장음표시 사용
271쪽
simultis sint,quae semper esse dictitur,sinemque Scfinitionem sibi ipsis congenitam habeat, his ita dispo sitis,oportere nos semper ideam in quaque re consti
tuentes inquirere ream enim innatam nos inuenturos
esse. Si autem comprehenderimus, post unam, duas, sint,insipicere: sin minus,tres,aut alium quempiam numerum:&quiduis eorum quae sunt unum,mrius eodem modo. quoad ipsum ab initio unum notant una quis inatelligat unum esse,&multa, infinita, sed etiam quot sint. Infiniti autem ideam ad multitudine non ante adhibere, quam quis numerum omnem ipsius cognostat inter infinitu unum: tum autem singula quaeque eo rum omnium quae in infinitum abeut, imittere, Diligitur(quemadmodum dixi ut hoc modo consideremus, discamus, vicissimque nos doceamus, nobis concesi runt. His verbis Socrate mcthodum doctrine licet o scurius Pythagorico more, quasi per inuolucra quaedaostendit, quae ab uniuersis teneralibus teta adspeciales resingulares vi ad ordine procedit. Ide in Phae dro orationem epitanae compositam comparat animali, quod caput habeat, tam edios artus, Vextremos, tu sibi,tum toti apta proportione redditos: caput autem cuiusque disputationis est generalis definitio rei, de qua disputatur: reliqui artus sunt partitiones vide- finitiones partita viai ordine dispositae,ex quibus omnibus unum quasi corpus orationis cum apta Mecenia
Exemplum Gramaticae hic adhibetur ad explicandam definitionem artificiosae methodi,ut intelligamus si praecepta gramaticae artis confusa inindio ei a essent. confusionem illam non alia arte,quam mei odidialecticae dissigui de in ordine redi sti posse . quod Crassus apud Cicerone planius explicat liis verbis, Omnia fere quae sunt conclusa nuc artibus, dispersi, dissipata
quonda fuerunt: ut in musicis numeri, A voces mino die in geometria meamenta,formae,interualla, magni ti-
272쪽
dities:in est dilogia caeli conuersio,ortus,obitus,motusque s derum in gramaticis poetaru pertractatio, historiarum cognitio,verborum interpretatio, pronutiandi quida sonus. In lac denique ipsa ratione dicendi excogitare,ornare,disponere,meminisse,agere,ignotaqu5da omnibus Iesus late videbatur Adliibita est igitur
ars quaeda extrinsecus ex alio genere quoda, quod sibi totum philosophi assumunt,quaerem distoluta conuulsamque conglutinaret, siratione quada constringeret.
Sit ergo in iure ciuili finis hic,legitimae atque usitati in
rebus causisque ciuium aequalitatis conseruatio:tu iunt notada genera, ad certum numerum paucitatEmque reuocanda . Genus aute id est quod sui similes commuis nione quadam,specie autem differetes duas aut plures complectitur partes.Partes autem sunt, quae generibus
iis e quibus emanant,subiiciuntur. Omniaque quae sunt vel generum vel partium nomina definitionibus quam vim habeant, est exprimendit. Quamobrem si omnium artium praecepta inuenta probata essent, sed tamen confusi perturbata,haec pars Dialecticae cofusam turbam praeceptori distinguere,& suo loco disponere,atisque tractare doceret:vt recte dici possit ars reliquarum artium faciendarum, ordine trahandarum. Hic exempla integra no citantur,quia nimis e sent prolixa:sed generalis tantu partitio artificiosia dis putationis notatur,unde ordos descriptio totius disputationis intelligi potest:quae quide patritio opportune adhibita, ut ait Fabius, plurimu luci si gratia orationi adfertineque enim id solum efficit,ut clarior fiat, quae dicuntur,rebus velut turba extractis, Vin conspectu positis,sed reficit quoque lectorem, auditorem certo quodam singularum partium fine non aliter quam facientibus iter multum detrahunt fatigationis notata inscriptis lapidibus spatia.
