장음표시 사용
21쪽
libus, prout sunt talia, voluptas nimirum quae a colore Λ& luce, aliisque uisibilibus sit propria censetur visus, utpote si uiridem colorem aspiciat, quia moderate ipsum
gregat, si congruentes inter se colores , dc analogia habentes optimam, tum in mouendo,tum in repraesen tando vicitum, intueatur, moderata quoque lux in opaco, quia potentiam vegetat, mouet, ac modo quodam perficit, aut post tenebras non admodum intensa, cum
videre per illam incipiat: actus enim est persectio potetiae, si vero repente lux nimia in visum irruat, virtutem Billam in diaiano pupillae mouet, & disgregat: itaque dolorem parit, quia sensorium laedit, Δ uisum hebetat, atque hinc nimia albedo dolorem facit visui, quoniam est color illum disgregans, hinc etiam & intensa nigre do,quippe quae nimium congregat,sed minus displicet,
nam congregatio minus,quam disgregatio nocet: inter dum autem sensus videntur affici dolore, ac voluptate, si coniungantur phantasiae aut opinioni: cum enim visu cernimus aquam tempore sitis, vel esculenta tempore Ciamis, vel pulchram mulierem , optimas quasda picturas,porticus, & aedificia immensa quasdam etiam facies ridiculas voluptate afficimur, & vitus oblectamento vi. detur recreari in illa suspictione; attamen phantasiae , Nopinioni conuinctus delectatur, quoniam imaginamur aquam & esculenta tristem illam posse appetentiam
sedare, ac prope natum vacuitatem replere: itaque sub
imaginatione quod possint proficere, grandemque illa
appetentiam & tristem sensationem explere cum spe in. D super fruendi voluptas aduenit. excidit autem & provinluptate fit dolor.si sormido, vel dissidentia non habedi, fruendique contingat, quemadmodum Poetae fingunt
Tantalum poena talionis propter concupiscetiam vexa'ri, cum siti prematur intensa,& aquas usque ad metum
habeat pertingetes, quas tame potare nec magnos pos
22쪽
A sit adhibendo conatusae do tot perpetuo uires acquirit& euadit intensior, nec Rcus plane fit in csteris; csi enim uiderit aliquis pulchra mulierem sensus hic mouet lensum concupiscentiae, & imaginatio refouet actum: itaq; mouetur ad concupiscendum, nisi ratio, quae secundum naturam debet esse domina appetitu illum moderetur, α refrangat, ita quoque delectant picturae, uel iudicio rationis adhibito quod artis peritiam,&ingenium reserant, uel si spectaculum aliquid nempe animalium sa-B gam, nemora & consessus uirorum, uel ridicula quaedanon inepte praeseserant: In ipso etia hoc modo fiunt do. lores, & tristitiae, nempe si uideat ouis ad se proficiscem tem lupum, uel fortasse etiam depictum, ut illum pedi eram delusa cognoscat, partim timet, partim etia doet,& cunctis hoc accidit hominibus cum uidet alique inimicum, nisi fortasse gaudeant uicturi, gaudet enim
qui ulciscitur: Eandem dolorum & uoluptatum differetiam facit auditus; in hoc enim soni inter graues & a C tos medii uoluptatem efficiunt,quoniam mouent sua ubter, & sensorium non laedunt, nam ualde acutum uido tur ut acus pungere; grauis aute ut pistillus impellere, con strensuratum igitur mouet blande,& quoniam ho mo sensus habet, ut ita dicam; rationales propter ratio
nis antiquam societatem ob id quodam altiori praeditus intuitu, & facultate gaudet quadam vocum & sonorum pulchritudine, nimirum uoce clara nequaqua aspera inter acutum & grauem media no obtusa, neque in- D tercisa, quamobrem etiam gaudet illa proportione, Scnumero, quem rithmum appellant,tam in singulari uoce, quam in compositis: cum enim talis optima uox aures demulcet, sensus seipsum admouet & applicat obiecto sentiendo, ut neque diuelli, neque turbari cupiat, sed si uox numerum amittat, uidetur intercisa ,& non amplius una: sensus autem &iucunda applicatio uult C a unitatem
23쪽
