장음표시 사용
281쪽
18 PETRI RAMInimari, suaque sponte moueri aspiciat, protinusque ita comparari, ut Palladis alicuius instar occultissimas res aperiat, consulentibus summa prudentia respondeat, res controuersas disceptet, perturbatis ordine, obscuris lucem adserat, qua voluptate haec ipsa contemplatis animus gestiet qua laetitia ex. ultabit Haec porro miracula nobis exhibebit exercitatio, languentesin sopitos artis sensus excitabit, calore vivetis sanguinis motuque ratiocinatis spiritus animabit summa igitur,ac prope sola disserendi virtus est in exercitatione. artis vero praeceptis cognitis,&in animo memoriaque penitus infixis duplex exercitatio dialectica comode distinguetur: altera in exploratione disputationis iam factae,altera in nouae effectione, copo
sitione.Hqc genesis,illa analys nominetur.
Analysis itaque dialectica,betcxta quaeda
arserit,&per eosdem progressionum omnium gradus repetita,quae spectare iubebit velut architectura operis confecti specie,omnibusne locis ad legem conueniat, ideam praeceptis ostratam penitus exprimat,omnibusque omnisi partium numeris absoluat.
Nomen cetr H ἀναλυciis id est retexere
282쪽
IN TA DI A LIC LIB. III. Si hic exercitatio quasi Penelope contexta iam
telam retexat: quq diligentia in scriptis, alienis perspiciendis praecipuam laudem habet. Sed initioippularibus e medio sumptis exemplis utetur,ne discentis animus dupliciter impediatur, exempli obscuritate, artificii distinctione. 3Prim tim igitur analysis
quod explicandum susceperit, a capite rete . xet opta uniuersum: quaestionem cernet,qui
disserenti proponitur:argumenta quibus tractatur aspiciet:&ad loci unde sumpta sunt, legem naturamque referet: dispositione postrem ad propositam regulam comparabit. Proponamus itaque aliquem locum , cuius
quaestionem videamus primum, tum inuentionem , iudiciumque consideremus sit hic Iocus Maronis, 'Dim puer irtutem ex me, Iersique laborem, Enet i et Fortunam ex aliis,nunc te mea dextera bello Defensum dabis,m magna inter praemia ducet. facito, b cum matura adoleverit aetas, Si memor, te animo repetentem exula tuorunpater raras si auunculus excitet Hector. Hic igitur adhortationis quaestionem cer etiamus,quod Ascanius egregius prcstare debeat: cuius ex causis procreantibus, adiunctis argumentum sumitur,quod patrem Er
283쪽
xti P UT MI UR A MIn eam,&auticulum Hectorem habuerit Syllogismus imperfectus est propositio enim deest:attamen ut accuratius aestimetur, perficiendus est hoc modo: Mauram ciaritae excitare debet adolescentes ad
Asianius ciarissimos maiores habet patre, re i
Excitetur igitur scanius ad raudem.
Primo libro dialectica virtus diuisa fuit in tres par- , tessx quibus constaret habsolueretur,natura doctri mnam,exercitationem: quarum duabus primis una reo muni institutione descriptis transitus fit ad demonstradam viam uatione dialectica exercitationis,ut intelligamus ad quem usum praecepta inuetionis: dispositionis prius exposita reterri debeant frustra enim aries discuntur,nisi exerceatur,xfructus earum huius percipiantur: quemadmodum frustra grammaticae praecepta a pueris perciperentur,nisi in exemplis excellentiupoetarum moratorum explicandis, imitandis:itdmque in nouis exemplis pure scribendo, loquendo finis gendis exercerentur. Exercitatio dialectica primum definitur naturae.d artis in actum, usum deductio:cum naturalis ingenii dotes ad illatendum, S dochina naturae congruem tem de argumetis,syllogismis umethodo excitamus,souemus,omni recto xlegitimo studio cogitandi, legendi,dicendi,scribendi augemus Lamplificamus, quicquid mente reatione perspicis effici potest, intuemur Messicimus: ut enim gramatica exercetur,cum pueri discunt phrases excelletium authorum praeceptis Wlegibus grammaticiariis examinare,&secudum af
284쪽
INST. DI A. L. D LIB. III. 18stem exempla elusinodi,pure loquis scribere:lta dialecticam exercebunt,cum in bonis thoribus egessis effigiem isti huius artis intuebuntur, hin omni genere meditationis , ut lectionis,auditionis, scriptionis, dictionis,concertationis studiose versabuntur. Ercs Aristotelesiae definitione exercitationis dialed Leae Nil l in organologico atque ut vitiosam artem, sic vitiosam artis exercitationem docuit.
Illustris est similitudo ad explicandam vim diale
elicae exercitationis: in qua similitudine dialectica ars pulcherrimis tapetis comparatur, Martis praecepta singula pictis animalibus, S horum praeceptorum exercitatio vivis animalibus,, gestum motumque aliquem prae tibus: ars enim est quasi quidam excelles pisura, mpraecepta laquam imagines sunt hexercitatio quasi
horti praeceptor anima: quia omnes artes iaceret, nisi studiosis excitarentur, retanquam animarentur.
