장음표시 사용
311쪽
loqui duobusmodis,si aut de industria facias,ut Heraclitus qui cognomento exoetivo perhibetur,quia de natu ra nimis obscure memoravit: aut clausterti obscuritas, non verborum facit,ut non intelligatur oratio, qualis est in Timaeo Platonis: sed tamen Heraclitus ille excum sandus non est: quia omnes artes quae ad humanitatem
pertinent,sic exponit tradi debent,ut ab iis qui eas discunt facile possint intelligi. Obscuris autem enigmatis interdum nobis uti coceditur, quando non est necesse, aut utile ea que dicim',ab omnib'intelligi de cognosci. Tertium argumenti vitium est ambiguitas, quae cum aliquid probandum sumimus propter varios intellectus possit fallere,ut dubites, quam significatione de multis sequi conueniat. Ide6que perpetuo monemur a dialecticis,ut in dicendo amphiboliam fugiamus, quae differt ab obscuritate,quia obscuritas facit, ne res intelligatur:amphibolia, ut alio atque alio sensu possit intelligi. Clim igitur distincta fuerit ambigua dictionis signi catio ea, qua volumus shqui, tum ambiguitatis vitium nultu erit: Midcirco in ioci si salibus, qui ex ambiguo aliquo nomine sumiatur,amphibolia laudatur,quia iucuda, percepta variae significationis intelligetia sic delectat, ut tamen videre possis, quo locus iacetiae spectent,nec ambiguitate nominis ullo modo coturberis: ut Africano maiori coronam sibi in conuiuio ad caput accommodanti, clim ea saepius rumperetur, Lucius Licinius varius, Noli,inquit,mirari,si non conueni Vcaput enim magnum est. Iocus est in ambiguo nomine(magnum ideo gratus, quia utraque significatio nominis aperta est,neque perturbat intelligentiam:quia Africani caput magnum dici potuit, S ipsius carnis mole, nominis magnitudine: quod posterius Licinius praecipue volebat intelligi. Iocus est in ambiguo nomine inimc carmen enim dicitur suum vel emptione,vel compos ione: atque hoc genere ambiguitatis siquis serio chine ioco
312쪽
Cicero lusit in ambiguis verbis sexto &sAnnali)quae alias sunt nomina propria viri,alias communia,a terum numeri,alterum historiae, quae describitur secundum seriem, ordinem annorum.
Quartum argumenti vitium est falsitas,cum ex a gumeto enuntiatio falsi fitreaque declaratur inducti ne per singulas argumentorum species .Est autem anumaduertedum multas quidem res fallas tractari a poetis,neque tamen vitiose,neque contra decorti dialecticum: quia in his similitudo quaedam rerum humanaruaut naturalium spectatur, ut in persona Simonisi Paphili faciles mores patrist filii descributur: hin Metamorphosi Ovidii causae rerum naturalita sub occultis figmentis per allegoricam similitudsnem notantur:&in aliis eodem modo. Itaque res a poetis similitudine quada confinguntur in similitudine autem vera non semper spectatur veritas rerum,sed interdum bla qualitas,ut diciti est libro primo .Primum igitur de causis falsis dicendum, fine,forma efficiente,materia: finis falsius est equi lignei a Graecis fabricatit non enim Craeci huc fecerant, ut placarent Mineruam, sicut Sinon metitur,
sed i dolo, fraude Troiam caperet. Talis error est in antiquis philosophis,qui falsos honorisi, malorum fines constituerunt,ut Epicurus voluptatem, Aristoteles actionem mundanae virtutis. Forma falsa est,ut si anima hominis dicatur esse mortalis: efficiens item falsa est,ut quidam Romae mentitus est Tyberium Gracchum esse patrem suu .Materia similiter falsa est, ut in rebus male materiatis adulterinis. Effecta falsa sunt,quae a falsis proficiscuntur causis, sine, forma,efficiente,materia Causiae enim, effecta mutuam inter se relationem continent: itaque falsa causa falsi effectus: atque item contra falsus effectus ita cauta fueriti neque idcirco nouis exeptis opus est,quia ex proximo causarum loco repeti possunt.
