, vel caussa formalis est, qua accedente materia sic disponitur, ut res forma sua indiuidua ab omnibus aliis, communem materiam habentibus, distinguatur. Vnde vetus illud verbum:
142쪽
autore naturae procreari - 'si h deinceps elucebit, qui ta-
s s ' metsi multis inter se modis
discrepent, communi tamen uniuersi notione censeantur. Quam re si affectiones ab hoc, qui iam exstat, mundo abstractae generatim expendan tur, Cosmologia nascitur, seu scientia mundi tanquam entis compositi, et mutationibus obnoxii.
143쪽
ea a Pn OLEIO ME NON 22 o. Cosmologia aequissimo iure refertur ad metaphysicam. Notiones enim a rebus indiuiduis seiugatas, iisdemque communes distincte explicare ossicium est metaphysicae (1 et cosmologia autem ex-psendit affectiones ab indiuidua hac rerum
vnmersitate abstractas, et mundo genera- ,
tim conuenientes (praeci : non est ergo dubium, quin optimo iure partibus metaphysicae adnumeretur. Cons. S. I. g. Ia I. Eandem ontologiae postponi necesse est. Quum enta cosmologi scientia sit (ars , demonstrationes rem
quirit (Log. Ios ): utitur adeo in demonstrando principiis, in definiendo terminisoniologicis. Mundum item contemplatur tanquam ens, idque compositum(a Is : exposcit ergo cognitionem eorum, quae de ente generatim, Et de En- . te composito speciatim in ontologia explicantur. Cons. S. I S. Iaa. Quoniam indiuidua haec rerum uniuersitas sensibus nostris exposita est, quaecunque ex ontologicis principiis de ea demonstrantur, sensuum iudicio con
stabiliri possimi. Duplex proinde exsistit
cosmologia: alia theoretica, quae mundi proprietates e principiis ontologicis generatim demonstrat: alia empirica, quae pasdem obseruationibus adfirmat.
144쪽
Seholion.' Permagni refert sensuum quoque testimonio fidem iis addere, quae a priori de mundo demonstrantur. ut luculentius emineat eorum Cum veritate consensio. Quare cosmologia empirica theoreticae perpetua societate iungenda est. Sane
alteram ab altera disiungi haud posse vel astronomiae. ac physicae disciplina loquitur . ubi facile quisque intellIgit, neque observationes sine theoria recte suscipi; neque have sine illis cum fructu explanari.
IIJ. In Cosmologia explicandum est, quomodo e naturis simplicibus mundus coalescat. Spectatur enim in ea mundus
tanquam Ens compositum (a Is): adplicari igitur ad mundum debent, quae de principiis entis compositi generatim dicta
sunt. Quare, cum ens Compositum con
surgat e simplicibus (88 , doceri par est
in cosmologia, quomodo uniuersum enaturis simplicibus coagmentetur.
Scholion. Videtis . opinor, in tosmologia constituenda esse vera naturarum Corporearum elemmenta e unde insignis ex ea in disciplinam physicam redundat utilitas. Quanquam enim in eo plicatione effectorum sensibus obuersantium intra compositorum limites consistatur . ad profligandas tamen e naturae tractatione quamplurimas futilitates necesse omnino est. in cosmologia certa corporum elementa constabilire.aad. In eadem euolui debent pri cipia generalta mutationum, quae corporibus accidunt. Mundus enim in ea consideratur tanquam ens mutationibus ob-
145쪽
dem debet, unde rationes earum mutationum fuit arcessendae.
Copoli. Cum ergo omnes mutationes motionum ope perficiantur in ente Composito patet generales motuum leges in Cosmologia esse Pedi tractandas. - . t . Seholion. Atque ita in aperto demum est , qui husnam de rebus in cosmologia instituenda tractatio sit. Emolumenta porro huius scientiae amissio primum adoptatae pertinent latissime A Qui cum fructu . inquit Baumeisterus, physicam is volunt pertractare. in pervidenda . expenden-- daque hac rerum uniuersitate OCoupati eo velis mavime debent conniti . ut generalem sibi dein mundo C Ceptum forment, legesque . quibus is Comorum mutationes Conformantur. rite per-- mectra habeant... Verum utilitas vel maxima illa est. quod e mundi Contemplatione eiusdem effector. at molitor Deus quam euidentissime demonstretur . qui omni e philosophia est fructus uberrimus.
De Notione Mundi generatim.22S. ideam mundi generatim sumtiv distinctam conformemus , ne cesse est in contemplationem vocare hunc, qui iam exstat, individuum, quique mundum uniuerse , tanquam suam speciem, in se continet et hoc enim pacto
146쪽
DE Cos MOLOGIA. Ist Sabstractionis ope eruemus aptam uniuersi desinitionem. 226. Quum oculorum aciem in immensa hac rerum Vniuersitate circumferimus, innumera ei obuersantur Corpora, terra, coclum, stellae errantes, et inedirantes, montes, fluae , animantes, fluuii, quae omnia simul consistunt, atque adeo entia simultanea sunt ( Iag. . Quare in comperto est; exstare hoc inmundo res simultaneas.aap. Sed non minus patet eorum, quae sensibus in mundo usurpamus, alia oriri, alia interire, atque ex hoc thea-tto quasi dilabi: noctem diei succedere et anni tempestates stabili quadam vicissitudine velut in orbem redire e solem, Iu-nam , aliaque sidera non easdem constanter coeli plagas tenere. M Videmus, inquit Tullius, speciem primum, Can-- doremque coeli: deiide conuersonisse celeritatem tantam, quantam cogitare se non possumus et tum vicissitudines die-- rum, atque noctium , Commutati se neSque temporum quadripartitas, ad se maturitatem frugum , et ad tem--, perationem corporum aptaS, eorum--, que omnium moderatorem, et ducem, solem, lunamque accretione, et dimi, nutione luminis, quasi fastorum n
147쪽
- tantem , et significantem dies : tum se in eodem orbe in duodecim partes disse tributo quinque stellas ferri, eosdem se cursus constantissime seruantes, dispa--, ribus inter se motibus Quaecunque autem sese consequuntur entia , ea
adpellantur successiva ( Iag : quis igitur dubitet essse in hoc mundo res successivas yeta 8. Porro attenta mentis, atque oculorum Contentione deprehendimus omnia haec entia aliter, atque nunc sunt,
esse posse, Variisque mutationibus subiacere. De corporibus quidem his terrestribus quotidiana testatur experientia: de coelestibus astronomorum obseruationes fidem faciunti Et quid, quaeso, Prohibet, quominus plures, Vel pauciores, quam nunc sint, condi stellae potuerint
maior, minorue Plantarum, atque animalium exstet multitudo ete 8aas . Denique solers meditatio et illud luculenter ostendit: eam esse rerum mun- . danarum ad sese inuicem comparationem, ut vel alterae essiciant alteras et vel alterae sint propter alteras. Sic tempestiuus imber telluri faecunditatem impertitur: sol idcirco Cum terra, ceterisque Planetis exsistit, ut eosdem luce, et calore foueat :idem in reliquis rebus obtinere inductio.
