Petri Rami ...Institutionum dialecticarum libri tres, Audomari Talaei praelectionibus illustrati, ..

141쪽

i o P ET RI AE A Macies enim in hac distributione sunt sed eui dentius expositae totum enim quod diuidi tur,in partibus nihilominus intelligitur, ta- quam si diceres, animalium aliud animal est rationale, aliud animal irrationale Vius generis ac speciei maximus est: nec solum ad distributionis illum modii, sed omnino cum

ex genere species, vel contra concludimus. - 3 Ex genere species plures, ut cum Cicero obiicit sibi,Tu es orator, Archias poeta: quo- , modo igitur debes illi fructum eloquentiae tuae Etenim, t,omnes artes, quae ad huma- , nitatem pertinent, habent quoddam comus, ne vinculus quasi cognatione quadam in- dii ter se continentur Ars, genus est poeticae et eloquentiae. Ex genere autem species unica. Catullus,

duilis diei mulier mea nubere malle,

cui im mih non e Iuppiter ipse per D

Dicit ed mulier rapido quod dicit amanti,

In dent O rapidascribere oportet Fua. Mulier, genus est huius mulieris. Philip.3 specie unica genus concluditur apud Cices ronem in Antonium Cum quidam Anto-M nianum motum tumultum dicerent, nega, rent esse bellum. i. At in quo fuit contro, uersia belli nomen ponendum in sententia quidam non putabant, tumultum appellare

142쪽

INST. DIAL. LIB. I. At, malebat, ignari non modo reriim, sed etiam verborum potest enim bellum sine tumul, tu, tumultus esse sine bello no potest Martialis autem Baccharam pollicentem omnia quae opus essent, festiue carpit, dum species colligit rerum necessariarum,quas Bacchara non suppeditaret,

Si quid opu fuerit cis me non esse rogandum: 'DIis nobis dici Bacchara,terque die: appellat rigida tri is me doce Serundus: Audis, sed nesis Bacchara qui it opin.

Pensio te coram petitur,clareque,palamque:

Audi, sed nem Bacchara quidsit opus. Esse querar gelidiaque mihi,trit que lacernas: udis,sed nescis Bacchara quidsit apin.

Hoc opus eu subito Fas ' is dere mutin, Dicere ne posis Bacchara qui it opus.' Ad speciei argumentum pertinent omnia fere exepla,quae rebus generaliter pro- , positis subiiciutur, Di praesentiam suam ex-D hibet hominibus,ait Cicero,ut Castor, Pol tW Da i lux,Fauni: quae exepla species quaedam deorum sunt. ' Alis itaque a genere disputatio descendit ad species explicandas alias ab his ascedit ad generis amplificatione. In artium vero studiis longe principem locum tenent genera respecies reru, quorum tame cognitio perobscura est, &perdissicilis inuentu.

143쪽

i h PETRI RAMI

subiectis.1 Tertius distribuendi modus est ex sub tectis,cum adiunctum totum est, partes sunt, ad i. subiecta Cicero, Fuit iam a Platone accepta philosophandi ratio triplex et una devita&moribus altera de natura: rebus occultis: , tertia de disserendo, quid verum, quid si falsum,quid rectu in oratione prauumque, , quid consentiens, quid repugnans iudicando Catullus, irginitas, tota tua est,ex parteparentu est: Tertia pars matri data, ars data tertiapatri:

Tertia sola tua esI:noli pugnare uobin, cui genero sua iura simul cum dote dederunx lenis TR in v Tio Exadiunctis. 3 Quartus distributionis modus est, cunasubiectum totum est, res adiunctae partes: ut cum corporum alia dicimus esse alba,alia nigra, alia medio quodam affecta colore. Virg.

eorg. i. cuinque tenent calua nae, quaru natara Sempersole rubens, m torridasemper ab igni. Tam circum extrema dextra ua ue trahuntur Caeruleaglacie concretae,atque imbribus atris,m inter mediamque dua mortalibu aegris

144쪽

IN STADIA L. LIB. I. i suunere concesse diuum. Cicero principum Romanor alios opibmates,alios populares hoc distributionis moa do facit, Duo genera, inquit, semper in hac Pro Sest, ciuitate fuerunt eorum, qui versari in republica, atque in ea excellentius se gerere studuerunt: quibus ex generibus alteri se popu- lares, alteri optimates laberi, Messe voluerunt. Distributionis modus nullus praeterea est. Contrarium enim, item repugnans in contrarium Vrepugnans non diuiditur: ut album, in nigrum, nec in rubrum partimur: M tametsi partitionis omnis totum, partesque ratione quada separantur,sed propterea distribuendi modus nullus nouus est.

