Compendiaria metaphysicae institutio quam in vsum auditorum philosophiae elucubratus est Paulus Mako e S.I

271쪽

e. g. quum oculis in coelum Conuersis Iunam ac venerem in eadem Coeli plaga constitutas vides. Coniunctionis earundem cognitioncm habes intuitiuam: at cum eam signis duntaxat g 8 2 ex- pressam intueris, Cognitionem obtines symbolicam. Oroae Cum lignorum ope et ipsi res ab se in- ' uicem discriminare, et aliis earum notitiam impertiri possimus. perspicuum est in cognitionibus pymbolicis plurimum messo adiumenti ad distinctas rerum ideas consequendaS.

m. λή. gyd. Facultas in eodem obiecto mub

men. Pro- ta distinguendi, acumen; facultas noti Solidita, pia neS compolitas an tua membra resoluen

di, profunditas; facultas denique distincte ratiocinandi, et ratiocinationum Colligationes instituendi, soliditas intelle Stus adpellatur.

Corali. Plane. opinor. intelligitis, facilitatem omitem intelligentia recte utendi. Eiusquci operationes promte exercendi, in allatis affectionibus esse constitutam.

si .. Ss S. Omnis agendi facilitas exercitatione comparata generatim habitus nuncupatur.

- e. g. habitum saltandi consequutus est . qui usumiam eam membrorum agilitatem Comparauit . ut motiones omnes, quas ollatio deposcit, esticere ea dexteritate possit. vi ars in naturam vertisse videatur Coroli. Vel me tacente videtis. habitus exercitatione non acquiri modo . sed augeri etiam, et conseruarie usuque intermisso sensim deperdir acvmeu item. Profunditatem, et soliditatem, quando,

Coos i

272쪽

experientia teste, assidua rerum tractatione comparatitur, elle habitus intellectus

C A P V T VII.

De Ingenio , et Ravolit 3s S r riuum plura obiecta distincte ,

percepta ad se se contendimus , pervidere utique possumus , quibusnam in notis conueniant, aut ab inuicem dissentiant, uti sua quemque docet experientia. Est adeo in nobis fuCultas quaedam rerum similitudines distincte percipiendi , quam ingenium Vo-

e g. si ad nauis gubernatorem . reique publi-Cae moderatorem animum aduertimus. Complura utrisque Communia deprehendimus. Quare Cum hune ad illum comparamus, ingenio id facere dicimur. Coroll. Ingeniosus igitur ille dicetur, qui rerum similitudines promte . atque expedite pervidere Potest. holion. Notio ingenii. quam hic euoluimus. a vulgari eius vocabuli usu non magnopere abhorrete nam et poetas vulgo ingeniosos dicimus. quod similitudines in rebus deprehendere, iisque Commenta sua exornare , ac vEluti animare no

runt.

3sp. Quanto quis maiori pollet acum Riuidetii mine, prosunditate , phantasia , ac me- ur

273쪽

asa DR P sv CROLOGIAmoria , tanto maius obtinet ingenium. Quanto enim et plura, et facilius potest in rebus deprehendere tanto habilior est eruendae earum similitudini, ac proinde tanto magis valet ingenio (praec. : ad hoc ipsum autem acumen intellectus, et

cunt et quanto ergo haec maiora sunt, tanto maiorem esse oportet vigorem in

genii

Coroll. Cumque haec exercitatione augeri incomperto sit, non est dubium ingenium quoque eadem adiuuari.

QMdR lior. Ipsa librorum dogmaticorum inspectio loquitur , veritates uniuersales ita esse comparata S, Vt aliae ex aliis ne- isti, atque demonstrari Valeant. Vsu praeterea ipso manifestum est, inesse in animis nostris insitam facultatem, qua nexum eiusmodi distincte percipiamus. Ea facultas ratio nuncupatur.

Coroll. r. Qui ergo nexum plurium veritatumi pervidet. ille maiore; qui omnino omnium, ille infinita gaudet ratione. quid ratio- Coroll. a. Si rationem, obiective. ut aluus. Proui e n ox' ipsa veritatum Connexione accipias. patet. ratio ais ' es.= conforme voeari . quidquid cum cognitis vetitati. J - hus connexum est: dissorme autem , quidquid cum iis pugnat. Seholion. Praestituta rationis definitio a coni muni usu non dissentit. Rationem enim sequi com-

274쪽

muniter dicitur . qui actiones suas ad felicitatem tum suam . tum publicam Consequendam acCOmmodat . atque adeo qui earum nexum Cum futuris euentibus Cognoscit. Illhoc plane sensu adhibuit Tullius id vocabulum L. r, de Off. C. g. - Homo is autem , inquit. quod rationis est particeps. Peris quam Consequentia Cernit . Caussas rerum is videt. earumque progressus . et quasi antecessio-- nes non ignorat, similitudines Comparat . et re-- bus praesentibus adiungit. atque adnectit fu-- turas: facile totius vitae cursum videt. ad eam- ... que degendam praeparat res necessarias Idem L. I. de Leg. C. d. rationem vocat. PCr quam Coniectura valemus, argumentamur. refellimus. disserimus . Conficimus aliquid, concludimus.