unitatem sine interceptione gaudet etiam suo altiori tu rudicio, quia comprehendit artificium non uulgare, eam que ob rationem multae simul voces in musicis delectat si sint consonae clarae admodum,quoniam multa propter numericam proportionem in unum coeunt haud modica peritia, quamobrem auditus facile cum uolup-itate iubstinet illam applicationem, at si inter eas corra patur proportio laborem pariunt, & displicentiam, narinitate corrupta uidentur multae uoces seorsum, at sensui praesertim auditiuo molestum est pluribus simul in. B , cumbere, quoniam applicatio praesertim facilis&iucuda uult unum non multa: hoc etiam facillimum est ob seruare in sentu gustus, tactu olfactus penes propria subiecta, atq; hinc patet illius dissicultatis solutio, quae ob rem comensurata cunctis sensibus sunt iucunda, excessus autem omnes molesti,etenim comensurata blande mouent, Δ cum salute, idcirco sunt iucunda, alia Ve'ro uehementius mouent,& forsitan corrumpunt,aut saltem laedunt: an sorsitan sensus in mediocritate cosistit 3 C sed hoc, ut mihi uidetur, non fieret in omnibus, sed in ipso solum tactu, si nempe concedatur cile quanda sesemam siue potentiam ex optima,purissimaque συμικοῦ εια primarii qualitatum profecta, nequaquam uero ex συμ μυτεια constat saporum, odorum aut sonorum : Cinterum gaudet intellectus tum cognoscendo multa, haec enim est sua perfectio, tum meliora, praesertim dissicilia ualde, ac nimis optata,ac si ratione cognoscat se habitu-
Iu aliquid, uel homo per ipsum, quod tummo sit illi hin D
nori,summamque afferat utilitatem uel spe quomod in libet futuri boni corripiatur, uel existimatione praescii uel saltem honesti: cum enim uir studiosus habitu exercet uirtutis alic ius,mens ipsa S practicus gaudet intellectus, nam iucundum est esse bonum, aut existimari,facere quaestum, ueris abundare diuitijs, atque alijs ad facilem
24쪽
A Iem commutationem utilibus,riucunda res est honor, di gniore esse ac caeteris praestare:itaq; non immerito gau debit intellectus aut homo, cum se non esse illoria e pertem opinatur, sed ubi contrariam habeat opinione re scientiam oritur dolor & tristitia: sequuntur etiam ut plurimu voluptates &jdolores quasdam corporum naturas,temperamenta de mores, siue consuetudines, &ex,
stimationes proprias longe in hominibus diuersas : itaque pigris quibusdam hominibus veluti desidia, &otiuu placet, ita displicent omnia, in quibus opus est labore,
de valida corporis exercitatione : quapropter ex ipsis rari admodum sunt venatores, aut milites, nisi vel necessitate quadam coacti, aut spe faciendi lucrum, vel opini ne maioris boni,& honestae gloriae consequendae cum aliqua utilitate alliciatur: his vero ludi ut plurimu placent, nisi contraria quaedam obstet opinio, aut mores & exet citium, atque illis potissimum qui ad pauca respiciunt,& minori curarum studio tenentur, aut quos minima C etiam cura fatigat, & rem istam vel saltem consuetudia ne magno prosequuntur amore, atque illis primum indulgent i udis, & oblectamentis, qui nullo prope egent labore mentis aut corporis, Min quo opinetur se maius lucrum efficere posse,& in quo sortassis sibi videatur esse magi&sortunatos, magisque peritos,tametsi non existat,
atque alijs alij Iudi placent, prout eis vel magis victoria Vel magis utilitas arridet,& ludendi quaedam forma honestior,vel ista simul coniuncta itaque alios alij ludi de
D lectant, prout uel magis idonei ad eos sunt, quam caete ros, vel magis in eis victoriam affectant: ob id enim solent plurimam iucuditatem afferre,& voluptate persundere, ut ait philosophus, secundo Rethicorum alij vero caeteris magis arrident, propter consutudinem, alii propter alias quasda opiniones, illasque varias; utpote quiabus magis prosperitas fortunet placet, ijs ludi magis arridensi
25쪽
dent, in quibus minus requiritur ingenii; plurima aute Asortunae, alijs contra arrident alsi, in quibus ostenditur maius acumen, namque in his maior& praeclarior victoria est, quippe quae per virtutem propriam obtingat, ibique magis in quo spledor quidam & ingenij praestantia
