Petri Rami ...Institutionum dialecticarum libri tres, Audomari Talaei praelectionibus illustrati, ..

251쪽

gmilemma dicitur ab aliis syllogismus comulus

ab aliis argumentum res dissentaneas complectens, Mex utraque parte contraria capiens aduersiarium: quasi

gemina de duplicata captio quoquo te verteris, costi ingens: quale illud est Varronis Academico primo, ubi disputat non esse Latine philosophandum, Cum vide rem,inquit,philosophiam Graecis literis diligentissime explicatam,existimaui si qui de nostris eius studio te

nerentur, si essent Graecis literis eruditi Graeca potiusquam nostra Iecturos: sin a Graecorum artibus de disci plinis abhorrerent,ne haec quidem curaturos, quae sine eruditione Graeca intelligi no possunt ritaque ea scrib re nolui,quae nec indocti intelligere possent, nec docti Iegere curarent. quod dilem Cicero retorsit in Varro nem his verbis, imo vero: Latina legent,qui Graeca non poteriit, qui Grsca poterut,non cotemnent sua.

Protagoras Abderites docuit in Graecia plus iram

quadraginta annis,ut ait Plato in Menone: primusque merceclem docendae sapientiae petiit,& centum minasi singulis discipulis exigebat: ab hoc Euathlus decem millibus denariorum artem dicendi didicit' dicitur, ut

ait Fabius cap. i. lib. 3. cuius pecuniae dimidium pactuaerat se persoluturum,cum primum causam aliquam in foro egisset, vicisset:quod cum tardius faceret,Protagoras eum in iudiciu vocavit,in eumque dilemma contorsit: in quem Euathlus aliud dilemma etiam repente retorsit. vide Gellium cap. io. lib. s. io Martialis petit a Domitiano ius trium libero

rum,ut cum aliquid viritim distribuetur, portione pro tribus liberis accipiat: argumentu est a dissentaneis,quq sunt adiuncta partium quaestionis syllogismi connexi primi propositio sola est,quae continet dilemma.

II, oesi a Graecis nominatur ceto, M. I id est ab aceruo, congerie multarum rerum,ex quibus efficitur. Cicero libro secundo de Diuinatione acerualem interpretatur, uemadmodum, inquit, Soriti resistas

252쪽

quem si neces sit,Latino verbo liceat acerualem apia pellaroesed nihil opus est: vi enim ipsa philosophia, de

multa verba Graecoria,sic Sorites satis Latino sermone

tritus es .Hoc argumctandi genere Zeno Chrysip-pps maxime delectati sunt,quod hinsidiis captiosum,' probationia,quae sumuntur,numero pugnax forte videretur:vnde Persius satyra sexta ait Rem dupliea:feei:iam triplex am mihi Orto, Iam decies redit in rugam:depinge, bivam Inuentus rara petuis litora cerui ovulgo dici solet argumetatio de primo ad ultimum: vi, Noe bonumst,id esse optabile: dod optabile,id esse expetendum: Euod expetendum id esse laudabile: . uod laudabilesidesse honestum: net quod bonumst,id esse bouestum. Simili gradatione Mnesarchus utitur apud Ciceronem libro primo de Oratore,Atque ipsam eloquentia, quod

ex bene dicendi scientia constaret, unam quadam esse virtutem, qui unam virtutem haberet, omnes habere,easque ipsas esse inter se aequales repares. Ita qui essset eloquens,eum virtutes omnes babere,atque esse sapientem. Sed haec, ait Antonius,erat spinosa quaeda, exilis oratio,longeque a nostris sensibus abhorrebat.

i In Sorite Luculli quatuor sunt gradus,unde tres

bllogismi existunt.Primus sic:

Si vis.m verisimile est, vix vero internosiitur: Si probabile e t. verisimile est: netos vis.mprobabile, i a vero internoscitur. Secundus sic Si diis a vero intremoscitur,uerantem citur quide Si verisimile est,miae a vero uternoscitur et retos verisimile est,ire iure scitur quidem. Tertius sic: Si nos internoscitur nihil interho O illud interes:

253쪽

m vix internoscitur, ne internoscitur quidem: netos vix internoscitur,nihil inter hoc illud intere f.

