Compendiaria metaphysicae institutio quam in vsum auditorum philosophiae elucubratus est Paulus Mako e S.I

371쪽

gso PROLE G. IN THEOL. NATURA L. num superstitiones; recte conformandis moribus, ac ossiciis principia suppeditat: omni denique reuelatae theologiae firmissima praebet fundamenta; Vt adeo grauissime dixerit Cicero, eam et ad agnitionem animi pulcherrimam esse, et ad

moderandam religionem necessariam.

holion. Scientiae huius dignitate perspecta exclamauit Romanus Philosophus: A Equidem

tunC naturae rerum gratiaS ago. Cum illam nouis ab hac parte UIdeo . quae publica est. sed in QCretiora eius intraui: Cum dilco , quae uniuersita natura sit, quia autor, aut Custos: quid sit Deus: in totus in se intendat . an ad nos aliquando respi-- ciat: faciat quotidie aliquid, an semel fecerite Pars mundi sit, an mundus: liceat illi hodie.., que decernere. et ex lege fatorum aliquid dero- gare: an maiestatis diminutio sit. ot confessio e

is roriS mutanda feCisse. - - - - Nisi ad haec alse mitterEr. non fuerat operae pretium nasci. Quidis enim erat, Cur in numero viventium me posi- tum esse gauderem An ut Cibos. et potionesta percolarem: ut hoc Corpus Casurum, ac fluidum, se periturumque, nisi subinde impleatur, farcirem. - et viverEm aegri ministery - - - Quam utile ., existimas. itta agnoscere. et rebus tenaunos Po-- nere: quantum Deus pollit et materiam ipse sibita formet. an data utatur: utrum idea materiae pri- us superueniat. an materia ideae: Deus, quid-- quid vult. esticiat, an tu multis rebus illum tra-- ctanda destituant, et a magno artisite praua foris mentUr . non quia Cessat ars, sed quia ia. in quota exerCetur. saepe inoblaquens arti est ' Haec in-- spicero. haeC discere, his incumbere. nonne A transilire est mortalitatem suam; et in melioremis transcribi sortem Ag Gen. in praef. Nat. Quaeita

372쪽

De Ex stentia Dei.

gr. Tomine Dei naturam intelligo

1 N absolute necessariam, ab hac rerum uniuersitate diuersam, quae mundum omnem essicacitate sua pro-Creavit.

Seholion. Complures Dei definitiones. multumque dissimiles passim traduntur: eli enim libera nominis definitio. dummodo ea Complectae tur . quorum ope a re quavis alia secerni dennitumgssit. Nos eam hic delegimus. ex qua Ceterae ei proprietates facili, ac perspiciua Consequuti, ne deriventur, sicuti deinceps adparebit. Siquis igitur hanc, quam Posuimus. definitionem impugnare velit, otiendat necesse est Characteres, qui bus ea continetur, aut alteri praeterea Cuipiam naturae, aut ne diuinae quidem posse accommodari, quod quidem essecturum arbitror neminem. .

8a. Exstat in natura rerum Deus aliquis. Est enim in mundo hoc adspectabili series rerum contingentium (ad C. Cor. : datur ergo ens aliquod necessarium ab hac serie, siue mundo diuersum, a quo is tanquam a Caussa effectrice pendeat si C. Cor. : atqui ens eiusmodi Deus est ( praec.): exstat ergo Deus aliquis. Cons. St. I 63. Isid.

