장음표시 사용
31쪽
A necessatio pullulans uiderentur. Aristoteles autem opturgnabat eos, qui in reprobusensum abutebantur il- is opinionibus, Mihi uidetur optimauinc esse definitio uoluptatis & doloris. Voluptas est iucunda cognitio; dolor autem cognitio tristis, & sunt de genere illarum definitionum, quas Aristoteles propter quid reddentes appellat secundo libro de Anima , uel alioru more causales, quonia, ut dicimus, quatratum esse mediae inuen tionem ,& Lunae defectum esse terrae oppositionem timd ter Solem & Lunam per eandem diametrum alterutra astru contingetem, ita uoluptas dicitur blanda cognitio, uel rei conuenientis, utpote quod ab ipsa tanquam finis pullulans necessario proficiscatur,& dolor contrae cognitio rei tristis, quod inde procedat, sed proprie affectio est formaliter, ac propterea definitione magis e acta: oportet dicere hoc modo, Voluptas est cognosce tis assectio, uel delectatio propter cognitionem boni,&conuenientis, dicitur autem in naturam proficiscens,
C illud enim quod ab excessu aliquo ad naturalem statu ἰerducit, aut Omnino naturae conueniens est, & famitare per se ipsum delectat,& uoluptate afficit, contraria uero eificiunt dolorem, ac propterea definitio illius erit per opposita praedicata quantum ad differetias pertinet, proximo namque genere citra dissicultatem coueniunt.
De tactus dolore sit ne ille dumtaxat vere dolor, o A quapropter hic sensus maiores experitur dolores,& voluptates. Caput V.
B plurimas dissicultates & controuersias, quae circa sensus huius dolorem obtigerunt,ego proprium in put, propriamque de illo tractationem institui, quonia, ut paulo antea dicebam, extiterunt plurimi, qui cens bant
32쪽
bant dolorem esse proprium tactili nullamque saeuIt, Atem, hac una dumtaxat excepta, doloris esse participem, tametsi aliae pro doloribus quasdam displicentias, trisibitiasque sentian b ea, quae in stibiecto genere videntur.
turpia.minimeque conuenientia,ac propterea citra ulla.
distinctionem doloris, coeperunt dubitare, trum dolor FQlutione unitatis , Neliab intemperie sat, quasi vero Titillus dolor iit praeter eum, qui dii in tactu, sed quoniasatis in superioribus demonstraui hoc esse absurdum, propterea hic nolo sine utilitate fimbrias.dilatare,potis Asinium quia diffuse ad inodum .hoc exi dicauit Arist. primo Rhetoricorum ad Theod quarto & quinto capite, nolintili aetamen b reniter attinga n cu in en im dolor Avoluptassint affectiones coirariae, quomodo fieri potest, ne in subiecto eodem fiant,ut inquit Aristoteles decimo Metaph. ap. de oppositis, attamen voluptas sit in omni sensu, in mente M opinione; rgitur in eis quoq; eliicitur dolor: Id etiam confirmatur definitione i ucudi & molesti, ait enim Aristoteles primo Rhetoricorii ad Alexandia Ciucunda sunt ea, quae voluptate a is citant, iniucunda voto quae dolorem a serunt, sed in omni sensu, acutam te sunt propria quaedam iucanda& molesta: igitur volup etasia dolor per omnes repetietur sensas, omnemque potentiam cognoscentem istoram corporum: V una tameconsuenimus propter acerbitatem & naturam excellenteni distores potissimum appellare, quos tactu patimur insolentiores,aique adeo nomen commune translatum
