장음표시 사용
281쪽
Ilimus. Voluptas illa. quam e suis inue.Itis Pythagoras cepit. mentalis fuit.
I 2. Quando bonum aliquod percipimus, ac Voluptatem inde redundantem persentiscimus, experimur in nobis nilum quemdam aduersus illud, et inclinationem: cum Vero malum quodpiam animo complectimur, ac taedio propterea assicimur , senuinus in nobis conatum quemdam id depellendi, et quamdam animi declinationem. Illa inclinatio appetitus, haec declinatio auriatio dicitur; Vis autem ista effciens facultas araetendi voca
e. g. obiicitur oculis Cibus . vel potio aliqua palato arridens. et viribus CCrporis instaurandis opportuna; continuo sentimus nos ipsa naturae vi ad eam inclinari: a veneno Contra abstrahi; illis igitur appetimus . istuc auersamur. Vniuerse aprumctimus. quae naturae apta sentimus. Et propUI, nus Contraria; et prius potetrit a se quisque di- scedere. quam appetitum earum rerum, quae sibi conducant, amittere.
Ig. Cuiuis appetitui voluptas, cubuis auersationi taedium adiunctum est. Qui
c u 3 Aptissime Tullius: A Natura omnes ea. quae si bona videntur. sequuntur. fugiuntque Contra-- ria. Quamobrem simul obiecta species Cuius-- Piam est. quod bonum videatur . ad id aspi-- Ciendum impellit ipsa natura A. Tus. Quaest.
282쪽
DE Psv CHOLOGIA a GIQuiuis enim appetitus fertur in bonum, quaevis auersatio in malum opinatum(praee. : cuiuis ergo appetitui adiuncta est boni, cuiuis auersationi mali repraesentatio. Atqui repraesentationem boni Voluptas, cognitionem mali taedium comitatur (d Io cor. J): quare appetitio et Voluptas , auersatio et taedium, inter se nexa, et iugata sunt.
CDrOII. Pro varia ergo voluptatis . ac taedii effcacitate varia quoque est vis appetitionis, et auersationis.
Id. Neque appetitus fertur in obiectum , nisi ratione boni; neque auersatio idem repudiat, nisi ratione mali. Vtrumque sensu intimo, hoc est, Veritatis ipsius testimonio, manifestum est. Inest enim quasi naturalis, atque insita in animis nostris notio , Ut bonum esse appetendum, malum aspernandum sentiam US. Nunquam certe adigere possumus animum, Vt quidquam amplectatur, nisi latentis in eo bonitatis speciem quamdam Veram, aut fallam deprehendat.
holion. Qui malum. sibique noxium appe- tunt. omnino aliquam in eo boni speciem sequantur . necesse est. Elegans est hanc in rem locus apud Tullium L. S de nn. C. Io. - Qui potest in-- telligi. aut cogitari. este aliquod animal. quod is se oderiti res eiij m concurrent Contrariae: nam A cum appetitus ille animi aliquid ad se trahere '
283쪽
A COOperit consulto. quod sibi obsit . quia sit sibi A inimicus: Cum id sua Caussa iactet . et oderit se.., et limul diliget . quod fieri non poteste necesse .. est quidem, si quis sibi inimicus est. eum, quae A bona sunt. mala putare . bona contra . quae A malar et quae appetenda , fug. re; et quae fu- gies da. appetere. . . Quare quotiescunque di-- cetur male de se quis mereri, libique es e inimi-- eus. atque hosti S. vitam denique iugere, intel-- ligatur aliquam subesse eiusmodi caussam, ut exta eo ipso possit intelligi. sibi quemque osse Ca-
dis. Perceptio boni per se inuitans, et alliciens appetitum animi; tum species mali impellens ad auersandum, moliIIa, seu inuitamenta dicuntur.
E. g. Cum aEgrQtus metdicinam appetit, motiuum eius est Cogitatio. Comprehensioque sanitatis, quae appetiti Onom moUEt. Co ob. Cum ergo sine specie boni aut mali nihil appetere. vel auersari possit animus (praee.). Ulam eli ne ille appetitum . neque auersiationemine motivis haberi posse; ao proinde et appetendi. et r fugiendi initia proficisci aut a voluptate, aut a taedio.
dI6. Tlanum, et malum vel singulariter et Confuse ope sensuum, aut imaginationis et Vel communiter ac distincte ope intellectus, aut rationis Comprehem
ditur (di1 . Appetitus , et auersatio in casu priore sensitivus, in posteriore rationalis adpellatur.
CoroII Patre appetitui sensitivo voluptas sensualis: rationali voluptas mentalis respondet cori, Idem esto de auersatione iudicium.
