장음표시 사용
471쪽
PANEPis Tino N. 463 naequasi trigeminus partus moralem, dispensatiuant, ciuilem que protulit.
ltationalis,aut indicat,aut narrat, aut demostrat,aut suadet, aut oblectat.Vnde Crammatica, Historia,Diale stica, Rhetorica, ct Poetica emerserunt. Naturalis aut circa ea uersatur, quae c5muniter insunt rebus,aut circa ea quae uidentur inesse, nec insunt.Ineste uidentur nec insunt,inane & infinitum. Insunt autem uel principia, uel quae principiis adnexa, uel quae de principiis exorta. Principia sunt aut causae,aut concauis. Causae aut ei scientes, aut finales. Concausis uel sormales, uel materiales. Causis tamen Gemplariam Plato, concausis ossicialem adiunxit.Principiis adnexa motus,locus,tempus, &continuum. De principiis orta,simplicia di coposita. Simplicia, uel sempiterna, ut coelii: uel corruptilia, ut clementa.Composita uel impersecta,uel persecta. imperseeia, quae gignuntur in sublimi. Rursus persecta,uel inanima,ut metalla: uel animata, quae aut uegetabi lia,aut sensibilia,aut horum media.Vegetabilia, ut plantae, quae aut herbae,aut fruttices,aut arbores. Sensibilia,ut animalia,quae uel rationalia,ut homo: uel ratione carentia, ut bruta. Media sunt,quae Graeci zoophyta uocant. Naturalis aut philosephiae quasi alumna medicina cst, quam Theophilus grae cus autor in theoricen practiceno diuidit: theoricent rursiis in naturς causarum signorum rationes,hoc est,physiologicon,aetiologicon, limioticon. Item physiologicon in clemeta,humores,coplexus,particulas, potestates, ossicia. Sic aeuologicon in causas praeuertento,praeuias,continentes, quae procatarictica, pro egum coa,synectica uocat.Simioticon rursus in presentiu discerniculu,ssituroru prs sagium, praeteritoru memoriam. Praelicen denuo salubriu dicit esse, & eoru quae curam desideret,alteriami, hygiinon, alterii therapeuticon appellat. Quod quoniam in ui ctu, medicamentis,manuq sit, nuc diaeteticon, nunc pharinaceuticon, nunc chirurgicon.Quod aut ui eiu curat, id aut senectute gubernat,& gooeomicon,aut desedios reficit,& analepticon,aut noxam praecauet,& prophylacticon appellatur. Medicos aut e ueterinarii sequuntur,quos hippi atros Graeci uocant,
hisdem quibus medici uestigiis ingredientes,quamuis alii quida morbi sint in i mentis.Etenim coriginosi rarciminosii, sunt equi. Malleo,pulmunculo exungulatione, caeterisc, similibus laborant: quod genus hominem rarenter attingit. Prima philosophia deu,mcntcsc, corpore seiunctas, ac multiplicia doctrinaru
inniti principia, quae vocamus axiomata, sed naturae uestigiis indagat. Animae uis triplex, quae vegetat,quae sentit, quaeratione utitur.Prima in aledo, agendo,gignendo continetur. Altera in sensibus quin*,sensu comuni, phantasia memoria.Tertia in intellectu: qui a Ru dicitur,appellaturi mo, re eo qui po
testate. Cuius paries opinio,& dianoea, quae nescio an recte cogitationis uocabulo exprimatur. Expetitio uero in rationc uoluntas, in sensibus aut iracundia est, aut libido.Nenies iis aute sic in lib.de Homine: Vis,inquit,animae triplex est ani malis,uitalis,naturalis.Primigeneris mens, phantasia,ratiocinatio,memoria, cogitatio.Tum opinio, sensus particularcs,5 quicunq; motus ab electionc proficiscuntur.Secundu genus in respiratione cotinetur,& pulsibus. Tertium uero in gignendo,nutriendo,augendo,cbtinendo, transnutando,excernendo.Fit Scilla diuisio de partibus corporis,ut in cerebro ratio ira in corde,cupiditas collocetur in iecore, quod uirtutibus est,ec uitiis comune seminarium. Arithmetica numerum tractat,aut seorsum queml spectans, aut ad alium reserens. Qui seorsum spectatu par est, & impar. Par aut pariter par, aut pariter im Pasiaut impariter par.lt Q aut superfluus,aut deminutus, aut posectus. Impar
aut primus, ct compositus: aut secundus, di compositus: aut per se secundus,
472쪽
464 ANG. POLITIANI& compositias ad alium. Primus & incompositus, ad altu relatus aut aequalis, aut
inequalis.Hic aut maior, aut minor.Et maior aut simplex,aut copositus. Simplex aut multiplex, aut superparticularis,aut superpatiens. Compositus aut multiplex
superparticularis,aut multiplex superpatiens. Minor maiori subiugalis aequer dia uiditur: illiusci numeri prologi dictitur,liuius hypologi, quasi duces-comites. De multiplicibus,duplae tripla Hesuperparticularibus,sesquialters,sesquitertis.