est ad unam speciem, sed Prare non sit alius dolor ani- Dinali, neque uptas, qualis color est ,&voluptas ta dius, eget explicatione, huius autem scire oportet, non nam modo, sed multiplicem esse causa . primam autem esse illam, quia, ut antea demonstrauin is, dolor voluptas sequuntur cognitionem, quapropter ut ceditior est cognitio, ita intensior fit dolat, Δ voluptas, sedi a tactus
33쪽
A. tactus est sensuum omnium certissimus, igitur consen neum.erat, .ut dolor eius, atque voluptas praestaret taei ris, ratio est ab operatione desumpta:Secunda. deinceps ex modo ipsius operationis desiimitur: tactus enim proxime a is cituta, tuis. sensib ilibus obiectis, utpote cumicontactu vel corpori vel virtutis agentis; igitur conse
- taneum.erat clarius. tum gaudere propter iucunda, tum
acrius propter molestae dolere: Tertia sumitur ab obiecto , hoc enim agit realiter materialiter insensorium B Udtiuum, maioremque adhibet agendi potentiam cst Vel toro corpore agat citra medium, vel agentibus omnino qualitatibus; alii vero. sensus, vel remotius patiuntur, Vel nequaquam a tot corpore, aut1 qualitate non activa, ac proptereae dolor qui fit iri tactu, incitur cum quadam corruptione organi , seu qualitatum ipsius, Ictialtem cum graui passione reali, qualis fit ex solutione continui, aut ab inaequali in temperie consertim facta, vel ob insignem aliquam passionem comprmendo, co C uellendo,asperique sortiori attaetii: praeterea id rationepotentiae potest euenire, quonia hic lensus est vitae essentiatior, quandoquidem consistit in primarii qualitatum elementorum, quae corpus viventis anima lis constituunt, quapropter ea quae taectui sunt molesta, minime que conueniunt, illa quoque vitalem substan tiam realiter assiciunt, & vitae sed e m. perructant, ac ma
tores a natura faciunt recessiis, iucunda vero.& conuenientia tum conseruant, tu proxime ad natura accedui,
D. censebat etiam Arist. hoc este propter sensorium; quod enim assignatur tactui, est finitimum cordi, quod ali qui, ut ipse existimat, est prima sedes doloris, & voluptatis, accedit preteterea quod maiore concretione ad subie ctum. patitur hic sensus . sunt etenim vere passiones ip sius materiae, itaque caro, aut aliud sensorium tactiva vchementius dolet : praeterea videbatur hoc opus esse
34쪽
ratione finis,quoniam hic sensus tactus dicitur sensus,il Adae, cum propterea nullum animal hoc uno possit carere,iqua propter hic primum est lucis huius & vitae custos, ac non immerito opus erat eum habere ante alios acutissimum actum sentiendi doloris, de voluptatis. ut vitae illaeustodiam sibi in primis creditam longe melius,ob ania malis salutem tueretur, cum vero sensus hic, suumque sensorium sit fusum per omnia, tunc magn in illis fiat passiones, atque dolores, cum sensus hic tactus illos encipit, nempe si magna lux pupillam laedat, si saporosu Raliquid linguae videatur molestum,quod sicut acus puta. gat, conuellat, aut asperitate quadam dolorifica deter gat: vehemens autem compressio, detentioque caloris
in dolore mentis & imaginationis profundo, facit unoetia die canitie, quia siccat&digerit humore propriu.
