장음표시 사용
161쪽
'quando ratio dictat audendum,quae passiones moderationem accipiunt a fortitudine, quae moderatur timorem,&fortitudinem: Unde laudatur David. r. Regum 27.qui timens insidias Saul fugit ad Achis. Unde si moderate timet erit bene consiliat tuus. I.Reth. cogitando vires suas, & prouidendo de med ijs necessarijs, & consulendo eos in quibus confidit, non tamen debet immoderate timere, alias sie: stupidus, inconsiliativus , R inoperativus: stupidus, quia ob timorem calor reducitur ad cor principium vitae, & relinquit
membra debilitata, & stupida, & rationis discursus interciditur, & in operativus, quia ipsum facit dissidentem.
Circa iram, quae prouenit ex tristitia ob malum superueniens, quod homo conatur a se repellere naturaliter, & differt ab odio, nam odium eli appetitus mali alterius simpliciter, idest sine mclara, odio enim prosequens cupit destruere eum quem odit absolut Etam in re,quam in persona, unde semper est peccatu, ira vero cupit malum alterius non absolute,sed quatenus penὸ sat est ad condignam vindictam, unde S potest e ste sine peccato ; &quod ira est de malo illato irascenti, odium etiam extraneis, & ira tape contenta est causare tristitiam in eo contra quem irascitui, ideo satis est ei quandoque verbis eam euom isse , odium vero non est contentum verbis, sed intendit ad facta, etiam fingendo amicitiam , & iratus intendit sempervi sciat is cui nouit id, odiosus vero id no curat, dummodo ferat nocumentum , R ex alijs,de quibus alias, debet Princeps praecipue odi si deponere, id enim dedecet Principem ob magnam authoritatem, quam habet in tabditos, ex quo magnum eis afferre possiet no cumentum, R est semper peccatum , ii habeat respectum ad naturam, secus si ad vitium, sic enim potest de debet odisse malom eos, sine liuore tamen, iuris ordine seruato, puniendo. Quo vero ad iram, si praecedit
162쪽
actum, & iudicium rationis, quod sit quando appetitui proposito aliquo contristativo, statim surgit ira vehemens, sic eli comprimenda, sic enim impetuosὸ insurgit per sanguinis ebullitionem, maxime apud eum apud quem eli summa p Restas executiva, quod perturbat rationis usum , & assimilatur seruo nimis sestine exequenti mandatum Domini, non audienti persecte eius voluntatem, unde & saepe facit cotra eius pra ceptum, sic fit de ira, quae dum impetuo Se consurgit, mouet iratum ad vindictam, non considerando rationem dictantem, an sit quo tempore, & quo pacto vindicta facienda , ut fecit Holofernes, qui in irae impetu fecit duci Achior in Bethuliam occidendum cum Hebraeis, Iudith 3. qui& erroris lui ps nas dedit. ibi .c. D.
imis,& ira si sit vehemens excaecat usum rationis, quia per iram sic exurgentem, acceditur sangui, circa cor, unde eleuantur spiritus calidi ad caput, vi sumus ex igne, qui spiritus se perturbant sensus interiores maxime phantasiam, & cositatiuam, sine quibus anima hic nil intelligit, quod iratus amittit usum rationis, quia licet intellectus non sit affixus organo corporeo,
nil tamen intelligit, nisi illi deseruiat ordinata,& quieta phantasmata,& is assimilatur insano: ut dicit Philosophus r. Rhetor. & Seneca. lib.de ira, ergo fugienda. Secundo, ira quandoq; insequitur iudicium rationis,& si tale agendum si,quod sit peruersum, & ratio decipitur, eii pessima, quia est instrumentum heuiendi
in tiranno,& iudice corrupto, ut suit Saul contra David. I. Reg. I 8. li vero iudiciu rationis sit rectum, quo concluditur aliquod delictum esse puniendum secundum legem,& ad alloi iam exemplum, tunc in Principe eli bona,quia excitatur in eo ut organum rationis, ut viriliter exequatur quod dictat ratio, exequendo
quod iustitia dictat, cum clementia tamen iuncta, nisi ubi de re graui ageretur, ut de contemptu diuini cultus, quia sic iustitiae rigor est seruandus io re magni