De superpartientibus, superbipartientes, supertripartientes, di deinceps oriuntur: ac rara eadem ratio in copositis. Rursum qui per se cernitur continens numerus, linearis planus, lidus,pyramis etiami curta,quadrantalia,asleres,latercul6 cunei,parallepipedi Gradati, altera parte longiores & orbiculares. Musica natur is es & artificialis. Naturalis,humana ec naudana. Humana ti hus animi parcibus,intelle si sensibus,habitu.Tres cssicit di rationes,diapa n, diapente,diates Iaron.Prima enim ut Ptolemaeus inquit septe continet illa, mentem,imaginationem,memoriam,cogitationem, pinionem, racionem, scietiam: quo numero consonantia constat, quae uocatur ex omnibus. Secunda quatuor:
uisum,auditum,olsa mim, in stum nam in eo gustatus es0 aequas numero partes quinariae partibus.Tertia rursum tres:auctum,fastigium,decrementum, cui qua ternaria respondet.Item si partes animae seceris rationis,irae, cupiditatis* sedes. In prima septem sunt,acumen ngenium,solertia, consilium, sapietia, prudentia,
experientia.In altera quatuor,aequam mitas,impaviditas, sortitudo, tolerantia. In tertia tres,temperantia,continentia,uerecundia: quibus triplex eadem sympho nia conflatur.Omnium aute inter se concordia,iustitia nominatur. Item trinis generibus spectativae partis,& activae, tria illa congruunt: enharmonili naturali morali h, diatonicum diuino ec ciuili, chromaticum Mathematico dc oeconomico.
Productionum uero mutationes uitae morumin conuersionibus resipondent.
Mundana musica cernitur in eo quod coelestiu motus, sicuti phthongus. Di stemate constat, circulares* ambitus harmonicorum systematum reserunt apo catastasis,quas,autore Materno, interpretari redintegrationes postumus, tu siderum aspeetiis, qui Trigono,TetragonoaDodecat orio.Di mensione sunt Diates Iaron, Diapente.Tonum Diapason faciunt. Motus , ad Oriente uel occidentem grauissimis: in colli uero meditullio comparatur acutissimis. Altitudines Chromaticen gignunt, Enharmonii' Diatonion. Latitudines Tropos. Lunaeficies Tetrachordorum reserunt iugationes. Quae omnia diligentisti me prose quitur Ptolemaeus. Artificialis,aut Harmonica,aut Rhythmica, aut Mettio est. Harmonicae par tes septem: soni,sipatia systemata,Renera,toni,mutationes,modulatio.Sonorum potestates infinitae,sed α quae travitae sunt omittentur: quoniam uitamus insolentiam peregrinarum vocum.Sunt autem soni aut statarii aut vagi.Statarii aut gra uiter crebri,aut mediocriter,aut acuter, aut non crebri. Vagi aut quasi subprincia
pales, aut quasi extenti. Rursus aut Symphoni,aut Diaphom,aut Homophoni. Quorum disserentiae quinque. Prima in acumine Θc grauitate, secunda in spatio, tertia in systemate, quarta in uocis regione, quinta in indole illa, uel sensu, quod νςcer uocatur-οαSpatioru minima apotome, dein Diaschisma,tum Schisma, sit
pra Diesis modulandi principio, mox noni tonium, tonus, ditonum. Sunt autem spatia maiora minora, ymphona,diaphona,mharmoni colorata,diatonica,es.sita, inessibilia.Rursus incoposita,ut ditas, quae diu ex usu recessit. Coposita, ut diatessaron: oc composita ec incomposita,ut hemitonium,tonus. Item paria, ina
473쪽
PANE PIs TEMO M.' Systemata , quae ueteres indolis initia uocitabant, partim dissemitias habent
easdem,quas Sc sipacia, partim diuersas.Nam sum continua,transscendentia, sim plicia,non simplicia,coniuncta,disiuncta,communi tetrachorda, pentachorda, o Rachorda. Genera tria siunn Harmonia, roma, Diatonon.