is sorites Academiciri refellitur a Lucullo per singulos gradus.1 Horatius exclamat horninum mores una cum tempore magisvitque magis corrumpi,idque docet Sorite trium graduum is Cicero concludit iniustitiam esse contra naturam Sorites est titim graduum ubi tres propositiones pontitur profundameto unius ollogismi,vel duae priores confirmant tertiam:qualis gradatio vulgo in sch Iis,ut ante dixi,de primo ad ultimum vocatur. PER ORATIO STL-

logismi.i Nulla igitur praeter syllogismum dispo

nendi argumenti regula est: in eoque solo omnis ars humani iudicii consistit ideoque haec pars dialecticae a veteribus iudicium nominatur: quia syllogismi doctrina omne iudicii dialectici doctrinam contineat. In syllogismi autem modis omnibus expositis iu

dicandi ratio duplex ex duplici syllogismi

distributione consideranda est: tera in partibus propositione,assumptione, quam verqsint,an propositio certa sit, an assumptio firma. h In propositione autem assumptione iudicium naturae totum est,artis omnino

nihil habet. Nulla enim praeceptio in dialecticis est, nec esse potest ulla, quae doceat ve-

254쪽

INs T. DIAL , . LIB. II. an

rum aut falsum esse simplex, solitanum, id

est, nulla aliena luce collustratum pro nutiarum. In partibus igitur, fide assensionem- . que mereantur,notiones sua sponte probabiles laredibiles esse necesse est: secus nulla conclusio fit tura sit. Quddsi de propositione vel assumptione iudicii naturae dubium fuerit, eius partis noua quaestio existet, no-uoque probanda argumento. In posteriore consideratione iudicii propositionis ac sumptionis, complexionis species collocatioque cernitur,an constater legitime disposita ordinatquiae sint, Mad quem modum

conclusiq.In quo natura adiuuatur arteri donearim solum naturae lumen est in ea dispositione: sed etiam doctrinae, quemadmodum in praeceptis est explicatum. Quamobrem omnis iudicii principium in priore cogitatione mmeditatione situm est. Primu illud unicum fundamentum est, quo reliqua iudicii prudentia nititur. Natura enim ex eo propositionis atque assumptionis abundanti lumine velut scintillam quandam ad illuminandam complexionem artificeneratur: nec

omnino in syllogismo ars admonet aliud, quam ex duorum legitime dispositorum manifes veritate dubitatione propositae quaestionis tollere dis quod quatum sit, quamquc

255쪽

xs PETRI RAMI adintrabile, non tantum ex his, quae produximus sed infinitis aliis exeptis intelligi potest:in quibus haec regula demonstrat nihil

pene firmum, nihil constans, nihil necessarium, quod tu id sequamur,essici atque concludi. Vnde fortasse Socrates, docratis mulatores academicis tetri: p,id est assensio, ni retentione induxerunt, quod veri ac prudentis iudicis esset, taquam boni agitatoris currum taequos: sic in lubricis locis approbationem Massertione sustinere, Mab omni lapsu temeritatem continere, quae tum ridicula&insignis esset, ctim se rebus incertis,aud falsis assensus adiungeret. Quado vero pleno syllogismo,quando truncato,quando hoc vel illo commutatis partibus ordine v-

tendum sit, n5 notac artis est,sed huius istius dialecticae doctrinae, qua adhuc tradidimus. Quaestio enim ponitur an sic agendum sit, argumento reperto, perque syllogismi speciem collocato, quaestio iudicatur Syllogi mi plenis nulla ars perpetud utitur contra vero nullo perfecto syllogismo c5 texta per-,fectaque potest esse quae uis disciplina. Tota

ratio ista est rerum personarum locorum, temporum: nec ulla noua dialecticae virtute opus est,sed inuentionis,sed syllogismi praeceptis antecedentibus tota est contenta Ad

256쪽

INs T. DIAL LIB. II. assiudicii constantiam plena conclusio fortior interdum erit, interdum etia ridicula, si pars altera notior clarior erit. Summam igitur esse meminerimus videre quid deceat, quid conueniat. Quod consilium in exposita dialecticae facultate penitus reconditu est.