3 Animaduertendu vero est ex quatuor tra

ditis distributionum generibus, duo esse primaria alterum ex causis, alterum ex effectis. Atque illud,cum totu quod efficitur, in me-bra conficientia hoc cum genus in species, earumque formas distribuitur 3 In reliquis

generibus nec totum,nec partes vere dicuntur,sed ex adiunctione quadam:totum enim partibus, partes a toto in his separari sc-pe possunt: quod a totius partium natura est alienum. Inciductamen tales aliquando rerum distributiones , inpersaepe nece sariae sunt, cum meliores ignotae sunt: ut in

145쪽

P ET RI R AN hac timentionis dialecticae doctrina primae

argumentorum diuisiones,leuissimae fateor,

sed quibus nil adhuc melius est inuentum. Sed de distributione satis ad definitionem

est veniendum.

DE Is TR InvTIONE. Transitus est ab argumeris primis, ad ea,quae exprimis otiumr:quorum duo sunt genera diuisio, de finitio. Diuisio enim ex quatuor primisaccosentaneis

argumentis,definitio etiam ex reliquis omnibus,atque etiam ex diuisione fieri potest. Distributio definitur generatim totius in partes diuisio totum autem de partes quo modo requam varie intelligi debeant,postea dicetur. Distributionis genera quatuor tantum traduntur ex quadruplici natura partium, quae diuisionem e ficiunt. Omnes enim partes diuisionis sunt, aut causae rei totius,quidiuiditur,aut effecta,aut subiecta,aut adiuncta Solet autem dialectici plures diuisionis modos quam quatuor numerare:sed cum ad fontes inuentionis referuntur, melius de facilius quatuor illis generibus comprehenduntur.

Primum genus diuisionis appellatur ex causis, quando causae diuidunt totum:eaque multis modis pro varia ratione causaria distinguitur Possumus enim rem quampiam partiri ex finibus rvt, Homines nati sunt partim ad agendum,partim ad contemplandum. Diuisio ex formis nulla est quia uniuscuiusque rei unica est forma, mon plures, qua diuisionem faciant. Ex H-cientibus vero sepistime rem aliquam partimur:vidialectica comparatur natura doctrina hexercitatione. Incidit etiam diuisio ex materia, praecipue in rebus

artificialibus ut si dixeris domum est compositam ex

146쪽

IN STADI ALII LIB. I. i s

lapidibus,arena,lignis,carmetis.Sed optimum mesaea stantissimum genus diuisionis fuerit,cum partes causae sunt internae,& constituentes rem ipsam quid istribuitur:vt diuisio hominis in corpus, Wanimam rationis participem.

Propositio est totius operis georgici quod Viris gilius partitur in quatuor partes ksingulis libris singulas exequitur:primo agriculturam,secudo vitium, arborum culturam, tertio rem pecuariam, quarto a

pum naturam.

Dialectici diuisionem appellant, cum totum in partes omnes diuidaturi ubi praecipitat,ne quam partem necessariam in diuisione praetermittas,ne quam superuacuam adhibeas:quod praeceptum de perfecta habsoluta diuisione verum est, in qua diligenter prouidere debemus,ne quid desit,aut redundet. Sed nos huic loco

etiam iubiicimus omne genus argumenti,cum ex una vel aliquot partibus totum,vel ex toto una, vel aliquot