Ex diligentia partiendi multum laudis tribuitur Hortensio,ut ait Fabius,cuius det uisionem in digitos di-
273쪽
ductam non uniuam Cicero leuiter eludit,ut in Diul- natione, Qtud cum accusationis tuae membra diuidere coeperit, Vin digitis suis singulas partes causae constituere In Bruto autem hanc industriam laudat in Hortensio ,Attulerat,inquit, minime vulgare genus dicendi duas quide res,quas nemo alius partitiones,quibus
de rebus dicturus esset, Vcollectiones,memor, requae essent dicta contra,quaeque ipse dixisset. Pro Roscio Amerino Cicero primu crimen parricidii diluit,quod nulla causa sit,cur Sextus Roscius patre occidere voluerit,aut potuerit, aut denique curo
ciderit: deinde ostendit Titum Roscium Sc voluisse, potuisse,& fecisse hanc qdem,quod pauper,quod auarus,quod audax,quod denique Roscii inimicus esset: postremo Chrysogoni potentiam, qui libertus erat Syllae,in inuidiam adducit. In actionibus in Verre diuisonis partes eo o di nequo proposuit,exequitur: de quaestura actione tertia agit At Verres questor uersa publica pecunia Cneu Papyrium Carbonem in prouincia cum exercitu deseruit,rationes non retulit, legatus contra Carbonem
testimonium dixit in Cilicia proficiscens fanum Apollinis in Delo spoliauit, Tenedo Tenem deum abstulit, Lampsaci filiam Philodami per vim rapere voluit,Philodamum ipsum, quod ipsius libidinibus obstitisset, capite mulctandum curauit PCaeturae urbanae duo crimina sunt, quae eadem actione accusantur, num in iure dicendo alterum in sartis tectis exigendis. Praeturae Siciliensis quatuor crimina reliquis quatuor actionibus explicantur, quarta crimen de iurisdictione, quinta de frumento,sexta do signis sublatis,septima de crudelitato suppliciorum. Poetae clim quid ad delectatione animi scribunt, non semper hanc artificialem methodum sequutur,sed plerunque consilium disponendi ex permnis krebus
quas tractant,delectandi gratia capiunt si quid aute in
274쪽
INST. DIALII LIB. II. et saddocendum scribunt,lumen dialecticae dispositionis adhibere solet,ut Ouid. in Fastis,& Virgilius in Georgiaio Transitio, te qua nuc agitur, partes disputationis inter se coniungit: eius duo sunt genera aut enim perfecta est trasitio, aut imperfecta. Perfecta breuiter quid dictum sit,admonet, requid deinceps dicedum sit, pro ponit: ut pro di intio, Docui quod primum sum poli citus, causam onanino cur postularet, non fuisse. Atten de nunc ex edicto Pretoris bona Publii Quinti possidere non potuisse Pro Murena,Bene habet: iacta sunt fundamenta defensionis meae nondum enim nostris lauis dabus,quibus utar postea ,sed prope inimicorum coses sione virui bomi integru hominem defendimus quo costituto faciliores mihi aditus ad contentionem dignitatis, quae pars altera fuit accusationis. Transitio imperfecta,quod ante dictum est,no repetit, sed quod sequitur,duntaxat proponit: ut cum secundo Georgico de cultu arborum xvitium Virgilius disseruisset, nullo facto epilogo, ad tertium opus transit, Te quoque metu Pales, O te memorande eammus Pastor ab Amphryso. Cumque de re pecuaria labro tertio disputauisset, nulla adhibita repetitione transit ad quartum, Protinus aera mellis caelesia don i
ii Vtilis est transstio ad duas res ad docendum pri naum:nam: quid dictum sit, commonet,& ad reliquucomparat auditorem deinde ad delechandum reficit enim lectorem vel auditorem, cum Lad quod dictum sit, breui epilogo velut sub aspectum ponit xsequentis disputationis summam aliquam proponit, qua norisecus afficimur, atque viatores ipsi, quibus suscepti itineris viae demonstrantur.
ix Cocluditur locus de methodo doctrinae, quae quidem breuissima arte habet,sed usum maximii Minicillimu. Socrates in Philaebo, Nulla, inquit, via pulchrior L. i.
