Petri Rami ...Institutionum dialecticarum libri tres, Audomari Talaei praelectionibus illustrati, ..

261쪽

uatie dissectis ins criptae et mille modis in

urna aliqua,ut in o lae ludo fit, circunuoluit Hic quaero, quae pars Dialecticae me doceat confusa illa praecepta componere, minordinem redigere. Inuentionis dialecticae prae ceptis nihil hic opus est. Inuenta enim sunt

omnia, omnes partes verae sunt probatae atque iudicatae. Syllogismo nihil opus hic erit: quia quid hi verum sit, intellectum iam est

seper spectum. Methodus igitur de certa dio positionis via sola requiritur: qua unam sim plicem doctrina nobis ostendit, uniuersa primum generaliaque, deinde specialia sngularia collocantem Dialecticus igitur hic noster methodi lumine seliget in illa urna Gramaticae primum definitionem , quia nihil est in omnibus illis prcceptis generalius,

xprimo loco constituet. Gramatica,est doctrina bene loque di,beneque scribedi. Tum partes Grammaticae in eodem vase requiret, de se cudo post uniuersam definitionem gradu locabit Gramaticae sunt quatuor partes, Orto graphia, Etymologia, Syntaxis, Pro dia.Tum partium definitione in illo eodem vase separabit, tertio gradu superioribus connectet. Atque ita deinceps ad extremas particulas ab integris rebus dispositio descendet,eaque via in tradendis artibus unica

262쪽

seruabitur.' Sed quod facere polliciti sumus, Vadhuc quoad potuimus, praestitimus, ne in excellentissima parte obliviscamur , illustremus exemplis omnium generu hanc dialecticae dispositionis partem. Cicero de Natura deorubreuiter positam superioris di si putationis summam sic partitur, Omnino diuidunt nostri totam istam de diis immorta Lig. l. libus quaestione in partes quatuor Primum docent esse deos,deinde quales sinitatu mundum ab his administrari,postrem consulereri eos rebus humanis Atque uti distribuit rem totam , ita suis partibus exequitur . Et pro Quintio admonet hac dispositionis rationes usurum,Faciam, ait, g quod te saepe anim a aduerti facere Hortes, totam orationis meae dictionem certas in partes diuidam Pro Roscio,' res sunt res, quantu existimare po sum, quae obstat hoc tempore Sexto Roscio, crimen aduersariorum S audacia potentia: quae ita deinceps singula ut proposita dis

tributaque sunt,disputantur. Accusationem Verris in hunc ordinem mirifice conclusit. Primo proponendo summam, tum partien-

'do 8 Quaestor Cneo Papirio consuli suisti abhinc annos quatuordecim rex ea die ad hac diem quae fecisti, in iudiciu voco: hora nulla, vacua furto,scelere crudelitate flagitio rer

263쪽

M PETRI RAMI perietur.Propositio hic sedesinitio summae rei est.Partitio sequitur,Hi sunt annicosum', pti in quaestura: legatione Asiatica reprae-

iura urbana repraetura Siciliensi. Quare haec, eade erit quadripartita distributio totius ac, cusationis meae. Quas partes tum suo quan-que loco tractauit. Caeteris fere in causis,quatenus coditio naturaque rerum tulit, lucem

dispositionis huius adhibuit ' Poetae si qua-do diligentius docere aliquid volunt, materiam proposita diuidunt, sartes suo quaque ordine dispositas persequutur Ouidius in Fastis dispositionis huius gratiam percupide, no sine manifesto studio tenuit.Pro posuit operis summam primo loco, Tempora cum causis Latium digesta per annum, Lapsaquesub terras,ortaquesigna canam. Mox imploratione facta partitionem anni statuit,Romuli primum quem reprehendit in decem meses,mox Numae perfectiorem in duodecim, Tempora digereret cum conditor ,rbis, in anno

Constituit menses quinque bis essesua. Et de Numa aliquanto post,

i Numa nec Ianiant avita praeterit mbras,

Mensbus antiquis proposuique duos.