163쪽
momenti,ut secit Mathathias. I.Machab. I. in re tam εnon graui, vel cuius executio non profit ad bona publicum promouendum, laudabilius est in Principe utia qu itate, sed non sine tuti itia. - . . Idem etiam Princeps moderari debet alios animi r ' 8 affectu, licet minus principales. videlicet Zelum, qui V est arnor intensus , ne sit in eo immodicus circa bonam corporea, quatenus non vult consortium in re amata, talis,ut ei soli conueniat, ut uxor, quam cust dire decet,sed non de facili male suspicati, Zelus tamecirca res spirituales, ut virtutes acquirendas, & custodiendas,& diuinum honorem, est bonus,si tamen omnia debito loco,& tepore, de prudentia adhibita fiant. Circa ne mesim, quae est indignatio de prosperitatibus malorum . qui id non merentur, non est culpanda, sed non decet Principem,qui considerare habet ea in quibus mali prosperantur esse bona caduca, & quae ideo
boni nomen no merentur,cauere tamen debet ne eius
culpa prosperentur, ut quia iis beneficia largiatur, vel eorum crimina dissimulet. Circa verecundia, quae est, bona cum consergat confusio ex malo acto, non decet Principem, cum no deceat eum aliquid operari, cuius
verecudiam suscipere debeat. Circa inuidiam, quae est tristitia de bono alicui superueniente, quo ipse caret, A vellet habere, abesse debet a Principe, quippe qui omnibus bona communicare habeat, nullius bonum sibi displicere debeat,nisi ut supra. Gratia tamen ab δε- lute Principem decet, id est, ut beneficia liberaliter, α gratis dignis,& bene meritis subditis largiatur, ut animentur ad virtutes,& sponte, ac pacifice obediant, &eius probitas, di gratitudo declaretur, ut fuit David.
Reg. 2 9.& I'. Misericordia quoque,& clementia proprie Principi conueniunt, cum vices teneat Dei. Prou. 8. cuius est proprium misereri. Lucae 6. &cle- mentia Princeps honoratur. Prou. 2o .ut supra.
Et maxime Princeps passiones animi , ct actiones Per
164쪽
actus vilaturum, fidei: ehcharitatis,iussitiat, tetri qperantiae, sortitudiniri prudenti di moderari debet, mo Pr ' DI quo in tractatibus dictarum virtutu supra late est ut sic actum, lib. de CiviliInstitutione uti tract.de Virtuti η- bus ciuis, per quas virtutes etiam domare debet pasia η' iones, quae in senibus frequenter euetin re soleti, si & V sto Hr a ipse sit senex, imitando'; quod in 'eoi u aetate solet lati 2 Md ibile esie,&.priit 5. vitando, quod in ipsi, solet saepe I linc antinger ex Arasto Mart. φ sint nimis increduli, in ' nullo iere sidendo, Com in multas decepti sint oblon gas in multas actio aes expertas, non tamen Princepa debet esse nimis credulus,ut habetur Eces. .cum nimia credulitas sit quid puerile, & si citet in Principe,
multa concederet quae non euent concedenda,Vt con erigit David r. Reg 16.& i nimis debet esse nam is incre dulus, quia si sit jurae ceruicis, ad impietates se trilia uertet,& se, ac populum peraculeo commiti ut conti sit Saul, qui quoniam noluit credere lonathi bona de David nuntianti, ad persecutiones in manes deuenit, αἱ Actiab. I. Reg. vlt. sed medius inter utrunque incedere debet,declinando modo ad hanc, modo ad illam , partem consideratis qualitatibus personarum , & alijs circunflantiis iuxta dictamen rationis. Secundo, vitare debet, quod solet in senibus saepe contingere, quod sint suspitios; cuncta j a malam partem interpretate Fν quia cum diu vixerint ,&in aliquo sorte peccarunt, men urant aliorum dicia, & facta duxta id quod ipsi secerunt. a. Rhet. &s Princeps sic assuescet, paul iam set se uinis, immitis,& intuitus, ac populse odiosus: ut
patet de Anoni Ne Ammonitaruio. λ. Regili AHIO. sed debet, qua: ap te inala non sunt in meliorem partem .