Exercitatio dialectica diuiditur in duas species, analysini genesin: analysis versatur in exploradis scriptis,aut cdsiliis, aut dictis tum nostris,tum alienis, cum videmus primum rem de qua agitur,deinde rationes,tu earum dispositionem, singulas partes diligenter excutimus.Genesis est secuda exercitatio,qua vel ad aliorum imitationem aliquid meditamur, vel sine ex eplo proposito aliquid ingenio nostro molimur illicim'. Queadmodum enim pueri sic a grammaticis magistris instituuntur,ut in singulis praelectionibus, quibus car men vel epistolam audiut,rationem grammaticae artis reddere discant de partibus orationis,deontaxi,de accentibus & haec analysis est gramatica,deinde docentur ad consequendam sermonis puritatem vel Terentium,vel Ciceronem imitari, vel aliquid per se conari Mefficere: Selare est grammatica genesis:sic dialecticae artis prones primβm se in optimis quibusque autho
285쪽
ribus exerceat necesse est videdo qua de re agatur,quae sicuius generis ni argum et singula,qua via de ordi nostractentur quae consideratio Sc exercitatio dicitur
analysis dialectica: deinde etiam vel simile aliquod exemplum imitando sequantur,vel aliquid Solvi aiunt Marte dicendo vel scribenato moliantur, efficiat:quae genesis dialectica est. Sic reliquaru artium de liberaliu& illiberalium exercendarum duplex est ratio,analysis&genesis: illa inexplorandis quibusdam exemplis ad normam de legem artis,haec in fingendis, componendis nouis Vt in agricultura analys est,cum aratio, stercoratio, sementis,messis in aliquo agro cuiuimodi sunt aperito eius artis homine consideratur. In artificiosa
forum,cum vestes inspiciuntur, an probe confectae sintndcne in pictura, cum propositae alicuius tabulae imagines ex formis relineamentis proportionibus, quales sunt,aestimantur. At in iisdem artibus genesis est, cuni ab agricola ager aratur,stercoratur, seritur metitur a sartore vestis sarcitur,a pictore imago pingitur: eadem- valet ratio in reliquis artibus, disciplinis exercedis. Quid, oteles de diuisioire dia fricae exercitatioui gNihiliquanuis enim hanc partitionem in primo analytico adhibuerit, syllogismo tamen untaxat compone- do: resoluedo inepte accommodauit generalem in uentionis Mispositionis analysin tenesin non docuit,vi in omni disiputatione per analysin perciperetur virtutes authorta,mper genesin nostrae expromeretur. Octauo topico retae monet ut dialecticus in omni quaestione consideret quid in utraque partem dici ponsit, locorum etiam: quaestionum communiti disputa tiones quam maxime insigne dc generale teneat:cum tamen Aristoteles alia tape dialectico fotu problema, in quo artem dialectica exerceat reliquerit, nec ullana
aliam doctrinam,quam confirmandi, refellendi pr blematis in Topicis tradiderit.
286쪽
IN STADIA L. LIB. III. Analysis dialectica definitur hexplicatur a similibus,ut sit exercitatio,qua omnes omni uin generia di putationes resoluimus,ut hi facere solent, qui contexta telam retextat:& resoluimus eo ordine,quo partes artis traditae sunt,inspiciendo primum quaestionem deinde argumentum,tum argumenti dispositionem: quemadmodum perfecto idificio architectus paries singulas operis inspicies, quid rectum sit, quid non rectu iudicat:ita dialecticus de poetarum oratorum philosophorum scriptis haccosiderationis exercitatione poterit aesimare.Vt igitur architectus adhibetur alieni operis inspector,ut illud approbet vel improbet: ita dialecticus per analysin de alienis scriptis sistentetiis iudicabit. risotelis de anabsisAristoteles ut ante dixi solam analysin syllogismorudocet,ut in propositiones primum,deinde in terminos resoluanturma ultaque praeterea de thesis ecthesi terminstrum simplicium, compositorum, inobliquorum,
de analysi sithesi syllogismorti,de analys syllogismorum ad impossibile, siex hypothesi, itemque de reciproca reductione syllogisimorum unius figura ad aliam in Analyticis cumulat generale vero analysin inuentionis sidispositionis, qua uti possumus, debemus ad intelligendast explicandas omnium generum disputationes,non exposuit. Itaque ex organo logico no docemur,quae sit analysis dialectica. Etymologia nominis declaratur similitudine cexemplo Penelopes, qu a procis sollicitata ad nuptias promittebat se nupturam esse,cum absoluisset tela, qua in manibus habebat: sed ut eos Iongius falleret, noctu retexebat, quod interdiu contexuisset,ut scribit Homerus libro secundo Odysseae. Potest etiam analysis in nostris scriptis ad litheri: sed quoniam nostra nobis sunt notiora, quam aliena, idcirco in alienis magis versatur.