313쪽
ro Iocus est in rhetorem tardae debilis memoriae: hoc a me exemptu inseria disputatione vitiosum esset sed vitio ipse nobis licet abuti ad iocuna. ii Qui oderant Quintum Fabium Maximum, facta eius calumniabantur,cum tamen essent rectat laudabilia. Itaque peccabant in disserendo, cum res bene gestas, male gestas esse dicerent. i et Error in subiectis accidit per omnia generamam subiecta primi generis interdum falsa sunt,ut si quis diis xerit Myrtos optime ali in motibus, aut Abietes in litoribus, vimque labieictum harum arborum fallax erit. Et secudi generis,ut Mercator purpuratus fallax est subiectum regis. Et tertii generis,ut in gramatica arte poetarum explicatio est falsum subiectum: licet Quintili nus libro primo Grammaticam diuidat in duas partes,
rationem loquendi, menarratione poetarum. Sed haec
posterior pars Grammaticae nihil est:nec poetae magis quam philosophi aut mathematici gramatico,aut Gra-maticae artis praeceptis subiecti sunt: sed imperitia vulgi hunc errorem peperit:nam cium vulgus olim videret a grammaticis poetas: historicos primum explicari,no intelligebat no sol timeo homines grammaticos esse, sed multis aliis artibus instructos. Itaque poetarum explicatione, quae multis artibus adiuuatur, Ethica Physica, Mathematica,Historia vulgus inscienter soli Gra-maticae attribuebat.
is Rhetorica tota finibus elocutionis actionis includitur Inuentio,dispositio,&memoria falso in rhetoricis praeceptis concluduntur, qui rhetorice artis nihil sunt: nec sequitur, si absque his orator ornate dicere non possit,ut idcirco rhetoricae artis partes dici debeant: quia hoc argumento Gramatica Rhetoricae pars esset, Vmulta alia artes quae ad bene disserendum conferunt. Itaque in heroticis preceptis falsi materies inventionis, dispositionis, Vmemoriae traditur.
i Nulla enim pene ars sic traditur, ut suis finibus
314쪽
comprehensa, conclusaque sit:ut Medicina totam pene Physica assumpsit: Euclides in Geometria parte Arithmeticae confudit, S in Arithmetica multa de figuratis numeris alio loco traduntur. is Error in adiunctis etiam per omnia genera accidit,sicut insubiectis: nam de adiuncta primi generis interdum sellunt, ut vultus iuperciliu in Pisone, tam res in Cptilina. Et secundi generis,ut fucus in muliere: Et tertii generis,ut si inuentio est falsum subiectam rheto cicae artis, Rhetorica item falsum est adiunctum in
is Annibal ad Trebiam hyeme pugnanturus: ctim milites suos ignibus de oleo fouisset, Romanos rigentes elusuperauit, Maliacum Thrasimenta,cum lacus neruula Vpalustrib virgultis esset obsessus,clam equitum
Romanorum terga inuasit, hin fugam vertit. Lege Liaulum VPlutarchum. i Cyrus in Scythiam cum copiis profectus simulato metu quasi refugiens castra sua deseruit epulis ,rno referta,quo cum filius reginae Scytharum venisset, milites suos vino de cibis obrui patitur, itaque Cyrus statim reuersus omnes interficit: verit Thomyris regina ad ulciscendam cladis iniuriam pari insidiarum fraude regem aggreditur: simulata enim fusta Cyrum usque ad angustias montium perduxit,atque ibi compositis insidiis ducet millia Persarum cum rege trucidauit, ut scribit Iustinus libro primo.18 Dissentanea falsa, captiosa in singulis generibus notari possunt:in aduersis,Fortis est,non igitur perans .Fortis: temperans videtur esse aduersa, cum tamen non sint,sed tantum dissimilia. In priuatibus Neapud Martialem. Noe Furno foetere mero qui credit Acerram, Fallitur, ira lucem semper Acerra bibit.
Quanuis enim nox dux,id est dies, priuantia sint,captiose tamen ut priuantia tractantur. In relatis:vt,
315쪽
Omnia Caseo emissest,ut omnia vendas . Licet enim emere' vendere sint relata,vitiose tamin hoc modo inter se referuntur. In contradicentibus rvt Aliquis homo currit,aliquis homo non currit: contradictio fallax est, quia potest utraque pars simul esse
vera. In hoc genere vitium etiam Ionge maximum fueritae quis contradictionem dicat, loquatur: quomodo Socrates arguit Melitum accusatorem suum,quasi Melitus haec dixerit. Socrates centra leges agit, deos esse noputans,sed deos esse putans. quae quidem inquit Socrates iocantis nugae est, videmur Repugnantia etiam
captiosa sunt,ut Pinxis uenerem. colis Artemidore Minervam:
Et miraris opus displieuisse tuum. Haec pugnantia videntur esse, qua tamen, o sunt: quia de eodem simul affirmari vere possunt. is Coparationes per omnia genera captiosi sunt:interduinim res coparantur inter se ut pares, quae tamen pares non sunt:via Stoicis virtutes pares dicuntur,
paria vitia, cum tam eiusmodi non sint:Et maiores cuminoribus captiose comparantur,ut Alexander non potest Venere pingere: ergo nec Apelles poterit:vel Potest aliquis perdere viginti terticios:ergo deceaureos rutrobique fallax est collatio in rebus diuersi generis:Et
minores cum maiorabus conferuntur, quae tamen non
sum minores: vi, Seruus potest pingere:ergo etiam dominus. Similitudines etiam nonnullae fallunt,qualis est illa: Quim adnaodum nauis recens noua melior est vetere, sic amicitia nouae veterib meliores sunt.Et dissimilitudines etiam vitiosi,quaeda sunt:vt, Non quoad- modii ignibus aura,sic amicus rebus aduersis probatur. . et Clodius petebat, ut unus esset ex viginti quinque iris ad diuidendum agrum campanum: in que Cicero locatur ex fallaci collatione a maiori ad in , Clodius latus vir fuit in sacris bona deae:cur igitur in viginti quinque viris esse non poterit.