inter metaris sipe dissimulare se non aduertere, nisi concurratat signa si is ieientia, Sc aliae citc instantiae aliter suspicandi, maxime ubi de re graui contra honore Dei,bonum publicum, vel proprium agoetur. Tettio,
165쪽
formidolos ob seigiditatem, quae viam parat Armidiani: ut dicit Philosophus loco cit.ob mala, de quibus supra,vbi de hoc est actum, iuxta dulinctiones ibi assi
gnatas. Quarto, vitare debet, quod in ipsis solet contingere saepe,quod scilicet sint illiberales, tum quia se vident amplius ob virium desectum lucrari non polle, di sine facultatibus sultentari non valere, ideo iiudent earum conseruationi, & forte multas indigentias sunt passi,ut dicit ibi Philotantius, quod vitare debet Princeps,cu illiberalitas faciat ministros iures,& nil pr clare gerat auaritia reuocatus , quae maxime Principem dedecent. Quinto, vitare debet, quod in ipsis uenire saepe solet, quod sint modicae lpei, verentes ne in omni arduo desciant, cum spes lit de futuris, nec sperent se multum victuros,ideo no sperant multum, di delectantur tantum in memorando oraeterita, ut ait Philosophus, loco cit. Princeps vero debet esse bonae spei,ut supra eii dictum, aliter in omni agendo desectu spei deficeret,& nil dignum aggrederetur,& se ac subditos perderet. Sexto, vitare debet, quod in ipsis solet frequenter vitiosum esse,& euenire,qudd non de facili verecundentur, verecudia enim surgii eis quia quis appetit honorari, & aestimari, & conlequenter timet contrarium, at senes,ut deficiunt calose, & vita, sic & nimi vigore, ideo non curant multu a stimari, & quae ante magni faciebant,ridicula eis videntur, unde magis studeat utili, quam honori. i. Rhet. at in Principe debet esse oppositum, quia eius primum studiu in de- . bet versari circa ea quq sunt ad bonum subditorum,&honorem veru,non aut ad proprium commodii,& sieverecundari bonii est; in hoc sensu,ut supra, timere, eccauere ne quid agat de quo verecundari habeat, cum alias verecundia,ut supra, Principem dedeceat,ratione dicta. Idem in imitari debet quae in senibus commendantur, quod scilicet sint in coeupiscentiis remissi
ob frigiditatem; pati te & misericordes,& in iis quae
166쪽
natura variabilia sunt, nil pertinaciter et Ermant, vel negant, sed in omni re dubitativam dictionem apponunt, ob frigiditatem,& ob id quoque, quod tarde, Arnature,&consulte se habent in operibus suis, ac gra-uker,quae in Principe commendantur, dummodo de
Quod si Princeps iuuenis sit, vitare debet, quae in inueniri solent cum vitio , ut scilicet sint se. . Princeptquaces concupiscent ita, & passionum, maxime venea uuenis tu reorum,&cibariorum,ac potus, ob calorem in eis do Menile ρ' minatem in quo vigoratur vita, corde vero,& corpore Iisines , calefacto,surgunt concupiscentiae, maxime quo ad O. Isim .perationem generativam,& vegetatiuam, Princeps ve γπι με .ro passiones se nare debet, maxime irae,& venereotu, vel move aliter psideret,ut canis rabidus, & equus emissarius : r ridi M . ut habetur Ierem .c. s. & suo exemplo alios ad interutimi a bono virtutis aberrantes adduceret. Secundo, vitare debet, quod in iuuenibus euenire saepe solet, Ῥsint vertibiles,& in paucis sibi constent,cum in iis humores,ac spiritus sint in continuo motu,unde cito co-ciliant amicitias, cito eas dissoluunt, ut dicit Philos Phus 2. Rhet. at Princeps debet esse constans in bono
post debitum adhibitum consilium, alias subditis contemptibilis fit. Tertio, vitare ἡeber, quod in eis vitio saepe ascribitur,quod sint nimis creduli, cum adhuc in multis non sint decepti, S alios ex seipsis mensurent rvt dicit Aristaoco cit. at Princeps non debet, visu pra, nimis facilis esse ad credendum , alias, cum in aula adsint adulatores, seditiosi, susurrones, &huiusmodi. nisi recte cosideret qualitates loquentium, & alias ci cunstantias, facile a vero aberrabit Quarto, vitare debet,quod in iuuenibus solet quandoq; euenire, ut sint contumeliosi,& iniuriatiui, dum sint ex spirituum seruore, animosi,&magnae spei,unde prouenit,quod cu-Piant alios praecellere vel non minores videri, & si vi-2ent aliquod opponi impedimentum, funt impatien-