Jss. Experientia non est ratio. Est , m. ii' enim experientia cognitio Comparata a tentione ad res in sensum cadentes ( Log. IIJ , paritque cognitionem rerum duntaxat singularium ( ibid. Isto. : eius ergo ope solum cognoscimus aliquid esse, vel fieri; veritates autem Vniuersales, earumque connexiones minime perspicimus :quare experientia non est ratio (praee.).

Coroll. I. Quod ergo ratione cognoscimus. id a priore, non vero lausuum experientia noui

Corali. a. Tametsi belluis experientiam ConCedamus. non tamen Continuo rationem quoque assi gnare Cogimur.

o. Omnem Cognitionem rationis Ratio dix se comparatam ratiocinando consequi- '

mur. Quidquid enim a priore cognoscimus, id ratiocinando cognoscere dicimur:

275쪽

quod autem rationis, adiumento nouimus, id omne a priori nouimus ( praec. Cor. I : omnem ergo cognitionem Vsu rationis comparatam ratiocinando copla quirnur.

coroll. I. Rationis igitur usus operationes mentis omnes requirit. cum ratiotinatio sine adeis . et iudiciis confieri haud possit. Coroll. a. Sicut enti facultas desit ratiocinanis di . et rationem quoque deesse manifestum est.

An duee. do I. Nemo ratione duce impellireturi in Errorem Potest. Uui enim ratione

utitur, distincte pervidet nexum, quem veritas quaepiam cum aliis habet (gs8 : cognoscit proinde eam ex illis legitime consequi. Atqui eiusmodi consequutio erronea esse non potest ( Log ps. Sch.

X. : nemo ergo ratione duce errare potest .

coroli. Quare qui experientia contendunt em rere . saepe nos rationis ductu in errorem prolabi. hi rationem confundunt aut cum opinionibus Praeiudicatis . agi cum vitiosis ratiocinationibus. aut cum distortis .. et deprauatis animi affectionibus,do2. Dum ratiocinationes alias ex aliis ita nectimus , ut principia iisdem suffciant solae desinitiones , axiomata, et postulata, ratione pura utimur: cum Vero in earum principiis experientiae quoque

276쪽

locum obtinent, i uram adhibemus ra

tionem.

Coro . Demonstrationes ergo , quae a priorinuunt. ratione pura; quae a posteriori. ratione impura peraguntUL

Og. Vsu interdum venit, ut iis rerum adiunctis recurrentibus, quibus cum Olim certa euenta connexa suisse obseruauimus , eadem rursus euenta expecte

mus ; id quod expectationen, casuum sim, Eum adpellant philosophi.

e. g. obseruastis saepius. Cum radii solis e ninhium interuallis emicantes subito ardore exaestiuarent. repentinam tempestatem maximis Cum tonitribus fuisse coortam; nunc iisdem adiunctis recurrentibus vitina fulmina, ProCellamque Praesagitis e casum igitur expectatis similem e id quod in bestiis ipsis obtinet

dod. Casuum similium expectatio etiam sine rationis usu haberi potest. Qui

enim casum similem expectat , alia re opuS non habet, quam ut percipiat praesentes rerum na acriae, iiSque adiunctos euentus : tum vi his similia alias percepta reducat in animum: denique vi agnoscat eadem nunc rerum esse adiuncta, quae tunc fuere. Atqui primum essicitur sem

sibus (gdo , alterum imaginatione (362 , tertium memoria ( 36s ) : similium ergo

casuum expectatio absque rationis ad

miniculo haberi potest.

spectatio casuum fi- mitium pAn ratio nem r qui rat r

277쪽

An qui disdam eius vicarium pan ratiociis nationem F

dos. Inest tamen in ea quiddam rationis vicarium. Dum enim casus similis expectatur , effectus e praesentibus i adiunctis sequuturus, Vtut confuse praeuidetur; scitur proinde cum iisdem esse ConneXus, tametsi vis ipsa , et modus connexionis minime perspiciatur. Quare in casuum similium expectatione quiddam praesto est, quod rationis vicarium iure adpelletis. o 6. In eadem quaedam quasi ratiocinationis umbra elucet. Postquam enim in casu quopiam aliquid euenisse sensu

usurpauimus, casu iterum eodem recurrente eius euenti memoria vicem subit propositjonis: eiuSdem nuno recurren

tis perceptio est instar assumptionis et opinio denique sequuturi denuo eiusdem

euentus locum complexionis obtinet. Igitur tacita haec ratiocinatio in ea expecta

tione quodam modo conclusa latet: in casu illo istuc euenit; atqui praesens casus idem est : istuc igitur iterum eue

Scholion. Hace . quam dixi . ratiocinationis

Umbra a genuina ratiocinatione genere ipio discrepant. multoque est ignobilior. Neque enim enuntiationem Continet uniuersalem et sed facultas cognoscendi inferior Casus duntaxat repraesentat singulares, praesentem scilicet, ac praeteritum; tum Distita Coos es

278쪽

tum vis fingendi euentum eundem casui denuo recurrenti adiungit.