Tandem primam anni partem, caeteras que deinceps interpretatur, inpraefatione

264쪽

IN STUDI AC LIB. II indicat incoepti ordinis studium, me mihi dictasemel totis haerentia fanis,

Nesriem rerumscindere cogarierunt.

io Verum hic unum obiic praecipienduest non solum ut distributarum partium ordinem persequamur, sed in singulis expositis: praeteritarum rerum incosequentium breuiter admoneamus. His enim transitionum notis animus ad intelligendu valde excitatur. Ouidius expositis primi mesis fastis, cum pergeret ad fastos secundi, ait, Sed iam prima meipars es exacta laboris: Cumque suo em mense libellis habet. Ianus habet ine,cum carmine crescat mannm serent ut mensisse liber alter eat. Cicero pro lege Manilia cum disputationem tres in partes distribuisset,ut, de genere belli, magnitudine, imperatore deligendo diceret, uoniam de genere belli di , , xi,ait, nunc de magnitudine pauca dicam. Et, ibidem, Satis mihi multa verba fecisse vi- , deor,quare hoc bellum esset genere ipse necessarium,magnitudine periculosum .Restat, ut de imperatore ad id bellum diligendo ac, tantis rebus praeficiendo dicendum esse vi- , , deatur. Sic Virgilius cum partitus esset opus Georgicon in quatuor partes, prima parte exposita, ait,

r. IIII.

265쪽

- PETRI AMIHactenu amorum cultus, et dera caeli, Nunc te Bacche canam. ix Transiuiones igitur eiusmodi praetermittendae non erunt: caulas enim maximae perspicuitatis continent.

Atque haec de methodo doctrinae,quae quanto praeceptis breuissima est, tanto usucu experimur,maxima, grauissimaque is Admethodum prudentiae transeundia nobis est, quae pro conditione permnarum,reru, temporum,locorum, consilium disponendi dabit. Quanuis enim superior illa via inratio dispositionis verissima comodissimaque sit, admonendum tame illud est,optimis locumno semper esse, nec eam dispositionis lucem Perpetu retineri posse i cum frequenter impediant morosus auditor,res qua docetur odiosa, tempus inimicum locus alienus. ii Commodum vero aduocabitur in consilium difficultatis huius inuentionis, syllo-gimique prudentia cum videre cupiemus quid expediat: nam praeter illam antecedentem sapientiae regulamon finitae huiusce varietatis dispositio communis omnium personarum causarum , locori temporum tradi

266쪽

IN STADIA L. LIB. II nulla potest: nec enim personarum omnium natura una est, tot capita,tot sensus: non una conditio rerum,quae minimis saepe momentis commutantur: temporum vero: locorsi ratione quid dissimilius aut quid magis

varium cogitari potest Admonita tamen quaedam exempla,tametsi nulla perpetua immutabilia decreta, demostrari possunt, quae adiumenti aliquid asserant. Aliquando

docendae permnae, quae doceri tame nolunt. Itaque dissimuIanda summa rei propositio, definitioque,distributio partium reticenda. Ies fere sunt sermones Socratis contra mphistas,qui nolent disputatione sapientiores fieri, sed videri. Multae sunt prudentiae huius Iaudes in uno Cicerone.Secuda Agraria insinuatio l5ga est, quum se popularem fingit,

qui ad euertendam tamen populi causam accedit. Idem ad Quintum fiatrem in epistola de praetoris officio in administranda prouincia,cum hominem morosum aifficile nosset,sublatis illis definitionum, partitionumque luminibus,simulat se, quod prudens sciensque ageret, imprudenter inscienter egisse: quum satis commode prccepisset,ari tandem, Sed nestio quo pacto ad praecipiendi ratione delapsa est oratio mea,cum id mihi propositum initio non fuisset. Sic orato-

267쪽

1c PETRI R A MIres saepe de industria partitiones rerum detrahunt, narrationes differunt, refutationes

praeponunt, dc legitimum illum ordine confundunt Poeta cum in omnibus prudentiae partibus praestantes tape sint, tum in hac ratione plerunque sunt admirabiles. Terentiana Thais cum impetrare vellet ab irato amatore Phaedria,ut biduu Thrasoni alteri amatori priores partes 5cederet,longissimai sinuatione captauit imprudentis adolescentis animum. Nulla rei huius facta mentione narrauit longo sermone propter quae vellet impetrare: nihil adhuc Phaedria suspicate de-

exclusione, tandem cum satis omnia tuta existimat,mitigato prius irati adolescentis animo ,magna ex parte etiam reconciliato ait,

iis no ad amabo adiura me,quo tota acuta, me. Sine istumniores partes hos aliqua diei pud me habere. Tum scilicet extremum posuit, quod si nullus affectus obstitisset, initio proponendum fuerat tam calide, tam conuenienter iratae personae mulier dissimulauit, ut tandem exclamet adolescens, captum se indicas

hoc sermone,

At ego nesciebam quorsim tu ires.i Tota saepe poemata dialecticam istam prudentiam partibus omnibus ostentant.

