Sancti Aurelii Augustini ... opera omnia multis sermonibus ineditis aucta et locupleta

401쪽

ille moechus est, qui dimissa fornicante muliere alteram

ducit Credo, quia illud quod majus est hoc Dominus

Commemorare Voluit. Majus enim adulterium esse quis negat, uxore non sornicante dimiSSa alteram ducere, quam

si sornicantem quisque dimiserit, et tunc alteram duxerit γNon quia et hoc adulterium non est Sed quia minuS St, ubi fornicante dimissa altera ducitur. Nam simili locu tione USUS etiam apostolus Jacobus ait: si Scienti igitur bonum facere, et non facienti, peccatum est illi . Numquid ideo non peccatum est illi etiam, qui nescit bonum facere, et ideo non facito tique peccatum est; Sed hoc gravius, si etiam sciat et non faciat nec illud

ideo nullum, quia minus. Ut ergo eodem modo utrumqUedicamus, sicut quicumque dimiserit uxorem, XCepta Causas ornicationis, et aliam duxerit, moechatur ita qui- Cumque Scit bonum sacere, et non facit, peccat. Sed quemadmodum hic recte dici non potest Ergo si nescit,

Π0npeCCat; Sunt enim etiam peccata ignorantium, qualm

Vi minora quam scientium ita nec illi recte dici potest: Ergo si causa ornicationis dimiserit, Qt aliam duxerit, ΠΟΠ γChatur est enim moechatio eorum etiam qui alias ducunt, relictis propter ornicationem prioribus: Sed Utique minor quam eorum qui non propter sornicationem dimittunt, et alteras ducunt. Potest quippe, Sicut dictum est: u Scienti honum facere, et non facienti peCCatum eSt

illi i is eodem modo et illud dici: Dimittenti uxorem

Sine Catis fornicationis, et aliam ducenti moechatio est illi. Quemadmodum igitur si dixerimus: Quicumque mulierem a marito prseter causam ornicationis dimissam duxerit, moechatur , procul dubio verum dicimus; nec tamen ideo illum qui propter causam fornicationis dimis sam duxerit, ab hoc crimine absolvimus. Sed utrosque

Iacob. IV, I .

402쪽

m in hos esse minime dubitamus ita eum qui praeter causam fornicationis uxorem dimiserit et aliam duxerit moechum pronuntiamus nec ideo tamen eum qui propter causam fornicationis dimiserit, et alteram duxerit ab

hujus peccati labe defendimus Ambos enim, licet alte

que enim quisquam ita est absurdus, ut moechum neget esse qui duxerit eam quam maritu propter Causam ornini attonis abjecit, cum mosechum dicat eum qui duxerit eam quae praeter causam fornicationis abjecta est: sic ergo isti ambo sunt moechi. Unde cum dicimus: Quicuntque mulierem praeter causam fornicationis a viro iiDis-Sam duxerit, moechatur de uno quidem ipsorum dicimus nec tamen ideo moechari negamus eum qui eam duxerit, quam propter causam ornicationis maritus dimiserit: ita cum ambo sint moechi et ille scilicet qui dimiserit uxorem suam praeter Causam Ornicationis et

aliam duxerit et ille qui propter causam ornicationis uxore dimissa se alteri copulaverit; pr ecto quando detin eorum legimus, non ita intelligere debemus, quasi

ex hoc alter moechus negatus sit quod alter expreSSUS it.

X. Sed si hoc evangelista Matthaeus, quia CX preSSa Una Specie alteram tacuit sacit ad intelligendum disti cile numquid non alii generaliter idipsum ita complexi sunt, ut de utroque posset intelligi. am secundum Marcum

sic scriptum est: si Quicumque dimiserit uxorem Silam, D et alteram duxerit adulterium committit super eam t, si uxor dimiserit virum suum et alii nupserit, mos a D tur . o Secundum Lucam sic Omnis qui dimittit D UXOrem Suam et alteram ducit, o chalur; et qui in mi SSam a viro ducit, moechatur Qui ergo nOS SUMUS,