quid sie

373쪽

Seholion. Quilibet vel sui ipsius attenta contemplatione in Dei cognitionem venire potem Nouit enim se et esse. et mutabilem. atque adeo Coriningentem esse: hinc autem aperte Conficitur ensneCessarium a rebus contingentibus diuersum crin). Certe si Cuncta. quae exstant. forent Contingentia, Cuncta tum ad exsistenduin . tum ad non exsistendum fuissent ex aequo indifferentiar nihil ergo eorum unquam exstitiiset . quaado nulla fuit Iet ratio iusticiens. Cur esset potius . quam non esset: fieri quidem certe potuisset, ut nihil exstiteret, tunc autem Omnia . quae iam exstant, fuissent si la.ατα. Cum nee seipsa efficere potuissent . nec quidquam aliud . a quo effcerentur . adesset. Quis deinde neget . fieri potuisse. ut sidera. quae nunc tanta feruntur pernicitate . quiescerent; ut Celerius. Ientiusve mouerentur, ut in aliis orbibus decurrerent: ut alias ad sese positiones obtinerent etc. Erant itaque indifferentia non modo ut exsisterent. sed etiam vi hoc potius , quam alio pacto exsisterent ridemque valet in omnes alias huius uniuersi par-tES: exstare ergo istorum debet caussa aliqua necessaria. Cons. Schol. o G Duo praeterea inuicta argumenta profert Tullius , qui hanc naturalis theologiae partem tum saepe alibi. tum in libris de Natura Deorum egregie pertractat. Ac primum quidem est, omnium aetatum . atque seculorum Consentiens opinio, hoc est , ipsa veritatis vox , aQ testimonium. Quae est enim , inquit, gens. aut quod genus hominum . quod non habeat sine doctrina anticipati nem quamdam Deorum . non instituto aliquo, non more , non lege constitutam , sed a natura ipsa in animis omnium imprellam. atque insculptant ' Fullus est certe popuIus . neque tam immansuetus, neque tam ferus, qui non . etiamsi ignoret. qualem habere Deum deceat . tamen habendum esse sciat et quod nisi a natura ipsa mentibus ingenitum haberemus . non tam stabilis opinio pedimaneret . nec Confirmaretur diuturnitate temporis . nec una hum seculis. aetatibusque hominum inueterare potuisset. Opiuionum enim commenta

delet

374쪽

delet dies e naturae iudicia confirmat. Ac de veteribus quidem testes habemus grauissimos . Platonem, Aristotelem , Ciceronem ipsum . Diod rum Siculum . Senecam, Sextum EmpiriCum . alios et certe vel feri illi. et agrestes imperu Romani conditores deos suos habebant, apud quos Lebera currebant. Et inobseruata per annum Siderat constabat Ied tamen esse deos. Ovid. Fall. 3.

De recentioribus autores sunt omnes. quicunque Americae . Indorum , Iaponum , Sinarum historiam uterii prodiderunt. Ingeneratam illam de Deo opinionem euidentissime loquuntur interni illi aculei, quibus animi scelere obligati discru- Ciantur. - Quod si qui enim . ut ait Cicero. -- tis sibi contra hominum conscientiam septi esseis et muniti videntur, deorum tamen numina hor-- rent . easque ipsas solicitudines , quibus eorum.. animi nocteis . atque dies exeduntur . a diis A immortalibus supplicii Caussa importari putant. . Nugas agit proinde Cotta , quum aduersus Velleium hunc in modum disputat tu L. I de Nat.

Deor. C. g3. - Quod enim onmium gentium, ge- .. Rerumque hominibus ita videretur. id talis ma-- gnum esse argumentum dixisti, cur esse deosis Confiteremur et quod cum leue per se . tum etiam falsum est. Primum enim unde notae ti-- bi sunt opiniones nationum Equidem arbitroris multas esse gentes sic immanitate efferatas . viri apud eas nMIIa suspicio deorum sit -. Nugas. inquam , agit Cotta e neque enim gens ulla r perta est ( nam Ieuissimis mercatorum rumoribus res tanta aestimanda non esti sine aliqua deorum opinione , cultuque , ac religione externa. Qui Contrarium tradunt , primum incerta plerumque fama nituntur . verbaque illa narrando usu aut . fertur, fama est, narratur etc. ' Deinde induci in errorem eam ob rem poterant, quod essent populi quidam . qui fana publica . atque deffetata limulacra non haberent, tametsi Parthorum more

375쪽

stib aperto coelo absque adparatu sacra diis Dis facerent. Nonne iisdem de cIussis Primi Chrsstiani athei sunt habiti Iudaeis certe in loco Dei fuisse ipsam hanc rerum uniuersitatem Strabo pro didit. quod aperto falsum est. Nec obstat paucorum impietas, qui dixerunt totam de diis immortalibus opinionem fictam eb se ab hominibus sapientibus reipublicae causi a .