Toni apud Aristoxenum xiij.HNodorius, &Hypophmgii duo, 5 Hypol P dii duo, Dorius, Phrygii duo, Lydii duo, Mixolydia duo, inpermixolydius unus. his iuniores duos Hyperaeolium adiiciunt, re Hyperlydium. Coinutationes quatuor sunt modis: Genere, Systemate,Tono,Modulatiori Modulatio triplex: assumptio, mixtio, usus.Cuius tres illae partes,petia, phoce a goge..iae ec ipsa triplex,recta,reuertem,circulans. Modulationis tropi ucs genere, Dith bicus,Tragicus,Nomicus. Speciepi ures,ut amatorii, i uorum proprii sunt Epithalam Comici, Encomiastici. Di Diarentiae modulationis genere,et OnRIDOPO,Indole: quae triplex,cotracta, laxa, media . Rhythmus, qui latine dicitur numerus, Arsin habet,&Thesin,hoc est, leuati nem ac positionem, quibus uidelicet plauditur,oriturn de numeris connumer iis, dinumeratis, coplicatis, ac sesqualis. Discemitur uisu, ut in saltatione: auditu ut in cant in ta stu, ut in uenis. Etenim medicoru doctissimus Herophilus motus' omnes illos, oc pulsus humani corporis in musicos digessisse numeros narratur. Sunt uero numcri omnes aut iudiciales,aut Progressores, aut occursores, aut re cordabiles,aut sonantes, uel si mauis corporales, ut illi etiam signentur, qui sunt in saltatione, ct in certo motu uisibiles: partes autem Imiythmicae huius de qua nunc agitur, quinque sunt, tempora prima, pedum genera, agoge, mutasiones, Rhythmopoeia. Metrica ab elemetis 5c syllabis ad pedes pergit. Etenim pedes syllabis costant, hoc est,articulatis quibusdam sonorum motibus.Syllabae temporibus tenduturi Pedum uero dis syllabi quatuor,trisyllabi octo, tetrastilabi sedecim, qui compliacati adusq: senas syllabas coniugationes faciunt metricas. Metra primigenia,que minime nuca uersibus distin imus,nouem serunt Da stylicsi, Anapsstic t ui Dicu,Trochaicum,Coriambicum, Ani astico. Ionica duo,& Psonicum. Inc, his Acatalecta, Catalectica, Brachycatalecta, Hypercataleela, Dimetra, Trimetra, Tetrametra, Pentametra,Hexametra: paribus alia pedum temporibus,alia sit porantibuλalia integris,alia deminutis, alia syne honetica . Composita metra aut similib.duplatis constant, aut dissimilibus, quae dicuntur Asynarteta: sunt Sc quae uocat Ap phaenonia.Poema, aut uersib.unius generis, aut diuersorii coplexucdstant,duorum,scilicet, trium, plurium: qui liber,aut obnoxius, i si hilarius, aut trifarius,ut sunt Epodica omnia. Sed ut in Rhythmis libera perpetuitate coniunctio porrigitur: sic in metris ab aliquo certo fine reuocatur: at in uessibus in duo membra quadam lege sibimet congruentia tribuitur. Geometria a puncto, quae nota impartibilis est,tineas pervidet rectas, circin-rentes, flexuosas, iacentes, perpendiculares, alternas, disterminas,angulos hi flos,arinustos,latos,summitates,circulos, semicirculos, ct qui limites sesciatium Catur.Trilateras, quadrilateras, multi laterast figuras.lnis his aequilateras,aequia Crurias gradatas, rectangulas, acutiangulas, obtusiangulas: di quae parte alteralogiores sunt,& Rhombos, &Rhomboidis, oc Mensulas. in solidis Pyramidas, Prismata, Conos,Cylindros,Cubos,Sphaeras,etiam , illa que uocant Octaedi Dodecaedra, Icos aedia Astron
474쪽
46 ANG. POLITIANI Asbonomia, quae dicitur Θc sphaerica, coeli conuersionem suspicit, ortus, obstitus,motrusQ siderum,axes, polos,cardines,hemisphaeria, circulos, septentriona Iem,solstitialem,aequinoctialem, brumalena,austral ,s serum, laeteum, me ridianum sinitorem, coluros, signa que uel duodecim,uel cum suis gestaminibus quin* dc triginta. Quae quibus orientibus aut occidentibus oriantur, occidant, quae transuersa,quae recita,quae uel austrina, uel septentrionalia, quae stellaemati tin quae uespertinae,quae occiduales, quae absconcae,quae recurretes, quae statio nariae,quae sit Epicyclorum, quae latitudinum, quae ue altitudinum ratio, quae cui syncentra,vel eccentrica,quae facies, quae magnitudines,qui lunae ad item mi matismi,ut intermens laua,edita,noua, cornicularis, diuidua, praetumida, plena psit toties reperet a uice: quae forma terrae,quae mundi inclinatio, quae umbram uarietas,quae temporum,quae dierum ratio, quot climata 5c zon qui uocentur an Deci,qui periinci, qui Q antipodes, unde etiam agricolae, gubernatores, medici, physici,uciatos,imbres,aestus,pestilentiam,terraemotust praenoscunt. Calculatoria seu logistice figuris utitur numerorum nouem, quas Pythagorici excogitarunt: quorum inuentum est etiam diagramma,quod mensam Pylli agoream etiam uocitabant,unde abaci origo est, in qua digiti ec articuli copositi,at sincompositi eum suis collocantur limitibus. Haec sex generibus continetur, et mentorum expositone,copositione,ablatione,multiplicatione,particione,quadrati lateris inuentione. Ordo autem sic in numeris es ut post singulares deceni, centent,millent,myriades,decenae myriades, centenae myriades, millenae myria des,myriadu myriades ueniant.Signantur autem manu sinistra ad centenos usi, dextra centeni millem Φ uscp ad myriadas,nec ultra. Geodesia uero, que etiam a Pappo geomoria uocatur,et ipsa in sensilibus ii eotituri continetur φ generibus, recto, plano, solido, pedatura ipsa,porrecto, cori strato,quadrato peae:figursi omnes angulares,circularesci quantum colligant