316쪽
ri Notatio falla&vitiosa est,quae falsam nominis iginem' vim ostendit: ut Donatus orationem dici putat, quasi oris rationem: sed falso, cum a verbo oro ducta sit oratio idem sepulchrum, quasi sine pulchro, cum perspicue veniat a verbo sepelio. Et Paulus iurecosultus possessione dici vult quasi redum positione:cum sine dubio oriatur a verbo possideo Multo grauius imperit id barbari homines hoc in loco peccarcit,qui plopter ignoratiam linguarum falsissimas, ineptissina asnominum orira ines commoti sunt:ut Dialectici dicta esse a Da, id ea duo &al ot,sermo quasi duoru sit se mo,cum apertam origine duxerit a verbo cuius generis infinitae sunt in sophistarii libris ineptiae.11 Martialis iocatur in AEdilum solitum vehi capris ad ustrum iunctis: Edremotio,aliscus rem,(id est,refertus ulceribus in capite vel barba natiso iam e riseus eris. Quasi caprificus arbor, id est ficus Diuestris dicta sit a capra Scsicus itaque interpretatio eius nominis falsa est,qua tamen Martiali licuit ad iocandum abuti. et Cicero reprehendit falsam, ineptam etymologia adverbi Comiter: quod accusator Cornelii Galbiducebat ab adverbio comuniter,cu interpretaretur caput illud foederis Gaditani, ut popia Romani male tyramiterranseruetit cum tamen potius a nomine comis
diritatur: argumentum refutationis est a paribus: Comis est benignus,non communis: ergo comiter benia
io vitia legitimari perfecta diuisionisi nuntur: unum, cum aliquid deest ealterum, cum aliquid redundat. Illud fit,cum aliqua pars in toto comprehcsa non dicitur,ut si quis diuiserit virtutem in prudentiam, iustitiamin fortitudinem peccabit, quia temperatiam
partem virtutis praetermittet vitium autem redundatio
accidit,cum in diuisione aliquid ponitur,quo detracto manet integra diuisio,ut si animal distribuatur in homi
317쪽
tiem bestiam, Socratem, postrenaum redundabstqilia Socrates in hominis natura continetur. Peccatur
etia in singulis generibus diuisionis, in primo euidem si totum integrum in falsa ebra diuidatur, ut Europa in Asiam' Africam: Asia enim infrica Europcnihil sunt in secundo,si quid ut henus diuidatur, quod tamegenus non sit,ut homo in virum doeminam, n6 enim Secies sunt hominis: in tertio,si falsum adiunctu diuidatur, ut rhetorica ars dicatur versari circa nuctioni, dispositionis, memoriae doctrinam: in quarto, si faia sum subiectum distribuatur in adiuncta: ut Reru incoris porearum alia sitant candidae,aliae nigrae, aliae medso colore affectae: eiusmodi ni res falso subiiciu tu colorib'. as Definitio multis modis reprehendi solet, si aliena,si obscura, si ambigua,si parum aut nimis plena,si falsi denique fueriti de quo postremo falsitatis vitio nes ne agitur, quod cum aliis vitiis saepe cofusum est: definitio igitur falsa est,quae non declarat naturam rei proposite
quid sit,breuiter,proprie, persipicue: ut si Marciis An tonius desiniat gloriam potentiam in republica scelere partam, S Odrum metumque populi: talis definitio lonae sella attribuetur,quia constat ex selsis glorie augs. Hanc igitur Cicero probat esse falsiam ab aduersis, hoc modo, Laudari,coli, diligi gloria est: tua re vituperari, metui, In odio esse,gloria non est sic Socrates aput
Platonem passim sophistas exagitat,vitiosissimis definitionibus utentes: ut Meno virtutem definiebat pndesse hominibus,Antiphro homine sanctum, qui sceleratos de sacrilegos in iudicium vocarct, siue pater esset, siue mater,sive quis alius:Philebus summum bonum filii voluptate: Hippias pulchrum ut aurum,ue virgine: Theotetus scientiam, sensium,vel opinionem Trasimachus
iustitiam, id quod est potentioribus utile: sic Aristoteles in Ethicis VPhysicis plurima colatauit ab antiquis tala de vitiose definita. a Martialis iocatur ex falsa definitione Cynici. v. L
318쪽
aequanuis colligatur ex adiunctis veris,attam eiula communia sunt,definitionem propria Philosophi Cynici non faciunt:neque idcirco veram:vera enim definitio est non solum quae vere enuntiatur,sed etiam quae rem proprie explicat.1 Falsitas in testimoniis frequenter inest diuinis humanis: in diuinis nolis quidem,quae a vero Deo, aut veris Dei prophetis eduntur,quoru nullum nisi verissimum potest esse,sed in his,quae ab ethnicis vatibus&auspicibus proferebantur. qui saepissime vel ad quaestum,vel ad gratiam mentiebantur, vel ea proferebat, quorum nullam certam causam Crationem tenebant.