ut dicamus: Est qui moechatur, uxore sua dimissa alte

403쪽

ram ducens, et est qui hoc faciens non moechatur cum Evangelium dicat omnem moechari qui hoc acit. Proinde si quicumque hoc fecerit, id est, omnis qui hoc fecerit, ut uxore sua dimissa alteram ducat, moechatur sine dubitatione ibi sunt ambo, et qui praeter Causam sornicationis, et qui propter causam fornicationis dimittit uxorem. Hoc est enim Quicumque dimiserit is hoc est re omnis, qui dimittit. XI. Non autem, sicut nescio quare tibi Visum est), cum Evangelii secundum Matthaeum Verba proserrem, praetermisi quod Scriptum est: sit aliam duxerit; n et sic dixi: moechatur: is sed ea verba posui quae in Sermone illo prolixo leguntur, quem Dominus habuit in monte. Hunc enim traCtandum SUSCeperam quae Verba illic ita leguntur ut posui, id est: si uicumque dimiserit D UXOrem Uam, XCepta Causa fornicationis, facit eam moechari; et qui solutam a viro duxerit, moechatur'; Lbi etsi nonnulla exemplaria verbis diversis eumdem sensum habent interpretatum , non tamen ab eo quod intelligitur discrepant. Alia quippe habent: Quicumque, dimiserit , alia re omnis qui dimiserit. Itemque alia, , Excepta causa fornicationis alia n Praeter Causam, fornicationis : alia, 'isi ob causam ornicationis. Item alia re ui solutam a viro duxerit, OeChatur alia, si Qui dimissam a viro duxerit, moechatur. Ubi puto quod videas nihil interesse ad unam eamdemque Sententiam. Quamvis illud ultimum, id est si ui dimissam an viro duxerit, moechatur; D in eo sermone quem Dominus fecit in monte , nonnulli codices et Graeci et Latini non habeant. Credo propterea, quia et ibi explicatus hic sensus putari potuit, in eo quod superius dictum est:

404쪽

6 Facit eam moechari. Duo modo enim dimissa fit moecha, nisi fiat qui eam duxerit moechus P XII. Verba vero quae ipse posuisti, unde tibi visum est non moechari eum qui propter Causam fornicationis uxorem dimiserit et aliam duxerit, ObSCure quidem po sita sunt. Unde non miror in eis intelligendis laborare lectorem sed non sunt in eo Sermone Domini, qui tunc a me tractabatur, quando illa Conscripsi, quae Cum lege res te moverunt. Alibi quippe idem Matthsstus ea Domi num dixisse narravit, non cum illum prolixum saceret

in monte sermonem , sed Cum interrogatus esset a Phari Speis, utrum liceret ex quacumque Causa dimittere uxorem. Sed quod minus intelligitur apud Matthaeum, apud ali0s Evangelistas intelligi potest. Quapropter Cum lege

rimus in Evangelio seciuidum Matthpeum, uicumque is dimiserit uxorem nisi ob ornicationem 3, D aut quod magis in graeco legitur, si Praeter Causam ornicationis, , et aliam duxerit moechatur non debemus continuo putare illum non moechari, qui propter ad Sam OrniCationis dimiserit et aliam duxerit, sed adhuc ambigere donec Evangelium secundum alios Evangelistas a quibush0 narratum est, consulamus. Quid Si enim secundia in Matthaeum, non quidem quod ad hanc rem pertinet dictum est totum sed ita pars dicta est, ut intelligeretur a parte t0tum, quod tanquam explananteSMII CuSAE LUCIS, Ut Clareret plena sententia, totum dicere maluerunt Cum itaque primum non dubitantes verum esse quod apud lal thaeum legitur u Quicumque dimiserit uxorem Suam prae ter Causam ornicationis, et aliam duxerit m inchatur; quaeSierimus utrum tantum iste moechetur ducendo et bteram uxorem, qui praeter causam ornicationis priorem dimiserit, an omnis qui dimissa uxore alteram duxerit,

405쪽

ut ibi sit etiam illo qui fornicantem dimiserit; nonne Secundum Marcum respondebitur nobis: Quid quaeritis utrum ille sit moechus, et ille non sit u Quicumque di-

miserit uxorem suam et aliam duxerit, adulterium com-nmittiti. B Nonne etiam secundum Lucam dicetur nobis:

Quid ambigitis utrum ille qui propter causam Ornicati O-nis uxorem dimiserit, et aliam duxerit, non moechetur pre omnis qui dimittit uxorem suam, et duCit alteram, Oe- chatur . ac per hoc, quoniam sas non est ut Vangelistas, quamvis diversi verbis de una re loquentes, ab Uti senSu eademque sententia dissentire dicamus, restat ut Matthaeum intelligamus a parte totum Significare o luisse, eamdem tamen tenuisse sententiam, ut dimittens Uxorem, et alteram duc ens, non quidam CeChetur, id est,

qui praeter ornicationem dimiserit, quidam Vero non moechetur, id est, qui propter fornicationem dimiserit, sed omnis qui dimittit uxorem suam, et ducit alteram in oechari minime dubitetur. XIII. am et illud quod etiam secundum LUCam se quitur: si uidimissam a viro ducit, moechatur, quomodo eSt Verum y quomodo, moechatur, nisi quia illa quam duxit, e ViVente a quo dimissa est, adhuc uxor aliena est Si

enim jam suae, non alienae miscetur uxori. Utique non m in Chatur moechatur autem : aliena est ergo, Cui mi SCetur.