in area spaesi,quae circuli circumductio sit,quae sphsrae deprehenditur, quanta Otiam Strabi montis superficies.Notatur quae plana summitas, quae liquis, quae sit
enormis. Climata etiam cernuntur,scopuli flexus, anguli,rigores,lineaec, omnes rectae,alternae,basis,uertices, ura,diagonii, perpessiculares. Hypotinus diame ii,&pcrimetri.Tu mensure illae,miliaria,stadia, alnus p uel minimi, uel quadrati, uel duplicati,decempedae,seu persicae,radii, passes,gradus,cubiti,pedes, sonipe des,palmi,unciae,digiti,s iunciae seu stateres,quadrantes,drachmae, scripuli, o holi, semioboli,siliquae,seu ceratia, punicta,minuta. Mometa suis quae notis gaudentia, uocabula etiam terminis uaria imponebantur, ut excultellatis lateribus, Arctfinium,Spatula cursoria, Gammatus, Centustatus,&alia. Sic & Iimites intercisui,Decumani,Subruncini, Scutellati,Vstrinales,permulti psimiles,et agri
ipsi Dextrati, Normales, Fenestiati, citrare, Subcisiui, Testellati, praetereat, dia
Canonicae aut rationes harmoniarum considerat apparentes regulam segmentis excogitatis,at 3 aures ut ait Plato ptigerens intelleetii Rationes enim Symphoniarum nunc monochordo canone deprehendit, nunc tetrachordorum generibus diuisis,quae neruoru nominibus undeviginti censenΞ, qualia multa Ptolemaeus exponit in his libris, quom titulus est, Γειτηριων. Haec uero in organis est percussionalibus,tensilibus,inflatilibus. Asbologiae partes gnomonice, quae solariorum discriminares umbris horas uerulo denotat,a Vitruvio diligenter ea sita,timi qus uocatur Meteoroscopice, sublimitatu disserentias, ec interualla lidem deprenendens. taeterea Dioptice,
475쪽
P ANEPrs TE NON. 467 quae solis &lunae,& aliorsi siderum intercapedines collini,&ordines. Hue astrolabi j pertinet inuetio, quam Ptolemaeo Synesus tribuit.Cuius partes vagina ipsa tympana continens,in queis aequinoctialis tropiciΦ describuntur circi, qui pes ternis horizonti sunt Anaphorichium supra tymparia,quae uocatur Aranea, de signatur,in qua zodiacus, re clara quaedam sidera cernuntur, ut per nodie quota
sit hora,quotum in temporis momentum reperiamus.
Pleril tam eastrologiam uocant ipsam, quae proprier enethliologia uocatur reuiusc, professiores a ueteribus Chaldaei,Mathematici, Genethliaci uocantur: uae licet utro iure, ciuili pontificio , damnetur, impugnetur ab Augustino, meatur a Basilio, tamen quia multos habet etiam nunc amatores, iure in caetera
rum consertium reciperetur. Diuidunt igitur zodiacum circulum in signa dum deci m,singulaet mox in partes tricenas, quas in minuta rursus sexagena. Sign tum alia masculina iaciut,alia foeminaea,Quaedam bicorpora, quaedam tropica, nonnulla item solida.Notant & quatuor illa centra, quae nos cardines, Horo oPum, Mesuranema, Occasum, Hypogeu,qus. singulis prseedunt Apoclimata, succedunt Epanaphors.Sic domicilia duodecim faciunt,quoru torpida tria teli qua nomen habetia boni malist, genii, dei deae mortis,& ut ius rtunae. Post
haec Arietem capiti,Taurum ceruici,Geminos humeris, cordi Cancrum,pe 'ori iccnem,Virginem ueniat,Libram remhus, &uertebris,Scorpione genitalibus,
Sa gittarium femoribus Capricornum geniculis, Aquaria tib is, Pisces pedibus: sed & alios aliis regionibus, populis praesciui.inter errantes autem, seli lunae dant primatu,Saturnum seli congruere,iouem, Mercurisio dicunt, quos re diurnos appellant Domos autem sinMlas seli lunaech binas caeteris allignant: aliasmi rix terea denotant, quibus si ii tristentur,& gaudeanti fines decanos peruia dent,tum qui cui sint utrino latellites,Trigonicus ne, an Tetragonicus, an He xagonicus, an dire 'us inter quosl sit aspectus, stellarumc, caeteraru dia thema genitu et dominum,prssertim qui dicitur Oecodesipotes,α reliquoru configurationes, quae ἁπιο-οi uocantur,unde etiam de uita,re morte, de morihus, tar tunam non singulorum modo, sed civi tatum gentium' que pronuntiant, ausi setiam Chronoctatora, quem dicunt , ausi mundi genitura prodere Apoteleia tum uestigiis. Optice generis est nomen,& partis. pars ipsa causam uisibilium deprehendit,
quae per interuallum Lisa creduntur, ut eum lineae alternae concurrere inter se uti dentur,dc intercipi quadratorii muli. Pars altera Catoptice, quae circa ανακλα- σειρ,hoc est,reflexiones uersetur. Iertia Scenographice,indicans, quo passio nec abnumera,nec desermia fingamus in imaginibus, quae cernuntur, interuallorum
cilicet,& altitudinum cauta. Sed quae generis locimi tenet, ea lineis utitur uisus di angulis.lta radiorum proiecitiones inquirit per unum, pluram perspicua supersguras corporum diuertis: item umbras,oc lucis figurationes,& quae directς uisioni, quae reflexae iaciant impostiiram speculis adlimitis, speculorum4 omnium