167쪽
tes,& si aliter id tollere non possunt deueniunt ad c5
tumelias,& iniurias, non ex malignitate, sed ex ebul κIItione irae, unde & facile eos poenitet: ut dicit Arili dα lib. 2 cat alicui iniuriam inferre Pithceps non debet, aliter id. est causa seditiosis , & corruptionis monar chiae: ut legitur 3. Reg. I 6. Quinto, vita re debex, quod seipsis opinionem,quod omninsciat cum tamen pau- ca firmiter cognoscant, unde cum affirment, vel neget quae ignorant, vel non probabiliter scisit, de facilimen ' tiuntur,&cum norint se erra sie, nolunt tamen dictum r reuocare, ne aesti inentur deceptores : ut dicit.Arist d. ' a ' lib. r. at Princeps mendacium vitare debet amarominem contemptibilem reddat,& Deo odiolum. Sexti vitare debet, quod in iuuenibus euenire frequenter solet,quod scilicet nimis agant in om n ibus: ut idem dicit loco cit.vnde nimis amant,nimis oderunt, cum sint acutae irae,& excedendi cupidi alios,ut idem dicit, cu- ει concupiscentias,& iras habeant immoderatas, & eutas, unde per excellum operantur, at Princeps moderate,& cum consilio deliberato omnia agere debet, expectando tempus, & alias circunilantias in agendo opportunas, aliter si sinistre eius res agantur, confunduntur, ut contigit Adoniae 3.Rςg. I. E conuerso vero
Princeps retinere debet, quod in iuuenibus laudabileelse solet, ut scilicet sint liberales, i maxime Principe decet, impedendo in magnificis su iaptibus tam publice, quam priuate; animosi, &i bonae spei,ac magnani mi, cum Principis sit magna operari, & in ardua tendere pro conseruando Principatu, & Republica defendenda, nec esse i suspitiosus, ut supra est dicitim, prudens tamen sic nec facile oibus credens, miserativus, maxime in puniendis malis, attendensiquia cum hominra pro maiori parte operemur mala. 2.Rhetor. R. rari
168쪽
,iii inihi . Gen. s. 'lii mana si agilitas requiritu eianiam, via d. Princeps Gnsiderata propria, & aliorum' fragilitareMobet esse miser. tiuii ,3t clemenς, ut sipralast dictunt, miseris compatiendo. deerrantibus, ac eo ximi si1bleuando miseriam; S. cauere dc mum ne quid faciat, de q06 verecundari habeat ut supra. fi liod si Princeps in virali atate sit constitutue,cum hic aetas med i fit inter iii uentutem , S senectutem , idho i a costituti secundum inc inationem. retinent medios more, inter utrunque statuin, de sc siint lai
dabiles, & a Principe sequendi, modo quo supra est
Ft cum Princeps sit omnium nobilissimus,& nobi- ψ3Ies qui sic dicuntur, qui orti sunt cx antiquis, S claris Princi genere, vel Principatu parentibus. f.Rhet. vel apud quos osse- quos suere ab antiquo diuitiae magnae, vitare debet, ctus nobι- quod solet iii eis esse saei ἡ vituperabile, vides laeti Dummo sint nimis honorum cupidi, cupientes sempet honore derari. c honori addete. 2 Rhet quia sic feret ambitiosus, & su quo sequi perbus, Princeps vero debet esse modestus, & proprio d. ιεat, vel satu contentus. Secundo, qi od siit despectores suoru diuitum. maiorum gloriantes se praeclariora gessisse; quia sc si1 tint odibiles,& ingrati. E conuerso vero imitari debet; quod in ipsis solet ei se laudabile. qLod scilicet sint magnanimi ex eleuatione eordis ad imitandum res pra clare gestas a maioribus, & magnifici. 1. R het. & apti ad disciplinas ob delicatam educatic nem,ob qua apti sunt ad eas, ut & molles carne. I. de Anima. & ne eas omittendo a plebe despiciantur i& astabiles, ex ciuili, di honesta con nobilium, & conciuium couersatione, ut cotra rustici,quia solii Kj vivunt, rudes, & a restes sunt. Idem quoque Priμς 's, cum omnium ut ditissimus, vitare debet mores ut in diuitibus vituperabiules esse solent,ut scilicet sin iii perbi, & elati,cum apud vulgus pecunia omnia bona aestimetur, ideo eas fi bentes animo efferuntur. 2.Rhet. S contumeliosi fisit,
169쪽