demonstratur, & victoria quaedam praeclarior in usu r tionis, quς est homini, ut homo est, propria: in hac enim est longe praestantior, quam in caeteris ubi parta victoria videtur esse aut propter sortunam, aut optimam corporis habitudinem , & robur naturae: hoc enim neq; adeo B praestat, neque hominibus est proprium, omnino tam Evidentur omnes ludi qui potius lucro, quam victoria desiderantur esse familiares auaro hominum generi, que- admodu inquit Ari quarto Ethicotu cap.primo deliberalitate& auaritia, tametsi nimis auari propter formidinem faciendi iactura vel omnino abstinent, vel ludunt res minimas, arbitrati hoc modo se parsi posse E re proepria absumere, multum autem,si fortuna volet, lucrari, aut relaxationis tantum gratia, etenim ludi relaxatio- Cnes quaedam sunt, & oblectamenta vitae, & alij si debite suscipiantur ad robur corporis plurimum valent, tuendamque valetudinem, alij etiam animo conserunt: sic enim prope deposita curaru mole videtur interspirare,& subinde ad reliqua quae impendent negotia, & gra ues cogitationes reddi paratior, longeque magis idoneus, tametsi excipere oporteat quosda honestos ludos,& quantum ac quomodo oporteat. Alijs contra qui calidiores sunt, magisque robusto corpore S longe mob, Diiores venatio placet, praesertim si in ea fuerint assueti, & victoria illa , atque certamen placet; hinc videretur militibus arridere, quamuis non omnes aeque existimat bonum hoc modo vincere, & seris insidias parare fallacibus, aut celeres immanesque vincere, nec magnum
aliquid esse aut honestum solatium, idque si compense-
26쪽
A tur labore videtur quibusdam non esse rem admodum
iucunda nec prosequendam,& nonnullis ,qui valde misericordes sunt displicet videre haec animalia indigne pati, ac minime videbis omnes venatores esse milites, quamuis venatio sit militiae species,ut censet Aristoteles primo Politicorum, nonnullis enim placet hoc militiae securissimum genus, aliud autem displicet, utpote non satis tutum nec fortasse admodum utile. quamuis honestum de magno dignum honore: viris autem ingenuis, B &acu me maius obtinentibus arrident in primis studia,& animi diuitiae, atque in his voluptatem sentiunt, praesertim si opinentur se in ea re videri omnibus praeclarissimos, efferrique ad summos honores, ac demu immo talitatis, nomen adipisci: omnino autem opinionum existimationiique varietas in hominibus facit alia alijs apparere iucunda & molesta, quod magis ipsis videmus accidere, quam caeteris animalibus, cum obtinuissent facultatem illam minus pendetem a corpore ,& plura C cogitantem, opinantemque varie: quamobrem patet quae sint obiecta doloris, & voluptatis, de quomodo si gillatim in omnibus poterijs tales producatar effectus, nunc superest ut ipsorum usum, propriosque fines explicemus, ad quos potissimum illis utatur natura ; hoc vero palam explicauit Aristoteles primo Politicoru cap. primo, partim etiam in fine tertii de Anima: cum enim secisset animal, ipsique sensum, alijs etiam intellectum tradidisset, ut futuri essent custodes vitae, cura haberent totius animalis,opere pretium erat ut dolore ac vo luptate assicerentur, quoniam sic oneri imposito sati ita ciunt, cu ad haec duo te flectant,& accommodent secun
dum illam necessitatem, ad prosequendum scilicet, dc fugiendum: deinceps aute in humano genere illis abutitur ad alium finem, scilicet ad virtutes; quamuis hinc etiam orta sint vitia, quemadmodum declarauit Aristo. secundo
27쪽
secundo Ethicorsi cap. tertio: tria etenim sunt, quae in re
electioriem, ac totidem in repudiationem cadunt, honeislum, utile,&iucundum,&tria contraria, turpe, inutile.& molestum, & circa haec probus vir bene agit, malus autem perperam, sortassis etiam dolor & voluptas in comuni non modicum momentum habet ad scientia, itaque tum hoc, tum illo etiam modo Videbatur necessaria perceptio doloris M voluptatis, siue cum dolore dc voluptate: dolor enim non est obiectum, quemadmo-
abi id sit dolor &uoluptas. Caput IIII.