148쪽
ne amplissima palam faciemus ; cuneta ergo in hoc uniuerso sic sunt comparata, ut alia aliorum contineant rationem suffcientem et hoc est, omnia intor se comoectuntur (66. 6d . ago. Pronum iam est ex his noti, Quid, Mui 'nem mundi distinctam conformare. Est igitur mlixdus series rerum omnium simultanearum , successivarum , mutabilium , ac inter se connexarum (GCoroli. Mundus adeo est ens compositum ( 8s. quod supra (gis. sumebamuS.
scholion. Definitionem rite esse Cotieeptam esequentibus magis elucebit. Cum autem mundum vocamus seriem rerum omnium mutabilium, et Connexarum , primum e mundo excludimus Deum, mutationi nequaquam obnoxium i deinde innuimus notionem mundi Pertinere eatenus. quoad res connexae porriguntur. Non ergo valebunt in nos Irgumenta Langit, quibus definitionem Wolmanam impugnat.
ag I. Entia successiva sic constituta , ut unum rationem in se contineat, cur alterum ei succedat, dic tur conllexaratione temporis (IS Z. : quae autem sic
Ubi per vost bovetos Beos sine dubio. signat munis dum . ut vocant intelligibilem. e speciebus, siue ideis constatum. Cuius simulaertim este vult m dum hunc sensibus obuersantem.
149쪽
uas in Saentium connexi in es p
rag DE Cos MOLOGIA comparata sunt, vi in uno insit ratio, cur alterum et coexsistat, Vocantur con
e. g. diurnae corporis exercitationes, somnusque superueniens sunt Comega ratione temporis rsomni enim superuenientis ratio ex iis exorCitationibus intelligitur. At sol, et tellus Connectuntur ratione matur ratio enim, Cur ille huici Coexsistat, in hac continetur. Seholion Rerum duntaxat corporearum hic persequimur Connexiones, ac proinde de eo mundo nobis sermo est . qui cernitur . et tangitur , et est undique corporatus. De nexu , quem mi ritus siue inter se. siue tum Corporibus habent, tractationem instituere non est huius loci.232. Ea, quae connexa sunt ratione temporis, connectuntur per caussas eff-cientes. Quae enim ratione temporis connectuntur, ita constituta sunt, ut Vnum rationem in se contineat, cur alterum ei succedat (praec. et atqui hic nexus caus
sae essicienti, et effectui est proprius(Iss.): patet igitur propositum. ag g. Est in uniuerso nexus per
caussas essicientes. Cum enim, quod deinceps videbimus, res mundanae aeternae non sint, habere omnes debent caussam aliquam sui effectricem (2oo. .
Seholion. Res sibi succedentes Connexione causiarum effcientium esse deuinctas vel obseruatione manifeste colligitur. Ut enim plantas, at , que animantes taceam, in quibus nul piam inter rupta
150쪽
rupta proCreationum series conspicua est. nonne videmus frondes arborum e gemmis verno toni pore sese explicantibus nasci ii Eam autem gCmmarum Eliplicationem quae ossiciunt illa nimirum et succus in truncum sublatus, ae per ramos' arboris apte destributus et calor aeris. radiique Q. lares nascentem surculum ferientes e venti auran tepidam aduehentes. ac varios in atmosphaeram status inducentes. Quare in aperto est, succum arboris nutritium. atmosphaeram . solem . VentOS, pluviam etc. Cum ea gemmarum elipansione Con necti. Sexcenta licet eiusmodi proterri. ut distantium rerum cognatio naturalia adpareat.
23 q. Ea, quae connexa sunt ratione spatii, connectuntur per caullas finales. Quae enim ratione spatii sunt connexa, ita comparata sunt, ut in uno insit ratio , cur alterum et coexsistat ( ag I. renimuero id connexionis genus caussis finalibus conuenit ca II. : constat ergo
ag S. Est in uniuerso nexus per caussas finales. Eorum enim, quae in mundo sunt, alia aliis praestare usum in confesso em ipsos autem hos usus fuisse si nes, Cur naturae autor ea simul esse voluerit, ex iis, quae in Theologia naturali dicentur, facile ad parebit: est ergo in Universo nexus per caussas finales.
Scholion. Idem inductione iterum effetitur. Imprimis enim sol et terra , vasta duo mundi Cor-PUra, mutuum inter se nexum satis aperte signi BCant. diani si perconteris . cur globus hie uin