allectiones Planorum,Globosorum,Columnarium,Turbinalium, Cauord,Con. M Orum, quae uisibus,quae rebus accidant, etiam cum per medium perspicui alterius cernimus,ut sub aqua,post intru. Postremo quomodo uis ipse oculis insita medii cuiusdam diuersitatibus adficiatur,ut in Iride contingit,& omnino triplice indendi rationem pertractat,directam,reflexam,heseactam. Iechanica sequitur, cuius ut Heron, Pappusq; declarant altera pars ratio natis est, quae numerorum, mensurarum,siderum, naturae que rationibus perficiatur : altera chirurgice, cui uel maxime artes illae aeraria, aedificatoria, materiaria,
476쪽
4ss ANG. POLIT NIPietirraq; adminiculandire. Huius autem partes manganaria, per qua pondera immania minima ui tollutur in altum: mechanopoetice, quae faciter aquas aniliis e trahit: organopoetice,quae bellis accommoda instrumenta fibricatur,arietes,te studines riines ambulatorias, helepolis, ambucas, ostias, tollenones, ec quae cun* meco uocabulo poliorcctica uocantur,tormentorumc, uaria genera, quς
libris Athenaei Bitonis, Heronis, Pappi, Philonis, Apollodoric, continentur, ut Latinos omisci im. Mox Sc quae thaumatur ce. Cuius exempla sunt hydraulica organa, quaei, per se uentorum flatu resonant, oc quod uas dicaeometron uoca hant,& quod uoces auium uariarum exprimit. Et quod indidem merum, mox dilutum uinum mox aquam calidam, mox stigidam, copiosam tenuemi, uicis Iim funditat. Et siphones extinguendis incendiis di medicinabiles cucurbitulae sine
ignis ministerio cute prehendentes, re pilae sponte saltantes, Bc lucerna suas ipsa producens sturbas, & animal quod a sim store dum secatur in mensa, bibit intorim,crepitul suo quodam)uoce sumus reprssentat imaginem.Milleo alia id
genus,quae breintatis studio praeterimus.Haec igitur ut in capita quaedam cons ratur, aut ponderibus utitur, spiritu, quorum prsponderatio mouet,aequilibria sistit,sicuti etiamTimsus definit,aut neritis Sc laniculis animatos quasi tractiis aemotus imitatur,ac circa illa quae subnatent aquis,aut item circa aquarum uertitur
horologiae quorum quidem generum primum docet in Pneumaticis Heron, aluterum idem in automatis ec zygijs, quartu ruinis in hydriis,tertiit uero in Ochumenis Archimedes. Est in eadem mechanicae serie, quae centrobatica pars dicie, ex qua reliquae pendere dicunc Sc scheropoeia, qualis illa Archimedea Claudia ni laudata uersibus. Suppeditat eadem architecturae quo F scansorias, tractiles, ct spiritales machinas. Moralis, pars ciuilitatis est, in qua de bonis agitur diuersis. Quorum numero
etiam uirtus est seu rationalis animae sit,seu rationi obteperantis. Tractantur igiatur affectus,&potestates,& habitus animi,α in his excelsus, desectus,mediocritates,arbitrium,electio,appetitus,eiust partes, piditas,larosiuoluntas. Hi neci uirtutes,sortitudo,aequanimitas, otinentia,temperantia, liberalitas,magni tu do animi,magnificetia,honestas,grauitas,urbanitas,ucritas, iusti ua,scientia et prudentia,intelligentia,aestimatio, tertia,sagacitas,comitas,heroica uirtus, uo luptas, prosperitas,amicitia,beneuolentia,cocordia,amor sui.Parsi, illia tradi
tur, per quam quis Q sibi satis est, aliaΦ deinceps ad felicitatem pertinentia. Dispesativa triplex: domini,mariti,patria: ca quΠit,seruat, adornat,utitur.R .mach est satrapica,ciuilis diotica. Ciuilis triplex:regn*optimates,respublica. Cuius excessias totidem,tyrannis,oligarchia, democratia.Diuiditur a Platone trifariam,quemadmodum & anima: nam rationi congruere philosoplios, irae milites,cupiditari uoluit artifices. E philos his principes,magistratus,sacerdotes, senatores, iudices legutur, qui leges uel ierant,uel exerceant.ltata locus hic est,in quo ius ciuilensi quidem in titulos, quod longum foret nimis, sed in summa genera partiamur. Ius igitur ciuile R manorum tametsi uoluminibus quo at is continetur, tamen Pandectis ipsis in suas partes distributis, utpote omnia genera complectetibus, plena digestio re sit tabit. Septem igitur in his articuli sunt, quorum primus ea continet, quae gra
ce t uocantur: secundus iudicia, tertius res, quartus hypothecas, quintus
testamenta,'inec, testamentis accedunt. In tacto tituli continentur bonorsi ponsessionis uarii, neci; non operis noui nuntiationes, damni insecti, ec pro aedifi-rijs dirutis,& eorum insidiis, di de alia pluuia arcenda.de Publicanis, donati
477쪽
PANE prs Turioii. 46s hibus,manumissionibus liberalio causu tum de dominii.& possessionis acquiss
tione,dechiis, qui iudicathuel in iure confessi sunt. De bonorum detentionibus, re ne quid in staudem creditoris fiat: Interdi ii, exceptiones,temporum prolixi tates,& actiones.Vltimus sit putationes, fideiussiones,accepti lationes,& titulos illos ad municipales, de decurionibus,& muneribus, de publicis operibus, num dinis, pollicitationibus, cognitionibus , censibus, uerborum significatione, i iis que regulis. Pontificium ius quasi seccentivum eicilis est,& ad eius exemplam, quatenus