287쪽
1M PETRI RAMIS Analysis respondet partibus artis dia lecticae Huius igitur summa ea,vt in explorado aliquo opere,cum
quaestione habemus,consideremus primit ea quq sentinuetionis dialecticae,deinde ea quae sunt dispositionis. AEneas cogressurus cum Turno Ascantu filium hortatur ad imitandas virtutes natorum suorum.
In explorandis propositis exemplis, qti,
vel lecta,vel audita, vel eti-- Antium meditata sint,non solum laudes cernetur, ut propria, perspicua,certa, Vera, cosentanea concedantur: sed vitia notabuntur, ut aliena reiiciantur, obscura explicentur, ambigua distinguantur, falsa negentur, inconsequentia suspendantur.Horum duo prima alienum 3c obscurum ad omnes inuentionis,dispositionisque partes attinent:ambiguum, falsum ad inuentionis syllogismi partes tatam,ut inconsequens ad solam conclusionem.
Ergo in argumetis spectabitur primum ne quid alienum sit frequenter enim imprudentes incdsiderati homines hic labutur,&propriacdtrouersia omissa res alias agiit: de quo Martialis festiuia est& notu epigrama
V Non dent,neque caede,neque beneno
sed lis esi mihi de tribis capellis: Vicini queror has abesserario: H. iudexsipa uti probari.
288쪽
Canmu,Mithridaticumque bellum,
Iam die Posthume,de tribus capellis. Hoc in disserendo primum vitium est.
Obscuritas in disserendo minore reprehensione non caret: nisi enim argumeta sint,per se clarad clariora quaestione(quae tractatur ' argumenta nulla sunt, cum nihil arguant,nihil ostendant Exemplum notabile, est apud Ciceronem, Quid enim,inquit,mea, causi me mones,quod non intelliga quid, me igitur mones ut siquis medicus aegroto irnperet, ut sumat, Terrigenam verbigradam damiportam,sangui-M ne castam, potius quam hominum more, cochleam di-H cat.Nam Pacuvianus Amphio, , hedrupes tardigrada,etresis,humilis,astera, , Capite breui,ceruice anguina, a stectu truci, Eviscerata inanima,cum animalisono., quum dixisset obscurius,tum Attici respona, lent, Non intelligimus, nisi aperte dixeris., At ille uno verbo, Testudo. N5 poteras hoc, igitur a principio itharista diceres Obscuri
289쪽
188 PETRI RAMItate Cicero in illis definitionib reprehedit.
Ex ambiguo non mitius periculosa fallacia oritur, quam ex obscuro. Obscuritas enim esscit,ut nihil intelligaturi ambiguitas ostendit saepe aliud ,quam intelligi commodum sit. Martialis de Paulo,
v armina Paut emit,recitat sua carmina rati :Nam quod em sepsis dicere iure tuum.
Illi posse tar signisicatur, qudd emerit:
hic, quod fecerit Z Sic cum Sextus Annalis testis reum laesisset, Minstaret identidem accusator Ciceroni,Dic Marce Tulli,nunquid potes de Sexto Annali versus autem dicere Cicero coepit de libro Ennii annali Sexto, his pati ingenteis oras euoluere belli' Hoc vitium cbmmune est omnium argumentorum, ambiguae causae ambigua effecta,&caetera argumenta ambigua esse possunt.Neque tamen existimari volo omnem disputationem vitiosiam, quia nullusere vocabulum sit non ambiguum: sed si in eadem oratione dissimiliter idem verbum intelligatur.Cuaute eiusmodi ambiguitas inciderit, distinctio adhibeda erit.Mart .in Caecllianti,
290쪽
IN s T. DI A L. VI ILI 28sCum dixiscus,rides quasi barbara de ba si Et dicisco Caeciliane,iubes Dicemu Am,quissimus in arbore nasci:
Dicemusscos Caeciliane,tuos. T FAL sv M, , RI CAPTIONE sc alticia argumentorum.
Obseruanda deinceps erunt singulorum argumetorum vitia propria, unde falsae rationes oriuntur, ne non caussa vi caussie, non effecta, effect a,eodemque modo in cae
Sinone fallaces caussae equi fabricati, sin urbem recipiendi finguntur, Nane pro Palladio monitier numine tis h.., Effigiem ruere,ne qua trisse piaret:
Hanc tamen immenseti Calchas attollere blem Roboribm textis,caeloque educere iussit:
Ne recipi ortis,aut duci in moenia possit:
Neu populum antiqua sub relligione tueri. Namsi eEra manus dictasset dona Mineruae, Tum magni exitiu(quod di prius omen in ipsi monuertant)Priami imperio Phrygibusq;futuru . Sin manibis esitas eraramascedisset inmissem, Virro Asam magno Pelvei ad moenia bello I rara mi fres, ata manere nepotra.