275쪽
esse potest,ea qua semper unice dilexi: sed illa me per
petuo fugies deserit. Protarchus. Cedo,quaena est ista Socrates. Quym verbis explicare non est difficile , vis vero: exercitatione cosequi longe disticillimum est: quaecunque enim via marte inuet descriptaque sunt,
hac una via in lucem prodierunt ti
de Aristotelen, medici de methodo doEbi IIn dialeelicis libris nihil: in aliis libris confuse idem fere monet Aristoteles quod in vera methodo praecipitur,ut ab uniuersis generalibus rebus ad speciales partes via hordine progrediamur Medici de methoedis multam varia praecipiunt, in quibus dialecticum aliquid ,sed confusum Lindistinctum perturbant magis quam ea plicant methodi enim nomine alias Diis alecticam totam comprehendunt cum eam diuidui iii analysin tenesin analyseos enim cogitatione in ines
uentionem incidunt, sicut geneseos in dispositionem: quia per analysin res inueniendas dicunt,per genesin collocandas: sed in utraque grauiter errant,ctuia neque in analysi veras inuentionis partes,neque in genesi vcras dispositionis species explicant.Idem medici particulam aliqua dialecticae confundunt nomine methodi, cum dicunt definitionem,diuisionem,similitudine,di similitudinem, maiora paria minora methodos esse , sunt enim particulae inuentionis item cum dicunt syllogismum demonstrativum methodum esse demostratiuus enim syllogismus fit ex causis,quod inuentionis genus est: moli gismo concluditur quod dispositionis est: methodus autem nec inuetionis,nec syllogismi doctrina est, sed ab utroque horum, natura, ita praeceptis distincta. is Methodus prudentiae sequitur,quae non tradit certas dispositionis leges,ut illa methodus doctrinae: nec ullum firmum statum: uniuerside praeceptu habet:
sed pro omni arte hoc latum monet,resin oratione pro conditione personarum,locorum,temporum,varie dil-
276쪽
INs T. DIALI V LIB. II. et bponi Vcollocari. Haec itaque tota fere expers artis vide Ditur,si cum superior methodo conferatur:illic enim
.erta disponedi doctrina traditur, hic nul a regula certa, catholica traditur,nisi haecina,quaeive ante disio
summatim admonet multarum rerum disponendarum nullam stabilem artem tradi posse: sed hanc tota ratio
nem in iudicio de prudentia hominis positam esse,ut videat quid maxime deceat in orationetquonia non omni causae,nec auditori,nec loco, nec tempori congruit unum ridem orationis genus. Itaque multis in disputationibus iudicium prudentiae, quod sequamur, potius requirendum erit, quam consilium artis de doctrinae r Hic quatuor numerantur,quae obstat,quo minuet sequamur methodii doctrinae: potiusque iudicio, adiis bitrio ordinem quedam in oratione de disputatione ecimetemur hieneamus:de quibus quatuor coditionibus rhetores in seis forensibus praeceptis multa precipiunt. ris Ad deliberandum quae via in docendo magis expediat,dialecticus ex locis inuentionis argumentia re quiret, de ad artem syllogismi concludet, quae sola, mea est dux humanae prudentiae,ut diximus in peror
tione bllogismi vis Demethodo prudentiae consilia quaedam tradu
tur,xexemplis illustrantur,sed eiusmoui tamen ,ut nullam omnino artem faciant,quae versatur circa certas Scimmutabiles praeceptiones. aec igitur admonitio est, i morosus sit auditor,qui recta ratione doceri nolit, Hinterdia definitio diuisidque rei,de qua apitur, omittatur. Sic Socrates apud Platonem,cum resilli sophistas,
Trasimachum,Gorgiam Protagora, non aperta die .cta dispositionis via,sed occultis probationum quasi cuniculis incedit Et Cicero pro Ligario cum sentiret offensum Caesarem,nullam partitionem adhibuit, sed modo culpam suam confitetur, ut augeat clementiam Caelatis, quo reuocatus est in Italiam: modo inuehitur in Tuberonemrmodo excusat Ligarium rete simili-
277쪽
bus exemplis de clementiacaesuis bene sperare iubete
esinaque ordine de industria tenuit,ut occultat celata arte Caesarem grauiter cona motum ad misericordii de clementiam facilius deduceret. i Describuntur a poetis varii casus atque euentus reris,quorum alii habent delectationem,ut in AEneide Virgilii apparatus conuiuiorum,venatio, ludi:alii comnaiserationem,ut casusi pericula AEneae in mari:alii admirationc ut virtus AEneae in periculis de in bellis: alii indignationem,ut fraus Sinonis,ut crudelitas Pyr rhi aduersius Priamum. i Homerus non utitur exordio longe petito, velut Cyclicus poeta,qui reditum narrans Diomedis a bello Troiano exorsus est ab interitu Meleagri fratris eius: neca liada orditur a cocubitu Iouis cum Laeda,vnde nata est Helene causa belli Troiani, sed a precibus Chrysae sacerdotis. Idemque Homerus auspicatur Odysseam consilio deorum: errantemque bilem describit non alitore Troiano primu ,sed ab insula Calypsus ad Phaeacas, qui in conuiuio Alcinoi regis narrat Phaeacibus quemadmodum a Troiano litore ad nympham usque nauigarit: Vim poeta reliquam nauigationem Vlyssis 1 Phlacibus ad Ithaca patriam ordine prosequitur. Vnde costat Homerum in narrandis erroribus Vlysiis non esse secutum seriem reru) temporis, sed a mediis exsorsu fuisse, medio loco quae prima erat interseruisse.i Virgilius vestigiis Homeri insistens errantem Ataneam non excipit a litore Troiano,sed primum narrat quemadmodum e Sicilia nauigans in Libyam tepestate compulsus& delatus fuerit, qui in conuiuio Didus regine Carthaginiesium narrat a principio,vt Troia euersia fuerit, kquibus erroribus eo nauigarit: quemadmodum Homerus bellum Troianu morte Hectoris, sic Virgilius bella Eneae morte Turni finiuit. et Spectator comoediae res in epita si ita controue fas videt,ut exitum pros cereio possit. quia in comoe
278쪽
non seruatur ordo artis,sed prudelia fallen side lectandi auditoris gratia. Quid riseoteles de methodo prudelitia' Nihil in dialectieis libris. hanc partem riaetores saepius hieulcant non solum in dispositione,quam sibi falso a sumtit, sed etiam in inuentione helocutione, ubi praeeipiunt de argumentis partium orationis, de de generi bus dicendi:vbi mdialecticam prudentiam suae arti falso atribunt,&nimis anguste ad causas tantum ciuileghforenses coarctant.