Res militariis uiris & armis constit. Viri, dux εc milites,& qui militum causa. In duce scientia, peritia,autoritas, fortuna requiritur In milite robur 5c disiciplina. Hi uel equites,uel pedites diuersis in acie nominibus distin sti. militu causa fabri, tubicines,liticines,lixae,calones. Arma qui b. oppumamur,aut defendimur, ea pde quibus in Mechanica diximus,inter quae etia naualia continentur, in quo genere Liburnae clastis,&luseriae sunt Huc aut tyronii delectus,& exercitatio, positio castrorum,& munitio,instructio acies, quae Tactica Graeci uocant,qualis est Orthia,Epasogn& Coelembos, ta phalanges uariae, ac Diphalangiae, Amphi nomi, Antistomi, Peristomi, Omoeostomi, Elcrostomi,inflexae,incuruae, Dilatae, iunatae, laterculi, rostra,&alia id genus, oppugnatio, a pugnatio. Postremo Strata ala ipsa, qualia Frontinus exequitur: Restat artifices uarii qui sic inter se permixti sunt,ut snguli sinetulis generia ussubiici nequeant.Itam prius de his artibus breuiter .icemus,qus sunt a scriptoriabus celebratae,quales agricultura,pastio, uenati O, architectura, graphice, coquitinaria,theatricae nonullae, eteras uelut aceruatim postea numeraturi. A. culturae principia,aqua,terra,animal,sol. Fimis, utilitas,5 uoluptas.Partes, simili coctitio, que in eo sunt opus, quae facienda,quo tempore.lia primo forma, genus,quaniatas,tutela. Forma naturalis,aut artificiosa.Naturalis campestris, collina montana. Artificiosa ad speciem fiuctum . Genus terrae, macrum,pingue, inejiocie. Quantitas a iugo ad centuria,Sc saltum.Tutela naturalis, agrestis, mi
litaris,sibrilis . Secunda pars homines & instrumenta reliqua habet. Homines, seriti aut liberi. Reliquum instrumentum semivocale,& nvitum.Tertia pars,quae praeparanda,& ubi quael secienda.Qii arta circuitus soli annuos,& cursus lunae menstruos habet. . Q Pastio aut ruralis, aut uillatio. Prior in minore & maiore pecore uerti & quod propter ea parat . Minora pecora,ocis,capra,sus.Maiora,boues, asini,equi. Ter cium genus,muli,canes,pastores. Posterior aviaria, leporaria, Ac piscinas habet. In aviariis,aut quae terra sunt contentae,ut pauones, turdi,columbae, turtures, gallime. Aut quae uocantur amphibia,ut anseres,anates.In leporarijs duplex genus: In altero apri,capreae,lepores.in altero apes,cochleae, glires. Piscina dulcis aquae
Venationis laudes Sc praecepta Xenophon graecer scribit,&Oppianus. Apud
hos qualis esse uenator,quibus uti reuhus,laqueis,telis, armis, instria metis, cantihus,quo , pacto,quo tempore,contracp quas seras debeat,ostenditur. Architectura rationem continet & fabricam. Costat aut ordinatione 5c disp6sitione. Cuius partes Chorographia,Orthographi Scenographia, Eurythmia, Symmetria, decor, distributio. Haec publicorii aut priuatoru aedificiorum,desen sionis,mligionis,opportunitatis causadii queis omnibus habeda ratio firmitatis,inilitatis, uenustatis.
478쪽
comunis est,sic artibus conserens,autore Nicomacho, quemadmodumphilosophiae conserunt mathematic Haec symmetriam dimentione colligit,& hninoe. Di mensio perficitur hexempeda & normis, hex peda pedibus, pedes incio lis unciolae minutis. Norma aut stans, aut basis. Finitio colligitur organo, cuius partes horizon,radius perpendiculum sunt. Ex his autem singulorum membro rum relationes ad totam corporis proceritatem, at alterius ad alterum inter se Proportiones cernuntur, quales sint, quo conueniant,quo differant. His adijcit pietura colores,& umbras,quib.oculos, pillu, uultus, lumina, tractia si regionum repraesentet,in asse stibus exprimendis animici sensibus laudatior. Coquinariae capita Graeca referam,qualia ponit Apicius.Ea sunt epimeIes, toptus, ceputica, pandecter,osprion, trophetes, Polyteles, tetrapus,thalam,h lieus,hane Plato adulatricem medicinae appellat. Theatrica scenicos,gladiatores,omni cos,agitatores habet. Scenici ut hypo citis,comordi,mimi,tragoedi, thymelici, salina res,chironomi. Speciesci saltatio nis primae, corda sicinnis, emmelia: in quo genere etiam pyrrhicarii. in thymoticis aut citharoedi,citharisia,tibicines.Adiice si placet cic choragos:& si qui sunt
theatrici operarii. Gladiatores ut retiarii, secutores*, qui mirmillones,thraces,sunnites,liopi machi, numerarit,aridarn,proba 'ones,dimachaeri,orbelae. Tum equestres esse daria,& ut quidam adiiciunt, uelites, laqueatij.His etiam adiunge lanistis ipsos, aquisus erudirentur.Et item ludiarios uenatores,& bestiarios. Gymnici stadiodromi, dolichodromi, diaulodromi,pugiles, palaestritae, acro
chiristae, sesamachi, xustici, pancratiastae, qui saltu,qui duco,qui pentathlo, qui piaculo nobiles,trans finem scammatis expedito,
Agitatores ut russati,albati prasini,veneti,quibus aurati, purpures, Iuteil ad lecti. Tum desultores, oc qui Troiam luderent. Et inter aurigas bigarii, trigarii, quadrigarii,seiugari j.