Porro si aliena est, hoc est, ejus a quo dimissa est, etiamsi propter ornicationis causam di inissa est, nondum dimit tentis uxor esse cessavit. Si autem illius esse cessavit jam hujus est, cui alteri nupsit De si hujus est, non minChus judicandus est, Sec malitus. Sed quia non eum maritum

dicit Scriptura, dii in oechum adhuc illa illius est, a quo etiam Causa fornicationis abjecta est. Et ideo quamcumque etiam ipse illa dimissa ducit uxorem , quia Cum

406쪽

alieno marito concumbit adultera est. Unde autem serip0test, ut aduller etiam ipse non it, Cum Constet adulterare quam duxit' XIV. Jam nunc illud videamus quod ait Apostolus: aeteris autem ego dico non Dominus y ad imparia scilicet, ioc est ubi non ambo Chri Stiani fuerant, conjugia l0quitur. Quod niihi visum est eum mouendo diaxisse : Quia enim conjux fidelis relinquere conjugem licite potuit insidelem , ideo fieri hoc non Dominus, sed Apostolus prohibet. Quod enim Dominus prohibet, fieri omnino non licet Monet ergo ApostoluS, quo possit esse multorum occasio lucrandorum , ut fideles conjuges in relinquendis insidelibus permissa licentia non utantur. Tibi autem videtur insideles quoque dimitti a fidelibus non licere, quia hoc vetat Apostolus cum ego dicam licere , quia hoc non Vetat Dominus; non tamen Xpedire, quia hoc ne fiat, monet Apostolus : qui reddit etiam rationem Cur fieri non expediat, quamvis liceat si uidi enim Cis, inquit, mulier, si virum salvum facies aut unde Seis Vir. Si uxorem salvam facies 3 Tum etiam Superius dixisset u Sanctificatus ostenim vir insidetis in D l Ore, et an Ctificata est mulier infidelis in fratre, is hoc

est, in Christiano: Alioquin silii vestri, inquit, im-n mundi essent, nunc autem sancti sunt Sic a Lli Crando conjuges et filios Christo, etiam exemplis fluse jam provenerant, Videtur hortatus. Cur ergo Ilisi expediat etiam insideles conjuges dimitti a fidelibus, causaeVidenter expressa est. Non enim propter in Culum Cum talibus c0njugale servandum, sed ut acquirantur in

Christum recedi ab insidelibus conjugibus Apost0lus

XV. Multa sunt autem acienda non jubente lege, Sed

407쪽

libera charitate: et ea sunt in nostris iliciis grati0ra, quae cum liceret nobis etiam non impendere, tamen CauSadilectionis impendimus. Unde prior ipse DominuS, Cum

se tributum non debere monstraSSet, OlVit tament, ne scandaligaret eos quibus ad aeternam salutem Aerens hominem consulebat. Iamvero Apostolus quein admo dum Sta commendet, ejus verba testantur, hi dicit :u Cum enim liber sim ex omnibus, omnium SerVUmn me feci ut plures lucrifacerein D Cum paulo Superius dixisset Numquid non habemus potestatem mandus candi, biboudio Numquid non habemus licentiam So-

rorem mulierem Circumducendi, sicut et caeter Apos

Wioli et fratres Domini et Cephas An ego solus et Barnabas non habemus potestatem hoc operandi Quis militat suis stipendiis unquam Quis plantavit Vineam, et de fructu ejus non edit Quis pascit gregem, et de lacte gregis non percipit Dat paulo post, si Si alii, in D quit, potestatis Vestrae participant, non magis nos Sed

non Umus usi hac potestate, Sed omnia toleramus, ne

quod impedimentum demus Evangelio Christi is Deinde post paUC uae ergo, inquit, mihi merces erit Ut

DAEVangeligans sine sumptu ponam Vangelium, ut non abutar potestate mea in Evangelio D Continuoque Subjungit quod paulo ante commemoravi: si Cum enim liber Sim ex omnibus, Omnium me Servum seci, ut plures lu- crifacerem . Item alio loco de quibusdam quae ad escam pertinent re omnia, inquit, mihi licita sunt, sed non omnia expediunt omnia mihi licita sunt, sed egon sub nullius redigar potestate. Esca ventri et Venter BAESCis, Deus autem et hunc et has evacuabit δ. Item

alibi de hoc ipso D Omnia mihi licita sunt, sed non omnian expediunt: omnia mihi licita sunt, sed non omnia edu

i Matth. xvir, 26. - a Cor. IX, 4-I9. - . Id. VI, 12, 13.