N Vnc altera emergit q stio ad natura illorum perib L nens de voluptate & dolore quid sint, primu autemper praedicata negativa, quemadmodu secit Arist quid non sint explicabo,ut subinde quid uterque sit proptius
longeque expeditius appareat: etenim nonnulli opinabantur voluptatem esie quadam speciem generationis, C dolorem contra corruptionem: Alij putabant dolorem esse indigentiam eius quod est secundum naturam, voluptatem autem repletionem illius: Alii dolorem S vo, luptatem censebant esse motum : Alij eandem animae primam operatiGnem,nempe uisionem iucundi esse voluptatem, dolorem coptra iniucundi, molestique aspectum, quarum opinionum illa: duae primae si secundum verborum faciem accipiantur nimium videntur sutiles, idcirco in earum oppugnatione no faciam temporis iv Dcturam, conuertam nihilominus eas paulopos in sensum meliorem, quemadmodum fortasse ab illis accipiebantur, dc cum illas recenseret Aristo. per initia decimi libri Ethicorum tertiam plurimis oppugnauit rationbbus. En inruero motus omnis eis citur cum tempore,
cum ex sua dcni utione successonem contineat, vel salte
28쪽
A ut proprium quoddam ad naturam eius, quam proxime accedens; voluptas aute & dolor in instanti,& quemadmodum aiunt, iubito nobis obtingere solent, ergo
non sunt motus: hoc deinceps confirmatur,nam omnis
motus est gratia alicuius, cum ad aliquem proprium terminum sit processio & via: necesse est enim ut intra duos terminos collocetur, videlicet terminum a quo,&terminum postremum, in quem pro sua natura deficiat. dolor autem nullus.&voluptas termini alicuius gratia B videntur esse, ergo voluptas & dolor non sunt motus: meterea ex motuum qualitate, nam singuli velocitate, tarditateve donantur, quemadmodum idem explicauit Aristoteles tertio de quarto Phisicorum, voluptas aute& dolor omnino velocitatis, ac tarditatis sunt expertes; ergo non sunt motus, minor propositio non eget ulla probatione, quoniam manifestum est dolorem dolori
comparatum, aut voluptatem,voluptati , neque huic illum, Eine alterum altero velociorem, vel segniorem , C & quamuis dicere consueuerunt non ullos cito a dolo. re in laetitiam conuerti, aut contra, aliosque cito dolere.