Demosthenes quide ψιλιγγι in Pythiam dicebat, id
est,quasi cum Philippo facere .Hoc autem eo spectabat, lyteam a Philippo corruptam diceret. Et tota veterum uspiciorum ratione: diuinatione nihil erat fallacius: quia auis volas Vcantans,neque prosperos, neque aduersos hominum euentus significat,neque Dei voluntatem absilium interpretatur,ut auspices illi falso putabant. Humana testimonia item saepe fallunt eos praesertim,qui temere credentes non examinant quid, aut quo dictum sit,sed authoritatem personae pro ratione sequuntur,vsurpantque illud, se dixit ergo verum. Quo quide errore nihil est in disseredo turpius.Humanum testimonium fallax est,ut medacium, quale est Sinonis libro secundo Eneidos:Et periurium, ut Annia balisi Penorum: Et tabulae,ut suppositum testamentur xdicta testium,ut Gallorum contra Fonteium productorum,& Graecorum contra Flaccum,quos leuissimos hvanissimos esse Cicero docet in orationibus pro Fonteio Glacco:& promissum interdum fallax, ut Venus lib. i. AEneidos Iouem arguit quasi promissis no stante:&dicta vel scripta plutosophoru aut oratorii aut poetarum interdu fallunt,ut si quis probet mundu esse aeternu,quia Aristoteles asstimauit, Aristotelis dictu est falsum testimoniu assumptu ad probandam quaestionem.
319쪽
18 In disciplinis maxime perniciosum est, ut homihs authoritas pro rationibus nabeatur. In arithmetica&geometria ut computatio vel dimesio probetur ,s-diculum esset,siquis authoritatem cuiusquam produceret:sola ratio reveritas pro authoritate est. In caeteris disciplinis si sic fieret, maior esset earu absolutio, perfectio: at quoniam tam multa opinionibus tenentur, fit ut multa ouoque mendacia recommenta pro veris sen
Breuiter attigimus exemplis ea vitia quae virtutibus inuentionis opposita esse videbantur,nifi forte de maximis Spositio ibus, auqvulgo nominatur in scholis, aliquid expectemus: quae tamenihil habet noueprcceptionis aliquid enim ex artis praeceptis habent, ut definitione, aut diuisionem, quod pro argumento ad quaestionem probanda sumitur, vi affirmati mihi artis huius omnia praecepta
ad humanae prudentiae cofirmationem referenda esse, inficiando si contradixeris, tum licebit ut finis maximam .ppositionem suma, dicam,omnia ad suum fine referenda esset
finis autem est propter quem haec ars inuenta est, ut prudentiores constantiores in ratiocinando simus. Ex finis definitione maximam propositione sumpsi Margumentu ex finis definitione accepi:in quo nihil artis no
320쪽
sos PETRI RAMIuae existit. sitatas autem esse rationes has in bonis aut horibus n5 solum fateor, sed multis exemplis affirmo Cicero in Topicis praeceptis tales quasdam generales monitiones
proposuit. Causa quid sit effectum indicat, ait: sic quod effectu est, quae fuerit causa demonstrat. Atque in comparationis loco maiorum,parium, minorutales leges dedit., Quod in re maiore valet, valeat in minore. Item, Quod in re minore valet,valeat in ma- , iore. Item, Quod in re pari valet,valeat in redi, quae par est. Neque vero latum in praeceptis
haec argui tenta posuit, sed in philosophia
orationibus adhibuit. In Tusculanis contrariorum legem assumpsit Quid ait, cum fatentur satis magnam vim esse in vitiis ad mlai seram vitam, nonne fatendum est eandem inii virtute esse ad beatam Contraria enim contrariorum sunt consequetia. Eiusmodi dissimilitudinis lege, secuda agraria, idem usurpavit: Audes etiam Rulle mentionem sacereii legis Semproniae iec te ea lex ipsa commo- acuet,tales viros illos, et v. Tribuum suffra- Diio esse creatos Excum T. Gracchi aequi- dii lateac pudore togissime remotus sis,id quod D dissimillima ratione factum sit, eodem iure D putas esse oportere Sic in caeteris argumetis