quia cum sint elati, si vident alios velle et 'quarῖ, veIsuperierri,superbia agitari. prorupunt incὐtumelias,& iniurias. Σ. Rhet. A molles, ac intemperati,quia cAdelitiose sint nutriti, nil assueti sunt pati,& otio dediti, in eis insurgit intemperantia, gulae, & vene orum. 2. Rhet.&iactatores, ac despectores aliorum,cum via deant sapientes magis egere diuitibus,quam econuersa, secundum vulgus, csi sapientes frequentent tali sdiuitum, non contra: ut dixit Simonides Philosophus, di Arist. 2. Rhet.& aestimantes se dignos principari, cuapud vulgus ij soli, qui diuites sunt, digni principaritin existimentur. 1. Rhet.quae omnia a Principe abense debent, non enim debet esse superbus, nec contumet . n. et 'liosus, nee despector alicuius, cum sic fiat odiosus, nec intemperatus, ut supra, eum fiat contemptibilis, nec putare se mereri principari ob diu itias, sed virtutem; qui tamen imitari debet quod in eis laudabile esse so- , ...i Iet, qudd scilicet vota Deo offerant, & eleemosynas ς, Θ pauperibus erogent cum sciant diuitias prouenire no. . tam industria,quam diuino beneficio, ideo se conper. i mini tunt ad diuinum cultum. L. Rheta vi&a Deo adiuuentur in nauigationibus,& itineribus, quae peragunt pro diuitiis cumulandis, quod &:Princeps imitari debet, quo ad affectum, non quo ad effectum, ut scilicet praedicta non agat,ut proinde a Deo ditetyr, id enim esset peri io indebita, sed id agere debet, ratione recognitionis dis mi benescii,& nuxilii impetrandi, & grati boni exempli ora bendi. Qui & imitari debet mores princi antum , qui communiter sunt magis studiosi.
ac probi, &virtuosi, quam diuites non principantes, quia considerant se constit0 os in oculic subdito uni, xt signa in quos omnium HςHi se conuertunt, ideo ma, sis Itinent declinare a m , quod non curant diuites non principantes. Secundia sunt magis teperati quam opulenti. oriuati, quia exercentur in negotii, boni pu-ybei,& Reipublice defensione, in iudicando,& huius-n modi,
170쪽
modi,unde in bono occupati non dant locum vitiis se ingerendi, quod contra fit de alijs diuitibus non principantibus, qui mox collectis redditibus otio se dant, unde surgit intemperantia , ut inquit Arist. 2. Rhetor. Terti δ, qudd sunt minus iniurioii,quam priuati, quia cum sint in gradu honorifico, non curant,nisi quae honore sunt digna,& dedignantur vindictam sumere de ilibus personis a quibus offenduntur, & si a magnis rniuriam patiuntur, dissimulant, vel non nisi iustὸ vin i i dictam sumunt, ne notam ignominiae incurrant, quod Q: -- principantes facere debent, nulli iniuriam inserendo, nisi seruato debito iuris ordine, di iustitiae necessitate ευ id exigente . il . . . Quod vero superius est dicto, iuuenes,& alios ali- quibus viiijs prae caeteris deditos esse, intelligitur quo Desinatis ad inclinationem sensibilem,cum alias in eorum potestate si non consentire ijs inclinationibus sed ratione , usiis resistere,&reluctari: ut dicit Iau. tu Politica Chri- muleam. stiana, & dixi tract. de Pass. Anima'. optabile quoque ruri esset, ut Princeps ante paruisset, qui enim paruit, scit, 'quod sub alio Principe voluerit, vel non, & ita quali- - :ter cum subditis sit agendum: ut dicit Arist.3. Politici Sen.lib.1.deira.)Tadit.lib. i. hist. de Dion. Halic.lib. 3. Bona quoq; externa, praeter animi virtutes,valdh cor, ἁucunt ad rectam Principatus ad in inistrationem, via delicet Principis sanitas. corporis decorus aspectus, diuitiat, potentia, munitiones, militum copia, arma, di alia, de quibus insea, suo loco dicetur. Quod si Princeps no ex electione, sed sanguinis sueeessione Principatu adipiscitur, curandii est, ut praedictas virtutes adipiscatur, & maxime Princeps eius pater oem cura in eo adhibere debet,ut signiscet ea nota ob proprium bonum, sed Reipublicae genu isse, bonos ei militutores applicando, qui bon itate, scientia,experientia,& humana late praestent, ex quorum exemplo, S monitis animus noui Principis recte insormetur,ia