Atque haec de syllogismo: que satis , opinor, percepimus' regulam quanda esse auream,

qua vere honesta,vereque turpia, vere iusta, vereque iniusta,vere utilia,vereque inutilia, vere expetenda,vereque fugienda, vera denique omnibus in rebus falsa iudicentur. late iudicium in hominibus pene extinctum est:amore enim,odio,inuidia, commiseratione,metu, cupiditate, cqterisque animi

fallacibus affectibus quiduis potius aestimamus, quam vera ratione solidoque iudicio probamus .i Excitandum igitur: renouandum verum animi iudicium mi constantia syllogismi ac veritate constituendum essecus leuitas,error temeritas erit omnis assertio nostra, non iudicium De Methodo iam dicendum est.

Clim tres sint in syllogismo partes,propositio,a sumptio, d coplexio,syllogismus equide de duabus priami partibus non iudicat,sed tantum de complexione. Quare in partibus bllogismi duplex iudicandi ratio cosideratur,unaquae non instruitur praeceptis, regulis ollogismorum sed adiuuatur partim usuis consuetu-

257쪽

dines, qua veritas aut falsitas harum partium aestimatur: altera de complexione,quae praeceptis syllogis ii regulis informatur. Ars igitur syllogismino docet veram esse propositionem vel assumptionem, sed hoc praecipit,si in legitima sirecta argumenti collocatione pro positio 3 assumptio verae perspicuae fuerint,vi complexio,quae ex his est citur, sine dubio vera iudicetur. Quare cum tres sint in syllogismo partes, propositio, assumptio stomplexio, dialectica ars syllogismi hoc ta tum nobis pollicetur,ut per eam iudicium de complexionis veritate vel falsitate faciamus. Primum iudicium de propositionei assumptione nihil artis dialecticae habet,qui regula Vars syllogismi hoc tantum praescribit,ut complexionem prob mus,cum propositionis 3 assumptionis luce collustrata fuerit: ob eam causam sumendae sunt in syllogis o duae priores partes notae probatae: quia nisi prius co-

cedantur, nunquam ad iudicandam veram complexione hac arte perueniemus. Quod si de propositione vel assumptione dubites, pars ipsa dubia migrabit in quaestionem, Lad eam confirmandam nouum argumetum

quaeretur, novusque fiet syllogismus in quo pars dubia concludetur de aestimabitur. Quare perhilogismii blacomplexio qualis sit,iudicatur:propositis assumptio non iudicantur: quam si alterutra dubia est,alto,ut dixi

argumento probatur atque concluditur.3 secundum iudicium,quo iudicatur de complexione,duas res considerat: unam, ut syllogismus sit le- , gitime Lartificiose compositus alteram, ut antecede-tibus veris probatis concessis coplexio vera probetur .concedatur.

matutiae iudicium de duabus primis syllogitai partibus quemadmodu prius est artificioso iudicio, quo ipsa complexio iudicatur,ita illustrius ineuidelius esse

debet. Idque declaratur similitudine: nam ut sol lunae, kreliquis stellis luinen suum foeneratur, quo luceant,

258쪽

INST. DI A L LIB. II. sic perspicua veritas propositionis, assumptionis lumen conclusioni tribuit, quo vera: perspicua iudicetur,approbetur. Qtiam admirabile, arduum sit de re aliqua iudicare, exempla in modis teneribus syllogismo rum citata, hin finita alia indicant, testanturque multos authores licet summos hexcellentes, parum tameacute vidisse uidisset verum,& ex rebus no satis perspectis reprodatis pleruque aliquid coelusisse tanquam verum certum, in quo vehementer hallucinati sunt. 6 proprie dicitur ructis impetus inhibitio, ut cum auriga sustinet equos suos ad currum, ne nimia celeritate praecipites agaturri per metaphoram sagnificat approbationis retetionem, cum in his rebus, quas non certa scieti tenemus, nihil temere affirmamus aut approbamus,sed prudenter iudicium nostrum suspendimus: qua ratione doctus Socrates dicebat se arbitrari hoc unum scire,quod nihil sciret quia videbat tantam esse caliginem human, mentis, ut perspicua cogniti ne nihil comprehenderet,sed velut umbram reri tantum intueretur: quam sententia secuti Academici noui Socraticam illam iso si in philosophia retinuerunt.