miae sit causa doloris secundum tactum . Caput VI C
g Agna est etiam controuersia de propria causa ge-Wι nerationis dolorum , nam medici inter medicos, philosophi inter philosophos, omnesque demum inter sedissentiunt, cum alij censeant dolorem ab intemporie sola generari alij contra a solutione continui, ut perinde res ista per se sensatissima visa sit ardua, S perreco. dita: illi vero qui existimant dolorem proficisci ab inaequali intemperie, primum arguunt experimento sen- nsuum, quoniam in horroribus hibernis circa solstitium hyemale ob magnam frigiditatem dolores fiunt, illam
enim inaequalem intemperiem partes omnes aegreseria magno admodum a natura facto recessu sensibiliter, ae praesertim illud experimur circa radices unguium, ubi intemperies frigida vehementius agit propter eius par-
35쪽
A tis sensus alacritatem, & caloris inopiam, ac privdenso ungue nimium refrigerato , qui sua natura est frigidiusculus & pene osseus , & pars est illa fatis neruea, ut prope detectum neruum, aut illi simillimam possimus exi. stimare, frigidum autem mordax, & inimicum est neruis, idem etiam acerrimus calor efiicit in contrariam qualitatem. Nec recipienda, ut aiunt, sunt aduersantiu
verba, qui fatentur calore & frigiditate interdum fieri dolores & illos quidem insignes, eos tamen non esse acis ceptos reserendos intemperiei, quoniam neque frigiditas , neque etiam calor dolorem efficiunt, nisi dissoluat continuum; calor enim dilatando, Sc frigiditas contrahendo nimium, conuellendoque dissoluit, & quamuis non efficiant solutionem ad sensum maiorem dc manifestam, satis tamen est ut fiat quaedam immanifesta secundum minutissimas fibras: eos nimirum arguunt,
quod videantur sutilia dicere. nam partes ipse in ingenti frigore unitatem se tuant incorruptam, nulloque im C mutatam modo, neque fit illa minuta solutio latens sensum, quoniam processu temporis intemperie nimirum diutius perseuerante partes illae omnino lacerarentur,x nulla fibra maneret incolumis,&mirum est de ipso calore, nam si per illum tanta fieret extensio partium dubio procul in omnem dimensionem vehementer augerentur et praeterea moderate calidum, ut calidum est , facit voluptatem & iucunditatem sensui, ergo immoderatus calor parit dolorem: illud enim in cunctis fieri soD let , ut cum mediocre de συμμε ον est causa voluptatis excessus causet dolorem : praeterea dolorum hoc genus
est cum aliqua reali passione, igitur ab ipsis primis qualitatibus fieri potest, essicique debet, probatur cosequentia, nam passiones propriς & alioqui vehementiores ab alterantibus, Δί activis qualitatibus efficiuntur, activae autem propriae ac per se sensibiles sunt calor&frigus, . E. per
36쪽
per quos intemperies inaequales fiunt: praeterea dolor Ahuiusmodi est cum passione, & corruptione saltem disspositive partis sentientis, navi propterea dolet, quia ad corruptelam assicitur, sed calor S frigiditas per viam alterationis sunt cauta per se cuiuscunque naturalis generationis & corruptionis, ut ait philosophus quarto Metheo in principio, igitur ob inaequales ab his factas intemperies eis citur dolor: praeterea hic alicuius obiecti sensibilis perceptionem sequitur, conuenientius est aute ab ijs fieri quae sunt sensibilia& obiecta tactus per dia quam ab illis, quae sunt per accidens,aut saltem communia, sed dictae qualitates sunt tactui per se, ac primo
sensibiles unitas vero vel solutio est sensibile commune igitur ab earum inaequali intemperie per se cietur omnis dolor, cum autem viderent quandoque animalia dolere propter solutionem continui, compressione ero sionem, conuulsionem, & eorum similia, dicebant onon per se immediata esse causam doloris, cum illii potissimum ericiant quatenus illis coniungitur intempe- Cries, nam solutio dc contusio cum motus sint confestim facti calorem mouent urentem, qui propriam naturam partis dissoluit itaque res potest esse valde molesta & imiucunda. Alij contra posuerunt causam doloris immediatam esse solutionem continui in ipsis sentientibus partibus, intemperiem autem esse causam mediatam, quoniam non omnis intemperies dolorem pariliquemadmodum omnis solutio, quamuis laeuimma&min, ma, ab acus nimirum punctura aut alio quocunque te 'niter soluente corpore, quamobrem illa sola intemp.ries erit causa doloris, quae ad unitatis solutionem perducit, quod visus est dixisse Galenus in libro de inaequali intemperie. F go tamen satis mirari in hac re no possum, quomodo tanta opinionum varietas sit exorta in eo quod est valde sensatum, certum enimuero es, doli . rem