268쪽

IN STADIA L. LIB. II. c

Cum enim poeta magis etiam, quam orator docedu populum, id est belluam multorum capitu sibi proposuerit, variis affectibus delectationis,admirationis,indignationis, c5- miserationis fallit, a mediis incipit, prima

medio plerunque loco c5prehendit,postrema incerto Minopinato euentu tandem con ludit:atque ut ait Horatius, Nec reditsi Diomedis ab interitu Meleagri, Tregemino bellum Troianum orditur ab ovo: Semper ad euenta eLIinat, C in mediae res Non secus ac nota auditorem rapit,m qua Desserat tractata nitefere posse,relinquit: atque ita mentitur enerisfalsa rem cet, Primo ne media medio ne discrepet imum. Sic Virgilius AEnea a Sicilia excepit,in medio narrantem praeterita finxit, postrema variis perturbata casibus induxit. A Sic in Comoedia Teretius quanuis summo consilio totam fabulam distinguit in actus scenas , ossicia personarum apte: conuenien te exprimit: essicit tamen ut fortuita atque inopinata omnia videantur. methodi di 1, 'Quamobrem has dialecticae methodi vias diligeter animaduertere atque intueri res

269쪽

1ι8 PETRI RAMI magnas hvarias tractantem decebit: atque illam imprimis cum docere discedi cupidos res graues Whonestas deliberabit. Quae tanti Platoni visa est, ut non hominum, sed deorum inuentum esse diceret: eumque s

luscui lux ista docenti affulsisset vere splendideque philosophari iudicaret is Tum ver si fuerit artificiosi illius itineris obstructus aditus, aliam viam vi ingenii prudentiaeque

sibi faciet,omniaque naturae,consuetudinis, usus, vitae,exe plorum auxilia undique comparabit, quonia doctrinae praesidiis destituitur: tanquam in Oceano tempestate iactetur(quoniam rectum cursum tenere non

potest velificatione mutabit, quibus ventis poterit, incolumem nauem ad portum

deducet. MEMORIA.

Reliqua nobis est dispositionis nonoua quidem doctrina,sed certe nec iniucuda, nec inutilis accesito, memoriae cofirmandae: quae dispositionis gradus perinde ac umbra lucente sole corpus sequitur. Vt enim rhetorum omniu praecepta perlegas, quae de memoriae arte tradita sunt, nihil ordine certius&fidelius, nec porrc ordinis una meliorem

doctrinam reperies,quam quae in syllogismo methodo descripta est ubi tu unius, tum

270쪽

multorum argumentorum dispositio clari simi constantissimo partium ordine tra

ctatur. In pleno enim syllogismo propositio, assumptio, complexio est si longa diuersia

rum reru disputatione partitio duorum aut plurium membrorum, quideinceps ordinatim disputantur , ut cum mens ni ius ordinis artificio instructa totum rerum corpus ita digestum comprehederit,singularum partium

sententias memoria facile consequatur. Sed

de hac umbra dispositionis satis.

Methodus proprie dicitur breuis compendiaria via,&per metaphoram recta facilis docendi ratio:vt enim compendia viarum nos eo quo peruenire volumus facile de expedite deducunt,sic dispositio rerum quae certa via reatione progreditur, nos ad perspicuam cognitione propositae rei ducit. Methodus autem ideo inuentionem syllogismum sequitur, quia prius res inuentae, Dilogismo probata esse debent, quam disputatio recte degitime disponatur. Methodi partitione Marcus Antonius libro secundo de Oratore quodammodo aperuit, cum duplia

cem rerum collocationem fecit:vnam quam adfert natura causarum,alteram quae oratorum prudentia, iu

dicio comparatur:ubinamis anguste methodum ad forenses causas astrinxit Antonius, heloquentiae forensis partem statuit: quitamen tota generalis debet esse, nec ullas nisi dialectica monitionesi praeceptiones requirit.

Methodus doctrinae a Socrate explicatur in Philebo his verbis,Et quidem veteres nobis praestantiores diisque propiores haec oracula tradiderunt,cum ex uno