Dissertatio Logica De Valore Sensus Communis Naturae Tanquam Criterio Veritatis

21쪽

ab essentialibus , vel aliis attributis, e. gr. capacitas eruditionis in homine, MI 4. modus a notis in variabilibus, uti eruditio in homine, vel 3. latio a quibuscunque aliis notis, uti e. gr. similit do formae, abstrahitur.

Per hos ipsos quinque abstractionum modos I. formantur omnes notiones universales , seu generum , si notae essentiales communes a disserentia. libus , seu specierum . si omnes essentiales reliquae , ab individuali, seu dimerentiorum, seu attributo. rum , seu accidentium &c.; si istiusmodi notae a ceteris abstractae, re tanquam pluribus rebus communes concipiantur, in quibus eas inesse experientia didicimus. a. Eodem modo formantur omnes aliae simplicissimae ideae, o. gr. attributa generi& supremientis; quae sunt veritas, seu cognoscibilitas, pos-kilatas, unitas, lonitas Sc.&e. 3. Hic ipse modus est formandi omnes ideas ceteras Ontologic asinentia , substantiae , attributi , accidentis , reuotionis, necesDrii, contingentis, Amplicis , compositi , caussa , ejectus Erc. prout nempe reflexio, quae abstractionem semper praecedit, plures semper notas diversas in comparatione rerum discernendo novis abstractionibus simpliciorum idearum viam

Quemadmodum abstractionis ope ideaseompositas in simplices resolvimus; ita vicissim sim.pIices ideas, abstractione obtentas, per saeuitatem fingendi combinatoriam , quae menti nostrae inest, varie pro arbitratu componimus, variis eas de termi-

22쪽

determinationibus jungendo quas seu ab eadem

re, a qua ipsas , seu a rebus aliis distinctis, diversisque, antea itidem abstraxeramus. Vocatur haee compositio vulgo determinatio idearum; quia prius idea simplicior abstracta secundum novas illas determinationes veluti adhuc indeterminataeoncipiebatur , id est , neque eas complectens.

Quodsi itaque ideas mere postlvas smplicio. res per ideas seu determinationes) alias rursus

mere positivas determinemus; idea composita merepo tivis in nobis oriuntur: si easdem ideas simpliciores mere positivas determinamus per ideas seu determinationes novas negativas , orientur idein

No ta , partim positivin , partim ne aliva. At vero si idea aliqua positiva, ja ex parte cominposita, sed adhuc confusa, ulterius determinetur per ideam seu determinationem negativam, alicui ex illis ipsis determinationibus positivis contradictoriam, quas idea positiva simplicior confusas inter se exhibet s ves si idea jam ex parte negativa sed item confusa, determinetur per ideam posti. vam, quae exhibeat realitatem negationi eidem conis tradictoriam, quae in priore confuse solum exhibeis tur , nec discernitur; orietur ita deceptrix, id est, talis , quae ob contradictionem determinationum , ex quibus componitur, objectum possibile

non repraesentat; attamen, quia determinationes contradictoriae, ex quibus componitur, ob con. fusionem idearum componentium non discernuntur, objectum possibile repraesentare videtur ac proinde menti nostrae illudit.

23쪽

Exemplum esto Idea trianguli satis simp ex , seu spatium tribus ιineis comprehensum, Id ea haec varie jam

est determinata, nempe quoad numerum linearum, & angulorum, & rationem spatii corporei seu realis: sed i determinata adhuc est quoad qualitatem & quantitatem Iinearum & angulorum, a qua utraque adhuc abstrahit. an nempe lineae sint rectae, vel curvae I an omnes angula. aequales, Vel inaequales 7 Determinari ergo prior ilIa idea potest , concipiendo triangusum rectilineum , non rectilianeum . rectangulum , aequiangulum, aquilaterum , non . aquilaterum; & hae omnes magis determinatae & compo stae ideae erunt possibiles. At si concipias triangulum reinctilinetim duos angulos ex. ιrihur rectos habens; ideae trianguli rectilinei simpliciori, negationeia se reipsa excludenti duos rectos angulos ex tribus, junges contraductoriam notam duorum rectorum angulorum; orieturque idea rei imposilitis; quae, si tu ita confusam trianguli rectilinei id eam habeas, ut contradictionem duorum an gulorum rectorum cum ejus notis non discernas, erit

reipsa idea deceptrix, rei possibilis specie tibi imponens. A liud exemplum habes in idea Diritus compositi, seu ma- .