37쪽
. A rem non modo sub sensum esse, sed illum etiam importune extimulare,&nihilominus aut cupiditate contradicendi, aut propria mentis acie consili plerunque di-r mittunt sensum, & mentis quaerunt rationem, quod est infirmitas intellectus, ut ait Aristoteles octauo Phisic
rum contra Zenonem: itaque nec prima classis opinantium, neque, ut arbitror,secunda propriam doloris causam est assecuta, nam & si recte hucusque dicant, quod inaequalis lintemperies est causa doloris, aut illum esse B sobolem solutae continuitatis, cum vero hanc,aut illam esse causam adaequatam proferunt, apertissime decipiu-tur: idcirco ad mentem Aristotelis septimo Ethicorum N primo Rhetoricorum ad Theodecten pono illam coeclusionem, causam doloris esse illud quod tactivo sensorio grauem aliqua potest afferre laesionem, unde emergunt multae particulares conclusiones ; prima nimirum cst, quod inaequalis intemperies potest esse doloris causa: altera deinde quod potest fieri ab unitate soluta: te C tia quod ab alia quadam causa, quae neque continuum soluit, neque in temperiem facit, nonnunquam obtingat , quae quidem, ut magis manifesta fant, & res tota,
quod nostrum institutum est, dilucidetur: sciendum est in primis quod sicut dolor, & voluptas in communi ad inuicem sunt opposita, eodem modo voluptas & dolor tactus: itaque propter istud principium non est ambigua prima conclusio, nam quemadmodum voluptas ab his qualitatibus generatur, quare non etiam dolor D essici potest 3 ac mihi, ut ingenue fatear, videtur superfluum amplius insudare, si dolor ab intemperie& unitatis solutione fiat, nam erubesco demostrare illud quod est sensui manifestu.Uerumtamen ambigere hic solent viri perspicaces, cum plerunq; videamus fieri quosdam abscessus & tumores, humida nimiru,frigidaq; effluente materia,quos medici demata vocant,in quibus tam- i E a etsi
38쪽
etsi pars ipsa affecta humidam patiatur intemperiem Anequaquam dolet, vel sorte fit quidam dolor stupidus , vix sensu perceptibilis, nonnulli etiam fiunt, quos sci
rhos appellant ab humore dicto melancolico, humore inquam crasso&glutinoso in carneam prope ipsam naturam cohaerente, qui etiam indolentes sunt, & tamen ex intemperie fiunt. Secundo videmus quotidie sebres accedi in hisce corporibus, praesertim heticas nuncupatas& habituales, in quibus sit calida &sicca intempori es citra dolorem plurimae sunt etiam particulares qua Brundam partium intemperies calidς non intens s admodum quae vacant dolore. Tertio si dolor ab intemperienatus est fieri propterea quod a naturali statu facit recesium, quamobrem refrigerata manu maior suppetit dolor potissimum circa radices unguium, ubi calor consertim accedat. quippe qui facit repletionem,& restituit ii naturalem statum. Ob primam difficultatem dixerunt plurimi, & potissimum Galenus octo esse simplices in
temperies , quatuor nimirum sine materia, ac totidem Cmateriales: propterea dicunt earum intemperiarum, quae sunt absque materia calidam frigidam vehemetes ciere dolores, siccam mouere quidem illos, sed obguos: humidam autem esse omnino sine dolore , alias vero omnes illum ericere si fuerint cum materia, nam intemperies humida materialis eo saltem perducit, ut
distendendo partium soluat unitatem, illos autem esse dolores exiguos, quoniam humiditatis affusio sensum ipsum obtundit, se illius proprium vigorem refringit. DSed illorum pace mihi videretur absurduesse, ut detur humida intemperies sine materia: quomodo enim fieri potest, ut illa fiat nisi humor aliquis recens accedat, par temque ipsam repleat3 ob id dicebat Aristoteles secundo de Anima tex. centesimo decimo tertio, si quidpiam tangat alterum in aqua suasque habeant superficies hue mechas