partes disputanturo probatur: quia totum de pars sentaliquid diuisionis. Catullus remouet aliquot partes pulchritudinis, id est causas,quae efficere possint in corpore muliebri aliquam venustatem,ut tollat rem totam, id est probet amicam Formiani non esse pulchram, venustam. Hoc exemplum duobus modis disputatur: primo affirmate, uintia est cadida ,recta, longa:ergo est formosa. quam complexionem Catullus antecedente concesse refellit unius tantum partis inficiatione Quintia non est venusta,non igitur formosa. Ex toto vel unum embrum cocluditur: ut,Quantia est formosa,ergo est venusta:Vel aliquot divi Quintia est formosa ergo venusta candida,longa,reeia Nelo-mnia rvt,homo est,ergo constat ex corpore 3 animo.1 Secundum genus diuisionis appellatur exesiectis, cum effecta diuidunt causam: ut Martialis enumerat facta Russi,

147쪽

i s PETRI RAMI Euicquid agit si,nihil est nis Nauia MF:

Si gaudet,sset,si tacet,hane loquitur.

Coeuat,propinat,poscit,negat, innuitium est Nautas non est Naula,mulsu erit. Scriberet hesterna patri eis diuesilutem, Naevia lux,inquit,Nauia tamen aue.

Est autem animaduertendum cum effecta causis respoudeant,eorum diuisionem variamin multiplicem esse, sicut piarum causarum,de quibus diximus:nam: finis in sua effecta,&mrma,itemque efficiens,& materia recte&commode diuidi poterunt: nec exempla de his inuentu difficilia sunt, ii In hoc exemplo priaecipuum arguinctum est sta militudinis:sed eius utraque pars(protasin dico Vapodosin ycontinet quadam diuisionem hominu ex factis. ii Protassest similitudinis, ubi homines qui ludis Olympicis intererant,diuiduntur in tres quasi pericies ex eorum effectis. is Apodosis similitudinis, ubi homines generaliter diuiduntur ex eorum faei is tripartito:quod alii seruiunt quaestui,alii gloriae,alii conleplationi dediti sunt.1 Ut in primogenere excellit diuisio, quae est i lius in partcs internas inconstituentes, ita in hoc cundo prima partes sibi edicat diuisio generis in species: quia ut illic totum integrum, quod vere totum est, ita hic totum uniuersale,quod etiam vere totum appellatur,partitionem accipit. genus autem per metaphora usurpatur a dialecticis similitudine ducta ab his, qui sunt eiusde familiae dc cognationis: vi enim habet idem principium sui ortus: siclpecies ad communem sui generis originem referuntur. Genus itaoue est,quod naturam quandam habet communem sudiectis partibus. is Species: forma dicitur a Latinis pro parte se iecta generi similitudine quadam formarum naturalium,quae ut rudem corporis molem informant, ivtita loquar speciendam: contemplandam tradunt:sic

148쪽

pars aliqua specialis confusiam generis communionem velut estingit,&additione sui certius nobis exprimit . id Quia substantia generis est communis multi, ut animalis hominit pecudi,eaque prima natura,&summa est generis,ut communio quaedam sit, qua par- teget subiectae inter se similes sint, idcirco generi additur ut de partibus interroganti quid est, respondeatur: quia natura generis,natura est ipsarum partium:ex quo adiuncto Aristoteles generis definitionem costituit,cum ait esse genus, quod de partibus in quaestione quid est, dicitur,issque differetibus specie: quod postremum superuacaneum est: quod Aristoteles apposuit, vi genus ab infima specie distingueret,quae de dividuis assirmaretur numero tantum differentibus, non specie,ut putat Aristoteles,sed falso:quia indiuidua singula suis c propriis formis constantiquibus id sunt, quod sunt, a caeteris disserunt: siquanuis idonea vocabula desint,quibus has singulares formas significemus, niis hilominus tam et eas animo recogitatione quada complectimur. Nulla igitur iusta causa fuit Aristoteli, cur hanc particulam in definitione generis disserentibus speci exponeret, ad distinguendum videlicet speciest indiuidua:quae re vera nihil hac clausula disserunt. t Vocabula generis de speciei relata sunt inter ut Porphyrius in capite de specie testis est: qui tame in eodem capite secum ipse pugnat,cum hominem fingulorum hominum speciem etsi dicit, non etiam genus retenim vim relationis, quin omine speciei significatur, Porphyrius confundit perturbat,cum species rationem partis semper habeat, nunquam totius. Itaque hominem singillorum hominum genus, non speciem dicere debuit, tum ut sibi ipsi constaret,ium ut naturalem&germanam vim generis, de speciei in docendo se

queretur.