Alterti caput perorationis est de usu syllogitat, de quo cum deliberamus,syllogismo ipse ad deliberadum utimur,ut si quid est subtiliter disputandum, materies ipsa syllogismos crebros, perfectos requirit: quomodo quaestiones multae a philosophis disputatur. Sin populariter agendum est,aut familiariter docendis ali quid, tum syllogismus non multum quaeritur: ut in historia, in poesi, in quotidiano xfamiliari hominum

sermone.

Res quae in artibus traduntur,iudicatae, probatae esse debent nec idcirco traduntur,ut probentur, sed ut clare,perspicue doceatur. Itaque tametsi aliquando syllogismus incidere potest in artem,cum ea res que dubia videri possit,probatur id tamen raro accidet in

r. i.

259쪽

tis PETRI RAMI

arte bene tradita, explicata, quae definitionibus,pat titionibus, exemplis via hordine collocatis fere,

ta contexitur,ut in praeceptis methodi mox dicetur.

Deliberatio de usu syllogismi pendet ex circun-

stantiis rerum,personarum,locorum temporum: qua dam enim res argumentationem desiderant, qua probentur, haestimentur quaeda definitione: exemplis tantii doceri volunt,syllogismo probari nolui: dc apud alios auditores dicedum est subtilius, apud alios minus subtiliter: haliter in schola,aliter in foro disserendunt: repleruque tota dicendi ratio temporibus comutatur. 1 Caput inquit Crassus artis est,uidere quidd ceat:quod tamen eiusmodi est, ut arte tradi non postit:

haec tamen decori prudentia non tantum naturali iudicio constat,sed etiam syllogisinorum arte praeceptis adiuuatur. ii Arithmetici vocat auream regulam, quae tribus

inuentis docet quartum inuenire. Haec vero syllogismi regula longe verius aurea dicetur,quae duobus inuentis,probatis docet tertium probare, id est propositione Massumptione cognitis: ocessis complexionem veram iudicare. ix Affectus mentem auocant ab aestimatione veritatis,magnaque ex parte naturale iudiciu mentis extingunt:vt enim quisque affectus est,ita de rebus iudi cat, Vcaecos affectus ad considerationem rerum adhibet,iudic8sque statuit: quo errore voluptuarii voluptatem,ambitiosi honorem,auari diuitias probat: denique quod quisque vehementius amat, id longe optimum, quodque maxime odit, id longe pessimum arbitratur: cum tamen interdum longe secus iudicandum Laestimandum sit,quia cum affectibus temeritas Vignoratio

coniungitur,non veritas: scientia.

is Quando de rebus propositis iudicare vereri lumus,ad syllogismi regulam nobis recurredum est, &ex ea faciendum iudicium,ut si propositio assumptio

260쪽

ins T. DI A L. LIB. II.

veraeiudicatae fuerint, hordine collocatae, complexio vera iudicetur,sin minus,nultu iudicium de re ipsa fiat, sed potius suo , id est assensionis retentio. ETHo Dus, . AC PRI- mumdoctrinae.

ii Methodus est multorum variorum

argumentorum dispositio. I duplex est, altera doctrinae,altera prudentiae, non uddutraque prudelia non sit, sed quod altera doctrinae S artis nihil fert habeat,sed ex hominis naturalis iudicio prudentiaque pendeat, Methodus igitur doctrinae est dispositio rerum variaru ab uniuersis teneralibus principiis ad subiectas ingulares partes deductarii, perquam tota res facilius doceri peracipique possit. In qua tantum illud est praecipiendum,ut in docendo generalis inuniuersa declaratio praecedat, qualis est definitio summa quaedam comprehesio,tum sequatur specialis per distributionem partium explicatiori postrem partium singularium quo ordine propositae sunt definitio,&ex idoneis exeptis illustratio. Quod ut facilius

dicatur,familiari utar exemplo. Grammaticae sint omnes regulae,definitiones diuisiones repertae:sint exempla Gramaticae in uenata, omniaque vere secte iudicat ac aestimata sint omnes illo praeceptiones tabellis