39쪽
A mectas fieri non posse ut se ipsa tangant immediate,
quoniam humiditas non est sine corpore, itaque non est humiditas aquea sine aqua, &propterea nullum lita mi dum posse alteri proprium communicare madorem nisi corpus etiam una commisceat, hoc etiam conlarma uit vigesima quinta problemmatum quaestione tertia quaestione decima. illud praeterea quod intemperies sicca possit esse causa doloris,arbitror esse pariter ab Iurdum, nam siccitas est proprie huiusce fluoris quaedamn priuatio de cum sit qualitas sicut humidum pastina non potest per se ipsam causare dolorem,&ita neque humodum , ut humidum, est doloris effectivum : quam enim euiciunt sensationem 3 melius itaque fuerit existimare humorem ratione substantiae partem intendentis,& lio citatem conuellendo, rodendoque ob qualitates corpQris, aut simpliciter sicut in neruo, ex accidenti ciere e locem, siccitas enim contrahit, quemadmodum iid bus accidit igne siccatis& neruis eadem ratione, ες quo C niam humida substantia pene calorem obruit & sensit, uia spiritum, proptera sensum obtundit, S: in aedemate dicto tumore modicum parit dolorem, in alijs. Vero,da tis tumoribus scirrhosis fortasse fiunt remissiores, quo niam lentus ille humor dc tenax carni adhaeret, & videtur ad nasci. Ad secundam praeterea difficultate respondeo,quod multae conditiones requiruntur, ut ipsa intemperies sit causa doloris, prima vi confestim fiat sunt etenim celeres istae mutationes naturae admodum obnoxiso de permolestae, secunda ut non sit habitualis, ex quibus sequitur ut dolor potius oriatur, cum fit, tertia deinceps
ut tensorium sit bene assectum, de sensus non sit alio sortassis auersus, quemadmodum ipsi contingit frenetico, nunc facile patet solutio ad argumentum, nam sebris hectica est habitualis, & intemperies omnino facta, dc sensim genita, ut propterea febrientes illi existiment te o sebrem
40쪽
febrem non habere, in caeteris etiam partibus, si sensim Ain te meeries fiat, vix dolor sentitur, & quandoque dolo- iis sensus non adest, quoniam facta iam fuit, & non habet amplius refouentem causam, quemadmodum nonnullae habent inflammationes, in quibus est mordax calor, qui dolorem non desinit mouere, quousque in naturam partis non cesserit,& quemadmodum mordax
calor, & insolens frigiditas semper sentitur, ita semper faciunt dolorem. Ad tertiam respondeo, quod ibi dolor sit, quoniam confestim sit transitus,& celeriter mul- Blumque simul calefaciendo facit quandam antiparasta- sim, illaque frigiditas propter occlusionem & penetrationem fit intensior. Quid tum de continuatis solutio. ne, potest ne aliquis dubitare ne ab illa etiam fiant insignes dolorest cum illud pateat experimento, videmus enim siue per incisionem, aut puncturam, erosionem, Vel contusionem alioue quouis modo fiat haud medi cres , sed pene intollerabiles fieri dolores, quo tu nemo est, ut arbitror, qui in se ipso periculum non fecerit ,r, Clio vero illa, quoniam soluens continuum realem passisionem inurit sensitivo corpori, grauemque laesionem corrumpentem partis naturam, quippe quae sua natura est una : Quamuis multi dubitant, nam dolor aut cognitio est tactus, aut eius sequens cognitionem, quodcunque autem sit, fieri non potest, ut aliquid sit causa doloris, quod per seipsum non sentiatur sed unitatis solutio non est res cognoscibilis tactu per se, quia non videtur esse proprium sensibile, ut cunctis patet, nisi fortasse sit D commune, & nisi sensus hic cognoscit suam unitatem, quomodo potest cognoscere solutionem 3 relinquitur vi per se ipsam unitatis solutio dolorem efficere non possit. Secundo quamobrem fit, ut facta solutione contianui; non ampliuI permaneat dolor, sed erat tantum cu
fieret, aut paulo post , in ipsa vero intemperie dolor fis semper