284쪽
DE Psv CROLOGIA a 63di . Interdum sensus , et phantasia uuid initar mali exhibet, quod Intelligentia, tuum et ratio specie boni repraesentat, et Contra : atque adeo id, quod appetitus sensitiuus auersatur, rationalis prosequitur, et Contra. Haec appetitionum dissensio pugna appetitus sensitivi, et rationalis no-
minatur. e. g. pugnam hanc in animo experitur aegrotus. quando medicinam palato minime arridentem spe adipiscendae sanitatis sorben Eandem sensit apud Terentium Pamphilus. Cum ait: Equidem Cupio, et vix contineor sed non minuam consilium; ex usu, quod est . id persequar. Architas item, qui cum Villico factus esset iratior, quo te modo. In quit, accepissem. nisi iratus essem bd I S. Appetitu sensitivo in ea feri- quod:ppe mur , quae titillant lentus , ac ad EOS elui obie- cum suauitate assivunt, et allabuntur: ea 'm' 'repudiamus, quae iis taedium, ac molestiam adferunt. Haec enim facultas fertur
in obiecta sensu, aut phantasia repraesentata (praee, , ac proindo Versatur in re-.bus indiuiduis ( g o. ga I). Quare cum appetitum sensitiuum sequimur . bonum metimur delectatione rerum singularium,
et malum earundem taedio: rerum autem
singularium ideae sensuum subsidio comparantur (gs I): ergo appetitu sensitivo ea amplectimur, quae sensus suauiter assi-
285쪽
a C. DE PskCROLOGIAciunt; ab iis abhorremus, quae hiS molestiam adhibent., in D Is. Si appetitio, vel auersatio sensitiva vehementior, et cum insolente sanguinis, fluidique neruei concitatione cohiuncta sit, assectus ocabulo insignitur.
e. g. quum iniuria subita prouocati excandescimus. ardent oculi. inflammatur vultus. et sanguis. Concitatus Corpus onme rapidissime pervadit: et tunc affectu irae incitari dicimur. qui quamdiu in haeret in animo. nunquam sinit respirare . nun quam a uiescere. Videtis . ut de se Horatius dicat:
Feruens dissicili bile tumet iecur. . TunC nec mens mihi. neci Color Certa sede manent, humor et in genas Furtim labitur, arguenSQuam lentis penitus macerer ignibus. L. T
Et incensa amore Sappho: si Nam simul te Cypria aspexi . nihil est super mi
Quod loquar amenS. Lingua sed torpet, tenues sub artus Flamma demanat. sonitu suopte Tiuniunt auras. gemina Et teguntur Lumina nocte Manat et sudor gelidus. tremorque Occupat totam, velut herba, pallentina, spirandi neque Compos, Orcor Proxima Credor Coroll. Cum ergo neque appetitio sine volu-Ptate . neque auersatio sine taedio constare possit cars b. cuiuis affectui voluptas, aut taedium comitetur oportet.
286쪽
. DE Psv CHOLOGIA 26s ao. Asse eius, qui voluptatem ad- quae eius iunctam habet ' communi vocabulo gau '' '' dium: cui vero taedium consociatur, tri
Seholion. Gaudium, et tristitia vulgo affectus primigenii vocantur. quod his omn8s reliqui tanquam partes subiiciantur. Ratio instituti pluribus haec persequi nos non permittite adeat. si cui est otium . aureum CiCeronis librum quartum quaest. Tuscul. Summa affectuum genera Compendio dabimus. Laetitia est gaudium ex mali cellatione. or est gaudium ex aliena felicitate. Aequie centia est gaudium ex iis . quae bene a nobis gesta Putamus. Gloria est gaudium e bono aliorum de nobis iudicio. Spes est gaudium e bono futuro. Atque haec ad voluptatem referuntur. Ad taedium ista pertinent et Pusillanimitas est tristitia ox dissicultate boni obtinendi. Desiderium est tristitia ex retardatione boni sperati. Metus est tristitia ex impendente malo, quod intolerabile videatur. Poenitentia est triuitia ex malo. quod patrauimus. Pudor est tristitia e sinistro aliorum de nobis iudicio. In dentia est tristitia ex aliorum rebus secundis. Da est tristitia ex iniuria nobis. aut aliis illata, cum auersatione personae eam inierentis; quae qui dem ira si inueterauerit. et tanquam in venis, me desisque insederit, Odium adpellatur
De G tate, et NolaEtate. 21. A ppetitus rationalis Voluntas ad- Oulduo. I in pellatur: auersatio itidem ra-mia. tionalis Iunias dieitur.
287쪽
Coro . r. Eodem fere redit definitio Stoicorum . qui Tullio teste voluntatem v arunt. quae quid Cum ratione desiderat. Coro . a. Quaecunque ergo generatim de appetj tu ili superioribus demonstrata sunt. ad voluntatem quoque transferri. atqua aptari possunt:
daa. Voluntas ducem intellectum sequitur. Est enim voluntas appetitus rationalis (praeo.), ac proinde nascitur edistincta boni repraesentatione ( 16 , quam intellectus essicit ( g86 : intellectus ergo boni repraesentatione facem voluntati praefert, et haec illum ducem sequitur.