De Appetitu, et Aversatione.

ne proficiscitur , Dollistas; quae Vero nascitur ex perceptione imperfectionis , taedium dici consueuit.

e. g. quum rem nostris designationibus . aut corporis perfectioni accommodatam apprehendi. mus , tum voluptate Perfundimur et Cum vero M. nos ad concentum aurium minime Conspirantes exaudire cogimur . taedio, ac molestia assici

Coroll. Si ergo perfectio. quam animus Con tuetur . vera sit . Uera quoque erit . quae inde dimanat voluptas ; sin autem illa adparens solum fuerit. hanc etiam talem este oportebit. holion. Ex his perspicue illa colliguntur. r) Tanto maiorem esse voluptatem. quanto maior, quanto Certior . et quanto vividius repraesentata tuerit perfectio. a. b Iu concursione perfecti, num . ac imperfectionum . aut voluptatem , aut . taedium tenere Principatum . prout paribus ceteris illarum . aut harum Cognitio fuerit vivacior. 3 Fieri posis . ut perfectiones eiusdem rei alius tintime Perspiciat, atque adeo suauissimam inde voluptatem capiat . alius non item. Sane videmus effectionibus artium plurimum delectari peritos ejusdem artificii. cum alii absque ullo voluptatis sensu easdem contuentur ; vetus verbum

279쪽

Iouid status

Indisserenistiae I

ouid Do lor . et Titillatio

est . suo quemque studio maxime duci. Sed et illud in aperto est . quare veritatis Comprehensio rerumque nouarum inuentio tanto nos opere assi- Ciat, quod in Pythagora. atque Archymede olini patuit: haot enim intellectus nostri perfectitonem maxime patefaciunt. nobisque velut intuendam repraeleutant. Vnde et hoc adparet. non hici noeam solum voluptatem intelligere, quae mauitate aliqua naturam ipsam mouet, et Cum iucunditate quadam percipitur sensibus . quam in EPicuro tantopere reprehendit Tullius . quamque si spe- Ciatim adpelles honos praefandus siti Sunt et alii. magisque ingenui sensus iucunditatis: quis enim, verbi caussa , contra studia naturae tam vehementer obdurauit . ut nullam e rerum Coelesilum cognitione capiat voluptatem.

Habitus animi neque Voluptatem , neque taedium Vllum persentiscentis satus indisserentiae audit. i

o. g. indifferens dicitur animus . cum occursia hominis ignoti nec voluptate, nec taedio asticitur. Coroli. Siquis ergo ignoret . utrum id . quod in se,. aliaue quapiam re percipit, in censum perfectionum. ae Imperfemonum referendum sit. nullam inde voluptatem. aut taedium capita est adeo in statu indifferentiae Constitutus.

dos. Sensus , qui ex neruorum in corpore nostro solutione, aut violenta tensione nascitur , dolor adpellatur: sensus dolori contrarius titillatio Vocatur.

Coroll. Dolorem ad taedium . titiIlationem ad voluptatem referri me non monente intelligitis.

280쪽

tasonem nobis aliquam Concillat, uenibuS Iuin bque nostris conuenienS est: malam vero

dicimus , quod i m perfectiores nos essicilinoilrisque propositis aduersatur. Quidquamne bonum est , quaerit Cicero, quod non eum, qui pollidet, meliorem facit 8 Parad. I.

e. g. Cibum bonum dicimus. quod corporis nostri vireq instaurat . ac pencite ignorantiam in malis habemus, quod animi perfectioni repu-

Coro . r. Bonum ergo vel verum . vel adparens et t. prout vel veram . vel adparentem adfert statui nostro pertemonem. Eadem in malo partitio obtinet. Coroll. g. Gradus boni. ac mali e gradibus perfectionis . ac imperfectionis . quam nobis C diciliant. aestimandi sunt. Cor l. 3. Quemadmodum cognitio perfectionis voluptatem . Cognitio imperiectionis taedium animo g merat ( or) ; ita boni quoque repraesentatio voluptatum, malique perceptio taedium cl-

II. Bonum, ac malum Vel singu- Quotuplex

lariter, et confuse ope sensuum (gas. Mi P μ' 338. ; Vel communiter , et distincte percipimus ope intellectus ( gsI . Voluptas , quae hinc exsistit, in casu priore seu ualis, in posteriore mentalis nuncupatur. Idem tenendum de taedio.

E. g. voluptas sensualis est . quam percipimus , cum cibo , ut Potu famem, sitimque dedi