408쪽

sicant. Nemo quod Suum est qu02rat, Sed id quod alte , ius est. Itque ut 'stenderet unde loqueretur: si omne, is inquit, quod in macello Venit . manducate, nihil in D terroganteSpropter ConSCientiam h , Et tamen alibi dicit,

si 1 on mandu Cab Carnem in aeternum , ut non fratrem, meum scandaligena . , Itemque alibi is omnia qui dom munda, sed malum est homini qui per offensionem, manducat ' D uod est Omnia licita sunt ipsum est: si omnia quidem munda , Et quod est, u Sed non, omnia expediunt: ipsum est, u Sed malum est homini, qui per offensi inem manducat orata ostendit ea quae licita sunt, id est, nullo praecept Domini prohibentur, sicut expedit potius eSse tractanda, non praescripto legis sed consilio charitatis. Hae Sunt quae amplius erogantur sau Cio qui curandus ad Stabulum Sarnaritani illius miseratione perductus est si Et ideo dicuntur non a Domino praecipi, quam Vi Domino moneantur offerri ut tanto intelligantur esse gratiora quanto magis OStenduntur indebita. XVI. Sed a iis in his talia sunt, ut quamVi Sint licita non expediant, non in eis dici potest: Bonum est hoc sed illud melius sicut dictum est ui dat nup- tum bene facit et qui non dat nuptum, melius saCit. Ibi enim utrumque licet, et hoc aliquando , aliquando illud expedit. 1 .im illis quae se non continent, Utique expedit nubere, et quod licet expedit: quae autem OV rint Continentiam, nec licet, nec expedit β. Porro disce dere ab insideli conjuge licet, sed non expedit manere autem cum illo si cohabitare consentit, et licet et expedit, quia si non liceret, expedire non posset Potest ergo aliquid licere et non expedire, expedire autem quod non

409쪽

licet non potest. C per lio non omnia licita expediunt; omnia autem illi ita non expediunt. Sicut enim omnis qui Christi sanguine redemptus est, homo eSi non tamen omnis qui tomo est, etiam sanguine Christi redemptus est ita omne quod non licet non expedit, ne tamen

omne quod non expedit etiam non licet. Sunt quippe licita quae non expediunt, sicut Apostolo teste didicimus. XVII. Sed inter id quod illicitum est et ideo non expedit, atque id quoci licitum est nec tamen expedit, quid intersit, aliqua universali regula definire dissicile est. Citius enim quisque dixerit: omne quod fieri non expedit, peCCatum est; omne autem peccatum illicitum est: omne ergo quod non expedit, illicitum est. Et ubi erunt illa quae licita esse, sed non expedire, Apostolus dixit, si omne quod non expedit, licitum non est Quapropter quia verum dixisse Apstoliam dubitare non OSSU IDUS et aliqua peccata esse licita dicere non audemus restat ut dicamus, fieri aliquid quod non expediat, et lainen silicitum est, non esse peCCatum, quamVi PIOniam non

expedit, non sit utique faciendum. Quod si absurdum vi detur, ut aliquid fiat quod non expedit, et dicatur non

peccasse qui secerit intelligendum est hoc ex Consuetu diri, sermonis absurdum : quae ita late patet, ut etiam jumenta, quamVis Sint rationiSexpertia, tamen plerumque dicamus debere vapulare Cum eCCant: seCCare autem

proprie non est nisi ejus qui utitur rationali voluntatis arbitrio, quod in omnibus mortalibus animantibus non nisi homini est divinitus attributum. Sed aliud est cum proprie loquimur, aliud cum Verba ex alii rebus trans

serendo vel abutendo mutuamur.

XVIII. Ut igitur, si possumus, enitamur, inter id quod licet et non expedit, et id quod non licet atque ideo non expedit, aliquo certo fine distinguere ea mihi vi-