Restant artes aliae conserum dicendae, laet colentae nomecIatura quaru pars uictui seruiunt.In his aucupes sunt,hamiotς, piscatorest alit,uri torcs,aquarii, cerarit,macellar ij,cupedinarij,salsametarii,lanii, fartores,condimentarii obsona
tores,uinarii pistores,pistrinarst,siliginarii, sitonae, dardana in lupinarii, updes, tabernarii, hospites,stabularii,popinarii, popinardi, institores, biberarii, botes xij,crustularii.Sed di structores,di laetarij,& pomis 3,α herbarii,& seplasiarii timedicametarii omnes,omnisci deni resis turba. Quod genus di olitores scitores* sunt.Post hos & ipsi corporis agetes cura, tosor , byneatores, pilicrepi, . ali pili mediastini mangones,sipis,seu pςdotribae, ciniflones, arcularii propols, Pigmentarii coronarii, cosmet funerarit,libi renarii,designatores,praeticae. 4n tertio quas genere numerentur illi, quales fabri sunt omnes,tu gnarii, cementam,materiatii,aerarii,serrarii.Tum plaultrari j carpentarii ch, re uehicularii sed oc pegmari j,automatarii,tu aurisco,inauratores, bra Rearii, mone tales, gentarii, vascularit,m uarii, gemmari j, dolearii,figuli, tectores,imbric rij,carbonarii,calcarit,later ij, fornacaretic, caeteri,imidarii, lapicidae, senarii, toronatores,loricarii, telorum , artifices,& claustrorsi. Postremo etiam tabolarii omnes,Vitrearii,sulfurata ij. His adiice lanarios,sericarios, linteones,bracarios,s oes,textores, insectores, iam ficas,lanipedias, carminatores, paruucularios, sagarios, pelli5es,interpoliatores, sarcinatores,patagiarios, flamearios,uiolatios, innutriatos, molochinarios.
479쪽
rum intexunt,& hetrices,& item fimicularios,reticularios, caligarios, cerdones, ores que omnes, calceolarios,crepidarios, lotios,uete tamentarios,&item
enicis his notarios,pra alicos, scriniarios, exceptores, ab aetis, a memo via,a libellis, subadiuuas, calculatores, commentarienses, ab epistolis scribas, Mhrarios,bibliopolas,chartularios, capstitios,nomenclatores. Praeterea nautas, gubernatotes, remiges, epibatas, pausiarios, proretas, neuticos,helciarios,ue flores,nauicularios, ratiarios.Adliscinatores,tabellarios,cur seres,cisiarios,muliones,agasones proxenetas,uietimatios, mansueta starios,in stitores omnes.Ite praecones, coaetores,uenaliciarios,soricarios. Nam quid ego nummularios comemorem,arcarios,mercatorcs,negotiatores , alios r Quid oculos nugatorios artifices,petauristis, circulatores, sunt ambulos, neutobatas, titichobatas,saccularios,pilarios. Sed iam uideo de fece haurimus. Itaque mox paulo meliora.
Sequitur grammatice,quae uel methodice,uel historice uel mixta est. Metho dice in loquendo dc scribendo est.Historice in legendo oc enarrando. Comunis in iudicio Gramatices infinita, Grammatistice a Graecis,a Varrone literatio uo catur.Hic litos syllabso cum suis uel lasti s uel longitudinibus Hie orationis partes,&proportio,& inaequalitas. Et uitia duo rusticitas & stribiligo, & orto--phia, re item pedes, metaplasmi, tuopi, schemata, glossesnata, nota, si aspenso, distinctio clausula,uociis elatio,depressio, flexus,conci latio,mora, positurat Q tractaretur,& qui legendi,qui reiiciendi,quid in quost probandum, qui cuim preponendi,quae ut in his oeconomia, quod ue decorum. aeterea Rhetorum progymnasmata quidam grammaticis attribuerunt. Historia uel fabularis,uel ad fidei Fabularis aut uoluptatis, ut in argumentis comicorui, aut adhortatiois gratia.Finc aut argumentii habet ex ficto,ut in Aesopeis fibulis: aut ex ueri soliditate,quae aut per turpia contexitur, ut in quibusdam poeticis figmentis: aut pio tegitur uelamine, quod solum genus philosophi ueteres admiserui. Ad sdem historia de locis est,ut Geographia: uel de temporibus, ut Chronice: uel de natura, ut animaliti, plantarum: uel de gestis rebus, ut anna les historiae , exterae. Quarum elementa sunt personae,causae, locus,tempus, modus, instrumentum, materia,res.Stylus in historia fiasus,& continuus,non peri dicus nisi cum prosopoporias adsciscit in concionibus. Dies educam primus latim late donauit M. Varro, quae sex normis utitur. Ete nim de loquendo,de eloquendo,de proloquendo,de proloquiorum summa,de iudicando,de his quae dicenda sunt quaerit. in loquendo sunt illa: genus,species, differentia,proprium,accidens,desmuo, totum, pars,divisio,partitio tum nomiana illa quae sinit aequivoca,uniuoca, pluriuoca, uerba, quae sua, ouae ue aliena re hus. Ad haec subsutia,qualitas,quantas,ad aliquid, lacere, pati, situs, quado,ubi, habere. Tum opposita quoties dicuntur, quoties illa simul, prius, motus. in et Quendo autem illa,quid nomen, quid uerbum, quid ex his iunctum. Quae subi iniua sententiae pars, quae declarativa, qui modus utriusqt, quatenus nome acci Piatur,aut uerbum, quatenus persecta sententia proloquium sit. In proloquendo autem,quae disserentiae proloqiuorsi, quantitate, qualitate, quid uniuersale, quid particulare, quid indesinit st, quae sunt alentia,quae tieontia, qua uim habeant sina la,quemadmodu inter se assis Rae sint urtiuersales, particulares,dedicatiuae,ab dicatiuae,deo 's congruae,incomiae, suppares, alterutraean summa proloquiorix