aut laetari, vel plane signius, hoc nullam affert dissicut talem: illud enim breue tempus esse significat, quod
inter dolorem & voluptatem intercipitur, alterum vero facilitatem quandam, & maiorem promptitudinem ar
guit, secundum quam bene, maleve dispositi facillime dolent, & leuissima occasione laetantur, illς tamen asscictiones semper eodem modo in instanti fiunt, siquidem D dolor& voluptas aut4psa cognitio est,uel ab illa nequaquam separabilis; cum igitur cognitio fiat sine tempo te, rationabile quoque est illos esse in instanti, sed qua-doque cum perseueret applica tio faciat talis circa obiectum conueniens & bonum, tum permanet Voluptas, tum etiam solet intendi, ut quandoque pro moderato
gaudio fiat, immensa laetitia, quemadmodum si pauca D lux
29쪽
Α siti si idem sit operatio,&voluptas, non tamen ipsa vinluptas mentis esse videtur operatio, neque senius, est enim absurdum, sed quia non separatu idem quibus dam videtur, hinc equidem multa colligo, primum au te quod sensus, mentisque operationibus longe pro acinitor&cognatior est dolorα -luptas, quam cupidi tates , quippe quaectiam ab his proliciscuntur, tenim superius dicebam, cum fiat in aliqua cognitione dolor,& voluptas ab his procedit amor 5 cupiditas, siue odiuB M cupiditas abientis, alterum Vero est, quod voluptas, M cognitio sunt natura distinime, quamuis perperam antiqui deciperentur existimantes esse idem propter via cinitatem, arguit eos philosophus illa ratione, nam vinluptas operationem ipsam cognoscentis, ut cognos si est, perficit,nigorata confirmat, ac dolore. contra delibcit,&submittit; nullum aute se ipsum confirmat, aut intercipit,agitur uoluptas & dolor ab operatione diis runt et Amplius omne prius differta posteriore, atqui co C gnitio est prior dolore &uoluptate, cum non conlier: tantur, igitur uoluptas seu dolor M operatio cogno, stentis res est omnino diuersa: Insuper res una eadeniri;
modo uoluptatum affert, 'inu tamen antea tristis erat cognitio. tamen eadem est secundu natura quamuis nix mero differens: praeterea quodcunque ab aliquo proco
dit non est ipsum , sed uoluptas S dolor a cognitione procedunt, igitur neutra est cognition Amplius definitione conuenirent , sed definitione, fine ac natura dissob rant, ergomon sunt idem, immo praeterita nonnunqua faculta tis cognitione , applicationeque circa bonum
aliquid, uoluptas nihilominus permanet. illa inqu piuacatio curae, S animi tranquillitas: quid igitur erit uoluptas & dolor' respondet Aristoteles citato loco iis uerbis,perficit autem operationem uoluptas non ut habitus , sed utpullula quidam finis, itaque censebat di lana D , lorem,
30쪽
lorein, & uoluptate esse quendam finem necessario pub Alulantem a quibusdam cognitionibus, & sequenti capi, te appellabat proprietatem operationum; ab illa enim perfectissima cognitione rei conuenientis pullulat uobluptas necessitate sequelς, ab opposta uero pullulat dolor, est autem persectissima ipsius bene dispositi opera tio ad illud quod est pulcherrimu eorum,qus sibi subis
ciuntur, ac propterea consuevimus appellare hilares . oc uoluptuosas cognitiones illas, unde uelut finis necessario pullulat gaudium. alias contra tristes& iniucun-B das: At si finis pullulans est qualem induit naturam' arbitror non esse affectuna sed affectionem de alteritatem ipsius potentiae cognoscentis, ac propterea non esse actionem, sed passionem, uel potius neutrum, sed quem admodum antea dicebam affectionem proficiscentem a prima cognoscentis alteratione: itaque Aristo. tertio Rhetoricorum ad Theodest capite decimo definiebat uoluptatem & dolorem inquiens: Voluptas est animae affectio tota simul sensibiliter in naturam proficisceris, Qdolor autem in contrarium naturae statum, quod etiam sensisse mihi uidetur illi seniores philosophi, qui puta' bant uoluptatem esse quandam generationis speciem, dolorem uero corruptionis si quidem ut uera generatio radicitus ad natu tam perducit, nimirum ad speciem, corruptio uero ad naturae huius non esse, ita etiam uo luptas, cum ad illud quod est secundum natura sit prosectio, non immerito quaedam appellatur generatio, adique pariter obscuris nominibus hoc ipsum sentiebant, Ddieendo uoluptatem esse repletionem, dolorem uero indigentiam eius, quod est secundum naturam, qui denique motum illos esse asserebant, prosecto illas cognitiones quasdam esse arbitrabantur sunt enim alteratio nes quaedam, aut si alteritates quaeda sint ab ipsi cognitione proficii centes, eodem modo motus totus simul de necessario