et De duabus methodis prima, quoad eius fieri ponsit,tenenda nobis est,quia facillima, id docendu a commodatissima progreditur enim a rebus notissimis mclarissimis ad partium subiectarum explicationem. Daque cum multis in aliis grauioribus disputationibus, tum maxime in artibus docendis seruanda est. et Socrates in Phila bo, Donum, ait, profecto deo- tum ad homines,ut mihi quidem videtur, per Prometheum quendam una cum clarissimo igne delatum est. Et paulo post, Diligitur,ut diximus, hanc nobis inuestigandi,discendi, docendi viam ostenderunt. et Quanuis prima methodus sit clarior de excellentior quam secunda, pelamen usu venit, ut secundam sequi magis expediat: ut si praecipias imperatoriiutarenim Fabii similitudineo vi quoties aciem instruet, dirigat frontem, cornua utrinque promoueat, equites pro cornibus locet,erit haec quidem rectissima fortasse ratio, quoties licebit: sed mutabitur interea natura loci, si mons occurret,si flumen obstabit, si collibus,oluis prohibebitur: mutabit hostium genus e mutabit praetentis conditio discriminis nunc acie directa, nunc
cuneis, nunc auxiliis, nunc legione pugnabitur: nonnunquam etia terga dedisse simulata fuga proderit: ita quan uis longe optimum sit precipere atque etiaua perficere,ut rem in docendo viam a generalibus principiis ad speciales partes deductam sequamur,tamen in-
279쪽
terim cdmodum,atque etiam fortasse necessarium si erit hunc ordinem mutare Latium quendam pro rudicio arbitrioque nostro deligere,quem maxime aptu re bus ocis,personis,temporibus iudicabimus. In quo noparum iuuabimur considerandis exemplis bonorum authorum, d cum priuatar,tum etiam publicae cosuet dinis,cum diligenter inspiciemus quid excellentes h mines in similidus exemplis fecerint, ut ante diximus de Cicerone,Terentio,Homero,Virgilio.
et Allegoria est sisimilitudo a nautis,qui quemadmodum tempestate abrepti,d flantibus ventis mutant velificationem,ut ad portum si non recto de breui, sal. tem utiliae salutari cursu contendant: sic in docendo smethodus doctrinae proposito non conuenit , qua via siprogressione pollumus, ad explicatione rei propositae perueniendum nobis est. Memoriae doctrina eadem est, quae dispositionisrquia adiuuandam viconfirmandam memoriam nihil aliud praecipiendum videtur,nisi ut in oratione, quam
velis ediscere,ordinem partiunt ollonisinit methodispecies:llaec enim est verissima virectissima ars exercendae memoriae: non ea quae locotum rimaginum vanis desinutilibus commentis a rhetoribus instruetur. Aristoteles de memoriaβNihil in dialecticis organi logici libris.
280쪽
PETRI RAMI ELOQquenti Philosophia professoris Regii
Ei tribus partibiis adisseredum necessariis, natura Mars breiliter,sicut erat institutu, sunt expositae: exercitatio quae reliqua est nobis est identide paucis attingendas quae in actu naturam arte instructams deducat In qua quantu insit ad bene disse rendu momenti,dici posse equide vix arbitror: si quis enim eximiae pulchritudinis animalia in aulaeis picta spectaret, atque in ipsa spectandi admiratione cum esset, ea repente excitata prosilirent, quanta iam esset, quanto perfusa gaudio spectanti laetitia ita si quis artis tam nobilem,tamque humanitatis prompriam descriptionem contemplatus, usum aliquem,uiuentemque actum desideret, atque in ipso desiderio doctrinae velut artus a-