Ideae seu conceptus mentis, quae per abstra

ctionem & determinationem 1s. 19 id est, per

analysin & synthesin, a mente ipsa formantur, VO- cari solent idea factitii ; eo quod mens nostra ex iis . quas solo recto usu sensuum ope attentionis &Rflexionis obtinuit, propria actione eas sibi essin-rat. illae vero ideae , quas 'mens aliunde potius, seu a causa extranea, immediate obtinet; quin eas semper habuerit; idein adventitia dicuntur. Idea innata

24쪽

innata demum vocarentur, si quae mehil inessent se congenitae ideae, ut eas nec aliunde post primum, quam jam aliquamdiu extiterat, obtinuisset, necqpsa primum ex aliis praeexistentibus in se ideis eas formaret, sed sibi inde a prin i pio suae existentiae, ae deinceps constanter, seu vi essentiae, sed unde unde demum, continuo inditas haberet: etfinon continuo de illis actu cogitaret.

cum mens ensu intimo ad suos actus proprios, ceu inrime sibi praesentes, attendit; confria A, feesse s stantiam spiritualem , seu vim constantsmcognoscendi & volendi, simulque variabilem perdi vertas cogitationes & volitiones. Unde idearum vices , quas mens ipsa de se sibi reflexe intuenti repraesentat, sunt ipsimet ejus aetus immanentes qui & objecti simul & ideae sui ipsorum rationem reipectu intuitus reflexi in eosdem habent atque mens ipsa sub suis actibus, ceu illorum subjectum, i Vetusi latens, ae per eos cognoscibilis. Unde &hos actus suos, atque una se ipsam eo distinctius completiusque discernit; quo majore studio supra ilios intime sibi praesentes reflectit. Mens ergo humana ideas seu conceptus omnes de se ipsa suisque actibus unice reflexione sensus intimi super eisdem Abi

intime prasentibus acquirit. Porro quoniam actus mentis propriae, tam cognitiones , quam volitiones quoad habent rati

nem objecti simul, & ideae sui ipsius respectu sensus intimi etiam ipsi saltem metaph sice compositi sunt; quatenus scilicet in totali cogitatione & vo-

25쪽

litione objecti eompositi etiam partiales cogitationes & volitiones plures mente distingui i possunt; imo quoniam etiam plures simpliciores cogitationes id est, de smplicioribus objectis in unam componi juxta atque ideae sis. possunt: idcirco mens eodem modo nobas cogitationes seu ideas facti. tias car. de spiritibus se ipsa nobilioribus, id est, plura simul perfectius, & facilius, cognoscere vadilentibus &c., imo etiam conceptum de spiritu inis nite persecto, id est, omnia cognoscibilia per comceptus seu ideas adaequatos simul & semel cognoscente, id est, de DEO ipso, tum abstractione perfectionum cogitationis propriae ab ejusdem impe fectionibos , tum compositione omnium persectionum pure talium in cognitione una compossibilium, formare potest. Itaque mens humana etiam alio.

rum spirituum , atque ipsius DEI, conceptus sive ideas non innatas habet, se actitias, seu proprio marte formatas ca I. o.

Huc usque originem omnium idearum seu eonceptuum mentis , tum singularium & existentium rerum, tum universalium & mere possibilium, ostendimus. Jam vero mens conceptus istos , seu ideas, tum Agulares cum singularibus, tum universales cum aliis unipersalibus, tum denique etiam

rando , nunc in duabus illarum mutuam , aut non mutuam, perfectam convenientiam, seu continentiam omnium notarum unius in altera detegit; nunc disconvenientiam , seu contradictionem unius ad-VersuS alteram, seu mutuam exclusionem : & in

primo casu mens iudicio immediato unam ideam leu

26쪽

seu eoneeptum a mat de altera; in easu alte.

re unam de altera negat.