480쪽
A N G. P o L l τ I A N r quid sumptum,quid illatio, qiud ratiocinatio, quid conclusio quae prsdicat sua ratiocinati o,quae conditionalis, di quid intersi, quot re quae formulae praedicatius coditionalisc, generis,quot in quam formula modi sint,utru ide ordo sit, & eius. dem ordinis quae ratio.Post in coditionalibus, quot primi necessariij sint modi, quis ordo, quo differat. In iudicando refellendi regulae sunt,quibus cauilla dc captiunculae discemuntur.Reliqua pars in locis est, qua uel maximer oratores utuntur. Et in diuisiomitius item, Gin finitionibus ars ingens. Rhetoricae materia duplex: Ubi,5 unde fiat oratio.Prior in qusmonem diutiditur,& causam.In ea partes officii cosiderantur,& orationi f. Ouicii sunt illae,in Mentio dispositio, elocutio,memoria, dc pronuciatio. Inueniuntur quaestionis genera,naturae,causarum,& ductus,tum illa qui laus fiat fides. Qiis stiones quae principales, quae ue incidentes In principalibus an sit,quid sit,quale sit. Unde status fiunt illi rationales,coniec iura, is, qualitas.Mox re te les:er quibus alij c, pr Pagantur,&iudicatio emergit.Causam genera demon auu deliberatia iudicia le.Rursus honestu,admirabile,humile,anceps,obscursi. Natura, simple multiplex.Dudius ex consilio nascens,simplex,subtilis, figuratus,obliquus,mixtus. Fides conciliando fit, docedo, permovedo. Conciliamus in principiis, docemus in narratide, permovemus in epilogis.C6ciliamus ex persona 6c re. Persona,vel auditoris,uel res, uel oratoris, uel aduersarii. Re uero honesta & utili. Docemus argumetis artiscialibus,aut inartificialibus.Priora uel insunt negotio, uel nego
tium attingunt.Insunt a toto,parte, nota. Attingunt a coiugatis,genere,forma,sumili disserenii, cotrario, coni unetis, antecedetibus,cosequentious, repugnantia hus,catas, effexstis,c5paratione malom,minorinparium Inartificialibus uero scri' plura,autoritate necessitate. Commovemus miseratioe, odio, inuidia,metu, spe
ira,& similibus.Dispositio naturalis est,ordine tenes, & artificialis pro ratioe catasae permutans.Elocutio fimdamentu habet,& fastigiu. Fundamenta latiner 5c placider dicere. Fastigiu copiose Zc ortiater. ius ratio duplex, in singulis & copul tis uerbis.Singula propria,& tralata.Tralata, inopiae decoris p gratia. Copulata, construci ne,coclusione,figim ita coagmentata, persedia, uenusta, quae rursus uel cotinuata,&filla,qualis in historia,uel periodica,qus ruris uel membris in constat,& ambit uel monocolos est Memoria uero naturalis & arti sciatis in.His partitione constat,& locis,& imaginibus Pronuciatio autem uoce, uiuia
tu, gestir,cultu,oc habitu oris continetur. Orationis partes, exordiu,narratio,propositio,argumentatio, roratio.Exor dium attentum,docilem, benevola praestat auditorem. Narratio aut historia, aut Lbula,aut argumentum, aut iudicialis assertio: cuius elementa, personae, causa,
locus, tempus, materia ,res. Esse autem dilucida,uerisimilis, breuis , debet. Et est
aut ipsius cause,aut incidens, aut continua, ut partilis:& narramus augentes, at tenuantes, praetereuntes,docentes, ibonentes, gratiam uel inuidiam compara
tes,& item digredientes.Propositio aut nostra in aut aduersarij, aut communis, aut principali aut incidentium,aut simple aut coniuncta. Rursus, aut simplex, aut per inductionem.Post emo uel nuda,uel rationi subicista, uel summatim, uel partibus. Argumentatio aut confirmat, aut reprehendit. Peroratio enumerinoe constat,indignatione, miseratione.
De poetica breuius dicendu,qudd & sepius hoc ipse loco de ea perorauimus, di in Nutriciis eide satisfecimus,& multa cum superior . disciplinis habet comis mutua Prima species illius est qus metro heroico,iabula allegoricia,historia uetusta, di suo quoda dicendi genere ui Altera emi,qui uersificatores appinantur,