Coroll. Quoniam itaque boni repraesentatio motivum nuncupatur cois . patet voluntatem sine motivo nunquam inclinari. Hino intelligi facile id quoque potet . quod iam tritum est vetustate prouerbium: Ignoti nulla cupido.Scholion. Quum appetere quidpiam, vel aspernari sine ullo motivo nobis videmur. animus atrum tendi diligenter debet non ad actionem Praesentem. quam ex Consuetudine quadam iam exercemus et sed ad primum illud tempus. quo rem Eandem appetere. vel auersari coepimus: Crebra enim eiusdem rei appetentia. vel repudiatione habitus quidam voluntatis enascitur . quo deinceps pro- Pter inuitamenta Praeterita agimus . tametsi nunci ea distincte non expendimus. Ita Cibos , quos olim non sine deliberatione primum degustauimus. nunc sola consuetudine sumimus.
23. Voluntas ad prosequendum , noluntas ad repellendum quidpiam vi extranea cogi non potest. Cum enim sine
288쪽
DE Ps vcuo LOGIA 26Zmotivo scor. praec. hoc est sine repraesentatione boni, aut mali inflecti nequeat(di S . cogi extrinsecus non potest, nisi vis externa essiciat, ut intellectus id, quod bonum ducit, in malis habeat, et contra: quod fieri haud posse sensus ipse intimus luculenter loquitur.
e. g. nullis unquam minis . ac terroribus efficiet carnifex, ut reus, qdem ad supplicium rapit CruCem appEtat. scholion. Quando suppliciorum immanitate ad falsam sceleris confessionem Cogi quemquam vulgo dicimus . non est haec vera. et germana Coactior tunc enim reus eam Confessionem, tanquam finiendis tormentis opportunam, instar boni apprehendit. ac reapse vult. Eadem responsio in omnia id genus exempla valet.
dad. Anima seipsam determinat ad prosequendum , Vel aspernandum obiectum. Cogi quippe extrinsecus non potest (praec. ; sed nec ulla illicia, aliudue quidpiam eam interne cogit, quando sensu intimo manifestum est, positis omnibus ad agendum requisitis posse ab ea actionem quamuis et suscipi, et negligi: reliquum est igitur, Vt ipsa se determinet. da S. Facultas se ipsum determinandi hyoxtaveitas e actiones autem ex ea determinatione oriundae Politarieae Vocan
289쪽
Coroll. Patet erg& linimae humanae et mnntaneitatem. et actiones spontaneas conuenire spraee, e. g. quotquot in hoci Collegio praesentes su- . mus . sponte huc accessimus. Cum nemo vi extranea hue raptatus lit, sed quisque se ad adeundum determinatat.
da C. Actiones animae a volendi, aut nolendi facultate pendentes contingentes sunt. Tametsi enim sine incitamentis non essiciantur (da a cor. , haec tamen Uoluntatem non cogunt, sed anima
se ipsam determinat (da ); actiones ergo a lacultate volendi, aut nolendi profectas et suscipere, et negligere potest: quae proinde contingentes sunt (16 r .
Coroli. Quare eius generis actiones non determinantur per animae ipsius essentiam.
qa Z. Facultas sponte amplectendi quod bonum, aut refugiendi quod malum iudicamus, ita, ut positis etiam incitamentis ad id complectendum, vel repudiandum impellentibus, possimus non amplecti, aut auersari, libertas nominatur. holion. Libertas passim in duo tribuitur genera. Alia est a coactione . quum scilicet abest ab agente Coactio et alia a necessitate . quum omnis etiam necessitas exulat. Posterior ilia iterum vel est libertas contradictionis vel est libertas contrarietatis; illa obtinet, ubi positis omnibus ad agendum necessariis . actio et popi . et omitti poteste haec adest, si non omitti modo actio pollio, sed
290쪽
et alia eidem contraria poni. Exemplis Coram cuncta illustrabimus.
clarum. Libertas pendet ab intelligen- unde pen.ua, et ratione. Ea quippe postulat, ut '' obiectum quatenus bonum est, repraesentetur ( praec.): postulat igitur intelligentiam (g86 . Enimuero obieellam, quatenus bonum est, tunc percipitur, dum neXuS, quem cum perse ione nostra habet, pervidetur (a Io ; quod cum operationis obtineatur ( gs8 , in confesso est, libertatem pendere ab intelligentia et ratione. . . 'Coroli Locus ergo liberrati non relinquitur. ubi intelligentia, et ratio Exulant.
as. Anima humana gaudet liberta- .. ii ny i*te. Nam imprimis pollet iacultate sponte amplectendi, et repudiandi obiecta(d ad da S , quatenus ea bona, aut mala esse iudicat ( Id . Deinde ipsa attestante conscientia, etiam posita boni, maliue repraesentatione potest idem amplecti, vel non amplecti; auersari, Vel non auersari: libertate igitur gaudet.
Scholion. I. vocem Conaeientiae suae repudiet, exstirpatamque eκ auimn suo humanitatem fateatur necesse est, qui se libertate destitutum sentiat. Sicuti enim sensu intimo percipimus nos vivere, cogitare e Ita sentimus plane nostro nos arbitrio. atque delectu velle , ae nolle plurimae si ergo