Cum vero sola immediata duarum idearum, Conceptuum, seu notionum, mutua comparatione mutuam conveni eptiam, vel contradictionem e rundem, discernere ob desectum claritatis iussi. . cientis mens nostra haud potest ; tunc tertiamideam, se conceptum, in subsidium vocat, S, si' expendendo duas illas ad hanc tertiam advertat, in prima contineri secundam, & in hac secunda teristiam, infert judicio mediato, ut vocamus ob inotermediam nempe tertiam ideam , etiam tertiam in prima contineri, seu itum de ista a mat: si v ro advertat in prima contineri alteram. & ab hac 'altera tertiam excludi; judieio mediato concludit, etiam a prima tertiam excludi , id est, de prima tertiam negat. Denique eum uno ratiocinio Ismplici ad intui. tum mutua convenientia, vel contradictionis, duarum idearum, conceptuum, seu notionum, non se venimus, id evincimus Hura ratiocinia sie connectendo, ut primi conclusio fiat praemissa sequentis.ci nova idea seu termino tertio aliunde assumto, S alterutri ex duobus terminis conclusionis primae applicato , hujus ad illum comparatione novam formemus secundi ratiocinii conclusonem; atque ita porro pergamus connectere tertium ratiocinium ; donec ad conclusionem p aveniamus quin-

27쪽

Et huc usque quidem enumerata sunt criteria nobis intrinseca, id est, per quae PROPRII VI AC NINis & intellectus rationes iussicientes veritatum tum de rebus existentibus, tum possibilibus, per- spieere solemus. Cum vero proprio aeumine ae intellerit u i perspicere veritatem aliquam immei . te nulla modo po=kmus. saepe eandem ex aliorum t simonio authentico comperimus. Est Uero verit iis cujuscunque , sive de pollibilibus , sive de existenti hus rebus , testimonium authenticum , quod notas seu indicia sussicentia habet, quod is, qui testimonium illud fert, & veritatem ipse perspectam habeat, & veraciter nobis manifestet. Porro cum notitia veritatis in teste, & sinceritas in ea manifestanda, rursus immediate in se ipsa sub oculos nostri intellectus nullo pacto cadere possit; eam ipsam

utramque ex talibus Agnis seu emctisus sub sensuum

externorum experientiam cadentibus inferimus. de quibus experientiam praeteritam uniformem tum propriam habemus sis. , tum consentientem om-nrum aliorum experientiam esse novimus, quod semper cum notitia veritatis γ veracitate in test . bus conjun fuerint: quae uniformitas experientiae quo major, quo pluries multiplicatis experientiis sine exceptione communis est, eo major erit certisudo de veritate authentia tesimonii; nunc quidem solum moralis, si rarissima fuisse exceptio noscitur; nunc Musica omnino, s nulla comperta sit post innumeras experientias uniformes eXceptio: - siquidem etiam de existentia testimonii, ceu facto,sari gradu certitudinis ex aliquo ex huc usque me. moratis criteriis itam constet.

' Ι. De exsentia ergo tesimonis autἡentici, eeu DRoprasente,

28쪽

prasente, menti quidem nostror extraneo, ultimato F immediate per sensus externos notitiam acquirimus . vel per alium testem mediatum ἔ cujus tamen testimonium fallem denique per sensum externum ipsi compei imus 8. ΙΙ. Da aiahantia vero tesimonii notitiam acquirimus, ceu de qualitate simili futuri facti, per uniformem experientiam praeteritam , phantasta ιτε reproductam , S ad similem authentiam expectandam nox pro gradu suae uniformis multitudinis inclinantem xx. III. I a vera authentia. testimonii se perspecta movet nos ad assensum de veritate rei contesatae qui assensus, cum non ipsa perspecta intrinse- ea ratione lassiciente veritatis judicii nostri nitatur, sed . solum extrinseca eidem auctoritate, fides Vocatur, quastilicet alteri, securi de errore, judicium nostium consoriamamus. Principia hoc So. obiter indica a de fundamento moralis & quandoque physieae certitudinis testimonii humanae auctoritatis uberius a me demonstrata vi de in Dem. Evang. cap. v. Artic. I. f. II.