ut quos ratio non posset , eos ad ossicium religio duceret. Neque enim ex iuriosorum hominum libidine de sensu communi iudicandum esst, nisi repugnantia quaeque velimus defendere; cum nihil sit tam absurdum, quod nou ab aliquo philosopho dicatur. Sunt ni nitrum quaedam sicut

Corporum . ita animorum, atque ingeniorum mou-stra . a Communi Ceterorum natura discrepantia.dec tamen omnes illi deos uniuerse tollebant. quos atheos veteres adpellabant et multi populares duntaxat superstitiones . infinitamque illam deoriun multitudinem ridebant. vi recte aduertit Clemens Alex. EpicuruS quidem circuitione quadam deos sui tul it; at . Ut tradit Cicero , tantum abfuit, ut Epicurei religionem Contemnerent, vi potius omnia sigilla venerarentur. Mihi sic videtur e fieri non posse , vi notionem Dei qui quam deleat ex animo. nisi ratione omni . et hu- lnianitate exstirpata. Sapientissime Verulamius: - Dicit scriptura et dixit insipiens in corde suo. - non est Deus. Non dicite cogitauit insipiens A in Corde suo; adeo ut magis intra se hoc aste-- rat tanquam rem, quam lubens optaret, quam is quod penitus hoc credat, et sentiat. demois enim Deos non esse Credit, nisi cui Deos nouis esse expedit Quorum autem illa verba sunt: Primus in orbe Deos fecit timor, ardua coelo Fulmina cum Cadorent, tantum Promouent . quantum si fateantur homines ex eventis naturalibus ad Dei agnuionem manu quasi deduci. Qui demum Communem sensum propterea repudiandum putant, quod ei plu,

376쪽

rium deorum opinio apud plerasque gentes adiuncta fuerit , his in consequentibus responde,

Alterum argumentum adfert aequabilitatem motus . Conuersionem Coeli . solis Iunae , side- rumque omnium diimictionem . Utilitatem . Pul-Chritudinem . ordinem e quarum rerum at Pectus ipse satis indicat non esse ea fortuita. Vt siquis in domum aliquam . aut in gymnasium , aut in forum venerit. Cum videat omnium rerum ratio- . nem , modum . disciplinam , non possit ea siue caulla fieri iudicare . sed esse aliquem intelligat. qui praesit . et Cui pareaturi multo magis in tan-tIs motionibus . tantisque vicissitudiiubus . tam mUltarum rerum . atque tantarum ordinibus . in quibus nihil unqinam tamenta . et insinita vetuitas mentita sit. statuat necesse est. ab aliqua mente tantos naturae motus gubernari et Cum viderit sidera innumerabilia Coelo velut inhaerentia. et certis infixa sedibus cum eius ipsius mo- , tu Congruere ; errantia alia suos quaeque leuere Cursus . multum inter se aut altitudine . aut humilitate distantia . quorum vagi motus rata tammen . et Certa sui cursus spatia definiant i cum intellexerit stabilem illam ponderum contentionem. qua inter se iuncta permanent, et quodam quasi vinculo circumdato colligantur . id quod facit guiuitas, quae per omnem mundum pertinens omnia ad medium rapit, et conuertit ex trema et haEC Cum animo . ioculisque perlustraue- rit. nonne animaduertet esse aliquod Numen praestantissimae mentis, quo haeci regantur. viresque Perpetuis conflictionibus attritae quodam modo Instaurentur, at omne hoci machinamentum a Confusa rerutis omnium permistione vindicetur vid.

quaeso. Omni hoc mundo aptius 2 quid descriptius 8 in quo nulla temeritas. sed orcio. sed armiis quaedam similitudo . sed ratis omnia curtibus . moderata adparent. Quid enim posterius priori non conuenit 8 quid sequitur. quod non tes n-deat superiori quid non sic aliud ex alio uecti