i Diuisio generis in species rara est, quia difficilent generales reru notiones ieras partes quae sunt ira

149쪽

lis subiectae,vera ierfecta scientia comprehendere., Ouidius diuidit animalia in quinque species,

quas ex subiectis locis caelo,aere, aqua, terra distrnguit.1 In hoc exemplo honestum genus est,quod diuiditur in quatuor species: prudeliam iustitiam , fortia tudinem,temperantiam: quae non propriis vocabulis, sed definitionibus explicantur mec enim interest utrullenus informas, an informarum definitiones distria

buatur . atque haec diuisio exprimo libro Platonis de Legibus sumpta est. 1 Qindam duos modo diuisionis faciunt, tacum genus in species parta untur, ut animal in hominem bestiam vicum genus indisserentias ut loquuntur secat,ut animal in rationale, irrationale: cum tamen unus kidem modus sit: sed illic species suis nominibus, hie suis definitionibus explicentur. 1 Vsus generis S speciei variusde multiplex est: alias enim adsibetur ad perfectam diuisionem,qua genus in species diuiditur,ut superioribu exemplis constat ratias,ut unam vel aliquot species concludat alias, ut vicissim ab una specie vel ab aliquot concludatur. et Genus(ut ait Fabius ad refellendam speciem plurimum valet: quod enim arbor non est, utique platanus non est: ad probandam autem speciem minimum valet quod postremum falsum est, si genus uniuerse sumatur: tum enim ex eo licebit concluderem omnes&singulas species: ut, Omnis virtus est expetenda,iustitia igitur expetenda, de prudctia, sifortitudo, & temperantia.

et nequitur usius speciei, irimus quidem , cum ex unica specie genus disputatur,quitiam costans est firmus, cum specie affirmatio generis affrinationem concludit ut iustitia est expetenda, virtus igitur esteet petenda .

et In hoc exemplo quaestio ponitur, utrum motus Antonianus sit bellum: quae probatur a specie: tumultus

150쪽

est,igitur bellum:nam ex specie affirmata genus assir

male concluditur.

et Secundus usius speciei est,cum plures ad concludendum genus adhibentur: ut in exemplo Baccharae,in quo necessarium pro genere sumituriad quod refellendum species aliquot tolluntur. et Exemplum Aristoteles ait esse speciem argumentationis: non recte, qui argumenti nome est, non argumentationis. Rhetores inter argum et genera primas summa exemplum numerat: neque etiam recte, cum exemplum nullum sit certum argum et genus,sed

alias simile, ut,Saturninus iure occisus est propter seditionem,sicut duo Gracchi: alias dissimile, ut, Marcellus ornamenta Syracusianis hostibus restituit, Verres eadeSyracusanis sociis abstulit alias minus,vt,Publius Scipio priuatus Tyberium Gracchum mediocriter labefactantem statum reipublicae interfecit Catilinam totum orbem terrarum caede ataue incendiis vastare cupientem nos consules perferemus Alias parrivi, Inimicum, inquis, accus meum mego amicum defendo meum Alias species, cum rei generaliter propositae subiicitur vi paradoxo primo, cum Cicero disputat veteribus Romanis unicam virtutem propositam fuisse hunc locum exemplis regu, consulum, iliorum fortium virorum illustrat, quae singulares ciuium Romanorum species sunt. 8 Ex genere species probatu nunde sunt illa rhetorum praecepta de quaestione speciali ad generalem transferenda: quae tamen praecepta dici de quaestione non debuerant, sed de generis 3c speciei usu Sic Cicero in orationibus suis,qua versantur circa finitas, singulares quaestiones,in uniuersum genus frequeter ex- cun it,ut quod probatum fuerit in genere probetur similiter in specie. Sic de vita rustica, 'supplicio parricidarum pro Roscio melino generaliter disseritur. Sic in diuinatione de accusatore constituendo. Sic pro Ce-