I. Habemus ergo inprimis de exi entia rerum, seu veritatibus facti , universe criteria quinque , videlicet et.) de existentia prinsente rerum externa

ta rerum quarumcunque MEMORIAM PROPRIAM to. ); & ALlENI TESTIMONII AUCTORITATEM, O, ) de exissentia futura rerum Ex PERIEN

29쪽

adeo s.) auctoritas alieni resimonii universe gula. tum criterium factorum conficiat.

II. Porro qualitate rerum exi entium, jam ex suis criteriis exilientiae cognitarum , judicamus per judicia vel immediata, vel mediata, aut ratio-rantia concatenata a . 23. 26. , radii ex testimonio authentico alieno, cra per criteria quatuor diversa.

III. Ar eadem ipsa quatuor eriteria praee. judicamus de qualitate psisibilium qua talium unia verse, prinmissa semeI Ioco subbecti notione eorumdem , de uitione nominati, hujusque reali veritate, seu possibilitate objecti illius, rite

t Datur vero adhuc alius modus , omnibus hominibus communis, judicandi, non quidem Vulgo de absoluta existentia rerum, sed communiter 1OIum de qualitate tum rerum existentium, tum possibilium, nullo suppetente ex praedictis quatuor criteriis ca9. 3o. , id est, nee distincto intuitu immediato, nec mediato, per ratiocinia distincta, simplicia, vel concatenata, nee testimonii alicujus movente auctoritate, sed unice ex confusis conceptibus subjecti & praedicati cuique obviis, quos de rebus existentibus singularibus usu sensuum exteris norum accepimus, de rebus autem mere possibilibus abstractione, vel compositione ac determinatione s armavimus cis. I9 ), unum de altero affr- mando, vel negando; quin distincte convenientiam , vel contradictionem, unius ad alterum dis

30쪽

eernamus ; atque id genus judiciam sensus natura

communis vulgo appellari solet.

Dixi sensus eommunis judicia vulgo esse solum de qualitate rerum seu jam existentium, seu mere possibilium, non de existentia. Do solius DEI misentia etiam sensus e mmunia judicium habemus: sed eo judicio existentiam DEI ced qualitatem DEI, pro subjecto interim mere possibili assumti, enuntiamus, ceu ex ipsa ejus nΟ-tione cognitam & perspectam et nec aliud ullum judicium sensui communi proprium extat, quo de existentia rerum iudicetur.' ' Dixi porror juduia se ui naturae eommuni propria neque niti dissincto intuitu , immediato. vel mediato . una tertia, Vel quarta idea mediante, in simplici, , Vel concatenato ratiocinio mutua convenientiae, vel contra. dictionis subjecti S praeditati; talis enim intuitus evidentiam immediatam, vel mediatam, veramque demonstrationem rationis conficit: nee testimonii aussoritate utcun- quo fulmiente; sic enim a fidei assensu non differret. Sed neque uititur experientia prasente sensus externi, vel intimi; secus de existentia rerum singularium enuntiaret: neque experientia praterna, fmplici. νει muItipliei ει uniformi; ob eandem rationem. Proinde abs dubio modum judicandi sensus naturae eommunis proprium, peculiarem, &ab omni alio criterio sejunctum, diversumque conficit.

Dantur passim in hominibus judicia sensi na

tura communi propria. Ut certitudinem, imo evidentiam istius thelis prorsus evincam, adnoto primum : haec ipsa judicia esse iacta existentia, ac prin. inde