377쪽

tdr . ut non . si ullam literam moueris . labent omnia S Haeci omnis stellarum descriptio . atque hic tantus Coeli ornatus ex corporibus huc et illuc casu . et temere Concursantibus potuisse eis fici cuiquam simo videri potest y Quae non modo vi fiereul. ratione eguerunt, sed intelligi. qualia sint, sine summa ratione non possunt. Sod nimirum assiduitate quotidiana . et consuetudine oculorum asIuescunt animi, neque admirantur . neque requirunt rationes earum rerum . quas semper Uident e perinde . quasi nouitas nos magis, quam magnitudo rerum debeat ad exquirendas caussas . excitare (α . Sed nescio ; virum effector naturae Deus magis possit agnosci . quum cum erit tota hominis fabricatio perspecta . omnisque humani corporis figura. atque perfectio. Audiamus consularem philosophurn pulcherrime ista persequentem. -CUm- tribus, inquit. rebus animantium vita tenea-- tur , Cibo . Potione . miritur ad haeci omnia - percipienda os est aptissimum . quod adiunctis is naribus spiritu augetur. Dentibus autem in - ore Constructis manditur . atque ab his exte-- nuatur . et molitur cibus et eorum aduersi acuti A morsu diuidunt escas. intimi autem conficiunt. A qui genuini vocantur. quae confectio etiam a A lingua adiuuari videtur. Linguam autem ad A radices eius haerens exeipit stomachus , quo - primum illabuntur Ea. quae accepta nauti oris is utraque ex parte tonsillas attingens, palato ex-- tremo , atque intimo terminatur. Atque is is agitatione, et motibus linguae cum depulsum, - et quasi detrusum cibum a epit. Uepellit.(ab Audite Epictetum apud Arrian. L. I C. G.

378쪽

, Ipsius autem partes eae . quae sunt infra id. - quod deuoratur. dilatantur: quae autoni supra.- contrahuntur. Sed cum amera arteria mic enim A a medicis adpellatur) ostium habeat adiunctumis linguae radicibus paulo supra . quam ad lin-- guam stomaChus aduectitur . eaque ad pulmo-- nes usque pertineat, excipiatque animam Cam. si quae ducta sit spiritu . eandemque a pulmoni-- bus respiret . et reddat; tegitur quodam quasiis operculo, quod ob eam caussam datum est. ne.

A si quid in eam forto cibi incidisset. spiritus imbia Pediretur. Sed cum alui naturae subiecta sto. - maCho cibi, et potionis sit receptaculum e pul-- mones autom. et Cor extrinsmus spiritum ad se ducant et in alvo multa sunt mirabilitor esse A cta , quae constant sere e neruis. Est autim si multiplex, et tortuosa. arcetquE. et Continet. - siue illud aridum est, siue humidum, quod reci A Pit, ut id mutari, et Concoqui possite eaque tum is adstringitur, tum relaxatur. atque omne, quod - accipit. Cogit . et Confundit . vi facille et ca-- lore, quem multum habet, exterendo Cibo, et se Praeterea spiritu omnia Cocta . atque coniecta A m reliquum corpus dividantur

is In pulmonibus autem inest raritas quaedam, - et assimilis spongiis mollitudo. ad hauriendum A miritum aptissima e qui tum se contrahunt ad-- spirantes , tum spiritu dilatant, ut frequenter

A ducatur Cibus animalis , quo maxime aluntur,. animantes. Ex intestinis autem. et aluo secre-- tus a reIiquo Cibo DCCus is . quo alimur. per-- manat ad iecur per quasdam a medio intestinori Usque ad portas iecoris (Sic enim adpellant .. ductas, et directas vias . quae pertinent ad leCur, A eique adhaerent. Atque inde aliae pertinentesta sunt. per quas cadit cibus a ictore dilapsus. Atiis eo cibo cum est secreta bilis. iique humores , A qui e renibus profunduntur , reliqua se in san-- guinem vertunt . ad easdemque portas iecoris

A Constuunt. ad quas omnes eius viae portinenteis per quas lapsus cibus in hoc ipso loco in eani

379쪽

venam, quae Caua adpellatur, confunditur. perque eam ad cor Conseruis iam , Coactusque perlabitur . a corde autem in totum Corpus distribuitur per venas admodum multas . in omneis Corporis parteis pertinenteis. Quemadmodum autem reliquiae cibi depellantur tum adstringentibus se intestinis, tum relaxantibus. hoc sane dissicile dictu non est: sed tamen praetereundum est. ne quid habeat iniucunditatis Oratio. Illa potius explicetur incredibilis fabri-Ca naturae: nam quae spiritu in pulmones anima ducitur, ea calescit primum ab eo spiritu, deinde contagione pulmonum: ex eaque Pars redditur respirando . pars Concipitur cordiS parte quadam . quam ventriculum Cordis adpellante cui similis alter adiunctus est, in quem sanguis aieCore per venam illam Cauam instuit. Eoque modo ex his partibus et sanguis per venas in omne corpus diffunditur . et spiritus per arterias. Vtraeque autem Crebrae, multaeque toto Corpore intextae vim quamdam incredibilem a

tisiciosi operis . diuinique testantur. Quid dicam de ovibus 8 quae subiecta corpori mirabiles commissuras habent. et ad stabilitatem aptas,

et ad artus finiendos accommodatas, et aa momtum, et omnem corporis actionem. Huc adde neruos, a quibus artus Continentur, eorumqUe implicationem toto corpore pertinentem, qui sicut venae . et arteriae a Corde tractae, et pro sectae in corpus omne ducuntur

- Ad hanc prouidentiam naturae tam diligem tem . tamque solertem adiungi multa possiunt. e quibus intelligatur. quantae res hominibus a Deo, quamque eximiae tributae sunt e qui primum eos humo excitatos . Celsos, et erectos constituit . ut Deorum Cognitionem Coelum intuentes capere possent. Sunt enim e teri a ho- mines, non ut incolae . atque habitatores. sed quasi spectatores superarum rerum . atque COElestium, quarum spectaculum ad nullum aliud animantham genus Pertinet. Sensus autem inter-

380쪽

DE THEOLOGIA

A pretes . ac nunCii rerum in Capite, tanquam in is arce. mirifiCe ad usus necessarios et facti. etsi collocati sunt. Nam oculi tanqulim speculat si res altissimum locum obtinent. ex quo plurima - conspicientes fungantur suo munere. Et aures - Cum ionum percipere debeant. qui natura in si sublime fertur. recte in altis corporum partibus si collocatae sunt. Itemque nares . eo quod om is nis odor ad supera feratur. recte sursum sunt et

A et quod Cibi. et potionis iudicium magnum

.. earum est. non sine Caulsa vicinitatem oris se-- quutaQ sunt. Iain gustatus, qui sentire eorum, A quibus vescimur, genera deberet, habitat in ea a Parte oris, qua esculentis, et potulentis iter A natura patefecit. Tactus autem toto corporeis aequabiliter fusus est. vi omneis ictus, omnel .. que nimios et frigoris . et Caloris adpulsus senti-- re possimus. Atque ut in aedificiis architectiis auertunt ab oculis. et naribus dominorum ea.

- quae prostuentia necessario tetri erent aliquida habitura: sit natura res simileis procul amau-- dauit a sensibus... Quis vero opifex praeter naturam . qUa tibo hil potest esse callidius . tantam solertiam poris sequi potuisset in sensibus 8 quae prunum VCu-- Ios membranis tenuissimis vestiuit. et sepsit. - quas primum perlucidas fecit . ut per eas cerniis posset: mmas autem, ut continerentur. Scdis lubricos oculos fecit et mobileis, ut et decli-- narent, siquid noceret; et adspectum, quo vel-- leui . facile Conuerterent; aciesque ipsa, qua cer .. nimus, quae Pupula vocatur, ita parua est, ut ea. quae uocere possint . facito vitet. Palp - braeque . quae sunt tegmenta Oculorum . mol-- Iistimae tactu, ne laederent aciem, aptissitne fa-- ctae . et ad claudendas pupulas . ne quid incide-- rQt. et ad aperiendas: idque prouidit, ut idea A tidem fieri posJet. Cum maxima celeritate: n:u- nitaeque sunt p3lpebrae tanquam vallo pilorum.

si quibus et apertis oculis. si quid incideret. re-- Pelleretur, et somno Couniuentibus, Cum ocia